44.
ԱՆԳԱՆՔ.
ՋԵՐՄՈՒԿ.
ԿԷՉՈՒՏ
Աղբերավայրք
Արփայի
`
որ
են
բարձրատափք
հիւսիսակողման
Վայոց
ձորոյ,
նուազեալք
այժմ
ի
բնակութենէ,
թերեւս
եւ
ի
հնումն
`
վասն
դժուարութեան
խորաձոր
եւ
առապար
երկրին,
աննիազ
ունին
զգեղեցկութիւն
եւ
զհարստութիւն
բնութեան
`
հանքային
մասամբք,
այլ
եւ
բուսաբերութեամբ.
ի
Հս.
եւ
յԵլ.
շրջափակեալ
բարձրակարկառ
պարու
լերանց,
յորս
գերածայրեալն
յանկեան
Հս.
Ել.
Սարիեար-Սըրչալը,
եւ
ի
Հս.
Մ.
Եար-թէփէ,
ի
Հր.
Մ.
Գույու
տաղ,
ի
Մտ.
Մուրատ
թէփէ:
Մարթ
է
զլեռնապատ
բարձրավանդակս
այս
կոչել
զբօսարանս
ջրոց,
վասն
բազմաթիւ
կապկաջասահ
աղբերաց
եւ
ականակիտ
վտակաց,
որք
ընդ
ծործորս
անձուկս
զեռալով
իջանեն
ընդ
հարաւ,
եւ
միացեալ
առ
Կեչուտ
կամ
Գուշճի
գիւղիւ
`
գործեն
զԱրփա
գետ:
Մի
ի
վտակացն
`
յարեւմտից
եկեալ
ի
Մուրատ
թէփէ
լերին
կուսէ,
եւ
խաղացեալ
ընդ
քարաձորս,
անտի
ապա
վիժեալ
ընդ
ապառաժ
գահաւանդս
փրփրադէզ
վազիւք
`
անկանի
ի
գետն
իբրեւ
յ
'85
Չ.
բարձուէ,
գործելով
ակնախտիղ
կամար
ջրեղէն,
առ
Իսդի-սու
թաթարաբնակ
անշուք
գիւղիւ
կամ
հրուանդանաւ,
(20
տամբք
),
ունելով
ի
հանդիպոյ
յարեւմտից
հարաւոյ
զՃէրեան
գիւղ
15
տամբք,
ի
գեղածիծաղ
վայրի.
որում
չէր
մարթ
անտես
լինել
ի
նախնեաց
մերոց,
եւ
թուի
ինձ
գեղջս
այսմ
լինել
հինն
Անկանք,
յանկմանէ
ջուրցն,
զի
եւ
աներկբայ
այս
սահմանաց
պատշաճի
նշանակեալն
ի
հին
ցուցակի
գիւղորայից
գաւառիս,
գրեալ
ըստ
այժմու
մերս
գրչագրաց
Անգանք
կամ
Անգոնք.
նա
զի
եւ
թուրք
անունն
Ճէրեան
`
հոսումն
նշանակէ:
Չեն
քննեալ
կամ
ինձ
ծանուցեալ
սահմանք
գեղջս,
այլ
յԻսդի-սու
վկային
հետք
շինուածոց
եւ
եկեղեցւոյ,
խաչվէմք
եւ
գերեզմանք,
եւ
արձանագիրք
կիսեղծք,
յորոց
ինչ
ոք
ոչ
ընդօրինակեաց.
նոյնպէս
եւ
յայլմէ
աւերակ
գիւղատեղւոյն,
որ
սակաւուք
ի
բացեայ
կայ
ի
հիւսիսոյ
կուսէ:
-
Իբրեւ
փարսախաւ
յԵլ.
Հս.
գեղջս
կան
Ջերմուկք,
յոր
անուն
գիւղ
հին
նշանակի
ի
Ցուցակին,
եւ
յայտ
է
թէ
ի
վաղուց
անտի
ջուրքն
երկաթահամք
`
վարէին
ի
բաղանիս
բժշկականս,
որպէս
ցուցանէ
եւ
հին
քարաշէն
աւազանն.
ոչ
սակաւ
աղբերք
են
անդ,
յորոց
Հինն
(
որպէս
կոչեն
)
հզօրագոյն
30
Ռէօմ.
ջերմութեամբ.
առ
նովաւ
միւս
եւս
բղխեաց
սակաւ
ամօք
յառաջ,
որպէս
ասեն,
ի
փրթածոյ
եւ
յանկմանէ
սառնաձոյլ
վիմի
միոյ,
որ
փոսացուցեալ
զկակուղ
գետինն
`
բղխեցոյց
զջերմուկն:
Ի
շրջակայ
գաւառաց
գան
այսր
բազումք,
որպէս
եւ
ի
Ծար,
ի
բժշկութիւն
եւ
ի
զբօսանս.
քանզի
եւ
կուսակալ
տեսուչք
այժմեան
գաւառին
Եղեգնաձորոյ
`
զայս
տեղի
ընտրեալ
էին
յամարանոց,
ի
միջի
ծաղկազարդ
բարձանց
եւ
ծիծաղագնաց
առուակաց:
Մի
ի
տեսչացդ
`
ազգային
Լօռեցի
Գէորգ
Խանազեանց
`
յամի
1863
շինեաց
յարկ
քարուկիր
ի
վերայ
հնոյ
աւազանին:
Յառաջ
քան
զնա
այլ
ոմն
եւ
մեծապատիւ
ազգային
վերատեսուչ
գաւառին,
զօրական
եւ
բանաստեղծ
(
Սէյագնովա
)
Պետրոս
Մատաթեան
`
ընդ
այլոց
բազում
բարի
կարգաց
խնամ
տանէր
եւ
պիտոյից
ջերմըկացն,
այլ
ոչ
եգիտ
իւր
ձեռնտուս
կամ
հետեւողս:
Ի
Հր.
Ել.
Ջերմուկի
եւ
լեռնակողմն
Ծղկաց
սահմանակցութեան
`
կայ
Զիրակ
գիւղ
փոքր
թուրքաբնակ,
35
տամբք,
առ
որով
երեւին
հետք
հին
հայութեան,
աւերակ
եկեղեցւոյ,
խաչարձանք
եւ
գերեզմանք:
Աստի
ընդ
Մտ.
Հր.
ցՊիլետըք
գիւղ
`
ի
սահմանի
երեք
կամ
չորս
մղոն
տեղւոյ
`
չորք
եւս
գերեզմանատեղիք
են
վկայք
հին
կենդանութեան:
-
Յիշեալ
գիւղդ
այժմ
թուրքաբնակ
42
տամբք
`
յեղափոխեալ
պահէ
զհին
անունն
Պրակք,
որ
ի
տրից
հարկացն
(12
բեռն
)
յայտնի
ոչ
փոքր
եղեալ.
զնոյն
վկայեն
եւ
մնացորդք
եկեղեցւոյն
եւ
գերեզմանքն.
այլ
արձանագիր
ոչ
խուզեցաւ
ի
նոսին,
որպէս
եւ
ոչ
ի
մերձաւորս
նմին.
յորոց
սակի
մերձագոյնն
ի
նա
մղոնաւ
չափ
`
եւ
հուպ
ի
գետն
յահեկէն,
եւ
յաջմէ
այլոյ
գետակի,
է
Գուշճի
ըստ
Թուրքաց,
եւ
Կեչուտ
ըստ
նախնեաց,
զի
եւ
ցարդ
ոմանք
ի
բնակչացն,
որք
Հայք
են
տունք
40,
Կիւչիւթ
կոչեն,
եւ
են
գաղթեալք
ի
բաժնէ
Պարսից:
Գոն
եւ
աստ,
(
որպէս
յամենայն
կողմանս
գաւառիս
),
կիսաւեր
հին
եկեղեցի,
գերեզմանք
եւ
խաչվէմք
մեծամեծք.
յորս
նշանաւորք
են
երեքին
ի
գագաթան
քարաբլրի
միոյ
յարեւելից
կուսէ,
այլ
անգիր
ասին:
Կամուրջ
նոր
արկեալ
էր
ի
վերայ
գետոյն,
որ
փլոյզ
զայն,
թողեալ
զարձանս
այս
յիշատակի,
ոչ
հին.
Շինեցաւ
կամուրջս
ի
հիմանէ
կոփեալ
քարամբ
աշխատասիրութեամբ
եւ
հալալ
արդեամբ
Մարտիրոսի
Մատթէոսեանի
եւ
կին
(
կնոջ
)
նորա
Թելլի
Ղուկասեանի:
Ի
Մ.
Հր.
Կէչուտի
իբրեւ
մղոնաւ
հեռի,
եւ
ի
նմանատիպ
գիրս,
յանկեան
գետոյն
եւ
գետակից
վտակի
`
նշանակի
գեօղ
մի,
այլ
անունն
ոչ:
-
Ի
սմանէ
մղոնաչափ
ընդ
Հր.
յահեկէ
գետոյն
`
կայ
ամարանոց
հանգրուանն
Մամարզա-գըշլասը
գեղջ
15
տամբք
Թաթարաց,
իբրեւ
երիւք
մղոնօք
ի
Մ.
Հր.
յաջմէ
գետոյն
եւ
յանկեանն
`
զոր
գործէ
վտակ
մի
ընդ
նմին.
կոչի
եւ
Գալէդաշ
ի
սակս
բերդի
փոքու
ի
քարաժեռի
ուրեմն,
եւ
տայ
գուշակել
զանուն
Գոլոշտի
բերդի
եւ
վանաց,
որ
էր
հաւաստեաւ
յայսմ
սահմանի,
որպէս
տեսցի
ի
ստորագրելի
արձանէ
Գնդեվանից,
եւ
որ
յիշի
ի
հին
եկեղեցական
Ցուցակին,
հարկանելով
վեց
բեռն:
Յայս
բերդ
Գոլոշտի
վանից
բաւեաց
անկանել
Լիպարիտն
նախահայրն
Օրբելեան
իշխանաց
Վայոց
ձորոյ,
նետահարեալ
«
ի
գլուխ
լերինն
որ
հանդէպ
բերդոյն
Բորոտնայ
…
եւ
կոչէ
առ
ինքն
զեպիսկոպոսն
իւր
զՏէր
Սարգիս,
եւ
հաղորդեալ
անդէն
վախճանի,
եւ
բերեալ
դնի
ի
Նորավանս
»:
