Հայապատում

ՀԱՅԱՊԱՏՈՒՄ, Ա. ՊԱՏՄԻՉՔ ՀԱՅՈՑ

Ուզելով, մեր Հայ ազգի Պատմիչները՝ մի ըստ միոջէ ժամանակի կար գաւ ներկայացընել, անոնց յատկութիւնը կամ պատմական ոճն եւ արուեստը լաւ ճանչնալու համար, կարեւոր համարիմ՝ նախ ճանչնալ, (քանի մի դրուագօք), — Ա: Պատմութեան էութիւնը. եւ որպիսութիւնքը, որով զանազանի պատմիչ ի պատմչէ. մեր Պատմեաց որքանութիւնը, անոնց արժէքն՝ թէ յաչս մեր եւ թէ օտարաց։ — Բ. Յիշել մեր հայերէն լուսաւորութենէն եւ դպրութենէն առաջ (որ է ըսել Դ. Ե. դարի առաջ) Հայապատում կոչուելու մեր ազգի կամ օտարազգի գրողքն՝ թէ գտուին, եւ զորս կրնամք անուանել մեր Նախապատմիչք։ — Գ. Հնագոյն եւ միջին ժամանակաց օտարազգի Պատմիչները Հարեւանցի աչքէ անցընել, գոնէ յանուանէ յիշելով, որք կամ առանձին կամ ընդհանրական պատմութեանց մէջ՝ աւելի կամ պակաս գրած եւ յիշած են զՀայս, եւ որք՝ եթէ այս գրուածիս մէջ՝ չընծայեն ընթերցողացս՝ մեզի նկատմամբ իրենց գիտելիքը, սակայն նոյն իսկ իրենց (պատմչաց) բազմութեամբն բաւական են մտքերն անդրադարձընել, թէ որքան այլազգի եւ այլալեզու հեղինակք օտար պատմութեանց մէջ յիշեր են զՀայս, եւ թէ որքան ընդհանուր պատմութեան մէջ մանաւանդ ի հնումն) հարկ եղեր է դիտել զՀայս, կամ որ նոյն է ըսել, որքան եւ ի՞նչ յիշատակ թողած են Հայք ի միջի մարդկութեան այլեւայլ ցեղից, տէրութեանց եւ աշխարհաց, եւ ո՞րքան իրենց կենդրոնէն հեռաւոր սահմաններու մէջ, միանգամայն բաղդատելով զմերայինս սա մանակից ազգաց հետ եւ թողած կամ չթողած իր դատակաց յօտարութեան։