1898

2080.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 յունու [ ար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Շնորհաւոր ըլլայ Նոր Տարիս, եւ Տէր տացէ Քեզ զիւր բարիս զնոյն մաղթեմ մեր մերձաւոր ազգականաց, Քեռ եւ Քեռորդեաց եւ Հոլաս էֆէնտիի եւ դստերն եւ այլոց, երբ տեսնես զանոնք եւ ողջունես. նոյնպէս եւ մեր Պ[ատուական] Հ[այր] Անդրէի [1] ։ Սա, կ՚ուզեմ որ ինձ երկու տողիկ գրէ, բայց ի Պարտիզակէ։

Իբրեւ կաղանդչեայ թուղթ մի խաւրեմ Քեզ ի ձեռն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի. իբրեւ թուհաֆ [2] ինչ տես եւ ձգէ ի մութ տեղ։

Ակնկալութեամբ պարգեւաց Աստուծոյ՝ ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2081.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 յուն [ ուար ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Կրկին շնորհաւոր նոր տարի, որ վաղիւ սկսանի Ձեզ. պարգեւեսցէ Տէր արդարեւ զիւր շնորհս յարաշնորհ կենցաղումս, յաւելլով զօրութիւն եւ համբերութիւն։

Հարցեալ էիր զթերթէ Aperçu եւ զնորաստաց ռուսական Հայաստանէ, տպագրելոյ ի վանս [3]. ոչ ժամանեցի քննել, թէ կայցէ՞ ի գրատանս մերում. բայց իմ տեսեալ եւ ընթերցեալ է զայդ։

Շնորհ ունիմ վասն հանգստարար շաքարին, չգիտեմ եթէ եհա՞ս. արդարեւ երբեմն ի դիւր ստամոքաց սատարէ ինձ դա, պարզ, անպտուղ, անփստուղ, անոյշ աննուշ։

Ընկալայ եւ ես գիր ի Գեր[ապայծառ] Ներսիսէ մերմէ. գոհ է ընդ երկոսին առաքեալսն առ ի մէնջ, գոհ են եւ նոքա. Տէր տացէ երկայնմտութիւն եւ յաջողութիւն։

Յառաջ քան զընդունելութիւն վերջին գրոյդ (8 ամսոյս) խնդրեալ եւ ընկալեալ էի ի Տիրուհւոյ Եաղլըքճեան [4] զհինգ ոսկիսն. եւ ի դէպ ժամու իմով ձեռօք տուեալ առ Հոլաս տիկին, որ յեղակարծոյն ի տեսանելն՝ ամբարձ զձեռս իւր յերկինս եւ իջոյց յորդ արտասուս. մինչդեռ ի մերձակից սենեկին կայր ցնորեալ կրսեր որդին Պաւլին [5], որ եւ ի նմին աւուր առաքելոց էր կնաւն հանդերձ եւ հիւանդապահիւն ի Վերոնա, ի տուն առողջութեան, եթէ շնորհեսցէ Աստուած, զի բժիշկք Բարիզու յուսահատեալ են. այլ Չինի ոչ իսպառ։ Զայսմանէ թերեւս գրեցից ռամկօրէն առ Հոլաս էֆէնտի կամ առ Սոֆի [6], ում եւ պատշաճ դատիցի տալ, զի խղճեմ՝ միոյն վասն ծերութեանն, եւ միւսոյն զի դեռ ապաքնեալ ասես ի հիւանդութենէն։

Հարազատն իմ ի սկիզբն արեւմտեան տարւոյս գրէ ինձ, առ տկարութեանն, որպէս վերջնական իմն գիր, հանդերձ այլովք եւ վասն հաւաքման Ռուբինեան դրամոցն, զոր թողեալ է յանուն իմ ի Սեղբոսեան Խանի. ես թելադրեցի նմա մի՛ վստահանալ եւ ի բարեկամս իսկ, յետ † [ մահու]. այլ յետին ողջոյն տալ այնմ հաւաքման, եւ յանձնել Քեզ, եւ դու հնարիցիս յինքդ առնուլ յիմ անուն եւ անցուցանել ի վանս, եւ յապահովել մինչ դեռ կենդանի եմ, Տեառն շնորհելով. այլ մի քան զմի յառաջեմք ի վախճանն, նա 76ամեայ, ես 78։ Եւ դու հանդարտ ճարտարութեամբ լեր համոզկեր զի մի՛ լոկ բանիւ եւ կտակաւ, այլ յառաջ քան զ† [ մահ], կենդանեաւն աւանդեսցէ զայդ ի ձեռս մեր, որով եւ համարիցի վճարեալ զպարտս վարձուց սենեկին. թէպէտ եւ են նորա ինչ ինչ աւանդելի առ իս, քանի մի հազար ֆրանգաց արժէիւք, եթէ հնութիւնք եւ թէ Ձեռագիրք, թէպէտ սոքա իբրեւ ընծայք, այլ թանկագինք են. եւ թէպէտ հատուցեալ է իմ ինչ նմա, իբրեւ ի գին, այլ յոյժ նուազ քան զարժէս։

Մի ի կրսեր քահանայից մերոց յեռանդն գնաց ի Պատուա, եւ դարձցի թերեւս այսօր կամ վաղիւ. եթէ յանձնեալ իցէ նմա Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ զոսկի 100 ֆրանգս, դարձուցից առ Եաղլըքճեան. եթէ ոչ՝ ծանուցից քեզ, ողջ լինելով։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Զգրեալս առ Վիջ[էն] Հոլաս, ընթերցեալ, եթէ պատշաճ դատիս տալ՝ տուր. բայց կարծեմ դուստրն Սոֆի [7] չկամիցի, առ չվրդովել զծերն. ապա ցոյց նմա։ Եթէ մարթ էր՝ կամէի թէ ընթեռնոյր զայն եւ տիկինն Սդաւրիտէս [8] ։

2082.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 13 Յուն [ ուար ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Բարւոք եւ յաջողակ է լուսատիպ պատկեր մանկտւոյդ, զոր եդեալ եմ յերեւանի ի վերայ գրոցս։ Բարւոք է եւ զգացումն ասացողացն՝ չթողուլ անօգնական զմարս իւրեանց. այլ ժամանակն ցուցցէ զկոչումն ընտրելոց յԱստուծոյ. թող աճեսցին արդ հասակաւ եւ ուսմամբք. ակն ունիմ թէ չիցէ ի դերեւ յոյս մեր։

Զ Լէոնի [9] եռահատոր եւ զ Բերուցցեայ [10] երկոսին գործս եւս ընթերցեալ է իմ եւ քաղեալ. եթէ երկրորդ մասն կամ շարունակութիւնք յետնոյս հրատարակեալք էին՝ կամէի ստանալ. այլ տեսանեմ զի չէ. միայն տեսի ուրեք նշանակեալ, զի պատմութիւն դորա (Storia d'Ancona) տպագրեալ է եւ յամի 1880. քննելի է թէ ունիցի՞ սա յաւելուած ինչ։ Նոյնպէս, եթէ Դ հատոր Լէոնեայ հասուցանէ զպատմութիւնն ցյետին դարս, ընդունելի է (եթէ եւ գինն ոչ աւելի գէթ քան զ15 ֆր[անգ]։

Երբ յաջողեսցի երթդ ի Գասդելֆիտ[արտոյ] [11] փորձեա, թէ եղբայրն այն պահապան Ս. Փրանկ[իսկոս] եկեղեցւոյ [12] կամիցի՞ վաճառել զձեռագիր ժամանակագրութիւնն, եւ կամ տայցէ՞ յընդօրինակութիւն։ Իսկ յերթալդ՝ պատեհիւ յ Անգոնա, ծանօթացիր ընդ տեսչի հասարակաց կամ արքունի դիւանին Archivio pub [ blico ] եւ Notarile. ի սմա, ի Գործս (Atti) կամ ի Registri Masuco Domenico նօտարի, յամի 1583, յամսեան յուլիսի (ոչ յիշեմ զօրն) գոյ գրուած մի վասն Յովհաննու Սկէնտէրի. զայն՝ յանձնեա ընդօրինակել, եւ հատուցից զօրինաւոր վարձս դպրին։ Յանձն արա կամ խնդրեա ի դիւանապետէն, զի քննողք գրուածոցն եթէ հանդիպեսցին հայկական յիշատակաց (զորս բազմաթիւ կարծեմ) ծանուսցեն կամ նշանակեսցեն զթիւ գրոցն կամ գրուածոց, զանուն նօտարին, եւն. եւն. որպէս զի դիւրագիւտ լիցի, եւ ըստ խնդրոյ մերում ընդօրինակեսցէ գրագիրն (amanuense) եւ հատուսցին վարձքն։ - Կարծեմ թէ եւ ոչ սակաւ ինչ գտցի յանուն Morato կամ Amorato Georgio Հայկազնոյ. եւ կտակ նորին յետ 1560 ամի։ Որ ինչ վասն խնդրոցս ծախիցես, հատուցից։

Զ Աբել ոմն յիշեալ էիր. յիշեմ եւ ես զնա տեսեալ ի վանս մեր՝ մինչ ի նորընծայարանի էի 60 եւ աւելի ամօք յառաջ։

Ընդ այլ ինչ քննելիս՝ հա՛րց եւ տես որպիսի՞ գրուածք են ի Bernabei (sic) [13], Croniche Anconitane.

Ներելով ճղճիմ գրութեանս, ողջ լեր, ողջունելով զդրացիդ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2083.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 14 Ա [ Յունուար ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, որպէս ինձ գրէ, գրեալ է եւ Ձեզ երկիցս. եւ ես ակն ունէի ի ձեռն Պ[ատուական] Հ[օր] Վարդանայ ընդունել առ ի Ձէնջ զ5 նաբոլ. ոսկիսն. զի ընկալայ ես յ Եաղլըքճեանէ [14] զհաւասարն եւ ետու որոց պարտն էր. արդ արժան է դարձուցանել առ տիկինն այն զնոյնքան. վասն որոյ խնդրեմ ի գալ այսր Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթանասայ ի տօնի Ս. Անտոնի՝ յանձնել նմա. զի եւ խոստացայ գրով առ Եաղլըք[ճեան] այդպէս առնել. եւ որպէս ինքն տուեալ էր 5 ոսկի քսանոցս, նոյնպէս հաճեսջիք շնորհել, եւ ողջ լիջիք բարեխօսութեամբ երկուց ՍՍ. Անտոնեանց եւ անուանակրի նոցուն։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2084.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 14 Յուն [ ուար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Ահա միւս եւս աղերսագիր, զոր դեռ իսկ ընկալայ։ Թէ կամիս՝ ընթերցիր, կնքեա եւ հասո առ որ ուղղեալն է, եւ ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Գրեցի առ Եաղլըքճեան [15], զի գրեալ եմ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ [16] առաքել ինձ 5 նաբոլ. եւ յընդունելս՝ դարձուցից առ ինքն Եաղլըք[ճեան] ։

2085.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 18 Յուն [ ուար ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եաղլըքճեանն [17] ա՛յլ ազգ յարմարեալ է զհաշիւ իւր ընդ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորի, վասն որոյ դարձուցանէ եւ դարձուցանեմ զհարիւրեանդ, զոր եւ ոչ բացի։

Ընկալայ ընդ նմին եւ զդեղնորակն մեղուաց մանանայ, վասն որոյ շնորհ ունիմ եւ կալայց՝ յորժամ օգտեցայց ի ջերմանալ աւուրց։

† [հանգեաւ] Հարազատ Քոյ մեծ յաւուր տօնի իւրոյ (Ս. Անտոնի) հանէր ողորմիս տառապեալ Հոլասեանց, որպէս երբեմն եւ Դու. հաճոյագոյն եւս եղիցի եթէ եղիցի վասն ցաւալի արկածից հասելոց նոցա, զոր ծանուսցէ թղթաբերս Հ[այր] Թիրոյեան ։ Ողջ լեր ժիրաժիր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2086.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 19 Յուն [ ուար ] 1898

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Մի՛ եւս այլ հոգար վասն տուելոցն յ Եաղլըքճեան է [18] կամ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլէ [19], յորմէ ընկալայ եւ առ որ դարձուցանեմ զտուեալն. արդէն տիկինն այն գրեալ էր ինձ վասն հաշուի 400 ֆրանգաց զոր անցուցանէ առ Քեզ, եւ հարիւրիւն տուելով առ իս՝ հատուցեալ էր Քեզ զայսր տարւոյ տուրսն։

Հոգալի ինչ խնդիր Հոլասեանց է, որք գրով եւ բանիւ թախանձեն ինձ ազդել առ Վիջէն էֆէնտի, վասն աղիտալի ախտի եղբօրորդւոյն, զոր անբուժելի ասացեալ են եւ բժիշկք Վերոնայ, ուր վասն բնակութեանն եւ դարմանոյ 150 ֆրանգք խնդրին ամսոյ ամսոյ. սոքա փափագեն զի ոչ միանգամ այլ ամսական ինչ սահմանեսցէ հօրեղբայր իւրեանց, եւ արժան է. զի արդ չունին այլուստ ուստեք վաստակ կամ օգնութիւն, եւ սենեակն զոր վարձէին եւ այնու օգտէին, անվարձ մնայ։ Աւելորդ եւ ծանր էր ինձ գրել զայս Քեզ, զի շատ իսկ Քո տառապեալ է վասն նոցա, եւ չէ դիւրին խօսել ընդ էֆէնտոյն. եթէ գուցէ ոք ընտանեգոյն եւ համարձակագոյն առ նա, նմա անկ էր խօսել։

Ընկալայ զտուփ քաղցրաւենոյն եւ կրկին շնորհակալութեամբ մնամ

Հոգեկից Եղբայր
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Պ[ատուական] Հ[այր] Սուքիաս [20] կարծեմ ծանոյց Քեզ զի ունիմք զտետրն կամ զգրքոյկ զորմէ հարցանէիր՝ թէ ունիցի՞մք, եւ ունիմք։

2087.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 19 Յուն [ ուար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Զծրարեալս գիր հանդերձ հնգերեկաւն պատրաստեալ էի, եւ մնայր գալոյ առ իս Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթանասի, որում եւ ասացեալ էի թէ ունիմ ինչ ասելի կարեւոր, եւ նա աճապարեալ մեկնեալ է աստի։ Արդ դրամն մնայ առ իս, եւ պատեհաւ ընդունիջիք։

Իսկ զոր ասելս կամէի, այս էր տագնապ եղկելի Հոլասեանց, որոց յետին յոյս եղբայր իւրեանց Paulin [21] որ էր ի Մարսիլիա, խելագարեալ եւ յուսահատեալ ի բժշկաց տեղւոյն՝ առաքեցաւ այսր եւ աստի ի Վերոնա ի casa di salute [22]. այլ անդ եւս յուսահատին բժիշկք։ Ո՞ կարէ բացատրել զաղէտս այրի պառաւեալ մօրն. դստերքն գրեն եւ թախանձեն զիս զի գրեցից առ Վիջէն էֆէնտի, որում գրեցի իսկ, մինչ նա կանխեալ առաքեալ էր առ սոսա 5 ոսկի նաբոլ. (յոր սակս խնդրեալ էի փոխան առ ի Քէն). այլ այդ կաթիլ մի է առ պէտս սոցա, որք եւ վճարելոց են 150 ֆր[անգ] առ ամիս ի Վերոնա. յայս սակս եւ ակն ունին առ ի մէնջ ինչ օգնութեան, յանձկութեանս մերում։ Կրկին ՍՍ. Անտոնք հասցեն մեզ եւ նոցա ի թիկունս, որոց յանձն եղեալ մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2088.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Յունուար 1898

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Յուսամ զի անվնաս ընկալար զԱղօթագիրսն եկեղեցւոյ Հայոց Անգոնայ, որոյ տառք համանմանք տպագրատանս մերում՝ կարծեցուցին թէ եւ ի տպագրատանս մերում հրատարակեալ է։ - Յորժամ երթայցես յ Անգոնա ՝ քննեա թէ գուցեն յետամնացք Հաճի (Ստեփանի) առ որ նուիրեալ է Նուտի զգրքոյկն. քանզի ժամանակագրութեան մերում յիշին նախնիք նորա 100 եւ աւելի ամօք յառաջ, անդ. եւ թէ կան՝ ունիցին ազգաբանութիւն կամ ճիւղագրութիւն։

Թէ գտցես անդ եւ կոկիկ պատկեր տապանին, յորում երբեմն ամփոփեալ էին նշխարք Ս. Լիբերիոսի [23], որ էր նախ շիրիմ Գորգոնիոսի [24], ա՛ռ մի հատ. զի թէպէտ եւ գոյ ի Բերուցցի [25] ( La Chiesa Anconitana ) այլ զլաւագոյնն խնդրեմ։ Յուսացելոյս իմանաս, զի ունիմ զայդ գործ Բերուցցեայ, եւ կայ այժմիկ ընդ թղթեկանս յորում գրեմ, եւ ոչ յիշէի ի նախընթաց թղթիս զոր գրեցի Քեզ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր ծանուցանէ զի † [հանգուցեալ] է Լուցիք մայրապետ քոյր Հոլաս Վիջէն էֆէնտի ի. Տէր հանգուսցէ։

Ողջ լեր ողջունելով։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2089.

