18.
ԲԵՐՔ
ԵՐԿՐԻ.
ԲՈՅՍՔ.
ՄԻՋԱՏՔ.
-
Այսոքիկ
ջրայինքն.
իսկ
ցամաք
երկիր
Գեղամայ
`
որպէս
ի
սկզբանդ
ցուցաւ
`
ըստ
կարծրագոյն
մասանցն,
այսինքն
հաստուածոյ
լերանցն
`
պորփիւրեայ
է,
եւ
մանաւանդ
Արեգունի
անձուկ
կողմն
`
գրեաթէ
համակ
ապալեր
պաղպաջուն
քառաժեռուտ,
այլ
արեւմտակողմանն
լերինք
`
թէպէտ
եւ
ի
նմին
նիւթոյ
ըստ
յոլով
մասին,
բայց
ոչ
նոյնպէս
ողորկք
եւ
անգէղք,
այլ
եւ
քայքայեալ
եւ
բուսական
հողոյ
ունակք.
վասն
որոյ
եւ
ի
հալել
ձեանց
`
գալարազգեստ
լինին,
եւ
ըստ
լանջաց
լերանց
եւ
գոգոց
հիւսիսակողմանն
եւ
ընդարձակ
հովտի
հարաւակողմանն
`
իբրեւ
կանաչագեղ
մանեակ
մի
մեծաբոլոր
պատելով
զկապուտակ
ծովակաւն,
գոյն
ի
գոյն
եւ
գեղ
ի
գեղ
յաւելեալ.
թէպէտ
եւ
առ
բարձրութեան
գետնոյն
եւ
յերկարութեան
ձմերայնոյ
`
ոչ
կարեն
ծառս
մեծամեծս
եւ
պտուղս
եւ
արմտիս
պիտանեգոյնս
հասուցանել,
այլ
թուփս,
մարդս
արոտից,
բանջարեղէնս
եւ
ընդեղէնս
սակաւ.
որպէս
Գարի,
իսկ
Ցորեան
`
եւ
ընտիր
իսկ,
միայն
ի
սահմանս
Ճապոտիկայ
լինի
ի
Հս.
Ծովուն.
բայց
յաճախ
ի
կարկտէ
եւ
ի
խոնաւոյ
ապականին
հունձքն,
եւ
հազիւ
ընդ
միոյ
4
կամ
5
արդիւնացուցանեն:
-
Գտանին
անշուշտ
եւ
ծառք
Ուռենիք
եւ
նմանիք
նոցին,
թերեւս
եւ
մրգաբերք
վայրենիք,
զորս
հաւաստեն
եւ
բուսաբերութիւն
Սեւան
կղզւոյ
յետոյ
տեղագրելի,
եւ
դուզնաքեայ
մնացորդք
եւս
բանից
նախնեաց
մերոց.
այլ
եւ
անուանք
ոմանց
գիւղից,
որպէս
Յոփեաց
ձոր,
որ
յայտ
առնէ
զկաղամախեայ
պուրակս,
Գանձաղանդաս,
որ
ա
'
յլ
իմն
ազգ
մայրոյ
ցուցանէ,
Սնձաձոր,
Կնձուտ,
եւ
այլն.
եւ
վկայութիւն
հին
պատմչին
`
վասն
ցանկալի
պտղատածող
արգասեօք
պարարտութեան
երկրին:
Այլ
աներկբայապէս
յաղթական
սեռք
բուսոց
կողմանցս
`
են
Ալպեայքն
կոչեցեալք,
Ստորինք
եւ
Վերինք,
եւ
անկ
է
յուսալ
ծաղկունս
գեղանիս
ի
գեղանուն
երկրէ
անտի,
որոց
քաջ
քննութիւն
ինձ
անծանոթ
է.
զի
Քոխ
մանրաքնին
բուսաբան
`
քերեալ
էանց
յարեւմտից
Գեղաքունեաց,
եւ
ոչ
բաւեաց
ստուգել
ինչ.
