Սիսական

39. ԱՌԱՋՆՈՐԴՔ. ՎԵՐՋԻՆ ԴԷՊՔ

Առաջնորդք հռչակաւոր վանացս եւ անապատիս, առաջինք եւ վերջինք ( զի միջինքն չեն յայտ ) որչափ ծանուցանն, են յետագայք, եւ դէպք ինչ որ առ նոքօք, զատ ի վերոյ նշանակելոցս, եւ ամք յորս յիշին.

872 - 897 Մաշտոց հիմնադիր վանացն.

965 - 69 Ստեփփանոս ( յետոյ Գ կաթողիկոս ).

985 - 91 Սարգիս ( Ա կաթողիկոս ).

1040 Սարգիս Վարդապետ թղթակից Գր. Մագիստրոսի.

1205 Սարգիս վանական.

1471 Դանիէլ Վարդապետ, գովեալն ` հռետոր, բանիբուն, քաջ րաբունի, ճգնազգեաց եւ սրբասնեալ կոչմամբ. չասի առաջնորդ ` այլ Սեւանեցի եւեթ:

1557 Ներսէս եպիսկոպոս: Սա թուի յիշատակագիր Ճաշոցի միոյ, որ ասէ.

« Ես Ներսէս ( որդի Շապանայ ) գնացի Սեւանայ Սուրբ Առաքեալք, 33 տարի կացի վանքն. դաւի են ( էին ) ձգել ի գիրս թէ մեր այ. ես ալ գացի ի մօտ Առուխ խալիֆէն. մարդ բերի, խիստ դժար դուրս բերի զգիրքս »:

1610 Կարապետ եպիսկոպոս Էջմիածնի, որ յարեալ ի Սարգիս եպիսկոպոս նորոգիչն անապատական կենաց, զկնի գնաց ի Սեւան կղզին, եւ զայն տեղին շինեաց Անապատ, եւ կայ հաստատ մինչեւ ցայսօր »: Առաքէլի են բանքս, յորոց գուշակի զի խափանեալ էին եւ ի Սեւան միանձնական կարգք եւ կեանք, եթէ գոյին եւս սակաւ առանձնակեացք, եւ ի սկիզբն ԺԷ դարուս ընդ այլոց անապատից Սիւնեաց եւ ծովուն Վանայ ` նորոգեցաւ եւ Սեւան:

1650 ? Ոնոփրիոս, անարժան կարգին, որ բազում վտանգ հասոյց աթոռոյն Էջմիածնի. եւ յետ աստանդական կենաց եւ դաւաճանութեանց, ըմբռնեալ եւ աքսորեալ դարձեալ ի Սեւան կղզին, աստ մեռաւ անարգաբար: Զայսու ժամանակաւ յամի 1652 Յովհաննէս ոմն Շոռոթեցի գրէ. « Եկի յանապատս Սեւան կոչեցեալ ` որ ի կղզիս ծովուս Գեղամայ … առեալ բերի ( զԳանձարան գիրս ) եւ մեծավայելուչ աթոռս Բջնոյ Սուրբ Աստուածածնիս, եւ նորոգեցի եւ դարձուցի ի տեղի իւր յԱնապատն Սեւանայ »:

1662  + Մխիթար եպիսկոպոս, որ զառաջինն երէց էր Տէլիգարտաշ գեղջ Գեղաքունոյ եւ խոյս տուեալ ի բռնութենէ Փարսադանի տանուտեառնն, առանձնացաւ ի Սեւան, եւ ձեռնադրեալ եպիսկոպոս ի Փիլիպպոսէ կաթողիկոսէ ` կարգեցաւ առաջնորդ անապատին: Սորա գործակից էր Բարսեղ վարդապետ, որ սառնասոյզ ծովակուլ եղեւ յամի 1660:

1695 + Մխիթար միւս. առ որով համանուն իւր եւ հայր ուխտիս մերոյ Սեբաստացի Սարկաւագն Մխիթար, յայնժամ 18 ամաց, եկեալ այսր յուխտ, յամի 1692, արժանաւորեցաւ հրաշալի տեսլեան եւ խոստման Տիրամօրն, օգնական լինելոյ աստուածասէր ըղձանացն, մինչ աղերս արկանէր առաջի պատկերի նորին. որ եւ ցարդ պահի անդ, թէ եւ հնացեալ եւ խանգարեալ, որոյ է օրինակս. եւ քաջալերեալ ` յաջողեցաւ նորին Տիրամօր շնորհօք հաստատել զկրօնս իւր (1700), շինելով վանս ` նախ ի Մեթոն Մոռէայ, եւ ապա (1717) ի Վենետիկ, անուանելով զմիաբանսն Որդեգիրս Կուսին աստուածայնոյ, որում յանձն արար զնոսա:

1740 Մարտիրոս եպիսկոպոս Չէրքէզեանց Շահրիզեցի:

1747 - 52. Յովհաննէս վարդապետ Նորատուեցի, առ որով յարձակեալ երբեմն Լեկաց ի կղզին, յոր ապաստանեալ էին բազում ժողովուրդ եւ տանուտեարք, դիմելով ի վերայ սառին, զի ձմեռն էր եւ Ճրագալոյց Յայտնութեան, մինչ նա զպաշտօնն կատարէր, բեկեալ սառին ընկղմեաց զասպատակողսն:

1753 Սամուէլ վարդապետ:

1770 ? Յովհաննէս վարդապետ պարսաւեալ, մանաւանդ վասն ծովակուր առնելոյ զնախնեացն ձեռագիր մատեանս, ըստ վերոյգրելոցս:

17.. Աթանաս վարդապետ Մակուեցի, հինգ ամ:

17.. Ազարիա եպիսկոպոս Գանձակեցի, իբրեւ ամ մի:

17.. Եղիազար եպիսկոպոս Գանձասարեցի, երեք ամ:

1793 - 1805 Գրիգոր վարդապետ Գանձակեցի:

1807 Սարգիս վարդապետ Ոսկանապատեցի, որ սատարութեամբ Տփղիսեցի բարեպաշտից ` արար բազում նորոգութիւնս ի կղզւոջն. որում գործակից եւ աշխատաւոր իսկ լինէր Մելքոն ոմն ի նմին քաղաքէ, զամս քառասուն կացեալ ի Սեւան, ձեռօք  իւրովք  վաստակելով ի մաքրութիւն եւ ի յարդարումն եկեղեցեացն:  Առ սովաւ համբաւէին բարեկրոն քաղաքավարութեամբ  վարդապետքն միաբանք Ռափայէլ, Մխիթար եւ Մակար յետիս ջրասոյզ եղեւ յերթալն ի վերայ սառին,  (1 - 13 մարտի 1825): Յետ սակաւուց յայդ ել վանացս ( Օգոստոսի 1813). Մորիե անգղիացի ընկեր դեսպանին ի Պարսս, եւ ընծայէ զպատկեր կղզւոյն, առաջնորդ ունելով զԲարսեղ աղայ տանուտէր, եւ էին յայնժամ 13 միաբանք, ըստ ասից սորա, երեք կամ չորս քահանայք, այլքըն աշխատաւոր եղբարք: Յետ ամաց ինչ եւ հայրենակից նորա Քեր-Բորդըր ետես եւ ետ ծանօթս ինչ զծովուն Սեւանայ. իսկ յամի 1826 Այխվալտ երկրաբան գերմանացի:

1819+1840 Յովհաննէս վարդապետ ի Հաչաջուր գեղջէ Աղստեւու, վասն որոյ եւ Ղազախեցի կոչի: Առ սովաւ երկու բանասէրք ` Զաքարիա եպիսկոպոս Գուլասպեանց Տփղիսեցի յամի 1825, եւ Մանուէլ վարդապետ Կիւմիշխանացի  յամս 1828 - 50 կամաւորապէս  կացեալ ի Սեւան գրեցին զպատմութիւն  վանացն. յառաջնոյն օժանդակեցաւ Շահխաթունեանն ի Ստորագրութեան իւրում, յերկրորդէն եւ ես գրողս: Յետինն նախանձախնդիր փայլման վանացն ` խնդրեաց եւ հաստատեաց կոնդակաւ կաթողիկոսի զկալուածս ինչ եւ հաստատեաց կոնդակաւ կաթողիկոսի զկալուածս  ինչ եւ զթեմ նորին. յաւել եւ ինքն տալ յիւրոց ընչից սպասս եւ ձեռագիր մատեանս, եւ յաւարտ պատմութեան իւրոյ մի առ  մի նշանակէ զանուանս միաբանիցն այնր ժամանակի (1829 - 30), վարդապետս հինգ, աբեղայս  չորս, սարկաւագունս երկու, ուրարակիրս  երկու, եղբարս եւ ուխտաւորս ( մահտեսի ) եօթն: - Առ սոքօք յամի 1834 ( փեբրուար ) Տիւպուա ճանապարհագիր բնախոյզ քննեաց զհիւսիսային ոլորտս ծովուն, զոր եւ նկարեց, այլ ոչ ժամանեաց մտանել ի կղզին:

1840 Մինաս վարդապետ ի Ճաթղռան գեղջէ Կոտայից, իբր ամ մի:

1811 Յարութիւն եպիսկոպոս Գանձակեցի, ամիսս: 1842 Յովհաննէս վարդապետ Անտոնեան Տփղիսեցի:

18.. Յարութիւն Վ. Մերջանեան: 1880 Կարապետ Վ. Պիւլպիւլեան.