Հասցէատէրը անյայտ [26]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 22 յունուար [18]98

Բանասէր Պարոն,

Քո ուզած Կիլիկիոյ ճշգրիտ եւ ընդարձակ Աշխարհացոյց, ես այլ կ՚ուզեմ հիմայ, որ իմ Սիսուանս կու թարգմանուի ֆրանսերէն. Սիսուանի մէջ հրատարակածէս լաւ չեմ գիտեր, թէ եւ այն այլ պակասաւոր է: Կըրնաս Քիբէրդ հրատարակ փոքր Ասիոյ Klein-Asien կամ Օսմանեան տէրութեան Ասիական մասին տախտակները քննել: Վերջի տարիներն Լոնտոն ի Աշխարհագրական Օրագրի մէջ ( Royal Geografical (sic) Society ) քանի մի ճամբորդութիւնք հրատարակուած են ի մասին Կիլիկիոյ. Լաւագոյնն 1890ի հատորին մէջ, Թէոդորոս Bent ի [27] գրածը. երես 445-62, որ տախտակ մի եւս ունի: Քանի մի տարի վերջ, 1893 Hogarth [28] անուամբ մէկն այլ նոյն օրագրի Գ հատորի 643-78 երեսներում բաւական տեղեկութիւն կ՚ընծայէ. ունի եւ տախտակ մի: Ասոնցմէ զատ նոր եւ լաւ բան չեմ գիտեր. փափագիմ որ լաւագոյնն գտուի, բայց շատ դժար. որովհետեւ եւրոպացիք դեռ չեն գիտեր մեր Ռուբինեանց ատենի Կիլիկիոյ վիճակն. գուցէ Սիսուանի փռանկերէն թարգմանութենէն՝ աւելի տեղեկանան եւ նոր ճանապարհորդք աւելի ստուգեն տեղուանքը եւ դիրքերը:

Ողջ լեր:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2090.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Յուն [ ուար ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Նախընթաց թղթովդ (18) ընկալայ եւ զգիր Լուցիկայ Հոլասեան [29], ետու ազգականացն զմի ի գուժակացն, որ ըստ հանգուցելոյն՝ աւետչեայ է, վասն բարի եւ աղօթկեր կենացն, եւ վասն մեր, զի բարեխօս լիցի աղօթողացս։ Կարէիր անխիղճ ծանուցանել վաղագոյն եւ զմահաբեր հիւանդութիւն նորին, եւ զամահյլոց, եթէ հանդիպիցի. զի եւ ես եւ հարազատն իմ եւ Վիջ[էն] Հոլաս գրեաթէ ի միում գծի կամք, եւ մի քան զմի յառաջելոց եմք ի † [մահ] անդր, երբ եւ հրամայիցէ Տէր, շատ է զի պատրաստք գտցուք։

Անփակ թողի զգիրս առ Սոփի [30], զի ապահով լիցիս, թէ ոչ զգուշալի ինչ գրեալ եմ նկատմամբ հօր նորա կամ Հոլասեանց. Դու փակեա եւ այնպէս յանձնեա։

Կայր մնայր տակաւին առ իս 100 ֆր[անգ] ոսկի իբրեւ աւանդ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլէ, առ որ գրեցի այսօր, եւ արդ կալայ իբրեւ մասն 300 ֆրանգաց ի նորոյ տուելոյ ի Հոլասեան էֆէնտիէ վասն եղբօրորդեացն, եւ յորժամ ընկալայց զ200ն եւս, տաց նոցա մասն առ մասն, առանց ծանուցանելոյ այժմէն, զի 300 տուեալ է էֆէնտին, այլ հարիւր եւ ապա այլ հարիւր, եւ ըստ թելադրութեան նորա եւ Քո պատուիրեցից զի ի սրտէ շնորհակալ լիցին եւ աղօթեսցեն, այլ մի՛ գրեսցեն. եւ յուսամ թէ յերկարելով կենաց նորուն յայլում եւս նուագի սատարեսցէ նոցա, եւ կտակեսցէ ինչ որբոցն։ Համարէին նոքա, թէ ինքեանց անկանէր տունն, որ յանուն † [հանգուցելոյ] մայրապետին Լուցիկայ գրեալ կամ տուեալ է. չկամիմ քննել եւ մխիլ յայսպիսի խնդիրս, սակայն ակն ունիմ թէ ոչ անժառանգ թողցին սոքա եւ ստիպիցին մուրացողաբար դիմել եւ թախանձել զՍոփիս [31] ։

Նախընթաց գրովս առ հարազատն իմ մեղմով զգուշացուցանէի զնա չվստահանալ յաշխարհիկս զինչսն, մանաւանդ զհաւաքումն Ռուբինեան դրամոց, զոր յիմ անուն կոչէ նա միշտ եւ եդեալ է ի Սեղբոսեան սենեկիդ [32]. եւ ասէ իսկ թէ զբանալին տայ առ Պօլսեանն, որում եւ կտակելոց է ինչ կամ տալոց վարձս։ Գրեմ դարձեալ առ նա, ըստ կարի մեղմով, զի մի՛ թուիցիմ իբրեւ խիթալով ընդ մօտալուտ † [մահուան] նորա յապահովել զխոստացեալ ինձ իբրեւ անժոյժ ժառանգ. եւ զի բնական կարգ է ինձ կանխել ի † [մահ], եւ յետ այնորիկ ո՞ գիտէ զի՛նչ խորհիցի նա. փափագեմ զի հաւաքումն այն՝ յանուն նորա ընկալցի եւ պահեսցի ի վանս մեր, որպէս գրէր եւ նա, եւ կամէր զի յառանձինն պահարանի միում զետեղեսցին ամենայն ընծայեալք նորա. եւ թէպէտ են նորա պարտք վասն վարձու սենեկին, այլ ինքն արդէն առ մեզ տուրք նորա Ձեռագիրք ինչ հազուագիւտք եւ դրամք Տիգրանեանք եւ այլ ինչ ինչ՝ քանի մի հազար ֆրանգաց արժողութեամբ. յորս եւ Յայսմաւուրք մի, զոր առաքեալ էր ի Բարիզ ՝ մինչ անդ էի ես. եւ յաւուրս յայսոսիկ ցուցեալ մերայոցս եւ Վեհի՝ սքանչացան ընդ պայծառափայլ զարդսն եւ սկզբնատառս, ըստ մէն մի աւուրց տարւոյ, եւ երկու մեծ պատկերքն՝ Ծննդեան եւ Յարութեան Տեառն, զոր տեսողքս մեր 500 ֆր[անգ] արժեցուցեալ են. թանկագին քան զայն են պատկերագիրքն եւ կնիք Բ Հեթմոյ, վասն որոց պակաս քան զ300 ֆր[անգ] տուեալ է իմ առ նա. նոյնպէս եւ վասն արծաթկողիկ Սաղմոսամեկնչին 300 ֆր[անգ]. վասն որոյ կամէր Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ տալ 400, աւելի եւս Վեհն։ Արդ, պատեհիւ ազդեա եւ դու նմա, զի եղբայրդ (ես) մնամ ի կեանս նորա ընդունել զհաւաքածոյն Ռուբինեան, եւ թէ այլ ինչ կամիցի։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2091.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Ալ Թորրեզին, Փատովա

Ս. Ղազար, 26 Յուն [ ուար ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր գրէ ինձ զի եթէ ընկալեալ իցեմ ի Ձէնջ՝ 100 ֆր[անգ] (ոսկի) կալայց առ իս, վասն տառապելոցն, եւ ինքն հաշուեսցի ընդ Ձեզ։ Արդ զոր ծրարեալ պահէի իբրեւ աւանդ զյղեալն Ձեր, տաց նոցա եւ ոչ եղէց պարտական։ Անշուշտ գրեալ է կամ գրեսցէ եւ Ձեզ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր ։ - Լուայք ապաքէն ի նմանէ զի † [հանգուցեալ] է Լուցիքա մայրպետ քոյր Վիջէն Հոլասայ, եւ սա յոյժ վշտագնեալ է։

Ողջութիւն եւ ողջոյնք։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2092.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 յունուար 1898

Սիրելի Եղբայր,

Բ գիրդ այլ ընդունեցայ, եւ հոգւով խնդակից եղայ վասն մարդասէր եւ անարգամեծար Տեառն մերոյ Գալըստեանն համար առ Քեզ եւ ի Քեզ. այժմ իբրեւ ընդ հայելի կերպարանաւ, որպէս կ՚ըսէ Առաքեալն, եւ յետ սակաւուց դէմ յանդիման։ Ի՞նչ գերեջանիկ՝ օր չըսեմ, այլ ատեն եւ աւելի քան զատեն պիտի ըլլայ, երբ հնացեալ Քերովբէն եւ Սերովբէն [33] նորափետուր տեսնեն զիրար յօթեվանս Հօրն Քրիստոսի եւ իւրն։ Սակայն յուսամ թէ յօգուտ հոգւոց մերոց քան ի վայելս սնոտի աշխարհիս՝ Աստուած դեռ տայ մեզ ժամանակ յերկրի խօսակցելու, եւ պատրաստուելու վասն հանդերձեալ կենաց։ Ուրախ եմ եւս զի թարգմանութիւնք իմ Իմացից [34] եւ Սնունդք [35] սնուցանեն զսիրտդ եւ զհոգիդ եւ աւելցընեն զախորժակ առ այն, որոյ համար գոչեց պարզամիտ անձն այն «Երանի՜ որ կերիցէ Ճաշ յարքայութեան Աստուծոյ» [36] ։ - Բայց ինչպէս կ՚ըսէ դարձեալ Ս. Գիրքն «Զայս պարտ է առնել, եւ զայնու ոչ զանցանել» [37]. այսինքն, նախ զհոգեւորն հոգալ, բայց մարմնաւորն կամ երկրաւորն ալ անորոշ չթողուլ. տալիք եւ առնելիքն նշանակել. համառօտ ըսել, բացայայտ կտակ մի ընել յետամնաց ընչից վրայ, եթէ յառաջագոյն տրուած չըլլան որոյ եւ կ՚ուզես։ Ես ոչ ճանչնամ եւ ոչ դատեմ զմերձաւորքդ, բայց չեմ վստահ աշխարհիկ մարդկան, ընդհանրապէս. ստակ կամ ինչք՝ սպրկիկ են, դիւրաւ կ՚անյայտանան։ Եւ եթէ, ըստ բնական կարգի ես կանխեմ ի † [մահ], ի՞նչպէս կ՚ըլլան արդեօք, սիրելի եղբայր, քո կամքդ։

Դրամագիտական գիրք կամ բառգիրք մի խաւրեր էի Քեզ, չեմ յիշեր անունը։ Եթէ ա՛յլ չեն պէտք Քեզ, յանձնէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի, գուցէ ինձ պիտանի ըլլայ Սիսուանի փռանկ թարգմանութեան համար, յորում քանի մի բան պակսի՝ օտարաց հետաքննական չըլլալուն համար, քանի մ՚այլ յաւելում. ասոնց կարգին՝ քանի մի Կիլիկեան քաղաքաց դրամոց տիպք եւս։

Այսօր նամակաց գրութեանս ատեն՝ երկու պատանիք եկան ի սենեակս, աշակերտք Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանի, որ այս իրիկուն նաւելոց են ի Դրեստ եւ անտի ի Կ. Պօլիս. նայեցայ, թէ կարենա՞մ Քեզ բան մի խաւրել. երեկ պատկերագրոյդ մէջէն փորագրել տուած պատկերները երկու օրինակ նորէն տպագրել տուեր էի. մի օրինակն ծրարեալ յանձնեցի անոնց, որ տան առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր եւ նա Քեզ. գոնէ անգամ մ՚այլ ժպտիս անոնց վրայ։

Ողջունելով զծանօթս, եթէ հանդիպին, ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2093.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Փետր [ ուար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Ի ժամուս, որ է 6 ½ երեկոյի, Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ մեր եկաւ յ Անգոնայէ, եւ երկու ժամ վերջը պիտի մեկնի, գալու ի քաղաքդ, ի Կ. Պօլիս, Լոյտեան [38] շոգենաւով. եթէ կանուխ գալու ըլլար, գուցէ ունենայի իրեն յանձնելու բան մի առ Քեզ. հիմայ ուրիշ բան չի մնար՝ բայց զինքն յանձնել Քեզ. որ եթէ ունենաս աշխատելու կամ ցանկելու բան մի, իր կամ ժամանակին կարողութեան չափով՝ օգնէ Քեզ. ինչպէս քանի մի տարի առաջ գրէիր ինձ, թէ իր ձեռօք պիտի կարգաւորես գործդ. ինքն ամիսի մի չափ պիտի կենայ այդտեղ. եթէ յանձնելիք այլ ունենաս, ապահով ձեռք եւ առիթ է։

Յուսամ որ տկարութիւնդ գոնէ քիչ մի թեթեւցած ըլլայ. քանի մի շաբաթէն այլ գարունն կ՚երեւնայ, եւ մեր ծերացեալ հնացեալ շէնքի վրայ այլ կ՚ազդէ զօրութիւնը։ Փափազեանի եւ Լէօպէքի առուտուրն ի՞նչպէս եղան։

Ի կարճուկ ժամանակիս այսչափ։ Բարեւ մերձաւորաց, ողջութիւն եւ առողջութիւն. Բարեկենդան՝ կարողաց. համբերութիւն անկարողաց։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

  [Յ. Գ. ] Ապրոյէն պատասխան չընդունեցայ Սասանեան հաւաքմանդ նկատմամբ։

2094.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 16 Փետր [ ուար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Կ՚ուզէի այսօր քիչ մի Քու դրամոց կամ ընչից վրայ խօսիլ. հարկաւորիմ նստիլ ի ժողով մեր վանական խնդրոց, եւ թողում գալ շաբաթուան։

Յուսամ հիմայ տեսած ըլլաս զՊ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ Վ[արդապետ] մեր, որ թերեւս պիտանի ըլլայ գործոյդ օգնականութեան։ Լսեցի ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորէ ՝ որ առողջութիւնդ լաւագոյն է եւ շարժիս ի տան. գուցէ դուրս այլ ելած ըլլաս ի տանէ, եթէ օդք ներեն. վասն զի լսեմ այլ որ նորէն խառնակեր են տեղւոյդ օդք. այս տեղ բաւական լաւ է. այս տարի բնաւ ձիւն չտեսանք. ցուրտն այլ ոչ սաստիկ. ձմեռուան պահապան հաստկեկ ֆլանել մի հագնէի ներքին ֆլանելէն զատ, այս տարի պէտք չեղաւ հագնիլ, այլ լաթեղէն բաժկոն մի թեւաւոր. որով կըրնաս գուշակել որպիսութիւնս։ Միայն վզիս ետեւ ջիղ մի խայթէր կամ ցաւցընէր, այն այլ նուազեցաւ. երեկ Հոլասեանք եկան, քսելիք մի բերին, անգղիական դեղ, զոր այսօր միտք ունիմ ի գործ ածել, եւ մնացեալ խայթը փարատել։

Ողջ լեր ողջունելով, երբ յաջողի զքոյր մեր եւ զքեռորդիս։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2095.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 16 Փետր [ ուար ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Սկսեալ ի վերջոյ յառաջ, նախ շնորհ ունիմ շնորհաւոր մաղթանացդ, ի յիշատակի անուանատու Սրբոյ պաշտպանիս, եթէ օրէն իցէ շնորհ ունել վասն սիրոյ, այլ սէր ընդ սիրոյ փոխանակի. որով եւ ես մաղթեմ Քեզ արիութիւն եւ համբերութիւն, այլ եւ իմաստութիւն, զոր անկ է մեզ ժտել ի Տեառնէ, մանաւանդ յայսպիսում խոտորագնաց դէպս եղբարց, որոց աղագաւ, կարծեմ այսօր իսկ բանք լիցին ի Ժողովի Առաջակայից. խառնելով զԲարեկենդան մեր յաւուրս ապաշխարութեան։

Երեկ ճաշեցին ի վանս Հոլասեանք, մանկտեաւն հանդերձ, եւ յոյժ գոհացան, զի Հայրդ հոգայ վասն նոցա, շահել ինչ յԷֆէնտիէ [39] ։ Պառաւն [40] ասէր, թէ երկու տունս տուեալ էր նորա, զմին երից երէց քերց իւրոց եւ զմիւսն՝ կրսերոյն՝ Իսկուհւոյ. որով, համարի թէ սորայս վաճառեալ իցէ, միւսն ոչ. եւ կամ զի կիցք էին տունքն, գուցէ երկուքն եւս վաճառեալք։

Ամօք յառաջ, մինչ այդր էր Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ [41], եղբայրն իմ կամէր ի ձեռն նորա յարդարել կամ դասաւորել զհին դրամսն, եւն. արդ, յանձնեցի նմա (Հ[օր] Դանիէլի) ընծայեցուցանել զանձն, եւ Քո իսկ թելադրութեամբ՝ ջանալ, զի ի դարձին բերցէ ընդ իւր զՌուբինեանս կամ զՀայկականս, եւ զգիրս ինչ դրամագիտականս, զոր իմ առաքեալ էր առ եղբայր իմ, եւ զորոյ ոչ յիշեմ զանուն, եւ կարծեմ պիտանի լինել յայժմու տպագրութեան փռանկ Սիսուանայ։

Առ Հոլասեանս զգուշութեամբ ասացի, թէ հոգաս վասն նոցա, առանց ի վեր հանելոյ զոր խորհիսդ, եւ կրկին պատուիրեցի չգրել զպիտոյից իւրեանց առ ծերունին կամ առ դուստրն. եւ զմասն ինչ տրից նորա ետու, պահելով զմիւս մասն, եւ ոչ ծանուցի զքանակն։

Գոյր եւ գոյ թերեւս ի քաղաքիս ինֆլուենցա, այլ մերձ ի փարատել, եւ ոչ ոք վնասեցաւ ի վանս։

Մաղթեմ նոյնպէս ողջ լինել եւ Քեզ եւ որոց ընդ Քեզ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2096.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 Փետր [ ուար ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Երեկ կամ այսօր, յանուն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի խաւրեցի Քեզ 500 կտոր թղթեկաց, երկու չափով, հին դրամներ պլլելու համար. եթէ բանիդ կու գան կամ աւելի եւ մեծ պզտիկ կ՚ուզես, իմացու եւ նորէն խաւրեմ, երբ եւ որչափ պէտք է։

Վերջի թղթիդ մէջ հարցեր էիր, թէ Լէօպէք ե՞րբ խաւրեր էր ինձ Քո չորս հատ պղնձի հին դրամքդ. անցեալ տարի (1897) հոկտեմբեր ամսոյն խաւրած է. դրամներն ընդհանրապէս խանգարուած են։

Գալով ընչիցդ կամ հնութեանցդ եւ պարտուց, առ ժամս կ՚ուզեմ իմացընել սիրելի եղբօրս, որ եթէ ուզէ թողուլ վանացս, պէտք է չափաւոր արժէք մի եւս նշանակէ.

1) այսինքն թէ միջին կամ ցած գնով ո՞րչափ կ՚արժէ այս կամ այն հաւաքմունքն, եւ որ եւ է մեծ կամ թանկ նիւթ մի։

2) Անոնցմէ ո՞րը կ՚ուզէ որ մնայ ի վանս, եւ ո՞րը ծախուի։

3) Ո՞րչափ ինչ պատշաճ համարիս բաժին հանել Գաթինկոյ [42], եւ ո՞րչափ Կիւլէսէրեան Վառվառին ։

4) Եթէ կենօքդ չկարենաս պարտքդ հատուցանել առ Փափազեան, ո՞րչափ մնայ հատուցանելի առ նա. ինքն առ Գաթին գրածին համեմատ, իբր 640 (թէ չսխալիմ) անգլիկ ոսկի պահանջ կ՚ունենայ, բայց գոհ կ՚ըլլար 250 ոսկով այլ, եթէ հիմայ վճարէիր. իսկ եթէ չկարենաս եւ մնայ պարտքդ, ո՞րքան հատուցանելու է, 250? թէ 640?։

Վանացս կողմանէ այլ, պէտք է իմացընեմ Քեզ, որ հիմակուան վիճակն նեղկուկ է. մեծկակ գումար մի չի կըրնար վճարել, մինչեւ որ վաճառուին հաւաքմունքդ կամ ծանրագին ինչ մի. իսկ պարտատէրքն կըրնա՞ն սպասել, թէ պիտի նեղեն զվանս։ Անշուշտ Քեզ եւ մեզ փափագելի է որ կենօքդ կարենայիր սրբել առ Փափազեանն պարտքդ, որ ծանրագոյն կէտն է։

Պէտք է յիշեցընեմ եւս, ինչպէս արդէն յիշեցուցեր է Քեզ մէկն եւ դու ալ ինձ գրեր էիր, մեր Պօլսի գրասենեկին ( Սեղբոս խանի վարձու պարտքդ, քանի մի հազար ֆրանգ. որոյ փոխան համարիմ ես (հիմակուան դրից մէջ առանց հաշուելու ինչ որ կ՚ուզես թողուլ վանաց). արդէն ի քովս եղած հնութիւնքդ, ինչպէս Կիլիկեան դրամք, Տիգրանք, Վատինկդոնի [43] գիրքն, այլեւ այլք, լուսնադիքն որք մէկ քանի հազար ֆրանգ պիտի արժեն, ըստ Քո երբեմն նշանածիդ։ Ըստ այսմ, երկու կողմանէ այլ առնելիք տալիք կ՚ունենամք։

Այսչափ առ այժմ. սպասելով նախ լաւագոյն առողջութիւնդ լսելու, յետոյ այս խնդրոցս վրայօք, եւ թէ տեսա՞ր զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ մեր։

Ալապիւճիկի նման պատկեր մի խաւրեմ, ի թղթիս. ատենօք Յայսմաւուրք մի խաւրեր էիր, մինչ ի Բարիզ էի. անոր մէջէն հանուած Ոսկիբերանէ փռանկերէն Սիսուանին մէջ ագուցի։ - Ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2097.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Փետր [ ուար ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Համառօտ առնեմ զպատասխանիս առ յետին գիրդ. քանզի առեալ ի քնին եւ ի խորհուրդ զայն եւ զնախընթացն եւ զգրեալսն յայլոց, զԲարեկենդան մեր ի մեծ պահս եւ ի սուգ փոխեալ, որ ինչ արժան թուեցաւ, յանձն էառ Վեհս՝ ծանուցանել Քեզ, եւ զգրեալսն առ եղբարս մեր մոլորեալս, յառաջ քան առ նոսա, տալ Քեզ յընթերցումն. զի եւ Դու ըստ իմաստութեան քում որպէս եղբայր եւ առաջնորդ յորդորեսցես սիրով եւ կարեւոր սաստիւ. ազդ առնելով, զի եթէ ստունգանիցեն (որ քաւ մի՛ լիցի) ապա այլազգ խրատ եւ որոշումն հասցէ. զի խիղճ մեծ է եւ մեզ ի գայթակղութեանց այտի, եւ ամօթ առաջի մարդկան եւ Աստուծոյ, առ որ աղօթեմ վասն Քո՝ տալ համբերութիւն, իմաստութիւն եւ արիութիւն, որպէս եւ Դու աղօթեսցես վասն իմ,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2098.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 Փետր [ ուար ] 1898

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Ծրար մի առաքի յանուն Քո ի ձեռն տպագրապետիս [44], մասն մի է կոտորակք թղթոց՝ յանձնելիք առ եղբայր իմ Սերովբէ. եւ մասն առաքելի ի Մուշ յորում է վկայական մի նշխարի կենաց փայտի, եւ թերթ մի թարգմանութեան Գեր[ապատիւ] եպիսկոպոսի մերոյ Ներսիսի, Յաւիտենական Քահանայութիւն [45] գրոց Մէննինկ ծիրանաւորի [46], զոր առ հանգամանաց տպագրարանիս՝ չկարաց յանձն առնուլ Վեհս ի տպագրել զգիրսն. եւ ես՝ թէպէտ եւ ամօթով, խնդրեմ զգուշութեամբ դարձուցանել զթերթն այն առ թարգմանիչն, առ որ եւ գրեցից. եւ Դու եթէ կամիս գրելով առ նա, անմեղադիր լիցիս ինձ, զի ոչ էր յիմ ձեռս, ըստ խնդրոյ նորա տալ տպագրել. այն զի ընթերցողք այնր գրոց՝ ասեն, թէ լաւագոյն քան զայն է թարգմանեալն եւ տպագրեալ Իսրայէլեան եպիսկոպոսին [47]. եւ տպագրատունս ինչ ոչ շահեսցի, այլ եւ տուժեսցի։

Վասն ներքին խնդրոց մերոց, նկատմամբ երիտասարդ Հարց մերոց գտելոց այդր, քննեալ ի Ժողովի Գեր[ապայծառ] Տէրս գրէ առ նոսա, ծանուցանելով ինչ ինչ եւ Քեզ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Դաւթի [48] ։ Աղօթեսցուք, զի շնորհեսցէ մեզ Տէր գնալ առաջ իւր ըստ պարտուց եւ վիճակի մերոյ, եւ յաւելցէ զհամբերութիւն հոգացողաց. եւ Քեզ ընդ նմին եւ զօրութիւն։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Յ. Գ. Ծանեայ զի ծրարն զոր յանձնէի Քեզ առաքել ի Մուշ յանձնեալ է ի թղթատարն՝ ուղղակի հասուցանել անդր առ Գեր[ապատիւ] Եպիսկոպոս մեր [49], վասն որոյ զթուղթն միայն առ Նա յանձնեմ ի Քո սէր։

2099.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 16 Մարտի 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յեօթնեկաց հետէ լռութիւն է այտի առ իս, եւ առ ի Քէն եւ յորմէ գրէր ինձ յաճախ. խնդրեմ ծանուցանել ինձ զորպէսն հարազատին իմոյ, եւ զգործոցն, եւ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ է եթէ կարաց իւիք օգնել նմա, ի ծրարել զհին դրամսն։

Նշանակեցէք ինձ եւ զօր † [մահուան] Մովսիսի Եպիսկոպոսի [50] ։

Զիա՞րդ կայ եւ Հոլաս էֆէնտի. եղբօրորդի նորա ի նմին վիճակի խօթութեան եւ ապշութեան կայ ի Վերոնա, որպէս լսեմ. եւ մայրն եւ քորք ստիպին ամսոյ ամսոյ առաքել ի պահուստ նորին 165 իտալ[ական] լիրայս. յ300ոց տուելոց ի Վիջ[էն] Հոլ[ասայ] ետու զ200ն եւ մնայ առ իս 100 միայն, եւ հարկաւորեցայց տալ եւ զայն, զի ոչ առ այլ ինչ պէտս ծախեն, այլ վասն դարմանոյ կամ վարձու խօթացելոյն։ Տէր ողորմեսցի նոցա եւ մեզ եւ ամենեցուն։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2100.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 6 Մարտի 1898

Ապահովութեանդ համար գրեմ երկտողս, որ ընդունեցայ Մարտի 29ի գրածդ, հանդերձ անգլուխ Մաքսիմայիւ. անոր երկու թեւերը կարծեր էի ցռուկ. դիմացի կեցողն այլ նոյն ձեւով է. արդեօք յատուկ ցեղ մի կա՞յ եղեր անգլուխ մարդկան, ինչպէս շանգլուխ մարդկան։

Յետ իբր երկու շաբաթուայ վանքէս տղայք պիտի խաւրըւին այդ կողմը. ապահովեալ յանձնեմ անոնց Լէօպէքէն դարձեալ դրամները, ծրարը բաց թողլով, որ եթէ յանկարծ տեղւոյդ պաշտօնեայք տեսնեն՝ չկարծեն կասկածելի կամ փախստեայ ինչ։

Շնորհաւոր Քրիստոս յարեա՜ւ, երբ հասնի օրն տօնական, որ դեռ մեզ այլ հասած չէ, այլ այսօր մեզ Աւագ չորեքշաբթի է։ Ժամանակի հաւկիթներէն ելած հնաբանական ինչ մի խաւրեմ Քեզ, որ ուզես պահես, ուզես յետ դարձընես, երբ կամիս։ - Ողջ լեր, ողջունելով զքոյրն։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2101.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 Մարտ 1898

Սիրելի Եղբայր,

Գրեթէ ամիս մ՚էր որ Քեզմէ լուր չունէի եւ հոգայի. հիմայ ընդունելով ամսոյս 14ի գրածդ՝ հանգըստացայ, եւ գոհանամ չափաւոր առողջութեանդ. լսեմ որ այդ տեղ այս տարի ոչ սակաւ ձիւներ է եւ խառնակութիւն օդոց. մինչ մեր կողմս ձիւն չտեսանի. հիմայ որ հասաւ գարուն, յուսամ որ ծաղկանց հետ ծնգացդ այլ ուժ տայ, որ կարենաս նա եւ ելնել ի տանէ եւ քիչ մի բաց օդ շնչել եւ ողջունել զդալարիս։

Լէօպէքեան դրամներդ առանձին դրած պահած եմ, եւ առաջին առթիւ խաւրեմ. եւ եթէ կ՚ուզես նա եւ poste իւ ապահովագրելով յանուն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի։

Դրամներդ ծրարելու համար՝ արդեօք ծանօթ մանչիկ կամ աղջիկ մի չի՞ գտուիր, որ նա ծրարէ, դու ծրագրես. Պ[ատուական] Հ[այր] Անդրէաս այլ կըրնար ընել զայդ, եթէ դեռ ի Բերա է, եւ չէ գնացեր ի Պարտիզակ, ուր պէտք էր գնացած ըլլար։

Երկու մեծ հաւաքմունքդ, Բիւզանդեան եւ Սասանեան ո՜րչափ փափագէի, որ կենօքդ վաճառէիր եւ անձամբ վճարէիր պարտքերդ։ Մայրաքաղաքիդ մէջ ամէն տէրութիւնք ունին դեսպան, գունց եւ երեսփոխան, արդեօք բարեկամի ձեռօք կըրնայիր առաջարկել կամ հարցընել, թէ ունի՞ն, կ՚ուզե՞ն։

Եթէ վանացս ձեռք անցնին այդ վաճառելիքդ, վանքս այլ պիտի չկարենայ շուտով վաճառել (թէ ոչ չնչին գնով). իսկ պարտատէրքդ, կամ անոնք որոց կ՚ուզես որ գումար մի տրուի (ինչպէս Կիւլէսէրն ) գուցէ եւ Փափազեան պիտի պահանջեն, ստիպեն զվանքս, որ չէ կարող (ըստ այժմու դրութեան) դրամ ճարել եւ գոհացընել զպահանջողս. եւ ո՞ գիտէ թէ չկարծուած պահանջողք ելնեն իբրեւ պարտատէրք։ Որոյ համար գուցէ վանքս ոչ ուզէ ընդունիլ ինչքդ եւ ոչ հատուցանել. բայց եթէ ապահով ըլլայ, որ պահանջողք այլ առանց նեղելու հաւանին սպասելու որ երբ որ ծախուին ինչքն (թէ եւ ուշ) այն ատեն ընդունին իրենց բաժինն, առանց ինչ տոկոսի. կամ գոհ ըլլան փոքր ինչ ամսական թոշակով, եթէ յանձն առնու զայս՝ վանքս։

Ապոլոնիդէսի խորաքանդակն, եթէ անցընես առ մեզ, այնպէս ապահովէ՛, որ ողջ ամբողջ հասնի. արամենեան քանդակին ճաթիլ կոտրիլն՝ այնպէս վախցուց զիս, որ այդ նուրբ սարդիոնդ բռնելու այլ զգուշանամ։

Սեղբոս -սենեկին պարտուցդ համար, թէ եւ այժմու գործակալս ըստ այժմու նեղ դրից, փափագէր գումարով ինչ գոցել զայն, բայց թէ Վատտինկդոնեան գրովք եւ թէ՛ այլ ինչ ինչ տուածովքդ եւ տալեօքդ, գոցուած համարիմ պարտքդ եւ գոհացընեմ զվանքս եւ զՔեզ. զայս մի՛ հոգար։

Յուսամ որ մեր քոյր Գաթին [51] այլ ոչ զմեզ նեղէ եւ ոչ ինքն նեղուի. իսկ թէ ո՞վ երեքէս ա, ո՞վ բ, ո՞վ գ, նախ պիտի [մեռնի] † Աստուած գիտէ։

Նամակիդ վրայ զմրած գնոստիկեան մէկն՝ անգլուխ կ՚ըսես. ինծի կ՚երեւնայ նման իմն իշագլուխ երկայնացռուկ հրէշախառն ոմն կամ իմն [52] ։ Եթէ իմ թղթիս մէջ այլ դրածս չէ կոտրած եւ կըրնաս գուշակել դէմքէն, որովհետեւ չորս դին գրուածն կիսամաշ է, չկարցայ կարդալ. դրամն արծաթի է. հակակողմն կայ լախտ մի, որոյ մի կողմն յունական Τ տառն, միւս կողմն Δ տառն, եւ այլ ոչ ինչ։ Շաբաթով առաջ ի Պօլիսէ եկած եւ բնակած էր առ մեզ եւ դարձեալ պիտի գայ, Թէրզեան Պօղոս Եպիսկոպոս Ատանայի [53], մեր կաթոլիկ Հայոց. հարիւրաւոր հին եւ շատն խանգար դրամներ բերած էր ի Կիլիկիա գտուած. մեծագոյն մասն պղնձի, քիչ արծաթ, շատ պղնձի բիւզանդիկ, կային եւ ոչ սակաւ հռովմէականք, որոց մէջ գուցէ ընտիրք այլ ըլլան. անոնցմէ մին է այս կնքածս զոր ի վերը ստորագրեցի։ Իբր տասնեակ մի շատ խանգար եւ անպիտան Ռուբինեանք այլ կային, զոր թողուց մեր քով. անոնցմէ զատ նոյնչափ մ՚այլ լաւ պահուած Ռուբինեան ունէր, շատն պղինձ, զանոնք այլ տուաւ մեզ. ինքն գնաց ի Վիենա, ուստի պիտի դառնայ առ մեզ, եւ աստի գնայ ի Հռովմ մեր թեմին համար խօսելու եւ հոգալու։ - Քանի մ՚այլ մանր արձանիկ ունէր պղնձի, անահիտ կամ աստղիկ կամ դիցամայր, եւ եզնիկ կամ ցլիկ, որ անշուշտ զ Կիլիկիա կերպարանեն։

Բա՜ւ այսքան դրամաբանութիւն։ Ողջ լեր եւ իմացու որպիսութիւնդ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2102.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Ապրիլ 1898

Սիրելի Եղբայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ.

Ըստ Քո պատուիրանի, Փափազեանն ի Լոնտրայէ խաւրեց եւ հասաւ ի ձեռքս արկղիկ մի՝ Քո հինգ հնոտեաց. Միհրական քանդակ մի. անգլուխ պղնձեայ թռչուն մի, եւ երեք կտոր քար, մատնի եւն. եւ պահեմ, մնալով յայտարարութեանդ, եւ արժէքնին նշանակելուդ. փոքր նիւթերն շատ արժէքի բան չերեւնար։

Փափազեանն ուրիշի ձեռօք քանի մի բան այլ վաճառեր է Քու հաշուիդ, կամ իր պահանջից. ո՞ւր էր թէ աւելին այլ վաճառեր կամ դու կերպով մի յաջողէիր վաճառել, եւ այդ հին պարտքէդ այլ ազատելով՝ մեծ փա՜ռք քեզ Տէր մի ըսել. ես այլ ձայնակից կ՚ըլլայի Քեզ։

Քեռ եւ քեռորդեաց մաղթեմ զշնորհս Սրբոյ Զատկի, կարմրուկ ողջոյններով։ - Յուսամ հիմայ բաւական կազդուրած ելնես ի տանէ եւ երթաս յեկեղեցի՝ ողջունել եւ ողջագուրել զՅարուցեալն Յիսուս, որ պահեսցէ զՔեզ յամայր ընդ հարազատիդ,

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2103.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 2 Մայիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զոր ինչ վասն վարձու վանատանդ գրեալ էիր, զնոյն եւ առ Վեհս, եւ սա կարծեմ արդէն արար Քեզ պատասխանի. եւ չմնայ ինձ յաւելուլ բայց փափագել յաջողութիւն գործոյդ եւ դարձիդ։

Վասն Ս. Լիդուինայ [54] ՝ լուեալ էի ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգինէ եթէ ի Հռովմ հրատարակելոց է (նորագիր) վարք նորա, յայն սակս յանձնեցի քննել. թուի թէ տակաւին չէ հրատարակեալ. մի՛ լիցի փոյթ, յայտնեսցի ժամուն։

Երեկ Եղ[բայր] Ներսէս կատարեաց զուխտ իւր, եւ խառնեցաւ արտաքին հանդէսն ընդ յիշատակի նախահօր մերոյ Մխիթարայ ։ Վաղիւ Ս. Խաչ ժամանեսցէ ի նմին աւուր ի Պօլսոյ կամ ի Դրեստէ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ ։ Իսկ յետ վաղուին մեկնեսցի Պ[ատուական] Հ[այր] Դիոնեսիոս երթալ ուր գիտեսն։

Ի պատեհի տեսութեանդ մատո զողջոյնս մեծարանաց առ Գերապ[ատիւ] Տեարս Քիւփելեան [55], Թէրզեան [56] (եթէ իցէ տակաւին այդր), Ռուպեան [57], Միսքճեան [58], եւ առ Փասսերինի. եւ առ յիշողս կամ հարցանողս, եւ ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2104.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 Մայիս 1898

Սիրելի Եղբայր,

Անցեալ ամսոյ 21 եւ 26 թուականօք գրածներդ ատենին ընդունեցայ, որոց մէջ եւ վրայ Փառնակայ ձիաւորի կնիքն կար։ Երեկ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դանիէլ մեր հասաւ ի Կ. Պօլսոյ, եւ յանձնեց այն փոքրիկ ոսկին զոր տուեր ես. բայց ես չեմ յիշեր թէ ի՞նչ եւ որո՞ւ դրամիկ է. մի կողմն լախտի պէս բան մի կայ, ի միւսն երկու զարդաձեւից միջոց բարակ երկայն խաչիկ մի։

Դրամաբանական խաւրած եւ խնդրած գրոցս հեղինակին անունն՝ վերջապէս անկաւ ի միտքս, կարծեմ Պուտովսքի է եթէ ոչ Պուքովսքի [59] ։

Յիշեմ որ բաբելոնական գլանիկիդ վրայօք ուրիշ անգամ այլ գրած էիր. եթէ կարենաս ոճով իմն տեղեկագրել, ես այլ օգնելով՝ կարենամք զետեղել տեղ մի։

Փափազեանին խաւրած երեք մանր կտորները ջանամ առթիւ մի հասցընել Քեզ. այսօր իսկ անստոյգ առիթ մի կայ. մեր երիտասարդ Հարց մէկն (Հ[այր] Դիոնեսիոս Կալատուզով, Վրահայ ) պիտի մեկնի երթալու ի հայրենիսն (յՕզուրղէթ [60] ). նաւն հանդիպի ի Կ. Պօլիս եւ կենայ ժամերով. բայց նա դուրս չելներ ի նաւէն. եթէ կարենայ ի նաւէն դուրս խաւրել բան մի՝ յանձնեմ նմա յիշեալ երեք հնութիւնքդ. բայց պէտք է տեղեկանամ թէ կարելի՞ եւ ապահո՞վ է։

Հիմկուհիմայ այսչափ։ Ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2105.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 7 Մայիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յետ վաղուին, որ է 9 ամսոյս, ց16, աճուրդ գրոց է այդր, առ Gheno Antonio լրագրավաճառի, (Corso Vittorio Emanuele, 223). խնդրեմ գնել զերկոսին թիւս, ըստ ցանկին.

384. Vie de Sainte Hombeline, Paris, 1878 եւ

841. Vita del Beato Giovanni, il Peccatore.

Յաճուրդս գրոց, եթէ չգտցին հետամուտ խնդրողք՝ դիւրագնի վաճառին։ Եթէ ոչ անձամբ՝ կարես եւ ի ձեռն այլոյ ուրուք հոգալ։

Երկու աւուրբք յառաջ՝ ուղեւորեցաւ Պ[ատուական] Հ[այր] Դիոնեսիոս երթալ ի հայրենիս իւր։ Աւուրբ եւս յառաջ եհաս ի Կ. Պօլսոյ եւ դեռ աստ է Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ. իսկ Հ[այր] Կարապետ [61] մեր ուղեւորեալ է յերկինս † ։

Յուսամ յաջողութեամբ վճարեալ զգործդ, դարձցիս գոհութեամբ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2106.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 11 Մայիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Գլանիկդ եհաս անգլոր ի ձեռս իմ. պահպանակ մի է, որպիսիս ունիմք տասնեակ մի, եւ մին յար եւ նման է նորոյս, թէ եւ ոչ մանր քննեցի. շնորհ սորա այս եղեւ, զի յակն արկեալ տեսի ի յիշատակ թագաւորաց յետ Տրդատայ յարեալ զ Սմբատ, որ է անշուշտ Ա, թագաւորն Բագրատունեաց, նահատակեալ ի Յուսփայ. եւ որոյ, յերկրորդում աւուր ընդունելութեան գլանիդ (8 Մայիս) յիշատակ էր կամ տօն. եւ արժանի է տօնելոյ. յոյժ երախտաւոր լիցի կաթողիկոս, որ հաստատեսցէ զտօն սորա, եւ զ Հեթմոյ Բ ի, որ երանելի կոչի ի լատինաց։ Մեծապէս ուրախացեալ է մի ի նորընծայից որ Սմբատ կոչի, ընդ զուգադիպութիւն գլանիդ. եւ աւուր յիշատակի թագաւորի, միւս եւս զուգադիպութիւն, զի յերկրորդում աւուրն (9) խնդրեաց նա ընդ երկուց ընկերացն զուխտ կրօնիս։ Գրողն ոչ է Քնար ոմն, որպէս քո ընթերցեալ է, այլ Պետրոս, վասն Ամիրճանի որդւոյ Փանենց Ստեփանոսի ։

Հոլասդ, որպէս ծանօթ է ամենեցուն, ալիօս ֆաթթուրա ոմն է. վերստին մտերմանայ եւ մօտաւորի, թէ եւ չէ պատեհ այսուհետեւ խօսել ընդ նմա զիրացն. տեսցուք թէ գրիցէ՞ Սոփիա [62], եւ զի՞նչ։ Երեկ եկեալ էին ի վանս՝ պառաւն եւ երէց դուստրն Մարի [63], որ իբրեւ խնամակալ շրջի ընդ ազնուական օրիորդի անգղիացւոյ, որոյ հանդերձեալ պսակիլ ընդ իտալացւոյ ումեք, հայրն մտափոխի եւ չկամի. օրիորդն հեզաբարոյ յայն աւուրս ընդունի զկաթուղիկէ դաւանութիւն, եւ պատրաստեալ հարսանեկան հանդերձիւք մատչի յառաջին հաղորդութիւն հոգեւոր փեսային։ Վաղիւ ճաշելոց է առ մեզ Հոլասեան քերբք եւ մարբ հանդերձ։

Ողջոյն եղբարց մերոց եւ ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2107.

Գարեգին Վրդ. Յովսէփեանին [64] 

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 22 Մայիս/3 յունիս 1898

Մեծարգոյ Վարդապետ,

Շատ գոհ եւ ուրախ եմ փափագած ձեռնարկութեանդ վրայ [65], մանաւանդ ըսածիդ՝ թէ քան զփղոսկրեայ Աւետարանն Էջմիածնի ՝ հնագոյն ձեռագիրք գտուին ի գաւառս, անշուշտ եւ յայտնի թուականք, եւ այս ինձ հետաքնին է. զի առանց թուականի կան հին ձեռագիրք, բայց միշտ անստոյգ համարուի հնութիւնն, քանի որ չկայ թուական:

Գալով առ հարցումդ, մանր զարդուց համար չեմ կարող ըսել ինչ. իսկ ինչ որ մենք հրատարակած եմք եւ վճարած եմք փորագրողի եւ գունաւորողի, քանի մի օրինակ տամ, ուսկից կըրնաք դատել եւ զայլս.

Սիսուանի մէջ, երես 85, Լամբրունացւոյ Աւետարանին պատկերն, նկար, գոյն, տպողչէք, 300 օրինակ, առանց թըղթի գնոյն, եղած է իբրեւ 200 ֆրանգի։

Նոյն երես 235, Յովհ[աննու] Աւետարանչի պատկերն 180 ֆր[անգ].

Նոյն եր[ես] 481, Դ. Լեւոնի հանդերձ սարօք 160 ֆր[անգ]:

Այրարատայ մէջ երես 936 եւ 440 Հռիփսիմէի եւ Լուսաւորչի պատկերք, 300 օրինակ, իւրաքանչիւրն 100 ֆր[անգ]:

Սիսականի պատկերք, 300 օրինակ թղթոյ գինն այլ ի միասին,

Սիսական, եր[ես] 20, Սարգիս եւ Ներսէս եպիսկոպոսի – 135 ֆ[րանգ]

Սիսական, եր[ես] 521, Մաղարդայ վանից Աւետարանի պատկերքն, իւրաքանչիւրն 135 ֆ[րանգ]

Սիսական, եր[ես], 88 Սեւանայ Տիրամայրն իւրաքանչիւրն 150 ֆ[րանգ]

Սիսական, եր[ես] 135, Գրիգորէս եւ ամուսինն իւրաքանչիւրն 135 ֆ[րանգ]

Իմ կարճ եւ մերձաւոր տեղեկութիւնս այսչափ է. ուրիշ կողմեր թէ աւելի կամ պակաս գնով կ՚ընեն՝ չգիտեմ։ Ձեզի ծանօթ պիտի ըլլայ Սդասսոֆ ռուս գիտնականի ընտիր գործն,  L'Ornement Slave et Oriental [66], համեմատ Ձեր ուզածին, յորում եւ հայկական ձեռագրաց համանման պատկերք կան, թիւք 141, 142–148, քանի մ՚այլ Վրաց ձեռագրաց 149–157. գործն ռուսարէն եւ փռանկերէն հրատարակուած է ի Բեդրպուրկ, 1884։ Եթէ եւ Դուք հայերէնի հետ փռանկերէն գրէք տեղեկութիւնը, գուցէ աւելի ստացողք գտուին:

Եթէ ի Ս. Էջմիածնիդ գտուին Գերապատիւ Արհիքն Սմբատեան եւ Սեդրաքեան [67] ՝ խոնարհ ողջոյնքս. եւ եւս խոնարհագոյն յարգութիւն առ վեհափառ Տէրն. եւ Քեզ քաջողջութիւն եւ յաջողութիւն մաղթեմ։

ն[ուաստ] ծ[առայ]
Հ[այր ] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2108.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 1 յունիս 1898

Սիրելի Եղբայր,

Յետ քանի մի շաբաթ լռութեան, ընդունեցայ Մայիսի 20ին գրածդ, հանդերձ Հայկայ գլանաձեւին կնքով եւ ստորագրութեամբ։ Ծրարեալ մատիտանկարէս տեսնես, որ մէկ հատիկ չէ քո Հայկդ կամ Մարտուկն, խաւրածիս բնական գլանն գտուի ի Բրիտանական մուսէոնի, ըստ յայտարարութեան Պապըլոնի [68] ՝ յիւրում Manuel d'Archéologie Orientale, երես 45, յորում գրէ. Nous reconnaîtrons les mêmes caractères de sécheresse et de rudesse dans la stèle de basalte noire du même roi Marduknadinaki. Ici comme dans le caillou Michaux (որ է ձուաձեւ քար մի խիտ բեւեռագրովք), le relief est plat; rien de souple, de gracieux ou d'aimable : le génie chaldéen ne sait pas sourire. Ces amples vêtements de l'oriental, des draperies dont l'artiste grec saura tirer un si puissant effet, il se contente d'en gratter à la pointe, pour ainsi dire, les plis et les franges : il en fait de lourdes chasses brodées comme celles de nos prêtres. Mais en revanches, il regarde ces broderies à la louperet il excelle à analyser et à traduire les richesses du tissu, les contours innombrables et compliqués du dessin… Այս գլանիկիս վրայ, որպէս տեսնես, բեւեռագիր չկայ. եւ հեղինակն չի յիշեր թէ քարին հակակողմը գրուած ըլլայ, յորմէ երեւի որ քանդակին դէմքն ծանօթ է Մարտուկ ըլլալն։

Քու խաւրած Մարտուկիդ հետ ընդունեցայ Փառնակայ գեղեցիկ քանդակիկն այլ։ - Քանի մ՚օր առաջ ի Փափազեանէ գիր ընդունեցայ, որ ըստ պատուիրանիդ ղրկէ ինձ Միհրդատեան արծաթ դրամ մի՝ ի Համբարեանէ ընդունած, եւ նորին ծրարիւ եւ կնքով՝ առանց բանալու յուղարկէ ինձ. այս առտու թղթատանէն ծանուցագիրն ընդունեցայ, եւ յուսամ յետ միջօրէի ընդունիլ զդրամն եւ եթէ ժամանակն ներէ՝ ի ստորեւ թղթոյս իմացընեմ Քեզ ընդունիլս, եւ մնամ Քո կարգաւորութեանդ. կամ, եթէ նոր գիր չընդունիմ Քեզմէ ինչուան գալ չորեքշաբաթի (8 ամսոյս) յանձնեմ զայն երիտասարդ աբեղայի մի, որ պիտի գայ ի քաղաքդ եւ անտի այլուր։ Նորա կու յանձնեմ եւ ի Փափազեանէ ամսօք յառաջ ընդունած երեք կտոր մանր հնոտիքը։

Պուդովսքի [69] դրամագիրքն, որչափ յիշեմ, երկու կամ երեք հատոր էր եւ թղթակազմ։

Յուսամ որ բաւական առողջ ըլլաս, որպէս եւ ես. այս տարի մեղմ ձմեռ ունեցանք, բայց գարունս ոչ պայծառ. յետ ամպոտ աղտոտ ապրիլի եւ մայիսի՝ մտանք ի յունիս. տեսնունք ասոր ընթացքը եւ դարձեալ մաղթեմք ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար ] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Միհրդատեան դրամդ հասաւ, ի ձեռքս է։

2109.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 1 Յունիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Որչափ ի ձեռս կամ ի բերանի իմում է՝ բարեխօսեմ, եւ բազում անգամ ստիպիմ հնազանդել տեսութեան այլոց եւ դատման կարողագունից։ Բայց անդէն զգիր խնդրոյդ հաղորդեցի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի, որ եւ նա իսկոյն արար պատասխանի. ոչ համարի նա թէ տանիք վարժատանդ շատ խանգարեալ իցեն, զի առ այդ պիտին ասէ 30 ամք յետ շինութեանն. այլ զիարդ եւ է խոստանայ վասն բարեխօսութեանս, յելս կոյս ամսեանս առաքել Ձեզ 500 ֆրանգս։

Թիւ վանականացս եւ որպիսութիւն այնքան նուազեալ է, զի թէ եւ խնդրեսջիք՝ չկարիցեմք առաքել ի մերոցս այդր, բայց եթէ վասն անցանելոյ ընդ քաղաքդ եւ երթալոյ այլուր եւ դառնալոյ. որպէս թերեւս դէպ լիցի ի մօտոյ գալուստ եւ անցուդարձ ուրուք։

Վասն անուանակոչութեանդ՝ պարզապէս ասեմ, զի ես յիշեցուցի եւ այլ անգամ համառօտել զայն, զեղչմամբ առաջնոյ մասին կամ բառի. այլ առ նկատման ինչ ի մերայոցդ՝ լաւ թուեցաւ առ վայր մի եւս այսպէս թողուլ, ոչ ինչ նուազելով ի լրութենէ եւ ի զօրութենէ պաշտամանն. եւ Դու զիջանելով տկարաց կամ տկարութեան ժամանակիս՝ կաց մտադիւր եւ վաստակեա ըստ թելադրութեան Վեհի եւ Ժողովոյս, եւ ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2110.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 6 յունիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Հ[այր] Սեբաստիան [70], զորոյ զկենսագիրն առաքեալ ես, գրեալ է զվարս Ս. Կոլոմբայ-Աղաւնոյ [71], զոր եւ ունիմ, հին տպագրութիւն, սակաւ ամօք զկնի մահուան սրբուհւոյն, յորում յիշէ նա եւ զինքն, այլ մթագին իմն էր հրաժարել նորա կամաւ կամ ակամայ ի խոստովանահայրութենէ կուսին, եւ արդ պարզեցաւ խնդիրն. եւ զպատճէնդ եդի ի հնատիպ մատենի վարուց սրբոյն։ Նման նմին եւ ի նմին տեղւոջ (Պոլոնիայ) տպագրեալ ի նոյն ամս, 1524, եհաս ի ձեռս իմ յաւուրս յայսոսիկ վարք Ս. Ովսաննայ Մանտուացւոյ [72], ծանօթի Աղաւնոյն, զոր եւ տեսեալ է ի փառս արքայութեան, եւ ի հարցանել ոմանց թէ որպիսի՞ վարկ ունիցի զԱղաւնոյն, ասէր մեծափառ է ի սու[ր]բս, այլ ոչ հաւասար Սիենացւոյն Ս. Կատարինեայ [73] ։

Խնդամ ընդ լաւութիւն մանկտւոյդ եւ առ նոր Յիսուսընկալուչն առաքեմ զծրարեալս պատկեր, յորում տեսանի Սուրբ ոք առ Սրբիկն Ալոյիս [74] մատակարարելով զԱմենասուրբն, որոց դասակցութեան արժանի լիցի եւ մանուկդ, յիւրում ժամու, աղօթելով վասն իմ եւ Քո։

Հասցէ Գուրգէնեան ին է Monsieur Baulé Kourkenof - Tiflis.

Ունիմ ես զ Speciali որ ճառէ զՍրբոց Պաշտպանաց Անգոնայ, եթէ ոչ նոյն իցէ եւ զոր ունիսդ, պատմութիւնն նոյն իցէ, վասն որոյ եւ ոչ թուի ինձ պիտեւան. իսկ միւսն Precursore ՝ հնացեալ է, սակայն թէ կամիս՝ առաքեա։

Ոչ ունելով այժմ առ իս զծանօթագիր հանդիսից քաղաքիդ ի հարիւրեկի Ս. Placido, չգիտեմ թէ կատարեցա՞ն հանդէսքն. թէ ոչ՝ մարթ է Քեզ ի գալ այդր Ծիրանաւորին [75] Անգոնայ ՝ յիշեցուցանել քարտուղարի նորա, զի թէ ըստ դիպաց գտցին ի դիւանս արքեպիսկոպոսարանին որպիսի եւ է documenti զմիանձանց Հայոց եղելոց ի քաղաքի անդ յԺԳ եւ ԺԴ դարս, եւ այլ յիշատակք հայկականք յետին դարուց, ցանկալի է մեզ ունել զհաւասարն, այսինքն է ընդօրինակել բառ առ բառ, վճարելով մեր զծախսն։

Վաղիւ մեկնին նորընծայք եւ յոլովք ի սակաւուց քահանայիցս հանդերձ Վեհիւ՝ ի Ս. Զենոն [76], եւ մնամք յոյժ սակաւաթիւք ի վանս, անբաւականք ի ժամասացութիւն ի դասի, բայց եթէ հասցես մեզ յօգնութիւն դպրօքդ. ապա թէ ոչ՝ համբերութիւն։

Ողջոյն յարգութեան առ Եպիսկոպոսն եւ առ այլս, ըստ պատշաճի։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2111.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 յունիսի 1898

Սիրելի Եղբայր,

Այդ Տէլի Ակոբիդ տէլիութիւնը [77] արդարեւ պղտորեց զիս. դատաստանական խնդիրք միշտ տաղտկալի են, եւս առաւել քու տարիքիդ ծերու մի. ամենայն սրտով փափագիմ շուտով ազատիլդ, եւ եթէ հնար է Քու տեղդ ուրիշ անձ մի ղրկել, եւ իմացընել ինձ գործոյն ընթացքը, որոյ յաջողութեանն աղօթեմ. իսկ Քո նեղութեան եւ ձանձրութեան դեղիկ մի ա՛ռ երբեմն սրտի բացիչ կամ զօրացուցիչ, եւ անոր մէջ թաթխելու համար բարակուկ կէվրիկ [78] մի, որոյ տուփ մի խաւրեմ ի ձեռն Հ[օր] Վարդանայ Հացունւոյ, որ այսօր նաւով մեկնի ի Դրեստ, եւ գալ շաբաթ կու հանի ի Կ. Պօլիս ։ Տուփը կու տայ Քեզ՝ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր, նոյնպէս եւ տփիկ մի, յորում կան ի Լոնտոն է եկած չորք կտոր հնոտիքդ, չորրորդն է Միհրդատեան արծաթին։

Ի կարճ ժամու գրեմ, մաղթելով Քեզ համբերութիւն եւ ոյժ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Հին փորուրար ասղնէգործն ընդունեցայ, շատ հնացեալ կամ պատառոտեալ է. դեռ չի ցուցինք այդպիսեաց խնդրողի։

2112.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 25 յունիս 1898

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Չկամելով ուղղակի գրել առ Վեհ, խնդրեմ առանձինն ի ձեռն Քո ծանուցանել, զի մի ոմն յեղբարցս ծանոյց զի ոմն ի զինուորական պաշտօնէից խնդրէր հանել ի նկար զհիւսուած պատկերն (arazzi) որ յանկեան սրահի եղբարց, եւ ես հաւանեցայ, ըստ ծանրալուր ակընջացս. յետ աւուրց տեսի զի նկարիչն կինարմատ է. որ ի դէպ ժամու գայ եւ երթայ, երբեմն ընթերակայութեամբ առնն կամ նաւավարին. եւ թերեւս պէտք իցեն աւուրց ինչ յաւարտ գործոյն։ Արդ խնդրեմ ի Վեհէն ասել, թէ հաւանի՞ այսմ, թէ ոչ. զի ես ինձէն չկարէի տնօրինել եթէ ականջ իմ որոշակի լուեալ էին։ Խնդրեմ փութով ծանուցանել ինձ, զի յառաջիկայ երկուշաբաթի աւուր դարձեալ գայցէ նկարիչն։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ընդ նորեկ պատանւոյն առաքեցի առ Պ[ատուական] Հ[այր] Եսայի [79] հարցումն, եւ չընկալայ զպատասխանին։

2113.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 յունիս 1898

Սիրելի Եղբայր,

Շատ ուրախացայ եւ հանգըստացայ այդ Տէլի Յակոբին դատաստանէն ազատ մնալուդ. Քու հանգստութիւնդ այլ կ՚արժէ ի զուր վատնած 60 դահեկանիդ տեղ, որոյ փոխան մաղթեմ յաջողութիւն այլուստ։

Գրչայդ, որոյ ցանկն խաւրեր ես փոքր Ոսկեփորիկ մ՚է հասարակ բանից, գուցէ կէս պիտանի փշրանք ինչ գտուին ի միջումն։

Տէլի Ակոբին գլխացաւէն ազատեցար, հիմայ ես ուրիշ գլխացաւ մի պիտի տամ, որ եւ սրտացաւ, յուսալով որ վերջին անգամն ըլլայ. եւ է Հոլասեանց խնդիրն։ Այս այրի կնոջ երկու դստերքն ամուսնացեր են, եւ հարկ է որ իրենց արքն զիրենք հոգան։ Անդրանիկ դուստրն՝ Մարի [80] ՝ քանի մի տարի է անգղիացի օրիորդի մի ընկերութիւն կ՚ընէ յ Անգղիա կամ ուրիշ կողմ, եւ կ՚ապրի. բայց գրեթէ աչաց լոյսը կորուսեր է, չի կըրնար գրել կարդալ. եւ թէ աչացն համար անդադար բժշկաց եւ դեղի համար ծախք չընէր, կըրնար քիչ մի օգնել իր մօրը։ Մնան երկու վերջին դստերքն, որք ուրիշ բան չեն կըրնար ընել, բայց տան աշխատանք, եւ կիսահիւանդ մօրերնուն ծառայել։ Քանի որ մեծ քոյրերնին իրենց հետ էր, անոնք երբեմն օտարականաց դաս տալով իտալերէնի՝ բանիկ մի վաստըկէին. ուրիշ գլխաւոր վաստակնին էր՝ տուներնուն սենեակ մի վարձքի տալով՝ իրենց վճարելի տնավարձքը թեթեւցընել եւ բան մի աւելցընել իրենց ապրուստին համար։ Հիմայ չունին վարձուոր, եւ գտնելն այլ դիպուածական է։ Բայց ամենէն ծանր հոգ եւ հարկն է՝ իրենց եղբայրն ( Պօղոս, Paulin ), որ չորս կամ հինգ ամսէ ի վեր խելացնորած է, եւ ի Վերոնա, հիւանդանոցի կամ յիմարանոցի մէջ է, որոյ համար պարտական են ամէն ամիս իբրեւ 140 ֆրանգ վճարել. առաջ 165 վճարէին, հիմա աղաչելով, իբրեւ ի շնորհս, այդ առջի ըսածիս իջան, այսինքն 140 կամ 135 ֆր[անգ]։ - Այս ցաւալի ամսականն եւ իրենց ամսական տնավարձն, թող իրենց ապրուստն, ի՞նչպէս եւ ուստի՞ պիտի վճարեն։ - Փոխառութեան եւ պարտք պարտքի վրայ դիզելու չափ կամ տեղ չըլլար։

Մեր քուճին Վիջէն Էֆէնտին իր եղբօրորդւոյն համար (խելացնոր Պօղոսի ) խաւրեց 300 ֆր[անգ] հարիւր մ՚այլ ընտանեացը կամ մօրը. բայց այդ վերջին անգամ տալիքս է, ըսեր է, եւ երբ մեր խեղճ Հ[այր] Գրիգոր վարդապետ կերպով մի թելադրեր է որ հաստատ ամսական տուրք մի շնորհէ, այն կերպով վրան բրդեր է, ինչպէս երբեմն Քեզի հանդիպեր է, եւ իր տունէն փախեր ես։ - Դստեր Սոֆիին [81] հետ այլ խօսեր է, նա այլ ըսեր է որ բան չեն կըրնար տալ, եւ յոյս չունենան ապագային. ըսեր է եւս, որ ինքն (Սոֆի) պիտի գրէ ինձ այս բանիս վրայօք. սակայն բան չի գրեց։

Հիմայ իմ խնդիրս է, որ Դու որպէս ընտանի այս ազնիւ օրիորդին հետ, անգամ մի իբրեւ վերջին անգամ պարզապէս խօսիս եւ իմանաս, ի՞նչ է իրենց միտքն. արդեօք կ՚ուզեն բոլորովին երեսէ թողուլ այդ խեղճ ազգականքը. եւ ամենեւին ժառանգութեան յոյսը կտրել (երբ ըստ Աստուծոյ սահմանեալ ժամանակին երթայ առ հարս իւր Հոլաս էֆէնտին )։ Սա խրատ տուեր է որ ասոնք իբրեւ իտալացի եւ աղքատք խնդրեն, որ Պօղոսն ձրի պահուի ի հիւանդանոցին. բայց այս անկարելի է իրենց, վասն զի մինչեւ հիմայ իբրեւ թուրքի հպատակք ճանչցուեր են։ - Իրենք կարծէին որ տուն մի թողուած է իրենց ժառանգութեան ի Պօլիս, բայց լսեցին որ իրենց հօրքրոջ թոռունքն կամ որդիքն՝ ծախեր են տունն եւ գինը կերեր են կամ կ՚ուտեն։ Կը յուսային որ Հոլաս Էֆէնտիէն [82] իրենց ուրիշ բան մի տրուէր անոր տեղ։

Սիրելի եղբայր, չէի եւ չեմ ուզեր սիրտդ վշտացընել, բայց ազգականական պարտք մի է, զոր ես այլ կերպով մի կրեմ, եւս առաւել աչօք տեսնելով կարօտութիւննին, որոյ չեմք բաւական օգնել, բայց եթէ չնչին քանի մի փող ողորմութեամբ երբեմն, կամ փոքր ինչ ուտելեաց մասով։

Կրկնեմ, որ իմ խնդիրքս է՝ բացայայտ խօսիլդ ընդ օրիորդին Սոփիայ [83], եւ բացայայտ իմանալդ եւ իմացընելդ՝ իր եւ հօրը կամքն եւ միտքն. թողլով իրենց խըղճին, թէ ունի՞ն եւ թէ ոչ, եւ ո՞րչափ իրաւունք կամ պարտք՝ օգնելու իրենց արեան, եւ եթէ հնար է, այսչափ երկար տարիներու տատանմունքը դադրեցընելու, որ հիմայ ծանրագոյն կէտին հասած կ՚երեւի։

Այս առաւօտ իսկ ի քաղաք երթալով տեսայ զիրենք եւ իրենց վիճակը։ Քանի որ Պօղոս [84] ի հիւանդանոց է, իր կինն այլ ասոնց քով ձրի կ՚ապրէր. լսեցի որ քիչ մի ստակ ճարեր է եղեր, եւ անով կ՚ուզէ դառնալ իր հայրենիքը ի Մարսիլիա ։

Զամենքն ալ Քեզմով ինձմով յանձնելով Աստուծոյ ողորմութեան եւ այցելութեան, աղօթելով եւ յուսամ մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2114.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 յունիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Անշուշտ որոց անկ էր, ծանուցին Քեզ զողջամբ հասանել Շահխաթունեան պատանւոյն, որ աւուրս երկուս կացեալ ի վանս՝ առաքեցաւ ի գիւղ առ ընկերսն։

Բազում սիրով եւ ըղձիւք մաղթեմ Քեզ՝ բարեխօսութեամբ մեծի Պաշտպանիդ եւ Հօր մերոյ Լուսաւորչի՝ շնորհս ի շնորհաց նորին, հանդերձ քաջողջութեամբ եւ լայնութեամբ սրտի, յամայր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2115.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 13 յուլիս 1898

Սիրելի Եղբայր,

Գոհ եմ որ Դու ձեռքէդ, մանաւանդ թէ սրտէդ եկածն ըրեր եւ ըսեր ես Սոփիայ [85]. նա այլ յուսամ որ ըստ կարողութեանն ըսած է եւ լսած։ Չէի ուզեր եւ չեմ ուզեր ալ աւելի զինքը վշտացընել, եւ չեմ այլ ուզեր որ գրէ ինձ գրելիքը վասն զի անշուշտ գրելու ատեն պիտի տագնապի. գիտեմ իր բարի սիրտը, որով անգամ իր զգեստեղինաց համար պատրաստածը՝ խաւրեր էր իր հօրեղբօր որդեաց. միայն թէ ասոնց Paulin ի [86] համար ըսածն, թէ հիւանդութիւնն կամ յիմարութիւնն յանառակութենէ պատճառած է, հիմայ ընդ հակառակն յետ զգաստանալոյ, ամուսնացեր եւ խելքով աշխատէր, մէկ հատիկ փոքրիկ զաւկին մահն աւելի պատճառ եղած են այդ փորձանք հիւանդութեան, քան այլ ինչ։ Որպէս եւ է, Աստուած ողորմի ամենեցուն, եւ տայ երկար եւ բարի կեանք իր հօրեղբօր եւ անոր դստերաց։ Բայց վերջապէս ծերութիւնն իր կնիքն ունի սեւ հողով. յետ այնորիկ արդեօք այս որբոց պիտի ելնէ՞ մասն ինչ ժառանգութեան, կամ որ եւ է անուամբ տըրից. սա է գիտելիքն. - յայտ է թէ շատ զգուշութեամբ իմանալի. մեր գուճին էֆէնտին՝ աւելի վախ կու տայ՝ քան յոյս։

Վիճակահանութեան համար բանիկ մի առ ժամս մի՛ խաւրեր. ի քովս եղած արաբագիր տլըսմիկդ [87] առաջարկեմ այժմ, յետոյ տեսցուք ի՞նչ յաջողէ Տէրն։ - Ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2116.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 13 յուլիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եհաս ողջիկ ի ձեռս իմ արծաթազարդ Աւետարանն Խուպասարի. թիթղունքն ղօնտրօ [88] են եւ խոշոր. որպէս եւ է, ոչ անհաճոյ։ Ծանո զի հատուցից Գործակալին, եւ մի՛ ծանրասցի հասարակաց հաշուին։

Եօթնեկաւ յառաջ հանդիպեցաւ մեզ ոմն Ռումենիացի ազգային, Անդրանիկ Յովհաննիսեանց բնակ Օտեսացի, տարեւոր եւ ունեւոր, սակաւ ինչ կաղագնաց։ Ի 20 ամաց հետէ ասէ ուսումնասիրեալ զհնութիւն կամ զծագումն Հայ լեզուիս, եւ կամի առ նոյն քննութիւն՝ հաստատել ճեմարան մի կամ ժողով գիտնոց ի Կ. Պօլիս, ուր երթալոց էր, եւ թերեւս գնացեալ։ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս տուեալ է նմա զանուն կամ զհասցէ Հիսարլեան ի ։ Եթէ յայտնիցի այդր, զի յուսամ թէ այց արասցէ եւ մերայոցդ, ընկալջիք արգահատութեամբ. եւ թէ խնդրիցէ ինչ գիրս, որպէս զՀին հաւատս Հայոց [89], զոր երկնչէր ընդ իւր տանել, առ ահի խուզախնդրութեան պաշտօնէից պետութեան, եւ այլ գրքոյկս, կարէք տալ ձրի, զի աստ հատոյց ըստ բաւականին, թէպէտ չկարծեմ թէ առնուցու ձրի, այլ յօժար թուի ի հատուցանել։

Փափագելով առողջութեանդ (յոր սակս օդք կղզեաց Վոսփորի չիցե՞ն օժանդակք) մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2117.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 19 Յուլիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Անշուշտ երեկ ընկալար զգիր Վեհի, եւ ծանեար զպատճառս յապաղման պատասխանոյ գրելոցդ եւ հեռագրիդ, եւ զԺողովական տեսութիւն մեր զիրացդ. վասն որոյ չմնայ ինձ այլ ինչ գրել, բայց յորդորել զի գուն գործիցես զյարկ մի երկրորդի տանն պահել կամ վարձել մեզ. զի հարկաւ՝ ի վեց կամ յինն ամս վարձակալութեան Ամիչեայ, պէտք լիցին Վեհի կամ այլոց մերայոց՝ երթալ ի Հռովմ եւ կալ աւելի կամ պակաս ժամանակս. եւ օտարոտի իմն թուի, եւ կարծեմ ոչ ի շինութիւն, բնակել մերայոցս արտաքոյ վանատան մերում. ցաւէ ինձ զի փութացեալ ես եւ զկարասի մեր փոխադրել այլուր (ի Լեւոնեանն վարժարան [90]. եւ փափագէի զի դարձցին ի յարկն պահելի վասն մեր. եւ մարթ է այսմ այսպէս լինել, նա եւ յետ նորոգութեան այնր յարկի՝ ի վարձողէն։

Այսօր Վեհս գտանի ի Մուրատ[եան] վարժարանի, որում դարձի ոչ սպասելով՝ գրեմ զայս. վասն որոյ եւ չկարեմ ինչ ասել վասն արժէթղթոցն, այլ կարծեմ թէ արդէն գրեալ է Վեհ եւ զայնմանէ։

Ակն ունելով յաջողութեամբ ի գլուխ հանելոյ զիրսդ, եւ դարձիդ ողջունիւ եղբարցս, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2118.

* Հ. Բարսեղ Վրդ. Սարգիսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 27 Յուլիս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եթէ մնայ Քեզ տակաւին ժամանակ կալոյ այդր, խնդրեմ շնորհս առնել ինձ, թէ չգուցէ ինչ դժուարութիւն։ Ի սկզբան ամսոյս եկն Բենեդիկտեանն D. Raphael Proost, Professor del Collegio dei Benedettini di S. Anselmo, քաղաքիդ, երկոքումբք նորընծայ Հարբք եւ խնդրեաց բնակել ի վանս մեր (չյիշեմ թէ ասաց ո՞րչափ ժամանակ) այլ ասաց զի գրեալ էր զայսմանէ. այլ զի չէր իմ ընկալեալ գիր կամ հրաման ի Գեր[ապայծառ] Աբբահօրէ որ կայր ի Ս. Զենոն, եւ գործակալ մեր եւս չէր ի վանս, այլ եւ կային առ մեզ օտարք ոմանք, որք կարէին ընդ աչս հարկանել Բենեդիկտեանցդ, ցուցի դժուարութիւն, եւ սիրով տեսեալ զվանս, մեկնեցան։ Յետոյ իմացայ զի այն ինչ հասեալ նոցա ի քաղաքս՝ եկեալ են առ մեզ. նոյնպէս յետ դարձի Վեհիս տեսի առ սմա զթուղթ Proost ի, որ խնդրէր աւուրս ինչ կալ առ մեզ. եւ զիղջ մեծ եղեն ինձ, եւ ցարդ ցաւէ։ Արդ խնդիր իմ այս է. յայց ելանել Քեզ ի Ս. Անսելմոս [91], եւ եթէ իցէ անդ յիշեալ Հայրն Ռափայէլ Proost, խնդրել ներումն, զի պարագայք ժամանակին չետուն ինձ պատրաստ գտանել. եւ մի՛, վասն այսորիկ, եթէ առիթ լիցի նոցա այսպիսի խնդիր կամ կամք, մի՛ արասցեն զանց զմեօք. եւ արձակեսցէ զիս ի կապանաց սրտիս։

Միւս եւս, եթէ գուցէ դիւր եւ հնար, նշխարիկ մի Ս. կուսին Կատարինեայ Սիենացւոյ, խնդրեմ։

Ողջոյն որոց յանձնիցեն Քեզ ողջունել զիս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Ի վանաց այտի Ս. Անսելմոս ի եկն ի տես վանացս Ամերիկացի Հ[այր] Thomas Oestreich [92], որ ասէր յետ երկուց եօթնեկաց դառնալ այդր ի վանսն, եւ հատուցանել զգին գրենոյն զոր ընտրեաց եւ խնդրեաց առաքել անդր ի վանսն, եւ ես առաքեցի, չգիտեմ թէ դարձեա՞լ իցէ դորա, զի չընկալայ ինչ։

2119.

* Հ. Աթանագինէս Վրդ. Երեմեանին

Ս. Ղազար, 2 Օգոստոս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Լուսատիպ պատկեր Ս. Փրանկիսկ[ոսի] զոր եդեալ էիր ի յատակ արկեղ բառգրոց Լիդրէ ի [93], մնացեալ է անդ անտես յինէն՝ ամիս եւ կէս, եւ գտեալ տպարանեայց ի կամելն յայլ պէտս վարել զարկղն, յեռանդն եհաս ի ձեռս իմ, այս է պատճառ չյիշելոյս ինչ ի նախընթաց թուղթս իմ. եւ այսօր զի տօն է Ասսիզայ ներողութեանն [94], որ է ասել Նորին Սրբոյ, կրկին շնորհակալութիւն։ Ա՛յլ անգամ թէ առաքես այդպիս[ի] ինչ՝ դի՛ր յերեսս արկեղն, մանաւանդ թէ մին յերեսս եւ միւս ի յատակն։ Եւ ողջունելով զակնկալեալ նժդեհակիցդ ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2120.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 Օգոստոս 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ըստ խնդրոյդ փութամ պատասխանել, կարէի եւ յերեկն գրել, եթէ ի ժամու հասեալ էր գիրդ ի ձեռս իմ։ Ձեռագիրն եթէ արդարեւ պատուական է, ըստ մերս ճաշակաց, գլխով եւ վերջով, կարեմ սատարել 300 ֆր[անգ] եւ աւելի եւս ըստ հարկի եւ արժէից։

Վասն Յոբելինի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիս ի յանձնեցի առ Պ[ատուական] Հ[այր] Արսէն [95] յաջող չափաբան։ - Լսեմ զի գայ այդր եւ Եպիսկոպոս մեր Տարօնոյ, որոյ իղձ էր կատարել ի նոյն տօնական աւուրս զիւր քահանայութեան 25ամեակն։

Համարէաք ապաքինեալ զՊ[ատուական] Հ[այր] Խորէն [96]. թերեւս լաւ լինէր գալ նորա ի Կ. Պօլիս, ուր ճարտար բժիշկք գտանին, այլ արդ առ ամենաբժիշկն յանձն առնեմ իմովսանն, զնա եւ զայլ կարօտս, եւ զիս, գէթ ըստ հոգեկանիս, եւ զՔեզ, որպէս դու կամիս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2121.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 10 Օգոստ [ ոս ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Համարիմ թէ ի Պօլսոյ ծանուցին եւ Քեզ զփոխումն ցաւագնեալ հոգեհարազատին Քոյ եւ իմ, ի հանգիստ յաւիտենական։ Քաղցրաձայնն եւ քաղցրաբարոյ դասընկեր Քոյ, հրաւիրեալ է ի դասակցութիւն մշտերգու պարուցն, զորոյ եւ զորոց արժանի արասցէ Տէր լսել մեզ զձայն անլռելի։ Ոչ ի գոյժ կամ ի լուր գրեմ. այլ ի ցաւակցութիւն եւ ի խնդակցութիւն հոգեւոր, որ մեզ հասակակցացս եւ ընկերակցաց նորին եւ ծերունեաց՝ անկագոյն է քան կրսերացն քան զմեզ։ Տացէ Տէր մաղթանօք կանխելոցն քան զմեզ ի համառօտն այն ճանապարհ, արդիւնաւորագոյն աւուրբք ժամանել առ նոսա։ Յիշեա զիս ի Ս. Անտոն [97], եւ ողջ լեր. յուսամ զի գտցիս առ մեզ ի տօնի Վերափոխման Տիրամօրս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2122.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 17 Օգոստ [ ոս ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Շատոնց է լռեր եմք. նոր կամ կարեւոր բան մի չունենալով հաղորդելու, ինչպէս կարծեմ, Քու կողմէդ եւս. յուսամ այլ թէ առողջ ես եւ զբաղիս հին դրամօք. իսկ ես Սիսուանի փռանկերէնի տպագրութեամբ [98], որ եւ ի վերջերը մօտեցեր է։

Ողջոյն քրոջ եւ քեռորդեաց, որպէս եւ կարես տալ, եւ Դու ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2123.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 21 Սեպտ [ եմբեր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Անցեալ ամսոյ վերջերը եւ ամսոյս 9ին գրածներդ ընդունեցայ, եւ սպասէի մեր Հ[այր] Վարդանայ գալըստեան, որ զՀայկեան գլանիկդ ընդունիլս այլ իմացընեմ. նա դեռ չերեւեցաւ, սպասեմք յետ երկու երեք օրերու։ Փափագէի որ անոր հետ հայկական հաւաքմունքդ այլ խաւրէիր, որպէս զի կարենայինք՝ մինչչեւ փակեալ զտեսարանս աչաց տեսնել ի մի պահարան ամփոփեալ զանոնք, առաջին խաւրածներուդ հետ, իբր յիշատակարան Ալիշան ի ։ Քիչ շատ յիշես ինչ որ խաւրեր կամ ընծայեր ես, եւ կըրնաս մէկ ո՛ր եւ է ձեւով պահարան մի նկարել տալ, որոյ մէջ զետեղենք զանոնք եւ դնեմք ի ցոյց. ոչ միայն զդրամանիդ, այլ եւ քանի մի Ձեռագիրս, քանդակս եւ արձանիկս։ Դու ձեւը տուր, եթէ կարես, ի ձեռն ձեւագրողի, ես մտածեմ զիրագործելն ի ձեռն ճարտարաց։

Սիսուանս գրեթէ աւարտեցաւ տպագրութեամբ. մնան ցանկք եւ աշխարհագրական տախտակն։ Յիշեր էիր ծերունի բարեկամ մի Canon Greenwell [99], ո՞վ է եւ ո՞ւր է։

1820 տարւոյ Վերափոխման տօնի օրը հարցուցիր. այն տարւոյն գիրն է Լ ըստ սովորութեան մեր եկեղեցւոյ տօնն կատարուի միշտ ի կիւրակէի մերձաւորի ամսոյն կիսուն. արդ այն տարի տօնն կատարուած է յ13 օգոստ[ոսի] ըստ հին տօմարի, որ է 25 ըստ նոր տօմարի. իսկ 15ն օգոստոսի յորում լատինք կատարեն զտօնն հանդիպի յերեքշաբթի. բայց յայտ է որ նոյն օրն լատինաց մեր հին տօմարի 3 էր օգոստոսի։

Ո ՜րչափ փափագիմ որ ի գալստեան Փափազեանի Պօլիս, կարենայիր գոհացընել զնա, վաճառմամբ մէկ հաւաքմանդ, կամ այլ կերպով։

Բարեւ ծանօթից եւ քաջողջութիւն Քեզ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2124.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 21 Սեպտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յեռանդն եւ յառաջնումն աւուր, մի ըստ միոջէ ընկալայ զտուրս Հոլաս էֆ[էնտիի]. փափագելի եւ անակնկալ պարգեւ կարօտելոցն. որոց չէր մարթ առ սակաւ սակաւ տալ, քանզի պարտ է նոցա ամսոյ ամսոյ հատուցանել վասն մտակորոյս որդւոյ եւ եղբօր իւրեանց 135 լիր[այ] վասն որոյ երեկ անձամբ յանձնեցի նոցա բովանդակ, ի մեծ գոհութիւն նոցին եւ ինձ գլխովին. զի կարես գուշակել զկարիս նոցա եւ զկարեկցութիւն ծանօթիցն։ - Ամսով յառաջ եկեալ էր ի Փլորենտիոյ Լիւսի [100] երախայ դստերբն եւ ի դարձին ընկերեալ է նմա մայրն։

Զի՞ եղեւ Ձեռագիրն այն՝ վասն որոյ հարցեր թէ կարիցեմ սատարել քանի մի հարիւր ֆրանգս։

Բարւոք է եւ եղիցի երթ Պ[ատուական] Հ[օր] Թովմայի [101] ի Քաղկեդոն ի գործակցութիւն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մեսրովպայ ։

Անդրոնիկոսն այն զորմէ գրեցի երբեմն, երեւեցա՞ւ արդեօք ի քաղաքիդ։

Ողջ լեր ողջունելով զմերայինս, եւ առանձինն զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւիթ, զորոյ խնդիր վաղու ծանուցի առ որ անկ էր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2125.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եղբայր իմ տարտամ, որպէս եւ ես, կամի առաքել մեզ զհաւաքումն Հայկական դրամոց, այլ շուարի ո՛րպէս ծրարել եւ նշանակել ի վերայն. եւ այսպէս անցանեն ամիսք եւ ամք. գրեցի առ նա թէ գուցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր գտցէ զոք, մանուկ մի կամ ո եւ է, որ կարիցէ գէթ ծրարել, եւ նա նշանակեսցէ։ Կարես յիշեցուցանել նմա, թէ զայս գրեալ եմ առ Քեզ, եթէ եւ Քեզ կարելի թուի առնել այսպէս։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2126.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 5 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ի վաղուց կամէի եւ ես լուծանել զբազմամսեայ լռութիւն եւ գիտել որպէս զարգանան որբուկքդ. յուսամ զի ոչ միայն ըստ տիոցն եւ բարգաւաճեն, այլ եւ գերազանցեն զհամատիովքն, որպէս բազում ուրեք ի միջի օտարաց՝ երեւի առաւելութիւն մերայոցս, եւ անկ է այսպէս լինել, ի լրումն նուազելոց եւ սպառելոց ծնողաց նոցին եւ մերձաւորաց. եւ հարկ է յամանիկս ուղղոյ մանկտւոյդ տպաւորել այսպիսի իմաստս, հանդերձ լաւագունով։

Առ ստորագրողս եկեղեցեաց կամ պատմութեան Անգոնայ ՝ ընթերցեալ եւ նշանակեալ եմ զ Ս. Անաստասիայ եկեղեցւոյ Հայոց [102], այլ ոչ յիշեմ զժամանակ հիմնարկութեան եկեղեցւոյդ, եւս եւ զժամանակ անցանելոյ նորուն ի ձեռս Հայոց, զոր կարծեմ ըստ ոմանց յամի 1580, այլ կանխագոյն եւս համարիմ. զի եւ յառաջ քան զկէս այնր դարու (ԺԶ) վկայի գալուստ Հայոց յ Անգոնա. թող զառաջին եկ նոցա եւ զՀոգետունկ յառաջ քան զկէս ԺԳ դարու։ - Բարւոք է տապանագիր Անմարմնոյն. բայց ի յետին մասն թուականին, զոր գրեալ ես LXXIII, յաւելլի է X մի եւս, զի ժամանակագրութեամբ մեր նշանակէ 1783 եւ ոչ 1773 զմահ նորա, այսպէս եւ այլուր նշանակեալ է [103] ։

Ի նմին ժամանակագրութեան, կամ լաւ եւս ի դիւանս մեր գոյ թուղթ մի Պետրոսի շինողի հանգստարանի մօրն ( Rosa ) եւ իւրայոց, ստորագրեալ Բետրոյ Բերսիքի, յամի 1758, առ Հ[այր] Գաբրիէլ Աւետիքեան ։

Բազում եւ այլոց Հայոց հնագունից ծանօթ են անուանք, նաեւ քահանայից նոցին, որոց հարկ է թէ գուցեն, թէ ոչ տապանք, այլ մեռելագիրք, ի ժողովրդապետական եկեղեցիս, ընդ որոց հովանեօք հանգուցեալ են, եւ ընդ որով էր հոգետուն եւ առանձինն եկեղեցին Հայոց։ Քննելի է եւ անուանեալդ հին Ս. Գրիգոր եկեղեցի Հայոց. մի՞ արդեօք առաջինն այն իցէ որ ի ԺԳ դարու, որ առ պատմիչս Անգոնայ յանուն Ս. Հոգւոյ կոչի։

Անշուշտ նոյն Անդրէասի Ովսաննայն է զորմէ հարցանես. զորոյ զվարս հնատիպ (1524) տեսեալ ի ցանկի հնավաճառի Հռովմայ, ետու բերել ամսօք յառաջ. վախճանեալ է յ18 յունիսի, 1505 [104] ։

Անծանօթ է ինձ օրագիրդ յանուն Հերոն. Սաւոնարոլայ [105]. մի՞ գուցէ եւ զվարս Եր. Աղաւնոյն գաղափարօք դորին գրեսցէ խմբագիրն։ Նոյնպէս անծանօթ էր նոր պատմութիւնդ այդ զ Լուզինեանց ։

Ստուգելի է ի հնավաճառէդ թէ աղօթագիրքն այն որ գտանի առ ումեմն ի Chiaravalle [106] գեղջ տպագի՞ր է թէ ձեռագիր. եւ դարձեալ ծանօթութիւնքն զՀայոց՝ նոյնպէս տպագրեա՞լ իցեն, թէ ձեռագիր յաւելուած։ Յետ ստուգելոյ, եթէ յուսալի թուի գտանել նոր ծանօթութիւնս, փորձելի է. եւ եթէ գիտէ ծերունիդ զանուն ստացողի գրոցն՝ ցնա իսկ հարցանել նախ եւ տեղեկանալ։

Ողջոյն ծեր եպիսկոպոսի պաշտպանի որբոցդ եւ նորեկ թեմակալին՝ խոնարհ յարգութիւն, խրախոյս մանկտւոյդ, գործակցիդ, եւ թէ այլ ոք գտցի ծանօթ. եւ ո՜ղջ լինել եւ յաջող, առ որ եւ երկու լումայիկս ըստ կարի իւրում սատար։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2127.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Շատ ուրախ եմ օրական կենացդ համար, այսինքն հոգեւոր ընթերցմանցդ, աղօթիցդ կարգաւորութեան, հանդերձ սեփական արուեստիդ պարապմամբ, որ է հին դրամոց գիտութիւնն եւ դասաւորութիւնն։ Յետնոյս նկատմամբ, կարծեմ ուրիշ անգամ այլ ակնարկեցի, որ եթէ կարելի կարծես, գուցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր գտնէ մէկիկ մի, որ գոնէ այն Հայկական դրամները կարենայ ծրարել ի թղթեանն, բայց Քեզ մնայ վրանին գրելն եւ նշանակել. եթէ ամէն մէկ հատին վրայ ուրոյն գրուի՝ ի հարկէ երկայն աշխատանք կ՚ըլլայ. իսկ եթէ խումբ խումբ, այսինքն մի խումբ Լեւոնի Ա, մի Բին, մի Հեթմոյ, եւն. այս դիւրին է. մաս մ՚այլ ինձ թող դասելու։ Պահարանին համար գրածդ, բոլոր խաւրածներուդ համար կարծեմ չի յարմարիր, արձանիկներ, տուփի նման բաներ այլ կան, ամանիկներ, սաղաւարտներ եւն. եւն. ։

Վերջի խաւրած գլանիկդ պահեմ յապահովի. բայց վերի վերանց յարգը կ՚ուզեմ իմանալ. կարծէի թէ այդոր նման բաբելական գլանք շատ գտուին։

Canon Greenwell ի [107] հասցէն պահեմ. բայց մոռացայ թէ ինքն խնդրա՞ծ է զՍիսուանն, թէ Դու ուզես խաւրել։

Եթէ տեսնես զՓափազեանս, ողջունէ եւ յիմ դիմաց. բայց պարտուցդ համար ի՞նչպէս պիտի ողջունես. այս է մարիֆէթն [108], լաւ եւս կ՚ըլլար միւճիւզէթ [109] մի, զՔեզ այլ զինքն այլ ազատելու այդ հոգէդ։ Իսկ առօրեայ գրպանիդ պիտոյից համար՝ ծրարեմ յիսնեակ մի, ի մեր հաշիւ անցելոց եւ ապագայի։

Անգամ մի գրեր էիր նկարագիր յասպիս քարի մի, Վահագն ի եւ Բաբի քանդակաւ. չեմ յիշեր այդոր պատկերը կամ կնիիքը խաւրած ըլլաս. եթէ կարես հանել կամ գծագրել տալ բարի է, եւ խնդրող կայ տեսնելու դորա ձեւը։

Բարեւ քեռ եւ քեռորդեաց, եւ բարի ողջութիւն։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2128.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զկանխաւ գրեալդ հասուցի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ, որ ասացեալ է ի սահմանեալ իւրում պահու առաքել Քեզ զխոստացեալ գումար. չգիտեմ եթէ եհա՞ս պահն այն։

Գալըստեանք եկին յերեկոյացեալ եւ յանձրեւաթաց ժամու. տեսին որչափ ինչ տեսանելի էր, հաճեցան եւ գոհացան. եւ դոյզն գինեկաւ պատուեցան. քանզի յերկրորդումն աւուր մեկնելոց էին ի քաղաքէս՝ ոչ կարացաք յայց ելանել նոցա։ Թուեցաւ մեզ եթէ յետ ամսոյ վերադառնալոց էին այդր. եթէ եղիցի այդպէս՝ հաճեսջիր ողջունել եւ ծանուցանել զբարի կամս մեր։ Կամէին իմն նոքա տեսանել եւ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ եւ զՎեհ իսկ. այլ հեռաւորութիւն տեղեաց, կարծեմ թէ եւ բազմութիւն նոցին, ոչ համարձակեցոյց ձգտիլ մինչեւ անդր։

Ողջ լեր ողջունելով զհարցանողս, թէ գտցին։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2129.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Իմ յիշողութիւնս այլ շատ եւ շատ տկարացեր է, քանի մի հնութեանցդ՝ կնքամոմով տիպքը խաւրեր էիր, չի կըրցայ գտնել. կ՚ուզէի այն յունարէն ΠαΠα գրեալ քանդակն ստուգել. թերեւս լաւագոյն յիշէ մին յընկերացս՝ կնքոյն ուրիշ հանգամանքը, եւ ապա նշանակեմ. նա յուսայ Տիգրանի եւ որդւոցն յիշատակ մի նշմարել ի նմա։

Աղեղնաւոր գլանիկդ զգուշութեամբ պահեմ. գուցէ նոյն այլ մտնու ի պահարան արկեղ, երբ յաջողի զայս ճարտարապէս շինել։

Greenwell Canon ի [110] համար գրածդ իմացայ. ո՞ւր բնակի նա, յ Օքսֆո՞րտ թէ այլուր։ Սիսուանի անուանց ցանկն տպագրուի հիմայ, որով յուսացուի յառաջ քան զվերջ տարւոյս՝ տպագրութեան վերջանալն. տեսնենք ի՞նչ ձայն ելնէ՝ երբ հրատարակուի. քիչ մի աճապարանօք տպագրեցաւ, որով շատ մանր մունր սխալներ ունի, մանաւանդ անուանց տառադարձութեան։

Բարեւ ծանօթից, մանաւանդ ցաւագար քեռդստեր, որոյ համար եւ այլոց եւ Քեզ՝ մնամ աղօթարար

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2130.

* Հ. Դանիէլ Վրդ. Ստեփանեանին

Ս. Ղազար, 27 Հոկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Այն ինչ հանդիպեալ է Քեզ, որ եւ ինձ ի սկզբանն յորժամ սկսայ աստ ի խնդիր լինել մնացորդաց ազգայնոց, որոց կարծելով թէ գտեալ իցեմ կտակ տալոյ ինչ նոցա, սկսան դիմել առ իս եւ գալ իսկ ի վանս։ Ոչ հասանէ ձեռն Ուխտիս մինչեւ այդր ի Բեզարոյ [111], վասն որոյ եւ ոչ իսկ ասացի առ Վեհս. այլ յանձն էառ Պ[ատուական] Հ[այր] Ստեփանոս գրել յ Անկիւրիա եւ տեղեկանալ թէ գտցի՞ն սերունդք Ումուտեան տոհմի [112], որպէս յուսամ ես, այլ թերեւս եւ նոքա ակն ունին թէ Մարինոսդ օգնեսցէ ինքեանց՝ քան թէ ինքեանք նմա. ի դէպ է թէ ոչ պարարել այլ տատանել յուսով։ Զարմանամ զի չէ յիշեալ դորա զհօրեղբայր իւր Տէր Ստեփանոս զվախճանեալն յամի 184? (ոչ յիշեմ զփոքր թիւն), որում եւս (Մարինոս) սպասաւորէ ի պատարագելն։ Իսկ Տէվրէնեան Տէր Իգնատիոսն [113] † [ վախճանեալ] է յամի 1765. սա գրեալ է զվարս միոյ ի կուսանաց նախ եկելոց յ Անգոնա, Ռոզա-Մուրատ կոչեցելոյ որ սրբութեան համբաւով վախճանեալ է յամի 1763. այլ ոչ գիտեմ յոր լեզու գրեալ է եւ հրատարակեա՞լ իցէ։ Կարես հետաքննել եւ զայս, որպէս ինչ հնար իցէ, գուցէ տակաւին յիշիցի յ Անգոնա ։ Իսկ հօրաքոյր Մարինոսի՝ Ռեճինա՝ (թագուհի) վախճանեալ է յամի 1819։ Այսպէս ծանօթութիւնք քո եւ իմ լրացուցանեն զիրար, այլ ոչ անթերի. շիթ առ շիթ։ Մերս Եղ[բայր] Ստեփանոս եւս գրէր ինձ զի խօսեցեալ ընդ Մարինոսիդ ՝ չեն յաջողեալ ստուգել զաստիճան ազգակցութեան իւրեանց։ - Տէր Կղեմէսն Դայեան ? չէր ինձ ծանօթ։ Բազում ինչ կայ տակաւին թաքուն յ Անգոնա, գուցէ մեծ մասն յիշատակարանաց փոխադրեալ ի Հասունեան է [114] ի դիւանս աթոռոյ իւրոյ, եւ անդ խնդրելի։ (Բայց, խնդրեցէք նախ զԱրքայութիւնն Աստուծոյ) [115]. եւ զայս ասեմ նախ վասն իմ եւ ապա այլոց, եւ Քո, ողջունելով զոմն եւ զմանկտիդ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2131.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Նոյեմբ [ եր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Այս օրերս հնաժողով կամ կամ հնավաճառ մի հանդիպեցաւ մեզ, որ փնտռէ նա եւ Ձեռագրաց՝ կամ անոնց կողքի կտորներ, մանաւանդ ոսկէզօծ զարդեր եւ պատկերք, որ գտուին ի լուսանցս ձեռագրաց, եւս առաւել յարգի, եթէ ի մագաղաթի ըլլան. քովս քանի մի կտոր կար՝ պիտի յանձնեմ, որ թէ յաջողի՝ վաճառէ, ուր որ ինքն պիտի երթայ (կարծեմ ի կողմն Ռուսաց)։ Եթէ կայ ի քովդ այդպիսի կտորներ եւ կարենաս շուտով խաւրել, գուցէ փոքրիկ ճէպ խարճլըղի [116] մի գոյանայ։

Ի՞նչպէս են քոյրն եւ քեռդուստրն. ողջոյն եւ աղօթք։

Յիշե՞ս արդեօք որչափ տարի առաջ պատկերազարդ թերթ մի խաւրեր էիր Հարանց Վարուց մասն, յորում կայ եւ ոսկէյատակ ծիրանազգեստ պատկեր կամաւոր աղքատի թագաւորազնի. ուստի՞ յափդ ընկեր էր. արդ թերթին ներքեւ նշանած է ԻԹ, այսինքն 29դ թերթն է եղեր. եթէ բոլոր մատեանն այլ այդպիսի պատկերներով ըլլար, շատ թանկ կ՚ըլլար։ Փափագով՝ քան թէ յուսով այդպիսի ինչ գտնելու մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2132.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Նոյեմբ [ եր ] 1898

Սիրելի եւ Արգոյ Եղբայր,

Ընկալայ զյանձնեալն ի հարազատէս՝ զթուրքարէն Աղուէսագիրքն, որպէս եւ յառաջագոյն զբերեալսն ի Պ[ատուական] Հ[այր] Վարդանայ ՝ չնչենիկսն երկուս, զորոց կարծեմ թէ գրեցի, այլ ոչ քաջ յիշեմ։

Գերապ[ատիւ] Եպիսկոպոս Տարօնոյ եօթնեկաւ յառաջ եհաս առ մեզ եւ յետ սակաւ աւուրց մեկնելոց է դառնալ այդր եւ այտի յաթոռ իւր. չխնդրեմ ինչ ի ձէնջ ասէ, զի չտայք. կարծեմ թէ կամիցի երթալ փորձել զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ. փափագէ եւ հանդիպել առ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ ի Ռեգանադի [117] ։

Չունելով այլ ինչ ծանուցանել, մաղթեմ քաջողջութիւն։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2133.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Նոյեմ [ բեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Հանդերձեալ էի գրել առ Մար[ինոս] Ումուտ, որ ըստ գրելոցն առ Քեզ՝ գրեալ է եւ ինձ երկարօրէն ի դէպ ժամու եհաս ինձ գիրդ։ Ոչ գիտելով զստոյգ հասցէ նորա, Քեզ յանձնեմ զիմ գրածն, յորում ծրարեալ եմ լումայս ինչ իբրեւ ի ձեռանէ Գեր[ապայծառ] Աբբահօրս, եւ խնդրեմ յապահովի հասուցանել։

Հարցանես զազգայնոց մերոց սրբոց յ Իտալիա. ես ոչ զոք գիտեմ զատ ի Ս. Լիբերիոյ [118] եւ ի Լուսաւորչէն. բայց զի ասես գիտել Քո սակաւս ոմանս կամ ես ոչ յիշեմ առ այժմ, կամ մնամ ի Քէն ուսանել, եւ զոր կարեմս առ յապա հաղորդել Քեզ։

Խնդիր Մարմօրուշի [119] քաջ խորհելի է, մանաւանդ ինքեան, զի մի՛ եւս յեղյեղուկ խորհրդովք ի փորձութիւն նոր արկցէ զանձն եւ զմեզ. երբ առաջարկեսցէ Վեհս՝ ծանուսցի Քեզ տեսութիւնս մեր. առ այժմ ողջոյնք, ի սուղ ժամուս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2134.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 16 Նոյեմբ [ եր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Վերջի (ԺԳ) գրէդ քանի մ՚օր առաջ ընդունեցայ Թամրազայ կնիքը։ Դա վրացի ըլլալով՝ ինչո՞ւ հայերէն կնիք գործածէ. միթէ Պէնտէրեան ի մի զէնք չըլլայ։ Այդ կարմրուկ քարն՝ իբրեւ քար արժէք ունի՞։

Զազիլէ վետիմնէի գրոց համար գրածդ՝ ես այլ մտածեր էի, եւ այնպէս կ՚ընեմ. բաւական է որ յաջողութիւն ըլլայ կլորիկ գին մի ճարելու։

Քեռ եւ քեռդստեր համար գրածիդ այլ բաւական գոհ եմ, լաւագունին յուսով։

Երկու օր առաջ իմ Բարիզու աշակերտացս մին՝ Հէքիմեան Անտոն էֆէնտի, որ հիմայ ի Դարապլուս Ռէժիի նազըր [120] է, հանդիպեցաւ մեզ, հանդերձ ընկերաւն, եւ ըսաւ որ տեսեր է զքեզ եւ զ Ստաւրիդէս. ասոր համար խոտ մի յանձներ էիր հարցանել, դեռ չկրցայ հարցընել տալ, բայց շուտով տամ հարցընել եւ եթէ գտուի՝ ղրկել։ Առ այժմ ողջունեմ եւ ողջութիւն մաղթեմ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2135.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 Դեկտ [ եմբեր ] 1898

Սիրելի Եղբայր,

Սիսուանի թարգմանութեան տպագրութիւնն թէ եւ գրեթէ աւարտած էր, բայց շատ սխալներ սպրդած էր, անոր համար երկու շաբաթ աշխատեցայ բոլորը նորէն կարդալու եւ նշանելու ուղղելիքն եւ փոփոխելիքը, որով չկարցայ Քեզ ինչ գրել. հիմայ մնայ սխալ-ուղղոց տպագրութիւնն հանդերձ յառաջաբանիւ, զոր եւ փափագիմք եւ ջանամք աւարտել ցվերջ տարւոյս [121] ։

Օրով առաջ ընդունեցայ ամսոյս սկզբան գրածդ, յորում թուհաֆ [122] է մեր Գաթինկայ [123] բանաստեղծութիւնն. դեռ բոլոր իմաստը չիմացայ, բայց յուսամ որ իր ազդու ձայնով խօրօզիքօն վերջապէս իմացընէ. բայց ինքն Գաթին ՝ չիմանայ, ինչպէս ինքն ալ չուզեր որ ես իմացած ըլլամ. գոհ եմ որ այդով յայտնուի չափաւոր առողջութիւնը. յուսամ որ այնպէս ըլլայ եւ քեռդստեր. որոյ համար գրածդ լինեօ խոտը չեն ճանչցած դեղավաճառք, մէկն ըսեր է այդ կուրծքի նեղութեան լաւ դեղ զմատուտակն, թաթլը պիանքէօքիւ, հայերէն նոյնպէս քաղցր մարուխ, որոյ եւ արմատին մանրուքներէն խաւրեր էր իբրեւ նշանակ. եւ ահա թղթիս մէջ գտնես քանի մի հատ, եւ թէ ձգես ի բերանդ՝ զգաս անոյշ համ։

Թամրազայ վրայօք գրածդ կարդալով՝ յիշեցի մեր Առաքել պատմչին [124] գրածն այլ, անոր փորձանաց ի մեծէն Շահաբասայ, որուն հնարքներէն կ՚ազատի փախըստեամբ. Առաքելէն վերջ գրող մի կայ Զաքարիա սարկաւագ. սա պատմէ որ Թամրազայ ծերութեան ատեն նորէն ստիպուի Պարսից սադրանօք հակառակիլ Վրաց Ռոստոմ թագաւորի. ինքն Թամրազ Կախեթու թագաւոր կամ իշխան է. իր որդին չի թողուր որ ծեր հայրն երթայ ի կռուիլ, եւ ինքն պատերազմի եւ սպանուի. հայրն ալ ի ցաւոց զրաւի։

Ի կարճ ժամու գրեմ թղթատարի հասցընելու համար. ողջունելով զծանօթս ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2136.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 21 Դեկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Գեր[ապատիւ] Եպիսկոպոսն Տարօնոյ տակաւին դեգերի աստ, եկաց աւուրս ինչ ի Մուր[ատ] Ռափ[այէլեան] վարժարան ի, եւ համարիմ թէ խօսեալ իցէ ընդ Տեսչին զիւրոյ խնդրոյն, որպէս մեղմով խօսի եւ ընդ մեզ ի վանս. առ որ տացի պատասխանի ի գումարել ժողովոյ, ըստ սովորութեան, ի վերջ կոյս տարւոյ։

Դարձեալ թախանձանօք գրեալ էին առ իս Մանուկեան մանկունքն, առ որս պատասխանեցի, զի ի ժամուս ոչ զոք ընդունիմք, այլ զժամանակն եւ զկարելին ծանիցեն ի Քէն. եւ զի առանց ընտրութեան ոչ լինի ընդունելութիւն, եւն. ։ Ասաց եւ Վեհ, զի գրիցես առ ինքն, եւ ծանուսցէ ինքնին զոր խորհի։

Զի մերձ է մեզ եւ ոչ հեռի ի ձէնջ, շնորհաւոր մաղթեմ զՍրբազան Տօներս եւ որ հետեւեսցի նոցին Ամանորն, որ տեսցուք զի՞նչ ծագեսցէ մեզ. այլ որ ինչ եւ իցէ, եղիցին կամք Անժամանակին։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2137.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 26 / ԺԲ [ Դեկտեմբեր ] 1898

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Լիով սրտիւ շնորհաբեր մաղթեմ Քեզ զշնորհաւէտ տօներս եւ զմերձեցեալն Ամանոր, փափագելով զյաւելուած զօրութեան յօգուտ որբոցդ եւ ի մեր մխիթարութիւն։

Ինչ մի գրեալ էիր զգործակցէդ, յետ այնր չեղեւ Ժողով Առաջիկայիցս, այլ լիցի յաւուրքս, ըստ սովորութեան։ Առ մեզ գոլով այժմ Եպիսկոպոս Տարօնոյ, առաջարկեցի նմա (մտերմաբար) առնուլ զնա ի Մուշ, զի խնդրէր օգնականս. ինքն հաւանի. շատ է թէ եւ դա յանձն առնուցու. եւ այն լիցի փորձն գրաւական հաստատութեան կամացն ի վերստին յօդանալ Միաբանութեանս։ Փորձեա լռիկ զնա։

D ’ Anchise ոմն հրատարակեալ է տեղացոյց Pianta d’Ancona del secolo XVI. 1884 [125]. եթէ գտցես, առաքեա ինձ։

Ողջունելով զվերոյիշեալն եւ զորբուկսն՝ մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2138.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա - Al Torresin

Ս. Ղազար, 28 Դեկտ [ եմբեր ] 1898

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Լիով սրտիւ ընկալեալ զշնորհանուէր մաղթանսդ, եթէ հնար էր՝ առաւելագոյն եւս մաղթեմ զհոգեւորսն եւ զմարմնոյ քաջողջութիւն, ոչ վասն առաջիկայ տարւոյս, այլ եւ յոգունց, յօգուտ Միաբանութեանս եւ անձին։ Չէ դիւրին, որպէս ի փորձոյ գիտեմք, կառավարել եւ զմեր բնիկ անձինս, այլ դժուարին եւ զայլս. որով հարկաւորիմք երկայնամտիլ եւ արգահատիլ։ Ժպտելով իմանաս զոր ասելս կամիմ. երեկ ի ժողովի առաջառկեցի զթելադրեալդ ինձ վասն անուանակրի Առաքելապետին, եւ յայն յանգեցաւ զոր եւ ես թելադրեցի. գուցէ ժամանակն՝ յետ յարդարելոյ զստիպողագոյն՝ տեսցէ եւ զայդ։

Զծրարեալս ի թղթեկիս խնդրեմ յանձնել Սդաւրիտեանց, ձեռամբ եւ բերանով. իսկ ես թէ ոչ սոքօք՝ սրտիւ կրկին մաղթելով զշնորհս Հրաշափառ տօնիցս եւ զԱմանոր, եւ զկանխեալն տօն քնարահար մարգարէին, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2139.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 28 Դեկտ [ եմբեր ] 1898

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ըստ խնդրոյ Հոլասեանց առաքեմ զմաղթողական թուղթ նոցա առ հօրեղբայրն իւրեանց եւ առ դուստր նորա, զորս եւ ես ողջունեմ, բայց ոչ ընդ թղթոյն, զի մի՛ համարիցի զիս բարեխօսել վասն նոցա, թէպէտ եւ չեն անարժանք ողորմութեան։

Նորայայտ կարօտ մի եւս ծերունի, ի Բեզարոյ քաղաքի, Մարինոս Ումուտեան, ազգակից մերոյս † [հանգուցելոյ] Եղ[բայր] Ստեփանոսի, խնդրէ գիտել թէ գուցե՞ն այդր ազգականք իւրեանց, եւ կարիցե՞ն ինչ տալ ողորմութիւն։ Հաւ նորա 122 ամօք յառաջ գաղթեալ է յ Անկիւրիոյ յ Անգոնա, ուստերօք եւ դստերօք եւ կնաւն յ Էվրէնեան տոհմէ. զարդիս սնանկացեալ եւ դանդաչեալ ցաւօք եւ ծերութեամբ, սա միով որդւով եւ միով դստերբ պատսպարեալ է ի տնակի կամ սենեկի ուրեք մերձ ի դրունս քաղաքին։

Եթէ այդր իցէ տակաւին Փափազեանն, խնդրեմ զքարտ իմ հասուցանել նմա։

Շնորհաւոր Ձեզ Ծնունդ Քրիստոսի եւ Նոր ամ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2140.

Ս. Ղազար, 28 Դեկտեմբեր [18]98

Քրոջ՝ Գաթինկոյի աղջկան Տիրուհիին [126]

Ազնիւ քեռդուստր [127],

Ամսով առաջ լսեցի որ հիւանդացեր ես կուրծքի տկարութեամբ, եւ աղօթեցի: Թէպէտեւ ճատալօզք կտրիճ կ՚ըլլան, բայց մարդկութիւնն չի խնայեր. մնայ որ նորէն աղօթենք Քրիստոսի իր Ս. Ծննդեան շնորհքները խնդրելով եւ դեռ լաւ տարիներ տեսնելու: Եղբայրս Պ[արոն] Սերոբ ինծի հարցընել տուաւ թէ հօս գտուի՞ լինեօ ըսուած խոտ մի կամ դեղ մի դեղավաճառի չեն ճանչցած զայն. հապա ըսեր են թէ կայ լինեիդ, որ չէ խոտ, այլ հանքային բան մի, եւ շատ աղէկ դեղ է կուրծքի: Դու ալ հարցուր:

Augures sincères pour Monsieur Stavridès.

Եղբօրդ եւ Ամիա Գանթինկոյի շատ շատ բարեւներ:

Քեռիդ
Հ. Ղեւոնդ Մ [ արգար ] Ալիշան