Վակնէր
`
յետ
նորա
պատահեաց
անդ
ի
սկզբան
գարնայնոյ,
մինչ
հազիւ
լուծեալ
էին
սառնամանիքն,
եւ
սակայն
երեւէին
ի
խոռոչս
եւ
ի
տափս
հիւսիսակողմանն
`
գունագոյն
ծաղկունք
պայծառք,
Հիրիկք
կամ
Պուտք
վարդակապոյտք,
Բոքք
կամ
Օձիխստորք
լեղակակապոյտք,
Մանուշակք
երկնագոյնք,
բոսորագոյն
Շան-ձուք
(Orchides),
ոսկեդեղին
խառածաղիկք
(Ranunculus),
եւ
Թաւրինջակք
(Primula),
ընդ
արծաթափայլ
Կորընգան:
Հարաւակողմն
երկրին
ըստ
հարթութեանն
`
քաջաբոյս
եւս
է,
այլ
անծանօթ
ի
քննութենէ
քան
զարեւելակողմն
եւ
զհիւսիսային,
ընդ
որս
անցք
են
արքունի
պողոտայի:
-
Այխվալտ
Գերմանացի,
որ
յառաջ
քան
զվերոյիշեալ
բնախօսս
քննեաց
սակաւ
մի
զհիւսիս
-
արեւմտեան
կողմանս
ծովատաշտին,
նշանակէ
անդ,
որպէս
եւ
ի
սահմանս
նորին
ցԳարագիլիսէ
Բամբակայ
եւ
զայսոսիկ
բոյսս.
Խազիրան,
Astragalus
lagurus,
W
Աւազուկ,
Arenaria
heteromalia,
Gers.
Ա.
Ա.
Arnacantha,
M.
B.
Գազ
վայրի,
Paeudotragacantha,
Pall.
Աստղիկ
լեռնային,
Aster
alpinus.
Նապաստակի
ականջ,
Bupleurum
baldenes,
Host
Զանգակածաղիկ
եղինջատերեւ,
Campanula
lamiifolia.
Տերեփուկ
երկայնագլուխ,
Centaurea
maerocephala.
Տրիտ
կովկասեան,
Erigeron
caucasicus.
Բոխ
գոտեւոր,
Ferula
nodiflora.
Յակինթ. . .
Hyacinthus
comotus,
L.
Լուա
դեղ,
Inula
Oculus
Christi.
Խագ
փոքրապտուղ,
Isatia
brachycarpa.
Երիցու
աղցան,
Peucedanum
alsaticum.
Վարդ
փոշեւոր,
Rosa
pulverulenta.
~
Նկուն,
Repens.
~
Սիզատերեւ,
Pimpinellifolia
Ճլելեկ
ոստին,
Silene
saxatilis
եւ
տերեւասփիւռ,
Spergulifolia.
Ճակնդեղ. .
Beta
trigyna.
Գառնադմակիկ
փոքր,
Sempervivum
microcarpa.
Փշականգառ,
Cirsium
sceranthum.
Վշենիկ
դալմատացի,
Linaria
dalmatica.
Խստորուկ
սպիտակ,
Allium
albidum.
Ի
սեռս
կենդանեաց
(
որ
նոյնպէս
կարօտի
գիտնական
քննութեան
)
հարուստ
երեւին
միջատք,
յերեսս
յուռթի
լեռնային
մարգաց
ետես
Վակնէր
յոլովս
ի
Doreadion
ազգէ,
եւ
երիս
նոր
տեսակս
ի
նոսին,
ի
վերայ
խոնաւ
ձիւնաթաց
խոտոց
զսեփականն
երկրիս
մերոյ
`
պատենաթեւ
փոքր
եւ
փափուկ,
անուանելով
Carabus
pumilis,
որսորդ
մանրիկ
երկթեւենից
(Dipteres).
միւս
եւս
տեսակ
այնր
ազգի
Carabus
eribratus
պիսակաթեւ.
եւ
նոր
ազգ
մի
միջատ
պէսպէս
գունով,
սեաւ,
կանաչ
կամ
ոսկեգոյն,
որ
անուանեցաւ
Euctroctes
moestus.
եւ
զայսոսիկ
հաւաստի
նշանակս
համարէր
այլոց
յոլովից
եւս
լինելոյ
անծանոթ
միջատաց:
Չորեքտանեաց,
թէպէտ
ոչ
բազում
ազգք
կարծին
լինել
յերկրի
աստ,
այլ
գոն
եւ
սեփական
տեսակք,
յորս
նշանաւոր
Այծեամն
կամ
Վիթ
մի
մեծ,
ի
դժուարուստ
ժայռից,
ուստի
երբեմն
հարեալ
ընկենուն
որսորդ
Թաթարք,
որպէս
պատմեցաւ
Վակնէրի:
Ի
վայրենեաց
`
Աղուես
կարճամազ,
վասն
որոյ
եւ
ոչ
յարգի
մորթով:
Աքնս
եւ
Հոլամկունք:
