Աշխարհագրութիւն չորից մասանց աշխարհի. Ասիա

Գաւառ ընդ մէջ Արծկէ եւ Բերկրի գաւառացն ձգել առ հիւսիսային եզերբք Վանայ ծովուն, բերէ զարմտիս դարի եւ ցորեան, եւ բամբակ այլ միրգ սակաւ. բերէ եւ երկաքանչիւր:

Գլխաւոր քաղաք սորա նոյնպէս Արճէշ կոչեցեք է առ ափն Վանայ ծովուն 3 աւուրբք հեռի ՚ի քաղաքէն Վանայ ՚ի հիւսիսակողմն ՚ի դիւր տեղւոջ: Բնակիչք նորա տունք իբր 1500 ընդ մեծի մասին ՚ի քրդաց, եւ սակաւուց ՚ի հայոց. որոց են 2 եկեղեցիք: Ունի պարսպապատ տեղի ուր բնակի պէյն, առ քաղաքաւն անցանէ եւ գետակոր կոչի յանուն Արճիշոյ:

Կէրմանից: Գիւղ հին` ոչ այնչափ հեռի ՚ի յԱրճիշոյ:

Մէծոփայ վանք: Մենաստան կառուցեալ յանուն Աստուածածնի ՚ի լեռնապատ ձորամիջի ՚ի հիւսիսակողմն Արճիշոյ 4, 5 ժամաւ հեռի ՚ի նմանէ. շինուած նորա քարուկիր գմբեթաւոր, գրեթէ ընդ մեծութեան տաճարի Առաքելոյ վանաց Մշոյ. յարեւելակողմն եկեղեցւոյն են փոքրիկ մատուռք երկու. յորոց ՚ի միումն է գերեզման նշանագործ Աստուածատուր վարդապետի, իսկ ՚ի միւսում մասն ինչ նշխարաց Յակոբայ Տեառն եղբօր. յորոյ անուն է կառուցել եւ մատուռն: Յայս մենաստան են գերեզմանք Թովմայի Մեծոփեցւոյ. եղբօր նորին Պօղոսի եպիսկոպոսի, Մխիթարայ վարդապետի Սասունցւոյ, եւ Ստեփաննոսի վարդապետի եւ նահատակի:

Իբր կէս ժամաւ տարակաց ՚ի վանացս ՚ի հիւսիսակողմն նորա յետկոյս լեռնակին է ոփ որ է փոս մեծ ուր ՚ի հնումն պատեալ գոլով թմբովք հաւաքեալ մնայր ջուրն. բայց այժմ բարձել գոլով այնպիսի արգեղանց. հաւաքել ջուրն ՚ի նմա հոսի յԱրճէշ եւ առաջի նորա խառնի ՚ի ծովն Վանայ, ՚ի սմա բնակին այժմ վրանօք տոհմք քրդաց: Յանուն սորա մենաստանն կոչեցաւ Մէծոփայ վաաք, իբր Մեծոփայ վանք:

Յարուի: Գիւղ` որ յանուն եկեղեցւոյ իւրոյ սրբոյ Յարութեան անուանեցաւ այսպէս. մերձ եւ ի վանս Մեծոփայ իբր 1 ժամաւ, յեկեղեցւոջ սուրբ է տապան Յովհաննու Արճիշեցւոյ մականուամբ կոչեցել Ոսպնկեր: