1861

472.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 4 յունուար 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Յառաջ քան զվերջինդ անցելոյ ամին՝ ընկալայ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթոռակալէ [1] զփոխանակագիր 600 ֆրանգաց, եւ ընդ հուպ առաքեցից զցուցակ հաշուի մերոյ եւ զտարեկան ծախուց վարժարանիս. բայց հարկ է ինձ այժմէն ասել, զի ի հաւասարակշռել անդ զել եւ զմուտ մեր՝ ձեռնունայն գտանիմ, այսինքն չմնայ ինչ յարկեղ. եւ հանդերձ վերջնով ամսականաւն (յունուարի տարւոյս) ամենայն հասք մեր սպառեալ են, եւ եթէ չկային առ իս սուղ ինչ աւելի քան զ2000 ֆր[անգ] աւանդք այլոց (Վ[երապատուեալ] Հ[արց] Սիմոնի, Եւգենեայ եւ Ե[ղբայր] Ստեփանի) վասն յանձնարարութեանց նոցին չեւ եւս վճարելեաց, ոչ գիտեմ զի՞նչ առնել էր. այլ եւ զ2000քդ որք մնան ի ձեռս իմ՝ ոչինչ են մանաւանդ յամսեան յունուարի. ակն ունիմ թէ Ե[ղբայր] Ստեփանոս առաքեսցէ ինչ, այլ եթէ յամիցէ՞. վասն որոյ դարձեալ այտի նպաստից մնամք, զի զպահեստ 4000ացն, որպէս այլ անգամ նշանակեցի, սպառեցին ճանապարհորդք. եւ պարտականք մեր ընդերկարեն մնալ պարտականք, որպէս եւ մեք առ մեր պարտատեարս։ Գիտեմ, զի նեղ է եւ այդր, այլ ասեմ գուցէ յաջողեաց թանկագնի վաճառել զարդիւնս դեռ անցեալ տարւոյդ եւ յաւելաւ ինչ առ Գործակալին մերոյ. աստ ամենայն ինչ թանկագին, կարծեմ եւ այդր, ապա եւ արդիւնք նոյնպէս վաճառիցին։

Յեռանդն յայց ելաք տիկնոջ Ճիոյայի որ գիտակ էր մահուան Տեառն Սերոբէի [2]. յայսմ նուագի չէր մարթ աւելի ինչ ասել կամ լսել, բայց յանձնեաց զողջոյնս իւր առ Վեհ։

Չամչեանք յանկարծոյն վերացեալ են աստի եւ ընդ Վիենա ուղեւորեալ. ակն ունիմ թէ ցարդ եկեալ եւ անցեալ իցեն ընդ այդ, եւ ի նոցանէ տեղեկացեալ իցէք զ Հասունեան վարժարանաց ընկերութենէ։

ԶՎրահայ երիցուէն [3] Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Սիմոն լաւ քան զմե՞զ ծանօթս տուեալ է, եւ մեք կարեմք փոքր ի շատէ զնոյն հաստատել. աւելի քան զ100, չասացից թէ եւ 200 ֆր[անգ] ծախեալ է մեր վասն դորա. յուսամ թէ ոչ ժտիցի եւ այդր ձանձրացուցանել զՁեզ:

Ընկերակիցք իմ եւ մանկունք բարւոք կան, եւ ընդ իս մատչին ի խոնարհ համբոյր աջոյ Սրբութեանդ,

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

473.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 8 յունուար 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Աւադիկ ցուցակ ելի եւ մտի Մ[ուրատեան] վարժարանի յամի 1860։ Իսկ պարտք եւ պահանջք մեր մնան գրեաթէ նոյնքան՝ որքան թողի այդր նշանակեալ, թէ եւ հատուցի յառաջնոցն ոչ սակաւ։

Առաքեցի եւ զառանձին հաշիւ վարժարանիս ընդ վանաց, ընդ պահանջս սորա եդեալ եւ զգին գնոց վաճառելոց, լուեալ զի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթոռակալ [4] ոչ կամի այդր հատուցանել յերկոսին ամս անցեալս 270 ֆրանգաց գիրք վաճառեցան. զորոց ցանկ առաքեսցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս, ընդ նմին եւ զգրոցն տուելոց յընծայ, եւ զպահելոցն կամ ի կիր առելոց ի համար վարժարանիս։ Ըստ այսմ հաշուի վարժարանս պարտական մնայ արդ վանաց, բայց կարծեմ թէ գուցեն տակաւին ծախք ինչ արարեալք ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիսէ ի հաշիւ վանաց։

Յետին թղթաբեր նաւն Պօլսոյ ՝ այս հինգ աւուրք են անցանելոյ սովորական ժամանակին, եւ դեռ ոչ եհաս։

Համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

474.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 19 յունուար 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Զարմանամ ընդ չերեւել Չամչեանց, զի աստի մեկնեալ էին ի 29 դեկտ[եմբերի] գուցէ յամիցեն ի Վիենա. իսկ եթէ աճապարեալ իցեն ի դարձ ի Թրեստէ առանց հանդիպելոյ այդր՝ չմնայ ինչ ասել, բայց եթէ համեմատել զմեկնիլ նոցա աստի հապճեպով առանց վերջին տեսութեան։ Զիարդ եւ է փափագելի էր տեսութիւն նոցա այդր, զի մարթ էր առնուլ կարեւոր տեղեկութիւնս։

Զկաղանդչեայ Պետութեան [5] տեղւոյդ վաղագոյն ի լրագրաց ծանուցեալ էր մեր, եւ եթէ մնայ դա այդր, բազում եւ այլ պարգեւս շնորհիցէ կամեցողաց եւ չկամեցողաց։

Զ Ճիոյա ոչ տեսի յետ միոյ նուագին, եւ զի փոքր մի հիւանդ է, չէ մարթ ստէպ երթեւեկել. այլ կարծեմ թէ յառաջնում տեսութեան ինքնին ասիցէ ինչ զիրացդ։

Կատարեցից զպատուէր Վեհի վասն Ափրիկեան Ընկերութեան, զորոյ ոչ գիտեմ զանուն, այլ կարծեմ թէ իցէ Institut de l ' Afrique [6]. Ե[ղբայր] Ստեփանոս յետին թղթաբերաւ առաքեաց փոխանակագիր մի 1400 ֆրանգաց։

Ցուրտ սաստիկ առնէ աստ, եւ ջերաչափ Րէօմ[իւր] [7] եցոյց 10 ընդ զրոյիւ. ջրամանք ի սենեակս մանկտւոյն ցյատակ պաղեցան, զմանրկունսն ժողովեցաք յերկուս մեծամեծ սենեակս իբր ննջարան, զի մի՛ վնասիցին։ Ամենեքին բարւոք կան, եւ մատչին ընդ իս ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ,

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

475.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 31 յունուար 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Շնորհ ունիմ Ժողովոյդ, զի յորդորեալ է զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթոռակալ [8], եւ զնմանէ՝ զի առաքեաց 1000 ֆր[անգ] ի նպաստ պիտոյից վարժարանիս. որ առ խնայութեան դադարեցոյց զայս ամ զթատերական խաղսն սովորելս։

Օսմանեան Դեսպան [9] տեղւոյս մեկնի, վասն անհամբոյր բարուցն, ոչ ումեք լեալ հաճոյ, ոչ պետութեան փրանկացս եւ ոչ հպատակաց իւրոյ պետութեանն. եւ ընդ մեզ ցասուցեալ է, որպէս լուաք, վասն օժանդակելոյ ինչ մեր Ասորեաց տառապելոց։ Արդ չէ ինչ, բայց կարեւոր այս է, զի հատին զթոշակ տաճիկ վարժապետի մերոյ եւ հարկ է նմա կամ դառնալ յետս, կամ դարմանիլ մերովք ծախուք. Դուռնն շնորհեալ էր զդա ոչ մեզ միայն, այլ եւ երկուց վարժարանաց Կրընելեանց [10], եւ զմի մին փակեցաւ, միւսն չունի պէտս վարժարանի, մնայ մերն միայն, եւ վասն մեր միայնոյ ոչ կարէ պետութիւնն պահել վարժապետ ի Բարիզ. գրեցի զայսմանէ եւ ի Պօլիս, այլ ոչ յուսամ շնորհս գտանել։ Վասն օգտի աշակերտաց որք փափագեն յառաջ վարել զսկսեալն՝ մնայ մեզ ունել զայրդ. այլ ոչ կարեմք եւ մեք սովորական թոշակօքս պահել եւ զդա, զի գէթ 100 ֆր[անգ] ամսական արժան է տալ. քանզի ի պետութենէն ընդունէր 4000 տարեկան, կամ 400 ամսական։ Ի թոշակէ Անգղ[իացի] վարժապետին զեղչեալ էաք 600 ֆր[անգ] եւ մարթ էր դարձուցանել առ տաճիկն, եթէ չէր սահմանեալ այլ վարժապետ խափանեալ ի վաղուց։ Վասն որոյ դարձեալ զդրունս Գ. Գործակալին բաղխեմք. եթէ կարէ յաւելուլ յամսականն 100 ֆր[անգ] ի ռոճիկ տաճկիդ, եւ դաս առնուցու յանձն շատանալ այդու՝ կալցուք, ապա թէ ոչ՝ հարկ իցէ հրաժարել, զի եւ նա պատասխանւոյ սպասէ, որպէս եւ մեք ի Ժողովոյդ։

Ընկերակիցք իմ եւ աշակերտք քաջողջք են ամենեքին եւ մատուցանեն ընդ իս խոնարհ համբոյր աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

476.       

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Հռոմ

[Փարիզ], 31 յունուար 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Գնեցան ըստ նշանակեալ արժէից 12 պատառաքաղք Քրիստոֆլեանք [11]. եւ առաջնով պատեհիւ առաքեցից. անո՜յշ լիցին պատառքն ի շրթունս արժանաւորաց։

Ոչ իմացայ թէ զորմէ՞ ընկերութենէ ասէք ստրջացեալ զՆախագահն, զի արդ ընկերութիւնք բազումք լսին. եթէ Մուրատ-Ռափայէլեանն է, լսեմ զի Սրբութիւնդ ինքնին մատուցանելոց է զհանդիսի կամ զյիշատակաց պատարագն, զոր ոչ առնէիք անշուշտ՝ եթէ անհաճոյ էր նմա. իսկ եթէ նորագոյնն իցէ զոր ինքն հաստատէ, անհաւատ թուի։

Պ[ատուական] Ընկերակիցք իմ եւ աշակերտք ողջունիւ եւ համբուրիւ աջոյդ յիշեալ լիցին ընդ որս եւ

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

477.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 8 Փետր[ուար] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ըստ ակնարկութեանն ի շնորհելումդ ի 29 անցելոյ ամսեան ծանուցի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս զխնդիր հաշուի պատկերացն եւ նա ինքն գրեսցէ առ Վեհ։

Վասն գինւոյ ծախուց հարցանէք. արդարեւ մի ի ծանրագոյն ծախուց թուի ինձ այն, ջրով շատանալով իմ, եւ ընկերակցացս ոչ շատ ինչ ըմպելով. եղբայրն եւ վարժապետն ճանաչեն զհամ նորին։ Բայց ոչ ի նոցին պէտս միայն ծախի, այլ եւ ոմանց ի մանկտւոյն, զի աստանօր բժիշկք կարեւոր վարկանին եւ պատուիրեն տալ գինի տկարաց եւ վտտաց. եւ են վեցեակ մի յաշակերտաց՝ որոց տուեալ լինի ըմպելիդ։ Իսկ գին դորա ոչ գիտեմ որպէս համեմատիցի այդր, այլ զայս գիտեմ, զի կարի ծանր է, վասն մաքսի [12] ։

Զոր վասն Տաճիկ վարժապետին գրեալ էի, ստիպողագոյն տեսանեմ. քանզի ինքնին եկն առաջի առնել զխնդիրն, իբրեւ զրկեալ ի թոշակէն զոր ընդունէր արքունուստ. եւ ես պարտաւորեցայ խոստանալ նմա օժանդակութիւն մինչեւ առից պատասխանի այտի եւ ի Կ. Պօլսոյ. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յովհաննէս յանձն առնու խօսել ընդ Յովհ[աննու] Չամչեան, զի եւ դա ընդ պաշտօնեայս ուսմանց Օսմանեան պետութեան համարեալ է. բայց ես խիթամ ընդ յաջողելն, մանաւանդ ընդ վաղ յաջողելն, զի եւ էֆէնտիդ զբաղեալ է կամ դանդաղ։ Իմ կարծիք են վարձել զվարժապետն վասն վեց ամսոց, այսու պայմանաւ, զի եթէ պետութիւնն վճարեսցէ զամսականսն յայսմ միջոց ժամանակի՝ յետս դարձուսցէ զառեալն ի մէնջ, որպէս եւ խոստանայ այժմէն։

Լռութեամբ անցանեն եւ առ մեզ աւուրք Բարեկենդանի, այլ գոհութեամբ՝ զի քաջողջք են ամենեքին, եւ զնոյն ողջութիւն առաւելն մաղթեն Վեհի եւ ամենայն Ուխտիս։

Սահմանեալն յընդհանուր Ժողովոյ կանոնադրութիւն վասն վարժարանացս յօրինեցա՞ւ արդեօք [13] ։

Յարգութեան ողջունիւ Պ[ատուական] Ընկերացս եւ մանկտւոյ մատուցեալ ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

478.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 20 Փետր[ուար] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Շնորհ ունիմ, զի յանձն առեալ է Ժողովոյդ եւ զհոգ տաճիկ վարժապետիս, եւ Գործակալն՝ առնել զկարելին գէթ վասն ամսոց ինչ, եւ ես գրեցից վաղիւ ի Պօլիս զառաջարկդ, թէ եւ չյուսամ ի ժամուս յաջողել. քանզի որք կարողագոյնքն կարծէին չվճարեն կամ տարեչափ յապաղեն զայլ ինչ պարտս իւրեանց եւ զոր վասն որդեկացն ծախս [14] ։ Նոյնպէս առնեն եւ երաժշտասէրքն, զոր յիշէք. եւ մեք առ չվնասել ակն յայտնի օգտի եւ ջանից մանկանցն ստիպիմք երկայնամտել, չկարելով այլ ինչ առնել. բայց չտալ այլոց սկսանել այսուհետեւ մինչչեւ կանխիկ ընկալեալ զտարեկան վարձս վարժապետին որպէս արարի վասն նորեկաց ոմանց։

Իսկ Օսմանեան վարժարան տեղւոյս չկարօտի տաճիկ վարժապետի, զի եւ ոչ վարժիլ սիրէ. աշակերտքն պատանիք չափահասք կամ չափազանցք եւ երիտասարդք բաւական գիտեն զտաճկերէն. գանձ պետութեանն ծախի ի նոսա եւ նոքա վայելեն ի հաճոյս կամաց իւրեանց. թէ եւ այժմ խստիւ զգուշանան վերակացուքն կամ քննիչք Գաղղիացիք։

Վասն գինւոյն ծախուց հաւանիմ ընդ սրատեսութիւն Վեհի, զի համառուքն փոքր ի շատէ օգտեալ իցեն երբեմն. այլ եւ գին ըմպելւոյն, գոնեա այն որով վարի վարժարանս, բարձր է. բայց մի՛ կարծիցի ազնուագոյն ինչ լինել, այլ թերեւս սուղ ինչ ազնիւ քան զհասարակ գինի տեղւոյդ. զորոյ տակառ ասէք 50 ֆր[անգ] եւ զտակառն 110 շիշ շամբանեայ. տակառք տեղւոյս տանին 145 կամ 150 շիշ համաչափ. գին միոյ տակառի ամենայն ծախիւք մաքսի, ճանապարհիւն, 245 ֆր[անգ] որով եռապատիկ եւ աւելի եւս առաւելու գինն։ Ի բազում ամաց հետէ սովորութիւն լեալ է առնուլ ի վաճառականէ ումեմնէ, որ ըստ թանկութեան ժամանակիս յաւելեալ էր 20 ֆրանգաւ զգին տակառին. վասն որոյ եւ ամսօք յառաջ հարցեալ զբարեկամ հմուտ եւ եդեալ էր ի մտի այլազգ եւ շահաբեր մեզ գործել զստացումն ըմպելւոյն. եւ զի արդէն մերձ ի սպառել ասեն զերիս տակառսն զոր յետ դարձիս այտի առաք, եւ վասն որոց միայն զծախ ճանապարհի եւ զմաքս վճարեալ եմ 165 ֆր[անգ] եւ մնայ գինն վճարելի իբրեւ 570 ֆր[անգ] հարկ է այլուստ ճարել, եւ տեսից ո՞րքան շահիմք։ Այսչափ շատ լիցի վասն գինւոյ։

Եթէ երթ Ե[ղբայր] Անտոնի ոչ յաջողեսցի ի Պօլիս, հրաւիրեմք այսր յօդափոխութիւն. իսկ եթէ արդէն պատրաստ է անդր երթալ՝ մաղթեմք յաջողութիւն յերթ եւ ի դարձ։

Երթ Պ[ատուական] Հ[օր] Քերովբէի ի Հռովմ յիշեցուցանէ զյաջորդ նորա այսր, եւ կամէի գիտել այտի թէ վճարեա՞ց նա զգործս իւր ի Պօլիս եւ ե՞րբ կարիցէ գալ այսր. եթէ սպասէ յետ արեւելեան զատկին՝ շոյտ անագանիցէ, եւ հազիւ ի վերջ մայիսի կամ ի սկիզբն յունիսի գայցէ այսր, եւ մեք ի յուլիսի սկսանիմք զպատրաստութիւն տարեկան հարցաքննութեանց. իսկ եթէ կարիցէ ընդ մեզ առնել զզատիկն՝ գուցէ եւ ժամանակ վաստակելոյ կամ վաստակակցելոյ։ Չգրեցի ինչ առ նա կամելով նախ ի Ձէնջ տեղեկանալ։

Ողջունիւ մեծարանաց Յ[արգոյ] Ընկերացս եւ մանկտւոյ, համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

479.               

* Հայր Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին – Պոլիս

[Փարիզ], 7 Մարտ 1861

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր եւ Գործակից,

Ի ժամանել թղթոյս ժամանեսցէ եւ գարուն օրինական. Բարեկենդան տեղի տացէ Մեծի պահոց, զոր համառօտեսցուք կամ բոլորովին բարձցուք ի քէն՝ եթէ փութասցիս այսր գտանել զարմանօք զերագահասն Զատիկ։ Իսկ եթէ հարկ իցէ Սիրելւոյդ տակաւին յամել կամ սպասել արեւելեան զատկի, ծանո՛ մեզ թէ ե՞րբ կարիցես պարգեւիլ կանխեալ Գործակցացդ։

Զպաշտամանց եւ զկանոնաց ինչ ոչ ընկալաք դեռ գրով ի վանաց, իսկ զբերանացին արդէն իսկ գիտէ Եղբայրութիւնդ, եւ լուեալ իցէ կամ լուիցէ ի նախորդէն իւրմէ ի Պ[ատուական] Հ[այր] Քերովբէէ. բաց ի դասատուութենէ, գլխաւոր խնամք Եղբայրութեանդ լիցին ուսումնական տեսչութիւն ի վերայ աշակերտաց եւ վարժապետաց եւ փոյթ զարգացման, յօգուտ եւ ի պարծանս նոցին եւ մեր. յորոյ արգասիս արդէն յուսով վայելեալ, մնամ ողջունիւ Յ[արգոյ] Ընկերացս եւ աշակերտաց, սիրելւոյ Եղբայրութեանդ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

480.               

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 11 Մարտ 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Մի ըստ միոջէ ընկալայ զշնորհեալսդ ի 1 եւ ի 6 ամսոյս, եւ շնորհ ունիմ զկարեւոր տեղեկութեանցն ծանուցելոց։

Վասն Տաճիկ վարժապետին յարմարագոյն հնար թուի արձակելն զնա, զի չերեւի ուստեք յոյս օգնականութեան ի նեղութեան ժամանակիս, եւ ամենեքին զկարեւորագոյնն հոգան. զնոյն եւ մեզ առնելի է. զի չքութիւն Պօլսոյ ՝ չքացուցանէ եւ զմեզ. Տէօլվէթեանք անգամ ճոխագոյնքն յապաղեն հատուցանել կամ չկարեն, ոչ զթոշակ եւ ոչ զառանձին ծախս. եւ յետ բազում յուսոյ կամ խաբելոյ զանձն եւ զմեզ գործակալ մեր ականատես հիքութեան տեղւոյն՝ սրտախոցեալ մեկնեալ է յագարակ ի հողագործութիւն. զնոյն եւ ես առնեմ փոքր մի ի տան, առանց կարելոյ մեկնիլ հեռագոյն. ի սոսկ նախախնամութիւն յանձնեալ զապագայն, զի ի նեղի կամք եւ մեք. եւ 100 ֆր[անգ] աւելի ծախեալ եմ քան զբովանդակ մուտս տարւոյս, որ է ասել թէ չմնայ ինչ ի ձեռին, բայց աւանդ այլոց, որ հազիւ բաւեն առօրեայ պիտոյից ամսոյս, եւ ոչ ի հատուցումն ժամադրութեանց եւ պարտուց. զ1000 ֆրանգն աւելի զոր առաքեաց Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գործակալ, ետու ողջիկ վարժապետի միոյ որում պարտէաք յ՚13 ամսոց հետէ, եւ ունէր պէտս։ Յայսպիսում ժամանակի ընդունել զառաջարկեալն ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Ղուկայ ոչ դէպ եւ ոչ հաճոյ թուէր մեզ բաւական ունելով աշակերտս, եթէ ոչ օգնութիւն ինչ համարէաք զթոշակն զոր հարկաւ բերցէ ընդ իւր ի մտանելն ի վարժարանս, եւ առանց այնր յայտ է թէ բնաւ ոչ լիցի ընդունելի. բայց ընդ նմին առաջարկեմք մեք եւ պահանջել իբրեւ աւանդ զծախս յետադարձին 4 կամ 500 ֆր[անգ] որպէս զի եթէ ի լրանալ ամին չհատուսցէ զթոշակն նոր (որպէս եւ այլքն) կարասցուք դարձուցանել յետս, եւ մի՛ ստիպիցիմք պահել, որպէս զայլսն. եւ թերեւս 1000 ֆրանգդ զոր բերցէ՝ տացէ մեզ հնար առաքելոյ զայլս ոմանս, զորս թէ եւ կամիցիմք արդ արձակել առ ի չգոյէ ծախուց ճանապարհի՝ ստիպիմք պահել։ Առանց այսր պայմանի ոչ կամիմք պարտաւորիլ, զի շատ խաբեցաք։ Դարձեալ պահանջեմք, որպէս յայտ է, բարի վկայութիւն զմանկանէն. եւ ծանուցանել ի դէպ վարկանիմք ծնողացն, զի թէ յընթացս աշակերտութեան ի վարժարանիս ոչ ցուցցէ բարւոք գնացս՝ ոչ պարտաւորիցիմք պահել զնա, այլ առաքել յետս. նոյնպէս եթէ տեսուչք ժամանակին ոչ երաշխաւորեսցեն զանվնաս երթեւեկ նորին ի դպրոց բժշկութեան եւ ի մերս, ոչ պարտաւորիցին պահել զնա. անվնաս ասեմ զկասկած վարուցն իմանալով, զի ծանր պատասխանատուութիւն լիցի տեսչին ի վերայ աշակերտի որ արտաքոյ տան իւրոյ դեգերի [15] ։

Կարծեմ թէ առաջարկելոց են վասն այլոց ոմանց մուծանել ի վարժարանս ի գարնայնում կամ յամարան. եւ մեր պայմանք եւ պահանջք այս են. զոր վասն վերոյ գրելոյս ասացի. եւ այն ոչ առ կարօտութեան աշակերտի, այլ առ ռոճկի, եւ վասն լաւօք զյոռիսն փոխելոյ։ Զայս գիտելով Ժողովոյդ՝ որպէս կամի սահմանեսցէ. զի թէ եւ ինձ ինչ գրիցեն՝ այդր ուղղեցից առնուլ պատասխանի, մանաւանդ զի ոչ կամիմ եւ ոչ կարեմ զյաջորդացս առնուլ յանձն զերաշխաւորութիւն։

Վատթարութիւն Պօլսոյ իրաց վատթարացոյց եւ զգործս վաճառակցաց տեղւոյն որ աստ. եւ ամենայն գործակալք եւ վաճառակիցք փակեցին զտունս իւրեանց. յորս գլխաւոր Փանոսեանն Կոմիտաս, Գործակալ Ալլահվէրտեանց, աղէտք մի ըստ միոյ հասին առնս, եւ երեկ վախճանեաց զկեանս իւր համառօտս քեռորդի նորա եւ մերոյ վարժարանի աշակերտ հին, Յովհ[աննէս] Պօյաճեան, ամաց 22, որ յաշնայնում 1858 ամի արձակեալ էր աստի ի լրման ուսմանցն եւ կայր առ քեռւոյն, առ վաճառականի մեծի սպասաւորելով եւ սիրելի եւ յաջող երեւելով եւ բարիանուն. ապաքինեալ ի խօթութենէ յետ եօթնեկաց անկանի ի ծանրագոյն հիւանդութիւն աղեաց բորբոքման կամ խանգարման, եւ յաւուրս վեց զրաւի. զառաջին պատրաստութիւն առ մեծն չու արարեալ երկաւուրբք յառաջ ի ձեռն մեր, երեկ անագան ժամանեալ գտի այն ինչ անշնչացեալ, բայց մերձաւոր քահանայ եկեղեցւոյն պաշտեալ էր զյետին խորհուրդս. այսօր հրաւիրիմք առ յետինն ապաս յուղարկաւորութեան։

Մերքս չափաւոր առողջութիւն վայելեն. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս սակաւ մի նեղեալ ի սովորական ախտէ՝ արդ բարիոք է. Պ[ատուական] Հ[այր] Սուքիաս փոքր մի հարբխիւ տանջեալ եւ ես յաչացս նեղեալ կամ կարմրացեալ, վասն որոյ ոչ տամ շատ աշխատիլ, եւ յանձն արարեալ զամենեսին յաղօթս եւ յօրհնութիւն Սրբութեանդ, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

481.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պոլիս

Բարիզ, 14 Մարտ 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Գինք պատառաքաղիցն ըստ նշանակելումն ի ցանկին է 37։50, եւ ոչ աւելի։ Թերեւս ցարդ ընկալայք կամ ընկալջիք ընդ հուպ ի ձեռանէ հօրեղբօրորդւոյ ձերոյ, որում յանձնեցաք, եւ նա տացէ առ Եղ[բայր] Ստեփանոս։

Կանոնք Հասունեան Ընկերութեան խիթալիք եւ եպերելիք թուեցան եւ ինձ, այլ ոչ համարձակէի մեղադրել, թերեւս չիմանալ ասելով զմիտս բանիցն, զի ոչ իշխէի ասել թէ հաւանիցի եւ Սրբութիւնդ այդպիսեաց անձնընծայ եւ բռնագրաւ դիտողութեանց։

Զ Միսաքն ոչ եւս տեսանեմք, եւ զպատճառսն լսէք ի Պ[ատուական] Հ[այր] Քերովբէէ. իսկ զ Կռճիկ [16] երբեմն, որում մատուցի օրինակ մի զՊօղ եւ Վիրգինեայ [17] փառակազմ, առաքեալ ի վանաց, եւ եկն ի շնորհակալել. եւ թղթեկաւս, զոր ծրարեմ ի սմին, խնդրէ երկուս եւս օրինակս անկազմս։ Եւ կարեւոր ինչ վասն Սրբութեանդ ազդ առնէ, որպէս տեսջիք. ի միւս անգամ տեսութեանս յիշեցուցից զխոստումն նոցա 100 օրինակ ստանալոյ ի վիպասանութենէն։

Զնաւաբեկութիւնն ի Պոնտոս ընթերցեալ վաղու ի լրագիրս ոչ գիտէաք թէ եւ եղբայր ծանօթի եւ սիրելւոյ անձին զոհեալ է բռնաժանի ալեացն, եւ անյագ մահու. որ եւ աստ կորզեաց ի 10 ամսոյս զմի ի հին աշակերտաց վարժարանիս զոր եռամաւ յառաջ թողէք ի քաղաքիս, զ Պօյաճեանն Անտոն որ կայր առ քեռւոյն իւրում Կոմիտասայ Փանոսի. ի միում եօթնեկի հիւանդութիւն աղեաց եւ մահ կատարեցաւ. թողեալ սուգ տանն՝ յորոյ վերայ եւ աղէտք սնանկութեան անկան ի պատճառս ձախողելոյ այդր գործոց Անտոն Պէյի [18] ։ Աղօթեսջիք վասն հանգուցելոյն եւ վասն այլոց բազմաց։

Մեք ի չափաւոր առողջութեան վայելեմք, եւ զնոյն մաղթեմք անձկալի Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

482.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 28 Մարտ 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Անշուշտ հոգեւոր պատրաստութիւնք եւ տօնք եւ հոգք կարեւորք ունին զՎեհ, յաւուրքս յայսոսիկ. եւ արդ զուարճացեալ կենսաբեր Յարութեամբ Փրկչին՝ յիշեսցէ եւ զմեզ մտօք եւ բանիւ, որպէս մեքս մաղթանօք հանդերձ առ ապենիազն Տէր։

Բարւոք է ողջութիւն վարժարանիս, եւ յեղանակն մեղմացեալ։

Նախընթաց շոգենաւաւ եկին ի Պօլսոյ Կոմիտաս աղայ եղբայր Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Եղիշեայ մերոյ, եւ Կոզմաս Տէվլէթեան որդի Ֆէհրատ աղայի. իսկ յաջորդաւն ասին եկեալք երկոքին Տաւութեանք ի գործ արքունի փոխառութեան, յորմէ թէ ոչ վրիպեցան գէթ ձախողեցան Չամչեանք։ Երկոքին եւս թղթաբերքն յամեցին քան զսովորականն չորեք աւուրբք առ բռնութեան հողմոց եւ ալէկոծութեան։

Զխնդրոյ Տաճիկ վարժապետի աղաչեմ տեղեկանալ եւ զկարծիս Պօլսեցեաց, զի մի՛ յետոյ շատ բամբասիցիմք [19] ։

Ողջունիւ սիրոյ առ լրութիւն Ուխտիս, մնամ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

483.            

* Հայր Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Կ. Պոլիս

Բարիզ, 4 Ապրիլ 1861

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Մեր պայման էր Զատիկն, որ եւ եհաս մեզ, իսկ Ձեզ անագանէ. շատ է թէ մի՛ մնասցուք եւ Ծռազատկին։ Ի յուլիսի աւարտին տարեկան ուսմունք տեղւոյս եւ յօգոստոսի յետ Վերափոխման գիւղագնացութիւն է։

Վասն կանոնացն գրեցի ի վանս եւ ընկալայ պատասխանի, զի առ խառնակութեան օդոց ոչ են յաջողեալ գումարիլ ի ժողով ի ձմերանի, եւ այսու հետեւ յարմարեսցեն. եթէ յառաջ քան զմեկնիլդ ընկալայց առաքեցից այդր, կամ թէ ինքնին այտի կարէք գրել եւ խնդրել ի վանաց, զի երկուստեք լիցի խնդիրն, քանզի եւ ինձ իսկ փափագելի էր վաղ ունել զայդոսիկ։ - Նոյնպէս եւ վասն մանկանց փափագողաց գալ այսր՝ եթէ ունիցիք խնդիր՝ հարցջիք զԺողով վանաց. իմ գրեալ է առ Վեհ զկարծիսս։

Մաղթելով զօրութիւն բազմապատիկ եւ պտղաբերութիւն հոգեշահ աւետարանութեանդ, ողջունիւ Յ[արգոյ] Եղբարցս եւ սանականաց՝ մնամ անձկաւ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

484.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 14 Ապրիլ 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Գիտելով զի յառաջ քան զաւուրս ինչ գրեաց Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս առ Վեհ, յապաղեցի ես զիմ գրութիւնս. սակաւ ինչ եւ զբաղեալ առտնին եւ յընկերութիւն հարազատին իմոյ Հեթմոյ որ եկեալ ի Վենայէ եկաց եօթնեակ մի առ մեզ եւ մեկնեցաւ ուստի եկն. եւ էր եկեալ վասն գործոց ինչ տիկնոջն Ճիոյայ եւ դստերացն։ - Իսկ Կոմիտաս Ալեանաքեան [20] եկեալ է ըստ իւրոց գործոց, ի վաճառ գոհար ականց։ Տէօվլէթեանն թուի առ պարապորդութեան եկեալ ի պարապորդութիւն. եւ ինքնին ասաց չգիտել վասն որոյ եկեալն է։

Եհաս յեռանդն եւ Պրեկանց, եւ կրկին բանք եղեն վասն իրաց միամիտ եղբայրաձեւին կալանաւորելոյ, ընդ որ ոչ սակաւ ցաւեցաք, զի որպիսի եւ ինչ իցեն իրքն՝ ստգիւտ շատ կամ սակաւ անկցի զմեօք, գէթ իբրեւ տգիտաբար պահողք կասկածելւոյ։ Այլուստ չլուաք ինչ եւ երանի թէ բնաւ իսկ ոչ լսէաք եւ յայսմ հետէ արտաքուստ [21] ։

Դեսպանն Օսմանեան [22] ուր ուրեմն մեկնեցաւ զզուելի լեալ ամենեցուն անոճ կամակորութեամբն եւ ժլատութեամբ. եւ յաջորդին [23] հասին սպասաւորք, եւ ինքն յետ աւուրց հասցէ, զի առ ալէկոծութեան ծովուն մնացեալ է ի Մեսսինէ [24] ։ Ի գալստեան նորա հրաժարի եւ Կռճիկեանն [25] ի պաշտամանէն, եւ որպէս ասէն, դարձցի ի Պօլիս, վարել կեանս սոսկականս, պարապելով ի փիլիսոփայութիւն եւ մատենագրելով [26] ։ Տավութեանք արդարեւ ոչ եկին, զի այլազգ յարմարեալ է Օսմ[անեան] Դրան զիրս իւր, (թէ եւ ամենայն ինչ անյարմար)։

Վարժապետս Տաճիկ մնայ տակաւին ակն ունելով գտանել նպաստ ի նորոյ դեսպանէն կամ դառնալոյ ի Պօլիս. շատ է թէ տացեն նմա զծախս ճանապարհին, զոր զլացեալ է առաջինն ասելով թէ չունիցի եւ վասն իւր։ Ետու գրել եւ ոմանց ի մանկտւոյն առ ծնողսն խնդրել նպաստ թոշակի վարժապետին, այլ ոչ յուսալով, առ ծանօթ տնանկութեան եւ տառապանաց Պօլսոյ, յորում փակին մի ըստ միոջէ դրունք եւ քսակք. եւ մեք մերովս 4000եայ ռոճկաւ պարենաւորիմք զօրըստօրեայն, զանսովորսն յաւելեալ ի պարտս, եւ այս, յայտ է թէ առ ժամանակ մի փոքր։ Ստիպիմք պահել եւ զանյարմար կամ զաւելորդ ի մանկտւոյն, չունելով առձեռն պատրաստ զճանապարհին ծախս. գլխաւոր ի դոցանէ է քեռորդի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի Մ. Կուրճեան, որ ընդ աւարտավարժ ընկերսն դառնալոց էր ի հերուն, եւ ըստ խնդրոյ քեռւոյն մնաց, որպէս թէ բաղդի իմիք պատահել. եւ յաւել մեզ ի ձմերանս հոգ եւ ծախս վասն ցաւոց ինչ ի վերայ հասանելոյ ի բարձսն, յորմէ չեւ եւս է իսպառ բուժեալ, թէ եւ շրջի արդ ի քաղաքին ընդ Կոմիտ[ասայ] Ալեանաքեան [27] իբրեւ թարգման նորա. խնդրեցի ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլէ օգնութիւն վասն դարձի նորա, եւ զանկարութիւն ծանոյց, եւ ի ցոյց զ Ալեանաքեանն իբրու խոստացող ընդ իւր դարձուցանելոյ զնա ի հայրենիս. բայց ընդ մեզ այլազգ խօսեցաւ այրն. թերեւս տացէ քանի մի ֆրանգ ի վարձս աշխատութեան պատանւոյն, այլ ոչ զճանապարհեայն. եւ զի փափագէ պատանին, որպէս եւ մեք, հասանել ի Պօլիս մինչչեւ մեկնեալ անտի մեծի քեռւոյն, Եղ[բայր] Անտոնի, գէթ վասն սորա կարեւորագոյն է հայթհայթել զճանապարհեայն. կարեմ առաջարկել առ Ալեանաքեանն, զի զայս խորհելով մեր եթէ կամիցի վասն գործոց իւրոց ունել զպատանին այլ եւս ամիսս ինչ յանձն առցէ զծախս դարձին. այլ ի չկամելն՝ ստիպեսցուք այնուհետեւ փութով ուղւոյ առնել զնա [28] ։

Հասունեան Ընկերութեան կանոնք թէեւ մեկնաբանեալք կասկածելիք թուին եւ իրահամարձակք, տկար մտացս։ Ընդունելութիւն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Արսենի [29] կատարեալ լինէր՝ եթէ տայր լիովին հաւանութիւն շինութեան եկեղեցւոյ եւ վանաց մերոց ըղձալեաց [30] ։

Եղ[բայր] Ստեփան գրէ մեզ առաքել աստի այդր զ Սէր օրագիր. կամէի գիտել թէ քանի՞ թիւ կամ թերթս ունիցիք, զի զյետագայսն յղեսցուք։

Յիշեցուցանել աղաչեմ զլիակատար զերծագրութիւն նամակաց եւ ծրարաց առաքելոց այտի, զի անցեալ ամիս 4 ֆր[անգ] տոյժ տուաք վասն թերութեանցն։

Լուաք, զի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մաղաքիա երթայ ի Կարին. գնա՞ց արդեօք եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանաս։ Եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Բառնաբաս մնա՞յ ի Պօլիս թէ վաղ դառնայ։

Հ[օր] Մոծծոնեայ [31] յանկարծուստ յափշտակելոյ մաղթեցաք հանգիստ ցաւակցաբար։ Որպիսի՞ անկարծ եւ միշտ կարծելի արկածք։ Ի վտանգի մեծի կայր եւ աստ միւս ոմն ի հին աշակերտաց վարժարանիս Տիգրան Փէշտըմալճեան, որ վերադարձեալ էր այսր յուսումն բժշկութեան, ախտացեալ թիֆոյ ջերմամբ. եւ դեռ յանկողնի կայ, լաւագոյն, որպէս ասի։ Իսկ մերքս բարւոք կան, շնորհօք Տեառն եւ աղօթիւք Սրբութեանդ եւ լաւաց, զոր եւ աղաչեմ անպակաս առնել ի մեզ վերնաձիր օրհնութեամբդ, ընդունելով զմերս խոնարհ համբոյր աջոյդ, եւ զիմս առանձինն.

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ [32] յետ զատկին իւրեանց խոստանայ ուղւոյ լինել, խնդրէ զխոստացեալ կանոնս վարժարանաց [33]. եւ ես աղաչեմ յառաջ քան զգալ նորա հասուցանել մեզ զկարեւորսն եւ զհիմնականսն, զի լաւ է եւ գրով ունել աւանդութիւն, եւ ոչ անագանել։

485.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 21 Ապրիլ 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Յետին թղթաբերն Պօլսոյ ծանոյց մեզ, թէ գտանին փափագողք աշակերտութեան վարժարանիս, եւ բանք լինին վասն թոշակի եւ անթոշակի. առ վաղագոյն ծանուցանել անդր զմիտս մեր՝ ընդ ճանապարհ Իտալիոյ գրեմ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ [34] եւ աղաչեմ զՎեհ ընդ գրոյս ծանուցանել նմա եւ զկամս Ժողովոյդ, զի մի՛ հակառակք ինչ լինիցին եւ տաղտուկ եւ տագնապ հասցէ մեզ եւ այլոց։

Վէլի փաշայ [35] դեսպան Օսմանեան եհաս. դեռ չտեսաք զնա։

Տիգրան Փէշտըմալճեան զորմէ գրեալ էի՝ լաւագոյն գտանի եւ ի կազդուրել է։

Նախընթացիւս գրեալ էի վասն Կիւրճեան պատանւոյն քեռորդւոյ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի. այժմ Տէօվլէթեան պատանին խնդրի ի մօրէն առաքել ի վերջ կոյս մայիսի, եւ առաքեսցուք եթէ կանխեսցեն զծախս ճանապարհին. ընդ նոսին կամիմք ուղեկցել եւ զ Մնացականեանն Եզոբաձեւ, այսինքն սապատ ողամբ, եւ զանհամբեր. որ զի եւ ինքն խնդրէ եւ հօրն հաւանեալ է. այլ հարկ է ամենայնիւ ծախուք վարժարանիս առաքել, զի յետին չքաւորի որդի է, եւ պահելն յերկար չիցէ օգուտ [36] ։

Խոնարհ ողջունիւ ընկերացս եւ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

486.            

* Հայր Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Կ. Պոլիս

[Փարիզ] 21 Ապրիլ 1861

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Առ ի փութով հասուցանել՝ անսովոր ճանապարհաւ առաքեմ զգիրս. քանզի լսեմք թէ կամիցին ոմանք յանձնել Ձեզ զորդիս իւրեանց առ ի բերել այսր, որպէս եւ Ձեր իսկ գրեալ էր. եւ թէ վասն այսր պէսպէս բանք լինին։ Արդ մեր եղելոցս աստ չիք տենչ եւ կարողութիւն յաւելլոյ զթիւ աշակերտաց՝ ի ժամանակիս յայսմիկ, եւ ոչ իսկ ունիմք հրաման ընդունելոյ, բայց եթէ լիաթոշակ ոք իցէ եւ ընդ առաջնոյ տարեկան թոշակին բերցէ եւ զծախս ճանապարհի յետադարձին, որպէս զի յանագանել երկրորդին՝ ուղւոյ լիցի։ Եթէ բացառութեան ինչ իրք իցեն անհրաժեշտք՝ հարցջիք զվանս. ապա թէ ոչ՝ Եղբայրութիւնդ ինքնին գտանի պատասխանատու։ Միայն վասն Եղիազարի ուրումն որդւոյ բան եւ հաճութիւն լեալ էր վաղագոյն՝ ընդունելոյ 1000 ֆրանգաւ եւ ծախուք յետադարձին, (եւ չգիտեմ թէ առեա՞լ իցէ յանձն զպայմանս զայս), համարելով յայնժամ թէ միակ ոք իցէ եւ չգտցի այլ նախանձորդ. եւ ոչ կարեմք անպատճառ զլանալ նմա զխոստումն մեր, եթէ տուեալ իցէ խոստումն։

Ողջունիւ Պ[ատուական] Ընկերակցաց մերոց եւ աշակերտաց՝ մնամ Արգոյ Եղբայրութեանդ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

487.            

* Հայր Օքսենտ Վրդ. Գուրգէնեանին - Կ. Պոլիս

[Փարիզ], 25 Ապրիլ 1861

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի 21 ամսոյս ընդ ճանապարհ Իտալիոյ եւ Դրիեստու առաքեցի թղթիկ մի առ սէրդ, այլ խիթալով թէ գուցէ չեհաս ի ժամու առ թղթատարն, երկրորդեմ համառօտիւ զիմաստ գրոյն, որ է այս. մեք ոչ փափագեմք յաւելուլ ի ժամուս զթիւ աշակերտաց վարժարանիս, վասն որոյ եթէ փափագիցեն ոմանք տալ զորդիս իւրեանց՝ տացեն լիով եւ զթոշակն, եւ ընդ առաջնոյ տարեկանին զծախս յետադարձին 450-500 ֆր[անգ] որպէս զի ի չվճարելն զերկրորդ տարեկանն, գիտիցեմք զինչ գործել։ Ոչ երկբայիմ, զի եւ Սիրեցեալ Եղբայրութիւնդ ոչ կամիցի այժմէն յաւելուլ զապագայ հոգս իւր, եւ զտագնապ նիւթական տնտեսութեան, այլ կարելի խնայութեամբ եւ օգտիւ վարժարանիս՝ դիւրել սմա յոր ինչ եւ ձեռնհաս իցէ։

Ողջունիւ Յ[արգոյ] Ընկերակցաց եւ աշակերտաց՝ մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

488.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պոլիս

[Փարիզ], 1 Մայիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Զբառագիրսդ վաղու իսկ յանձն առեալ է Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի առաքել ի Հռովմ, եւ ոչ կարծեմք գտանել պատեհ վաղագոյն այդր ի Պօլիս առաքելոյ։

Կամէի գիտել եւ վասն փոշւոյն թէ ա՞յդր կամիցիք առաքել մեզ առ Ե[ղբայր] Ստեփանոս, եթէ առ Ձեզ հասուցանել ի Հռովմ, թէ արդարեւ փութայցէք անդր յետ զատկին, որ ուր ուրեմն այց առնէ եւ յարեւելս։

Ոչ գիտեմ զո՞ր բանախօսութեան ընթերցեալ իցէ Սրբութեանդ ի « Բազմավիպին », թուի, թէ իմ իցէ, տարեկան հանդիսին ի Մուրատ, որ հնացեալ է առ մեզ. երեւի թէ զբնագիրն գաղղիարէն ոչ ունիք, եւ եթէ ներէք առաքեցից ի Հռովմ ի դարձին Սրբութեանդ անդր, զի գիտէք մեծարել եւ զայդպիսի մանունս։

Ողջունիւ եւ սիրով եւ համբուրիւ Յ[արգոյ] Ընկերացս եւ մանկտւոյն, մնամ Արհի Տէրութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկցորդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

489.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 4 Մայիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ի ժամու ընկալայ զշնորհեալդ յ՚19 ապրիլի, որպէս եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս զիւրն։

Եհաս ուր ուրեմն դեսպանն Օսմանեան [37], եւ ընկալաւ զայցելութիւն մեր, սովորական բարեբարոյ դիմօք եւ բանիւք, խոստանալով պահել եւ զտաճիկ վարժապետ վարժարանիս, այլ վասն դրամոց չեղեն բանք յառաջնում անդ տեսութեան մերում [38] ։ Կռճիկեանին [39] երթ տակաւին ընդ լռութեամբ է. իսկ վասն Պօղայ եւ Վիրգինեայ [40] հաճութիւն մեծ ցուցեալ է, ընդ գեղեցիկ թարգմանութիւն, զի եկեալ առ մեզ եւ զիս չէ գտեալ ի տան, եւ ընդ այլոյ խօսեցեալ է. եւ ոչ գիտեմ զի՞նչ խորհի վասն խոստմանն [41]. երկիցս գրեաց առ նա Գեր[ապայծառ] Եդուարդ, այլ զի՞նչ՝ չգիտեմ, զի ես միայն զթուղթսն ընկալեալ ի Պօլսոյ առաքեցի առ նա։

Զօրագիրսն խնդրեալս առաքեցից պատեհաւ. թերեւս ընդ Լանկլուայի, որ առեալ է հրաման ի հազարապետէ տան կայսեր (Վալեւսքեայ) [42] երթալ ի Վենետիկ ի քննութիւն դիւանաց Ֆրարեայ [43] եւ Ս. Ղազարու, եւ խնդրէ յինէն գիր յանձնարարութեան առ Վեհ, զոր եւ տաց։ Անշուշտ խնդրիցէ գաղափարել զպատմիչս մեր, եւ արասցի արժանն, պայմանադրելով նմա չհրատարակել առանց մերոյ հաւանութեան [44] ։

Հետաքննութեամբ մնամք լսել զելս ժողովոյ Նախագահին Պօլսոյ վասն Ընկերութեանն խնդրոյ. ոչ վասն այսր, այլ վասն վանաց եւ եկեղեցւոյ մերոյ շինութեան [45] ։

Ցաւէ ինձ ընդ խօթութիւն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մելգոնի, եւ առաւել եւս ընդ դժուարութիւն գտանելոյ զայլ ընդ նորա։ Ոչ սակաւ զարմացայ եւ ընդ տարազ ուղեւորութեան Պ[ատուական] Հ[օր] Պօղոսի [46], զոր կարծէի վաղագոյն ի Կ. Պօլիս լինել, յառաջ քան զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Արսէն [47] ։

Փէշտիմալճեանն ապաքինեաց, այլ չելանէ դեռ ի սենեկէ. հօր նորա լուեալ զմահաբեր հիւանդութիւնն փութացեալ հասեալ է ի Պօլսոյ. չեւ եւս երեւեցաւ մեզ։

Ապրիլ ամիս զայս ամ արդարեւ գարնանաշնորհ երեւեցաւ, եւ լռեցին տարեկան անձրեւքն։ Մերքս ամենեքին բարւոք կան, եւ ընդ իս խոնարհեալ ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ՝ ողջունեն զմիաբան Ուխտս։

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

490.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 6 Մայիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր,

Մատուցող թղթոյս է Պ[արոն] Վիկ[տոր] Լանկլուա, ծանօթ հայագիտութեամբ եւ հրատարակութեամբ պէսպէս դրամաբանական գրոց եւ ուղեւորութեան ի Կիւլիկիա. եւ գայ այդր ի քնին դիւանաց քաղաքիդ Վենետկոյ եւ Ձեռագիր մատենից մերոյ մենաստանիս։ Իմաստութիւն Վեհի մատակարարեսցէ նմա զարժանն, յանձնելով ի խնամս վերակացուաց մատենադարանին, կամ որոյ եւ պատշաճ դատիցի։

Համբուրիւ աջոյդ մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

491.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 13 Մայիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Անագանեցի առ պատասխան շնորհելումդ յելս ապրիլի, առ ի քաջ խորհրդածել զանակնկալ եւ զկարեւոր խնդիրն՝ որ զաշակերտացս։ Զոր եւ հաղորդեալ ընկերակցացս՝ առաջի առնեմ զտեսութիւն մեր իբրեւ պարզ խորհրդածութիւն։ Արդարեւ դիւրութիւն լիցի տնտեսութեանս վաղ արձակմամբ աւագ դասուն, եւ իբր 8-10. 000 ֆր[անգ] շահել ի նուազելոյ ծախուցն՝ վճարիցին եւ թեթեւասցին պարտք մեր։ Բայց յապահովել այդր գումարի՝ վտանգիցի այլ գումար համազօր. զի գրեաթէ նոյնքան պահանջք լիցին վարժարանիս յարձակելեացդ ցաւարտ ուսմանց տարւոյս. եւ յետ միանգամ արձակմանն յայսպիսում ժամանակի՝ վճարիցե՞ն արդեօք երբեք։ Անշուշտ եւ ի մնալն աստէն յապաղիցեն, այլ ըստ իս գոյ յուսալ յաջողութեան ի 15 ամիսս քան յերիս միայն. ոչ միայն զպարտսն ոչ վճարիցեն, այլ եւ ոչ զծախս ճանապարհի, ոմանք, յորոց գոյր յոյս առնուլ ինչ ի դէպ ժամու։

Գալով առ բարոյականն, թէ եւ ոչ նոր ինչ գիտութիւն ուսանելոց էին սոքա, որպէս ասէքդ, այլ կարծեմ ծանուցի բերանով հերու, թէ պէտս ունին ժամանակի եւ հրահանգի՝ վասն չափաւորութեան իւրեանց եւ կանխեալ յետամնացութեան՝ ի պէսպէս պատճառաց. եւ յայտ է ի փորձոյ, զի յետին ամք այդպիսեաց բազմաշահք են քան զառաջինսն. եւ մեր զերկու ամ առաջի նկատելով՝ ըստ այնմ տնօրինեալ էր զբաշխս ուսմանց, եւ զօգտակարագոյնս ինչ դատեալս թողեալ ի յաջորդ ամ։ Եւ աշակերտքդ ոչ միայն չունին զկասկած անժամ դարձին, այլ եւ քաջ գիտելով զվիճակ յառաջագոյն երթելոցն եւ զհայրենեաց կան գոհագոյնք ընդ մնալն ամ մի եւս. եւ ոչ թեթեւ դժուարութիւն հասցէ ի տարհամոզումն եւ նոցա եւ մեզ։

Յարհամարհել զզրաբանութիւնս ազգայնոց՝ հաւանիմ եւ ես. բայց ոչ ի Պօլիս միայն այլ եւ աստ լիցին զրոյցք ի վարժապետաց եւ ի ծանօթից, առ որս հռչակեալ էր մնալ աշակերտացդ ամ մի եւս. եւ յանկարծ առաքումն դոցա արկցէ եւ զմեօք զարատ սնանկութեան. մինչդեռ յամսոց հետէ դիտելով զմեզ զարմանային եւ գովէին զպահել մեր յոտին զվարժարանս առանց ինչ նուազութեան. եւ արդ հասցէ մեզ վասն միոյ եւեթ ամի աճապարանաց կորուսանել ընդերկար զհամբաւ։ Եւ վասն վարժապետաց գիտելի է, զի յայդմ առթի ի դէպ է արձակել զարտաքին Գաղղիացին եւ զանգղիացին՝ որք աւագ դասուն միայն դաս ասեն, եւ գլխաւորք են ի վարժապետս եւ մեծալեզուք. յորոց բազում ինչ լուեալ է մեր ի նուազեցուցանելն զթոշակսն, մանաւանդ յԱնգղիացւոյն, երկիցս եւ երիցս. եւ զի վարկ ունին եւ ծանօթք են արտաքոյ՝ հարկ է զգուշութեամբ վարիլ։

Արժան է եւ զտնտեսական վիճակ մեր ծանուցանել ստուգիւ։ Զայս ամ ցարդ մուտք մեր եղեն 21500 ֆր[անգ] յորս 2000 միայն ի Պօլսոյ եւ 1000 ի տնավարձուց. իսկ ելքս գրեաթէ հաւասարեցան մտիցն. 4500 ֆր[անգ] յելիցդ են պարտք վճարեալք առ շինուածապետս եւ վարժապետ մի. մնան տակաւին պարտք իբրեւ 14 կամ 15000։ Իսկ պահանջք ի թոշակաց եւ յառանձին ծախուց աւելի են քան զպարտսդ։ Յելս կոյս ամսեանս մայիսի աւարտի առաջին ամ նորեկացն բերելոց ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլէ, եւ լիցի թոշակաժողով ըստ ամին. եւ յուսամ թէ վճարիցին հազարք ինչ ֆրանգաց ի դիւրութիւն բազմագումար պարտուցս, (որպէս ածխոյն 3000, զատ ի նոր գնելւոյն յետ ամսոց ինչ). իսկ թէ ոչ վճարիցեն ցերեք ամիս, թոշակաւորքն ասացեալք ի նոցանէ արձակելիք են ըստ իս, քան անթոշակ եւ անպարտ աղքատորդիքն երիցագոյնք։ Շատ է թէ եւ անվրէպ հասցէ միշտ այտի ամսականն, որպէս ցարդ. ընդ որ մեծապէս շնորհ ունիմք զփութոյ Գերյարգոյ Գործակալին մերոյ։

Յերկաքանչիւր եւս դիպուածի արձակելի աշակերտք, յայսմ ամի են Տամատեան [48], Տէօլվէթեան [49] եւ Կիւրճեան [50] վարժաւարտք, մնացորդք նախընթաց դասու. Մնացականեանն ծանօթ, Տէր Դաւթեան թարմատար։ Զատ ի հնգեցունս, ի կրսերաց՝ թէ ոչ վճարիցեն զպայմանեալ սակն, Պիլէզիկճեան, Միսլեան, ընդ որս չեմք գոհք եւ այլուստ. թերեւս ցուցցէ ժամանակն եւ զայլս ոմանս, ընդ որս այժմ յերկբայս եմք։

Յետ այսր ամենայնի գիտութեան, եթէ արժան համարի Ժողովդ կատարել զմիանգամ սահմանեալն, աղաչեմ ըստ կարի փութով ծանուցանել. զի ես ի կամս նորին ապաստան արարեալ եմ զերկաքանչիւր եւս լինելութիւն, զգնալոյն եւ զմնալոյն աշակերտաց. զի եւ ինձ անծանօթ է հանդերձեալն, եւ փափագելի զերծանիլ ի պէսպէս պատասխանատուութեանց, եւ անսալ հրամանաց Ժողովոյդ, զոր եւ ողջունելով մեծարանօք մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Խնդրեմ ծանուցանել առ Գաբբելլեդդի, զի առաքեցի զծրար նորա ի Հռովմ. ծախք վասն ճանապարհին եւ վասն հեռագրին եղեն ֆր[անգ] 12։30 զոր անցուցի ի հաշիւ վանացս։

492.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 29 Մայիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ընկալայ զշնորհեալդ ի 21 ամսոյս եւ ի վերայ հասի հաստատութեան կամաց Ժողովոյդ զկարեւոր խնդրոյ վարժարանիս, եւ որպէս յառաջն յինէն կողմանէ թողեալ է ի նորին պատասխանատուութիւն հետեւանք իրացն, զոր փափագեմ եւ յուսամ բարի լինել կամօք Տեառն ծանօթիւք եւ անծանօթիւք։ Եւ զի այտի է որոշումն իրացդ՝ ի հարկէ եւ այտի ծանուսցի ի Կ. Պօլիս. քանզի եւ այլազգ չէ ինձ մարթ ծանուցանել, բայց եթէ ասելով անկարծ հրաման ընկալեալ ի Վենետկոյ։ Չեւ եւս ծանուցի եւ առ աշակերտսն, զի մի՛ յառաջեսցեն ի գրութիւն, եւ զի ոչ դիւրալուր են լուրքդ եւ դիւրատուրք. միանգամայն եւ մնալով մօտալուտ գալստեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օքսենտեայ, որ յայսմ երեկոյի կամ վաղիւ ընդ առաւօտն հասցէ, ըստ գրութեան իւրում։

Եղ[բայր] Յովսէփ յանձնեաց ինձ զծրարեալս ի սմա գիր առ Վեհ, եւ բերանացի եւս կրկնեաց զնոյն իմաստս. իսկ իմ կարծիք նոյն են զոր այդր ասացի հերու, թէ լաւ է նմա լինելն անդ ի վանս յօգուտ իւր ներքին, իսկ վարժարանիս այսմիկ արտաքին օգուտ՝ աչալրջութեամբ եւ տնտեսութեամբ։

Ուրախ եղաք ընդ անպարտ արձակումն եւ Անտոնինեայ [51], զի շատ կամ սակաւ արատ էր եւ Միաբանութեանս [52] ։

ԶՏաճիկ վարժապետն կարծեմ ոչ կարիցէ պահել Դեսպանն [53], քանզի ասի թէ եւ Օսմանեան վարժարանն բարձցի աստի. իսկ եթէ կացցէ դա կանգուն, գոյ յոյս մնալոյ եւ վարժապետիդ, եւ մեզ վայելելոյ ձրի. թէ չկայր մերս վարժարան յոտին անսայթաք՝ վաղու իսկ խափանեալն էր կարծեմ Օսմանեանն, որպէս ասացին ոմանք, զի առ ամօթոյ միայն եւ մի՛ ստորեւ քան զմեզ մնալոյ պահեաց զայն դեսպանն մեկնեալ [54] ։

Ուրախացաք եւ ընդ շինութիւն ներքին գրատանն. եւ մաղթեմք յաջողութիւն հրատարակման երկասիրութեան նախնեաց, եւ անսասան մնալոյ շինուածոյն ի վտանգէ քաղաքամարտութեան։

Խնդրելով զաղօթս Վեհի եւ զՈւխտիս ի զօրաւիգն առաջիկայիցս, մնամ համբուրիւ օրհնաբաշխ աջոյ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

493.      

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պոլիս

[Փարիզ], 1 յունիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս առաքեսցէ մասն առ մասն զբառագիրսդ, սկսեալ յաջորդ թղթատարաւ. առաքեսցուք եւ աստուածաբանութիւն մի Կուսէի [55] հրամանաւ Գեր[ապայծառ] Աբբահօր։ Իսկ այժմ առաքեմ զյիշեալդ ճառիկ։ Եւ զփոշին առաջնով պատեհաւ առաքեսցուք առ եղբօրորդիդ։

Յեռանդն եհաս Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտիոս յօգնականութիւն մեզ կամ ի յաջորդութիւն. զի յառաջ քան զգալ նորա եհաս հրաման ի վանաց արձակել զայս ամ զողջոյն զառաջին դաս աշակերտացս, որոց ի հերուն սահմանեալ էր կալ եւ զյաջորդ ամն. եւ այս, որպէս ասեն, ի պատճառս պակասութեան դրամոյ, առ չվճարելոյ թոշակաւորացն, եւ առ վանական ինչ խնդիր, յոր սակս թուի թէ եւ զիս փոխադրեսցեն ի վանս։ Յայսպիսում ժամանակի կարեւոր էր Ե[ղբայր] Ստեփանոսի գտանիլ ի Պօլիս. հիւանդութիւն Պ[ատուական] Հ[օր] Քերովբէի շատ ինչ խոչընդոտն եղեւ մեզ։

Ի հասանել Վարդարանացն առաքեցից եւ զմուրհակ գնոցն առ Ֆայի տիկին։

Գոլոնեանք ողջունեն զՍրբութիւնդ։

Մատուցանեմ եւ զողջոյն մեծարանաց Յ[արգոյ] Ընկերացս եւ մանկտւոյն, եւ խնդրեմ վասն նոցա եւ առաւել վասն իմ զօժանդակութիւն սուրբ աղօթիցդ ի վերահաս դիպուածիս. եւ ողջունելով զ Ե[ղբայր] Ստեփանոս եւ փութացուցանելով ի դարձ, մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Իբրեւ ընկալեալ կամ ընդունելի շնորհ ունիմ վասն ընծայի անդրւոյ Հօրս մերոյ. հարցանէք վասն ժամանակի ծախուցն, եւ ես հարցից թէ ո՞րքան համարիցիք զծախսն։

494.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Կ. Պոլիս

Բարիզ, 8 յունիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Ընկալայ ի Ֆայի տիկնոջէ զգինս Վարդարանացն, առաքելով նմա զծրարն, եւ ունիմ ի հաշիւ մեր զարծաթն։

Լիմոնճեան եղբարք խնդրեն ի տփիկքս զետեղել նշխարս սրբոց. փոքրն վասն Մկրտչի է, վասն որոյ դնելի ի նմանէ ի նշխարաց մեծի Մկրտչին. ի մեծ տփին գտցի Ս. Աստուածածնայ վերաբերեալ նշխարիկ, եւ այլ զի եւ կամիք կամ գտանէք, մանաւանդ թէ գտցի Միքայէլի նշխար, ըստ անուան պատանւոյն։ Եւ ես յայլում նուագի առաքեցից այլ տուփս կամ խաչս խնդրելով օրհնութիւն եւ ներողութիւն։ Իսկ այժմ ողջունիւ մեծարանաց ընկերակցացս եւ աշակերտաց մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

495.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր - Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 14 Յունիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ցաւիմ, զի յետին նամակն իմ (գրեալ ի 29 մայիսի) ի վարանս արկեալ է զԺողովդ, եւ ստիպեալ յինքն եւ ի պատուականագոյն ընկերակիցս բառնալ զդժուարութիւնս ժամանակիս եւ պարագայից՝ քան թողուլ ինչ ի նուաստս, ընդ որ եւ խոնարհաբար շնորհ ունիմ, բայց ոչ կարեմ հաւանիլ յօժարաբար ընդ որ եւ է յեղափոխութիւն կամաց Ժողովոյդ յիմ պատճառս։

Ի տասն աւուրց հետէ հրատարակեալ էր արձակուրդ երիցագոյն աշակերտաց, յորժամ եհաս շնորհեալդ յ՚8 ամսոյս. աշակերտք եւ վարժապետք եւ ոմանք ի ծանօթից արդէն գիտէին, յօժարք եւ անյօժարք համակամեալ էին ի նոյն. եւ արդէն փոփոխեալ էր մեր զընթացս ուսմանց եւ կոչեցեալ զյետին ժամանակի վարժապետս։ Վասն որոյ յետս դարձուցանել զեղեալն դժուարագոյն եւ զգուշագոյն եւս թուեցաւ մեզ միաբան խորհրդակցութեամբ. ծանր եւ աշակերտացն՝ որոց սիրտք վերվերեալ եւ յարեւելս կոյս յեղեալ՝ չհանդուրժեսցեն ըստ առաջին պայմանին. ծանրագոյն եւս համբաւոյ Միաբանութեանս առաջի օտարաց, իբրեւ փոփոխականի եւն. վասն որոյ եւ հաւանեցաք թէ նոյն ինքն Ժողովդ եթէ գիտէր զայս՝ թոյլ տայր եղելոյն լինել. եւ մեք լռեցաք. եւ արդէն ծանոյց մանկտին առ ծնողսն զդարձն. որով ըստ մեզ չմնայ ինչ այլ՝ բայց ի կամս Աստուծոյ ապաստան առնել, եւ խնդրել զաղօթս Ուխտիս ի զօրաւիգն անկատարութեան մեկնելեացն, զի այս կարեւորագոյնն է ըստ իս խնդիր։

Բաց ի Տէօվլէթեանց ՝ որոց ծախք ճանապարհի հատուցան եւ Տամատին ՝ որ անշուշտ հատուսցէ, այլքն իբրեւ 15, շատ կամ սակաւ մնան ի հոգ վարժարանիս, եւ առ մէն հաշուելի է գէթ 500 ֆր[անգ] ի ծախս ճանապարհի թէ ոչ մեծ ինչ շնորհ առնիցէ ընկերութիւնն ուղեւորութեանց, զոր ոչ յուսամք, թէ եւ փորձեսցուք. եւ մեծարգոյ Հ[այր] Գործակալ կրեսցէ եւ զայս յետին նեղութիւն, որպէս եւ գիտէ։

Ընկեր կամ առաջնորդ կարգել ուղեւորացն անշուշտ եւ Ժողովդ խորհի, եւ մեզ պատշաճ դատեցաւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս, միանգամայն եւ առ օդափոխութեամբ կազդուրումն, եւ առ ի տես ընտանեացն որ թախանձանօք փափագեն նմա. կացեալ ամիսս երկուս ի Պօլիս ՝ կարէ վերադառնալ այսր։ Եթէ հաճոյ թուի եւ Ժողովոյդ ազդեսցէ՝ որպէս եւ գիտէ, ի վերայ հասեալ եւ կարծեաց իմոց։

Եւ փոխանակ Ե[ղբայր] Յովսեփայ ՝ միաբան հաւանութեամբ հաճոյ թուեցաւ մեզ Եղ[բայր] Աստուածատուր, որոյ կարողութիւն եւ անկարողութիւն փոքր ի շատէ ծանօթ է եւ մեզ։ Եթէ եւ Ժողովոյդ պատշաճ թուիցի՝ խնդրեմք վաղ առաքել, զի զամիսս ինչ վարժեսցի ի հրաժարելոյն եւ տեղեկասցի արտաքին տուրեւառից։

Փափագէի գիտել թէ զթուղթն առ Վալեւսքի [56] առաքեցէ՞ք նմա եթէ յանձնեցէք առ Լանկլուա։ Բարւոք խորհեցեալ է եւ կաճառակցութիւն Րենոյի [57] եւ Լանկլուայի, զի կարեն պիտանիք լինել մեզ։

Գրեալ էին եւ առ մեզ զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Արսենէ [58] եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ ծանոյց զնոյն. միայն խիթամ թէ եւ ի դարձին ի վանս փոփոխութիւն ինչ օդոց ազդեսցի յեկաւորն։

Ընկերակցօք եւ աշակերտօք խոնարհեալ ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ, եւ յողջոյն Ուխտիս, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

496.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 15 Յունիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Այսօր շնորհեալդ երբեմն նշխար Գրիգ[որի] մերոյ Մեծի բազմի ի մատրանս, եւ վաղիւ մատչիցի ձայնաւոր պատարագ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտեայ։ Թերեւս գայցեն եւ Քոլոնեանք եւ յիշեցուցից զքսակն զոր անձամբ ետու նոցա։

Առաքեմ զկէս Ա. հատորոյ Կուսէի [59], եւ զմնացորդն յաջորդօք։

Ակն ունիմ թէ հասեալ իցէ ցարդ օգնական ոք գէթ միայնութեանդ փարատիչ։

Զանդրին Մխիթարայ կարէք ուղւոյ առնել, եւ երբ եւ է զհաշիւ մեր տեսանեմք. իցէ՜ թէ բաւէր վարժարանս եւ հիմնադրին իւրում կանգնել պատկեր նոյնպիսի։

Ողջունիւ համօրէն վարժարանիս մատուցեալ զհամբոյր մեծարանաց մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եդեալս ի սմա գիր կարծեմ վասն Օվիետոյ է, զոր անգիտութեամբ բացի եւ իմացայ, զի չէ վասն իմ, եւ գոհ եղէ յոյժ, զի դժոխընթեռնլի գիր է։ Բայց նամակագիրն մոռացեալ էր զերծագրել զթուղթն, եւ վճարեցաք 30 հարիւրեակ։

497.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 22 Յունիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Շնորհակալութեամբ ընկալայ զնշխարս սրբոց զոր վասն վարժարանիս եւ զոր վասն Լիմոնճեանց. եւ ընդ նոցին իսկ շնորհ ունիմ եւ կալցուք եւ եւս, յորժամ դարձուսջիք եւ զդատարկ տփիկքս շնորհազարդ բնակչօք, ըստ անուանց աշակերտաց՝ զորս նշանակեալ եմ ի թղթեկիդ, եւ եթէ ընկերակիցս եւս դիջիք նոցին սրբոց ի ծանօթից կամ ի տէրունականաց՝ կրկին շնորհ։ Եթէ գտցի սուրբ մերձանուն Ռուբինի ՝ հաճոյ լիցի, զի եւ գտի սուրբ յարանուն որոյ տօն նշանակի ի 11 նոյեմբերի։

Յետ հնգից աւուրց մեկնին Տէօվլէթեանք դառնալ ի հայրենիս, ընդ քեռորդւոյ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի մերոյ, եւ յետ Վերափոխման Տիրամօրն դաս մի ԺԲից։

Յաջորդ ծրարաւ առաքեցից խաչիկս յօրհնութիւն եւ ի ներողութիւն, ոչ մեծս՝ այլ արծաթիս։

Ողջունիւ մեծարանաց համօրէն վարժարանիս մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Լսեմք պէսպէս զխօթութենէ Սրբազանին, փափագեմք գիտել զստոյգն։

498.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 29 յունիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Զայս եօթնեակոչ ընկալաք այտի գիր կամ ծրար. մեք ամենեքեան ողջ եմք։ Երեկ մեկնեցան Տէօվլէթեանք եւ Կիւրճեան [60] դառնալ ի հայրենիս իւրեանց։

Ողջ լիցի Սրբութիւնդ եւ աղօթեսցէ վասն մեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

499.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 1 Յուլիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Զշնորհեալդ ի Ֆիեսսոյէ ընկալայ ի նախատօնակի առաքելապետացն, յորում աւուր եդաք յուղի զերկոսին Տէօվլէթեանս ըստ խնդրոյ ծնողաց նոցին, եւ զ Կիւրճեանն ՝ քեռորդի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մանուէլի. առաջինքն հատուցին զամենայն ծախս իւրեանց, զթոշակ եւ զճանապարհեայ։ Սկսան եւ այլք ոմանք հատուցանել. թերեւս նոր յեղափոխութիւն Օսմանեան պետութեան դիւրեսցէ եւ այլոց։

Զոր ինչ վասն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի հօրաքերց գրէք՝ խէթ արկանէ վասն յապաղման դարձին, եւ ի յապաղելն դարձեալ աշխատութիւն հասցէ մնացելոց Գործակցաց. զի թէպէտ եւ նուազին աշակերտք այլ մնացեալքն այժմ առաւել մերոցս վաստակոյ պէտս ունին քան օտար վարժապետաց եւ դարձեալ եթէ բարձցի Եղ[բայր] Յովսէփ ՝ առաւել պահանջիցի հսկողութիւն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի. վասն որոյ ակն ունիմ թէ գրէք առ սա չյապաղել ի Պօլիս, եւ իւրայոցն՝ զի զայս նուագ ոչ կարիցէ յերկարել։

Ի մեկնելն ընդ երիցագունից եւ ոմանց ի կրսերագունից անպիտանեաց՝ կարծեմ կարեւոր դատիցի դարձեալ, ընդունել երկուս կամ երիս ոմանս նորս ի լրումն դասուն, թէ եւ անթոշակք իցեն եկաւորքն, շատ է թէ ընդունակք եւ յարմարք եղիցին. զի եւ աշխատաւորքն ոչ յօժարութեամբ վաստակին ի վերայ սակաւաթիւ եւ խեցբեկ դասու. եւ արդէն սկսան մերձաւորք նշանակել թէ դարձեալ նուազէ թիւ աշակերտաց վարժարանիդ. եւ վարժապետքն զորմէ գրեցի, սկսան լեզուս ածել, եւ խիթամ թէ մինչեւ ի պաշտօնեայն ուսմանց ելցեն բանքն. այլ մեք զկարելին ջանասցուք առնել եւ ասել, թէպէտ եւ յոչ կամաց բերաք յայս։

Եղ[բայր] Աստուածատուր ոչ եթէ մեզ յարմար ոք երեւէր, այլ առ չգտանելոյ կամ չգիտելոյ զայլ ոք, եւ չկամելոյ պնդագլուխ զոք. եւ դարձեալ, զի կարէ եւ հիւանդաց սպասաւորել, որով կարճեսցի ի հանդերձապետաց այս ծառայութիւն։ Սակայն թէ զայլ ոք յարմարագոյն դատեսցի Ժողովդ՝ ինձ հաճոյ է. մանաւանդ զի գիտեմ թէ պակասութիւն մեծ թողցէ այսր բարձումն Ե[ղբայր] Յովսեփայ, որ աչալրջութեամբ եւ իրաց ծանօթութեամբ յոյժ կարեւոր է, այլ օգուտ իւր այլազգ պահանջէ. եւ ոչ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս կարասցէ զնորա տեղի լնուլ։

Լանկլուա եկն եւ բազում ինչ գովութեամբ խօսեցաւ զվանաց եւ զհիւրընկալութենէ Վեհի [61]. այլ զնամականին որ առ Վալեւսքի [62] եւ առ Ռենոյ [63] ՝ անձամբ տարեալ է առնս մինչչեւ ծանուցեալ մեզ զգալուստ իւր. այդպիսիք ոմանք են ճարտարքս Գաղղիացիք իրահամարձակք եւ զայլոցակերք. որով աւելորդ է ինձ արդ երթալ առ առաջինն, եւ առ երկրորդն նուաստութիւն համարիմ յայսմ առթի. մանաւանդ զի արդէն Պ[ատուական] Հ[այր] Սուքիաս տեսաւորեալ է ընդ նմա ի մատենադարանի եւ շնորհաւորեալ։

Ողջունիւ խոնարհութեան Յ[արգոյ] ընկերակցացս եւ մանկտւոյն մատուցեալ ի համբոյր աջոյ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Փուլճեանն Պօղոս Աղայ թերեւս եկեալ եւ պատուեալ իցէ ցարդ ի Վեհէ. արժանի է ընդունելութեան, եւ առաջին ի մտերիմս մեր աստ։

500.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 6 Յուլիս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Խաչիկքն չէին պատրաստք, վասն այնորիկ եւ ոչ առաքեցան, ընդ նոսին յաւելցի ինչ եւ վասն աշխատասէր երիցուն, եւ վասն երիցապետին սիրոյ շնորհ։

Զյարութեան համբարձիսն մեք անգիր աւանդութեամբ պաշտեմք աստ, ի ձայնէն ասելով աւելի քան պակաս։

Զ Գոլոնեը տեսի յաւուր անուան տօնին, այսինքն Ս. Պետրոսի. տիկինն երթեալ էր ի Նանսի [64] բերել զկահս կամ կարասի իւրեանց զոր թողեալ են յաւանդ առ եպիսկոպոսի տեղւոյն. եւ այրն խոստացաւ յայց ելանել մեզ. յայնժամ տաց զառաքեալդ նշխարատուփ. եւ Ս. Կատարինէ բրիեսցէ [65] վասն մեր։

Ողջութեամբ եւ ողջունիւ ամենեցուն ընդ իս եղելոց համբուրեալ զաջ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

501.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 19 յուլիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Յետ երկար ակնկալութեան ընկալայ զշնորհեալ պատասխանիդ գրեցելումս ի սկիզբն ամսոյս եւ ի 14 յունիսի, հանդերձ լրովք, որով վասն շնորհ ունիմ։

Պօղոս պէյ Տիւզ [66] կարծեմ արգելեալ է ի Պօլիս հրամանաւ նորոյ սուլտանին [67]. իսկ բժիշկն Շաշեան [68] չերեւեցաւ տակաւին։ Այլ յաւուրս յայսոսիկ եկն այսր Անդրէաս Տամատեան հին աշակերտ Մուր[ատեան] վարժարանի Պատաւիոնի [69], ընկերելով կուրի միոյ ի խնդիր բժշկութեան նորին. եւ յառաջ քան զնա Պետրոս Բէքմէզեան, հին աշակերտ Ռափ[այէլեան] վարժարանի, որոյ եղբայր կայ արդ առ մեզ, եւ նա բերեալ էր զորդի իւր հնգամեայ՝ խլացեալ հիւանդութեամբ։

Գալով առ կարեւոր խնդիրս վարժարանիս, Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս ոչ սակաւ տրամադրեալ էր առ երթն, յայսր վերայ ոչ դժուարի ընդ մնալն, մանաւանդ զի եւ նմա եւ մեզ, յետ խորհրդածելոյ, դժուարին թուի ճողոպրելն ի Պօլսոյ յետ ամսոյ եւ կիսոյ կամ երկամսեայ ժամանակի. եւ հարկ իցէ անցուցանել անդ զձմեռն. եւ ի բանալ գարնայնոյն՝ դարձ առնել. եւ այս նմա եւ մեզ հաւատալի եւ յուսալի երեւի։ Իսկ երթն ընդ երկրորդի դասու վարժարանիս՝ 4 կամ 5 ամաց կարօտիցի, զի երկրորդդ ասացեալ դաս՝ դեռ 14 ամիս եւեթ է աշակերտելն. եւ ո՞ գիտէ զի՞նչ լինի ցայն ժամ։ Երթալն կամ մնալ նորա այժմ ոչ ինձ այլ Ժողովոյդ է գիտելի, մանաւանդ եթէ կամք իցեն դորա առնել փութով փոփոխութիւնս ի Մ[ուրատեան] վարժարանիս. մեզ այսպէս թուէր՝ թէ յետ առաջիկայ գարնայնոյն լիցի այդ, եւ ցայնժամ դարձեալ իցէ յիշեալ Հայրդ, եւ մնացեալքն զպաշտօն նորա վարել յանձն առնուին զձմեռնս զայս։ Իսկ իմ առանձինն իղձ էր ընկերել քահանայիւ զաշակերտսն առաքելիս մինչեւ ի Պօլիս, զի թէ եւ եւ հնգօրեայ իցէ ճանապարհն ի Մարսիլիոյ ցայն վայր, այլ 15 պատանիք եւ մանկունք են, եւ ոչ ծնողաց եւ ոչ նաւողացն ի միասին՝ կարծեմ վայելուչ երեւիցի անառաջնորդ ուղեւորութիւնն. եւ ոչ վարժարանիս եւ եղելոցս ի նմա պատիւ՝ յետ տարաժամ արձակմանն եւ միայնակս թողուլ, մանաւանդ զի արդէն իբրեւ անշուշտ համարէին զընկերել, եւ յայսմանէ եւս զրկեալս ասիցեն զինքեանս. յետ տասն ամաց այս առաջին նուագ է, զի բազմութեամբ եւ ողջոյն դաս դառնայ (թէ եւ ոչ ամենեքին վարժաւարտք), եւ հարկ է վարժարանիս ոչ սակաւ անփոյթ եւ անտարբեր երեւել, թերեւս եւ անզգոյշ, այդօրինակ արձակումն նոցա, բայց եթէ ի մեծէ ուստեք պատճառէ խափանեալ իցէ, որ ցարդ չերեւի աստ։ Յայսր վերայ յապահովեմ զԺողովդ, զի եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս եւ ես պատրաստ կամք որոյ եւ է վճռոյ դորա, եւ յարմարեսցուք զիրսն որքան թողցի մեզ կարողութիւն։

Որոշումն խնդրոյս որոշեսցէ՝ թէ ոչ զընտրութիւն գէթ զվաղ կամ զանագան առաքումն եղբօր յաջորդելւոյ զ Եղ[բայր] Յովսէփ։

Այսոքիկ եւ այլ եւս իրք վարժարանիս՝ զորոց խոկայ Ժողովդ՝ անշուշտ յստակագոյն երեւէին նմա եւ Վեհի, եթէ յաջողէր ըստ ըղձից մերոց եկաւորութիւն ինքեան Վեհի այսր, ներկայ գտանելով տարեկան հանդիսի վարժարանին (որ զկիսով օգոստոսի), եւ տեսանել զսա ի բազմութեան որդեկացն, եւ փոխանակ միոյ ամին զեղչելոյ՝ պարգեւել զնպաստ օրհնութեանց. միանգամայն եւ ինքեան փոքր մի ոգի առնուլ օդափոխութեամբ [70] ։ Վաղու խորհեալ էր մեր զայս առաջարկել, այլ երբեմն կասկած քաղաքական շփոթից եւ յետոյ անակնկալ արձակուրդ աշակերտաց՝ կասեցուցին, եւ այժմ, թէ եւ փոքր մի անագան, համարձակիմք առաջի առնել եւ Վեհի եւ Ժողովոյդ, մնալով վաղ ծանօթութեան կամաց նոցին եւ Տեառն. որոց յանձն լինելով համօրէն վարժարանաւս եւ համբուրելով զաջ Սրբութեանդ կամ

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

502.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

[Փարիզ], 20 յուլիս [18]61

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Ահաւադիկ խաչիկքն ընդ խաչի. կամ զարդ խաչ կամ զմասնատուփն հաճեսջիք տալ վաստակաւոր տէրտիրոջն, եւ զայլսն օրհնեալ դարձուցանել այսր ի պաշտպանութիւն կրելեացն։

Կիւմիւշկէրտանն լուայ, զի յուղղափառաց է, այլ միւսն թուի ոչ։ - Եկն այսր Անդրէաս Տամատեան, հին աշակերտ Մ[ուրատեան] վարժարանի. եւ յետ սակաւուց մնամք գալստեան Շաշեան բժշկին [71] ։

Ողջունիւ համօրէն վարժատանս եւ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

503.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

[Փարիզ], 27 յուլիս [18]61

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Երեկ եկն Կիւմիւշկէրտանն, եւ յերեկոյին մեկնեցաւ երթալ ի Լոնտոն։ Իսկ ուղեկից նորա մնացեալ է ի Պատ[աւիոն], ի բաղանիս։

Այսօր ընկալայ ծանուցումն ի մաքսատանէն, թէ հասեալ է անդրին գաճեայ ի քաղաքս։

Լուայ ի լրագրոց թէ Աբոսդոլէ զրկեալ է յեկեղեցական պատուոյն զոր ունէր ի Ս. Գահէն. եւ կամէի զպատճառսն գիտել, եթէ հրատարակեալ իցէ։

Յիշէք զոր երբեմն գրեցի զ Պարոն Տարիւէ. նա տակաւին յամառեալ կայ ի նոյն խնդիրս եւ զի այժմ յառաջեալ է պատուով, այսինքն փոխանորդ Նախագահի անուանեալ ( vice - président ) Մսրոց Ընկերութեանն, համարի արժողագոյն երեւել եւ թախանձէ միւսանգամ փորձ փորձել առ ի ձեռս բերել զշքանշանն. եւ եթէ առ այս պէտք իցեն ծախուց կամ խթելոյ արծաթ, պատրաստ է ծախել հարիւրս ինչ ֆրանգաց։ Այնպէս կարծէ թէ վարկ Ափոսդոլէի անվարկի կացուցեալ է զինքն, եւ այր արժանաւոր կարէ կանգնել զհամբաւ իւր։ Եթէ մարթ է՝ յանձն առնեմ ի սէրդ, զի այրն պատուական է, որպէս գիտէք։

Ողջունիւ Յ[արգոյ] ընկերացս եւ մանկտւոյ, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Լազարիսդ Հայրն չեւ եւս երեւեցաւ.

504.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 29 յուլիս 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Խնդութեամբ եւ շնորհակալութեամբ ընկալաք զլուր հաճութեան Վեհի յայցելութիւն իւրայոցս որ աստ, եւ մաղթեմք զանդորրութիւն ուղեւորութեանն։ Մեր իղձ էր յ՚13 օգոստոսի կատարել զհանդէս պարգեւաբաշխութեան, եւ ի 22 ամսոյն ուղւոյ առնել զմանկտին, արդ որպէս եւ հաճի Վեհ այնպէս եղիցի [72] ։

Ակն ունիմ թէ եւ զսպաս եպիսկոպոսական այսինքն զեմիփորոն, եւ թէ մարթ է՝ զգաւազան, բերցէ Վեհ, քահանայապետել ի տօնի Վերափոխման. եւ թէ հաճեսցի, շնորհել եւ Պ[ատուական] Հ[օր] Սուքիայ, որպէս ընկերակցացն, զվարդապետական գաւազան։

Անշուշտ եւ զծախս ճանապարհի մանկտւոյն յանձնեսցէ Գ. Գործակալն։

Մնալով գիտել զօր ժամանմանն այսր, կամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

505.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

[Փարիզ], 3 Օգոստոս 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Դարձեալ շնորհակալութեամբ ընկալայ զխաչիկսն օրհնեալս, եւ զվկայականսն առաքեցի առ Լազարեանս։

Եհաս եւ անդրին Մխիթարայ, այլ ոչ որպէս եդեալն էր յարկեղ, բարեբաղդաբար գլուխն մօրուօքն հանդերձ անարատ մնացեալ էր ի խորտակմանէ. եւ առաւել բարեբաղդաւոր ոմն ի վարձաւոր բնակչաց վարժատանս՝ անդրիագործ է, նմա յանձնեցաք եւ ի միում աւուր մածոյց յարդարեաց եւ դարձոյց առ մեզ, չունելով նշան ինչ ջախջախման. բայց միայն, զի դեռ խոնաւ է եւ սեւացեալ։ Ի հանդիսի մրցանակաց վարժարանիս պարագլուխ կամ պարադէտ կացցէ նա, եւ ընդ նովաւ յաջորդ նորին Գերապատիւ Հարազատ Ձեր եւ Աբբահայր մեր, անձամբ եւ ոչ պատկերաւ. ո՜ տայր եւ Սրբութեանդ աթոռակալեալ ի բոլորումն հանդիսին։ Չիշխեմք հրաւիրել չյուսալով, այլ փափագեմք, գոնեա սրտիւ եւ օրհնութեամբ լիջիք ընթերակայ, որպէս եւ էք իսկ։

Ողջունիւ ընկերակցացս եւ մանկտւոյն, մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

506.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

[Փարիզ], 10 Օգոստ[ոս] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Վեհ ինքնին ծանուսցէ անշուշտ զժամանակ յամելոյն աստ. ոչ յաջողեսցի երթալ ի Վիշի [73] զայս ամ, քանզի ախտ տենդի անկեալ է անդ. մարթ էր երթալ յայլ բաղանիս. տեսցուք թէ յաջողիցէ։

Յետ վաղուին կատարեսցի հանդէս պարգեւացն, որպէս եւ գրեցի նախընթացիւս։ Պատանիք վարժաւարտք մեկնեսցին ի 22 ամսոյս [74], եւ մնացեալքն երթիցեն ի Վերսայլ ի գիւղազբօսութեան։

Ծախք ճանապարհի անդրւոյ Մխ[իթար] Աբբահօր եղեն 65։65 վասն նորոգութեան նորին դեռ ոչ ինչ տուաք, եւ թերեւս չտացուք, զի կարծեմ թէ ոչ ընդունիցի նորոգողն։

Ողջունիւ սիրոյ ընկերակցացս եւ մանկտւոյն՝ մնամ Արհի Տէրութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

507.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 17 Օգոստ[ոս] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Անդրի նախահօրս մերոյ կատարեաց հանդիսապէս զպաշտօն իւր վերաբազմեալ ի միջի Գեր[յարգելի] Յաջորդին եւ Վելի փաշայի դեսպանի [75] յաւուր հանդիսի պարգեւաբաշխութեան, որ եւ շքով կատարեցաւ [76] ։ Եւ յերկրորդում երեկոյին ի լուցանել զջահ հանդիսական դահլճին՝ պսակաձեւ լոյս ճրագացն հարեալ ի հայելւոջն բոլորիւր զգլխով նորին Մխիթարայ որ առ հայելեաւն եդեալ կայր ի վերայ մարմարեայ տախտակի ջերմնարանին։

Լաթուր տ'Օվերնեը [77] չեւ եւս է ժամանեալ այսր, այլ ի ժամանելն տեղեկացեալ յայց ելցուք նմա ըստ թելադրութեանդ։

Շնորհ ունիմ կանխիկ եւ վասն մետալին յղելւոյ. այսպէս չառնէք զանց զարդարել կամ պատուել զվարժարանս՝ որով եւ կարէք։

Յառնուլ զնամակս ամբարձջիք զսրբազան բազուկսդ հարաւախառն կարկառմամբ յօրհնութիւն դարձաւոր մանկտւոյն, յորոց երեքտասան ծանօթք են Սրբութեանդ եւ մին ոչ, որք եւ մեկնեսցին ի հինգշաբաթոջ առաւօտուն։

Փ. Կուարինի առաքեալ էր զյանձնարարական գիրդ եւ ես ծանուցի Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի զխնդիր բառագրոցն։

Կամէի եւ այլ ինչ գրել, այլ ժամանակս ոչ ներէ, վասն որոյ յանձն եղեալ յաղօթս Սրբութեանդ մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

508.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 6 Սեպտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Վեհ մեկնեցաւ յ՚2 ամսոյս, եւ յայսմ երեկոյի հասցէ ի Վենետիկ։

Րիշար բժիշկն որ առաքեաց Ձեզ տունկս պտղաբերս՝ հարցանէ զողջունէ ծառոցն թէ յաջողեա՞լ իցեն եւ պտղաբերիցեն։

Շնորհ ունիմ վասն մետալին, զոր ընկալայ յետ դարձիս ի Մարսիլիոյ. միւս եւս մետալ նման նմին եթող մեզ Վեհ եւ առ իս կային այլ ինչ մետալք, որովք հիմնեսցի թանգարան վարժարանիս։

Ողջունիւ ամենայն եղելոցս ի սմա, եւ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ՝ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Օրագիրքդ վասն Օվիետոյ են։

509.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 6 Սեպտ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ակն ունիմ թէ յաջողութեամբ ուղեւորեալ հասէք յաթոռդ. եւ մեք ի նմին քաջողջութեան կամք, սակաւիկ ինչ շիթս անձրեւի տեսեալ յետ ամսոյ։

Երիկեան պօլսեցի ծրարն եբեր զկնքեալքս ի սմա։

Ողջունիւ համօրէն վարժարանիս ողջունեմ զմիաբան Ուխտս, եւ մնամ համբուրիւ աջոյ Աստուածապատիւ Տէրութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

510.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 13 Սեպտ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Կանխագոյն աւուրբ կամ կիսաւուրբ քան զկարծիս մեր ժամանեալ էք յաթոռդ, յորմէ ընկալաք կրկին շնորհակալութեամբ զօրհնաձիր եւ սիրալիր գիրդ. եւ մաղթեմք օգտիլ եւ վայելել յուղեւորութեանդ եւ յառողջութեան մասին. աղօթեմք եւ վասն յաջողութեան կարեւոր գործոցն. իսկ վասն անդաստանաց թուի թէ ի յաջորդ ամ ակն ունելի է։

Ի պօլսական ծրարի մերում գտաք զծրարեալս ի սմա գիր առ Եղ[բայր] Անտոն ։

Գիր ընկալայ ի Պոկտանովիչէ լեհական ազգայնոյ զորմէ գրեալ էի ի հերուն. ծանուցանէ, զի ի կէս կամ ի վերջ կոյս ամսեանս ուղւոյ արասցէ զորդի իւր կրսեր յաշակերտութիւն Մ[ուրատեան] վարժարանի, առաջնորդութեամբ երիցու եղբօրն. այլ զի չյիշէ բնաւ զթուղթն իմ զոր գրեալ էի նմա զխնդրոյն յելս անցելոյ տարւոյն, ոչ գիտեմ թէ զիա՞րդ յարմարեսցուք զթոշակին պայմանս։ Իմ առաքեալ էր առ նա զտպագրեալ պայմանս վարժարանին ի գաղղ[իարէն] եւ ի հայ լեզուս [78] ։

Քէօչէկեանն ՝ եթէ Խաչատուրն իցէ, ոչ յուսումն գայցէ այլ կարծեմ թէ կրսեր եղբայր նորա իցէ [79] ։

Ողջունելով զմիաբան Հարս եւ Եղբարս, եւ յանձնելով Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Համազասպայ օգտիլ գիւղական պարապմամբ, մնամ համբուրելով զաջ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

511.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 20 Սեպտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Համառօտիւս ծանուցանեմ, զի դեռ եօթնեակս երկուս կամ երիս մնացից աստ, եւ ապա մեկնեցայց ի մենարան մեր։

Ձկունքն անզաւակ մնան, զի չիք ըստ բաւականին արեւ։

Շաշեանն [80] ողջունէ զՍրբութիւնդ որում մնամ եւ ես

Խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ

հ ոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

512.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 24 Սեպտ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Ծանեայ ընդ շնորհելումդ ի 15 ամսոյս զսահման Ժողովոյդ վասն եկաւորին այսր եւ վասն իմոյ դարձիս, եւ արարից այնպէս [81]. թերեւս ընդ իս ածելով զ Լիմոնճեան [82] պատանին, այտի յուղարկել ի հայրենիսն, ըստ փափագանաց իւրոց. եւ ինձ դիւր լիցի ի տարանջատ ուղեւորութեանս։

Այլոց ինչ ոչ ծանուցի զսահմանելեացն, զի Վեհ ասէր գրել նոցա, եւ թերեւս ցարդ գրեալ իսկ իցէ։ Կամէի գիտել թէ ո՞ւմ կամիցիք յանձնել զդրամս եւ զդրամականս. թէ ոչ առից ի ժամու զպատասխանին՝ ես յանձնեմ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օքսենտեայ։

Զմատանեքարսն՝ թէ ոչ վաճառիցին յաւուրս յայսոսիկ, եւ կարծեմ թէ չվաճառին այնու գնով, թողի՞ց աստ թէ բերից ընդ իս այդր [83] ։

Ընդ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Համազասպայ խօթութիւնն ցաւիմ յոյժ, զի առաւել քան զկարծեալս ծանր թուեցուցանէք. բայց յուսամ եւս, զի հանգիստն յայսմհետէ կազդուրեսցէ զնա [84]. նմա հանգիստ եւ ինձ համբերութիւն, եւ կարողութիւն աղօթիւք Ձերովք, զի յոյժ ծանր երեւի անդէն եւ անդ ընդ թողուլ զտեղիս զայս եւ զհանգամանս՝ մտանել յայն գործ, մինչչեւ պարապ տուեալ եւ անդորր գլխոյ եւ սրտի [85] ։

Երեկ դարձաք ի գեղջէ անձրեւաթացք. եւ յետ ութ աւուրց սկսցի ուսումնական տարի վարժարանին։

Այսօր յառաւօտուն եկն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աղեքսանդր Պալճեան վեննական [86], եւ ագաւ առ մեզ. եւ որպէս թուի կացցէ առաւել քան զեօթնեակ. յայսպիսի աւուրս փոփոխութեանց չախորժէի զգալուստն, այլ եւ չէր մարթ այլազգ առնել մեզ, վասն այսորիկ ընկալաք, որպէս այդր ի վանս։ Արձակեալ յընդհանուր Ժողովոյ իւրեանց եւ դառնայ ի Հռովմ, ուստի եկեալն է. եւ ընտրեալ է զայս ճանապարհ, ի տեսութիւն քաղաքիս, որպէս ասէ [87] ։

Շաշեան բժիշկն եւ ընտանիքն ողջունեն զՎեհ, զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Արսէն [88], եւ զայլ Վ[երապատուեալ] Հարս, զորս եւ ես ողջունելով մնամ Աստուածապատիւ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

513.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Պոլիս

Բարիզ, 5 Հոկտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Այս վերջընթեր թուի ինձ գրութեան աստուստ, եթէ հասցէ ի ժամու այսր Պ[ատուական] Հ[այր] Պետրոս, զի հրաման է ինձ սպասել գալստեան նորա եւ ապա մեկնիլ։

Սիրելի է ինձ զայս եւս նուագ ի դիմաց համօրէն վարժարանիս, եւ աշակերտաց գնացելոց եւ մնացելոց ծանուցանել Սիրելւոյ Գլխոյդ զջերմիկ իղձս եւ մաղթանս զոր ցանկ եւ առաւել եւս մատուսցուք յաւուր տօնի սրբոյդ Պաշտպանի, յերկար բարեկենդանութիւն Հօրդ. որում մատուցեալ եւ զհամբոյր շրթանց որոյ պատկերս է մրոտ եւ փոշոտ, մնայ միշտ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Խնդրի վարդարան [89] մի օրհնեալ ի Ս. Պապէ ներողութեամբ մահուան եւ կենաց։

514.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

[Փարիզ], 10 Հոկտ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Զերկոսին զշնորհեալսդ յելս անցելոյ ամսեան ընկալայ ըստ ժամանակին, եւ ըստ պատուիրանիդ մնամ գալստեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Պետրոսի, արդէն պատրաստելով ի չու։

Ոչ Պոկտանովիչ երեւեցաւ ի Լեհաց, եւ ոչ այլ ոք ի Պօլսոյ, թէ եւ գրեալ էին զումեքէ, գուցէ այսօր ծանիցուք ինչ որոշակի։

Վենականն Հ[այր] Աղեքսանդր [90] մեկնեցաւ յեռանդն, յետ կալոյ աստ աւուրս 15 ընդ Մարսիլիա նաւել երթալ ի Հռովմ։

Զմատանիսն դարձուցից, բայց որպէս յառաջագոյն հաճեալ էիք կարեմ վաճառել [91] զայնս միայն որոց հաւասար եւ աւելի եւս գինս ետ ոմն քան զարժէս նշանակեալս ի Համսոնէ, եւ զգինսն առնուլ ի ծախս ճանապարհիս, եւ անդ վճարեսցէ Գործակալ վարժարանիս. զի մի՛ իսպառ դատարկ թողից աստ զքսակս. ի գիտութիւն նորին ծանուցանեմ, զի 5000քն առաքեալք վասն ուղեւորացն ի Պօլիս ՝ չեն բաւեալ առ ամենայն պէտս նոցին, այլ քանի մի հարիւրք եւս աւելի։ Առ նուազութեան ցորենոյ ի կողմանքս բարձրացաւ գին հացի. յորժամ Վեհ աստ էր՝ 44 հար. էր քիլոյ, ի կէս սեպտեմբերի բարձրացաւ ի 46, իսկ ի սկիզբն ամսոյս ի 50 ֆր[անգ] վասն որոյ առհասարակ տրտունջ եւ տժգոհութիւն լսի, եւ խռովք ինչ հանդիպեալ ի հռչակաւոր թաղի քաղաքիս (Ս. Անտոն) [92]. յորմէ խիթալով քաղաքահոգ վարչութեանն խոստանայ չանցանել անդր քան զայդ չափ (50 ֆր[անգ]) այլ մանաւանդ յուսացուցանէ զիջանել։

Մերքս բարւոք կան. բայց միայն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օքսենտեայ աճէ ի ներքոյ ծոծրակին ուռոյց իմն կամ կունտ ճարպոյ եւ ըստ վկայութեան բժշկաց աճեսցէ եւս քան զեւս, վասն որոյ պատշաճ դատին երկաթով բժշկել, եւ նա թուի յանձն առնուլ [93] ։

Լանկլուա [94] ընկալեալ զՉափուց գիրսն խնդրէ այժմ օրինակ մի զՈղբոց Գր[իգոր] Տղայի յառումն Երուսաղեմի [95], եւ զ Մարտիրոսի Վրդ. ի չափական համառօտութիւն Հայոց պատմութեան կամ իշխանացն կարգի, որ յերկու թուղթս բովանդակի. եւ որոյ օրինակ չգտանի առ իս ի ժամու, զի յուղի եդի զմասն ինչ գրենոյս յարկեղն որով Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս առաքէր զթերթս Հաւատովին տպագրելոյ աստ։

Ողջունիւ Պ[ատուական] Ընկերակցացս եւ մանկտւոյն եւ խոնարհ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

515.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 12 Հոկտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Երեկ եկեալ էր Տարիւ յայցելութիւն, եւ ծանուցի նմա զիմաստս գրելոցդ զնմանէ եւ շատ շնորհակալեցաւ. եւ յուսայ բարի վկայութիւն ընդունել ի պետութենէ տեղւոյս, զի բարեկամ կամ կուսակից է նորին. եւ աղաչեաց պնդապինդ, զի յանուանելդ զդա կոչեսջիք Charles Daru, Կարոլոս, որդի պատմագրին. եւ ծանուսջիք զբարեմտութիւն առ պետութիւնս. քանզի են նորա երեք հօրեղբօրորդիք որք հակախոհք են պետութեանս կամ յայլ կարծիս. իսկ Կարոլոսս այս եւ երէց եղբայր իւր կողմնակիցք են։ Ծանօթացեալ է վաղ ուրեմն եւ Կամպոնի զօրապետի, այլ եղբայր իւր ոչ է սիրելի նմա. զայս եւս ի գիտութիւն մեր ծանոյց։

Ծերունի եւ աշխոյժ բժիշկն Ռիշար որ զպտղատու ծառիկսն առաքեաց, ջանայ եւ յօգուտ վարժարանիս ի տնտեսութեան. եթէ յուշիկ մի առաքեսջիք մեծապէս գոհ լիցի. բարեպաշտօն է այր։

Ոչ գիտելով դեռ զօր ելից իմոց ի վարժարանէս, ողջունիւ եղելոցս ի սմա մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ծերունի դռնապան մեր անկեալ կայ ի մահիճս ցաւոց, եւ խիթալի են կեանքն. յանձն առնեմ եւ զնա ընդ մեզ յաղօթսդ։

516.            

Willem George Pluygers - ին [96]
Collège Arménien de Samuel Moorat
12 Rue de Monsieur Paris

Ce 15 octobre, 1861

Monsieur le Bibliothécaire,

La Société Arménienne Mékhitariste de Venise désire avoir une copie de l’Histoire de la conquête d’Arménie, par Belladori (sic) [Beládsori], auteur arabe [97] ; dont le manuscrit ne se trouve que dans votre Bibliothèque renommée. Nous désirons seulementle le chapitre qui traite de notre pays.

Nous voulons aussi savoir le montant des frais pour avoir cette copie ; ou si voudriez vous préférer faire quelque échange avec les livres imprimé chez nous à S. Lazare de Venise.

Je désire aussi de m’informer si dans votre Bibliothèque trouve-t-on quelque manuscrit arménien.

Veuillez, Monsieur excuser mon zèle et accepter la haute considération, avec laquelle je suis,

Monsieur le Bibliothécaire,

Votre Serviteur
P. Léon M[arcar] Alishan
Directeur au Collège Arménien

Թարգմանութիւն

Սամուէլ Մուրատեան հայկական վարժարան
12 Rue de Monsieur Paris

15 Հոկտեմբեր, 1861

Պարո՛ն գրադարանավար,

Վենետիկի Մխիթարեան միաբանութիւնը կը փափաքի ձեռք բերել արաբալեզու հեղինակ Պելլատորի-ի (sic) (Պելաձորի-ի) «Հայաստանի նուաճման պատմութիւնը», որու միակ ձեռագիրը ձեր մեծանուն գրադարանին մէջ կարելի է գտնել: Մեզ միայն մեր երկրին առնչուող գլուխը հարկաւոր է:

Կ՚ուզէինք նաեւ իմանալ՝ ինչ գումար կը պահանջուի ձեռագրի պատճէնի համար կամ, եթէ Ձեզի համար նախընտրելի է, փոխանակել զայն մեր մօտ՝ Վենետիկի Սուրբ Ղազար կղզիին մէջ տպագրուած գիրքերու հետ:

Կը փափաքէի նաեւ տեղեկանալ՝ արդեօք հայալեզու ձեռագիրներ կա՞ն ձեր գրադարանին մէջ:

Ձեր ներողամտութիւնը կը հայցեմ, պարո՛ն գրադարանավար, իմ ցուցաբերած եռանդիս համար եւ կը խնդրեմ որ ընդունիք յարգանացս հաւաստիքը:

Ձեր խոնարհ ծառան՝
Հայկական վարժարանի տնօրէն
Հայր Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

517.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 19 Հոկտ[եմբեր] [18]61

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Տակաւին սպասեալ մնամ գալստեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Պետրոսի, զի եւ ես ուղւոյ եղէց։

Գոլոնեը յանձնեաց զմետաքսեայս վասն եղբօր դստերդ, այլովք հանդերձ ընծայիւք, յորոց է ինչ, զի Շաշեանն բժիշկ տարցէ հասուսցէ առ նա. եւ զայլն պատեհաւ առաքեսցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս։ Նոյնպէս ընծայէ եւ Սրբութեանդ ոսկորեայ թղթակտուր մի քերածոյ եւ անձեռոցակալ սեղանոյ, զոր եւ պատեհիւ հասուսցէ այդր նոյն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս։

Ողջունիւ համօրէն եղելոցս ընդ իս եւ համբուրիւ աջոյ մնամ Սրբութեանդ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

518.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 24 Հոկտ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Առ չյերկարել զլռութիւն գրեմ գրեմ եւ ես, օր աւուր մնալով, յետ ընդունելութեան շնորհելումդ ի 14 ամսոյս, վերջին հրամանի եւ գալստեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Պետրոսի [98]. մնայ ինձ եւ ուղեկիցն իմ. որոց վրիպեալ ի գեղեցիկ աւուրց աշնայնոյս, թուի թէ ի մուտս ձմերան բացցի ճանապարհ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Սիմոն, որ տարեալ է ընդ իւր զ Եղ[բայր] Զաքարիա, յորո՞ւմ քաղաքի իցէ։ - Այսու յիշատակութեամբ ի յուշ անկան ինձ եւ պարտք նորա վասն արծաթեայ մասնատփոց, զոր պարտի վանացս կամ վարժարանիս։

Շաշեանն [99] հանդերձի մեկնիլ աստի յառաջիկայ երկուշաբաթիս ընդ Հելուետիա [100] եւ ընդ Միլան ընդ Դրեստ. ընդ նմա կամ յետ նորա եւ Խորասանճեանն [101] ։

Մերքս բարւոք կան, բայց միայն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օքսենտ ջղացաւութեամբ եւ ջերմամբք յանկողնի կայ, ի լաւն թեւակոխելով [102] ։ Որոց ամենեցուն ողջունիւ եւ խոնարհ համբուրիւ աջոյ Սրբութեանդ մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

519.            

Paris, 24 Octobre, 1861

Monsieur le Directeur,

Je vous remercie de l’empressement avec lequel vous venez vous intéresser à notre demande. La nouvelle de la publication de Baladori (sic) [Beládsori] m’a fait grand plaisir : nous l’attendront, si toutefois notre besoin ne nous obligera à recourir à votre bonté.

Je vous remercie aussi pour les notices que vous me donnez sur vos Manuscrits Arméniens. Quant à la liste de nos ouvrages imprimés, j’ai déjà envoyé à votre adresse la catalogue de notre imprimerie de S. Lazare.

Veuillez, Monsieur, agréer le renouvellement de la haute considération, avec laquelle je suis

Votre Serviteur
P. Léon M[arcar] Alishan

Թ արգմանութիւն

Փարիզ, 24 Հոկտեմբեր, 1861

Պարո՛ն տնօրէն,    

Շնորհակալ եմ Ձեզի այն փութաջան հետաքրքրութեան համար, որ ցուցաբերած էք նկատմամբ մեր խնդրանքին: Պալատորի-ի (sic) (Պելատսորի-ի) աշխատութեան լոյս ընծայման լուրը զիս մեծապէս ուրախացուց. կը սպասենք տպագրութեան, եթէ միայն անհրաժեշտութիւնը չստիպէ մեզ կրկին դիմել Ձեզի՝ ապաւինելով Ձեր բարեհաճ վերաբերմունքին:

Շնորհակալ եմ նաեւ այն տեղեկութիւններուն համար, որ կու տաք ձեր հայալեզու ձեռագիրներու վերաբերեալ: Ինչ կը վերաբերի մեր հրատարակած երկասիրութիւններու ցուցակին, ես արդէն Ձեր հասցէով ուղարկած եմ Ձեզի Սուրբ Ղազարի մեր տպագրատան գրացուցակը:

Կը խնդրեմ, պարո՛ն, որ դարձեալ եւ դարձեալ ընդունիք յարգանացս հաւաստիքը

Ձեր խոնարհ ծառան՝
Հայր Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

520.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 26 Հոկտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Թղթաբերս է ծանօթ. ուղղիլն գործոյ Արեւելեան դպրոցաց, Œuvre des Ecoles d'Orient, ընտրեալ ի ժողովակցութեան Ռոդայ, մեծապատիւ Լավիժըրի [103] երէց. ընդ որում տեսաւորեցաւ եւ Հարազատն Ձեր Աբբահայր. մեզ բարեկամ, որպէս եւ գիտէք, եւ առաւել եւս ի նոյն հաստատել յանձն է Սրբութեանդ, որում մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

521.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին – Հռոմ

Բարիզ, 31 Հոկտ[եմբեր] 1861

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

ԶՎարդարանն [104] եւ զնշխարս սրբոցն ընկալայ, զառաջինն ետու խնդրողին, որ է հին խոստովանադուստր Լուսահոգւոյ մերոյ Թրեանց եւ իմ. իսկ զմիւսն առաքեցից ընդ հուպ առ Րիշար բժիշկ։

Ճառն իմ չեւ եւս է տպագրեալ՝ տանիմ ի վանս եւ անդ թէ հաճին տպագրի, եւ առաքի առ Սրբութիւնդ։

Կամ վաղիւ երիկուն, եւ կամ ի կիւրակէի մեկնեցայց աստի, զի եհաս Վ[ երապատուեալ ] Հ[այր] Պետրոս յայսմ կիւրակէի. ուղեկից ունիմ զ Լիմոնճեանն Մկրտիչ [105] մինչ ի Վենետիկ։

Բայց յառաջ եւ յետ մեկնելոյս, ոչ գիտեմ ո՞րքան եւ ո՞րչափ շնորհ ունիմ ամենայն սիրոյ, վաստակոց եւ մեծարանաց զոր յընթացս ամաց պանդխտութեանս աստանօր ցուցէք ինձ եւ իմոցս, որոց փոխարէն սէր եւ շնորհակալիք եւ յարգութիւն առ յինէն՝ կենօք չափ, իսկ առ ի կենսատուէն՝ յաւիտենից չափ։ Որոյ ակնկալութեամբ տուեալ զիմ եւ զիմոցս համբոյր աջոյ, մնամ Սրբութեանդ եւ սիրոյդ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

522.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

Բարիզ, 1861 Նոյ[եմբեր] 3

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Մի զհետ միոյ հասին երեքին յետին շնորհեալքդ, որոց յետին եւ ես գրովս առնեմ պատասխանի։

Զոր ինչ եւ յանձն առնէիք՝ ջանամ կատարել, այլ թերաբար. զի ժամանակն ստիպէ առ խուռն իրաց յանձնարարութեան, եւ առ հրաժեշտական երթեւեկս։

Այսօր ի կիւրակէիս հանդերձիմ մեկնիլ աստի Տեառն յաջողելով, ուղեկցաւս հանդերձ. ոչ ուղղակի եւ ճեպով, այլ հանգստառութեամբ, զի եւ պատան[ւ]ոյն [106] պարապ լիցի տեսութեան գէթ Դուռինայ [107] եւ Միլանու ։

Աղաչելով ներել համառօտութեանս վասն ստիպողական ժամուս, եւ յանձն լինելով ի կանխեալ եւ ի մշտնջենաւոր աղօթս լրութեան Ուխտիս եւ օրհնութեան Սրբութեանդ, մնամ ի համբոյր աջոյդ եւ յողջոյն եղբարց

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Բերեմ զշնչառական գործեակն [108].

523.            

Փարիզի Մուրատեան Վարժարանի աշակերտներուն [109]

Ճ ինե ւռ այի լ ճ ի ն մ էջ, 5 Ն ոյեմ բեր 1861

Իմ սիրելի եւ հոգեսուն որդեակք [110],

Այս գրիս գծուելուն տեղն բաւական պիտի ըլլայ իմացընել ու Ձ ե զ ի միտքս եւ յիշատակս, զոր պ է տք չէ այլ բացատրել: Իսկ ժաման ա կս է ձ եր ժամը 3 ½ - ին հանգստեան ատեն ը ։ Պարոն Մկրտիչն [111] եւ ես շոգենաւու մ ը մէջ Ճինեւռայի լիճն երկայնութեան կէս ն հասեր ենք, իր հարաւային կողմ ը, որ հիմայ գ աղղիացւոց ձե ռ քն է, երկու տարի առաջ ՝ Սարտենեաց։

Ազդարար փող ը կ ը սուլ է, հասանք ի Թոնոն աւան, այսինքն մօտեցանք անոր ափանց, ուսկից դարձեալ հ եռանալով երկու ժամ այլ պիտի նաւենք եւ հասնինք մեր նաւահանգիստը. անկից շոգեկառօք պիտի երթանք ի Սի ո ն. անկից ալ ձիավար կառօք դէպ յ Իտալիա։ Սպիտակ լերին ( Մոն Պլան ) լայնաձե ւ գլուխն քանի մը անգամ տեսանք եւ զՁ ե զ ալ հ ոն հանեց ի, ուրիշ պտ ը տած տեղուանքս ալ մէկտեղ էք։ Այսչափս բաւական ըլլայ։ Աղօթելով եւ ձ եր աղօթիցն ալ յուսալով, երթամ եւ մնամ սիրե լ եա ց դ իմոց հայրական գրկօք.

Հ [ այր ] Ղեւոնդ Մ [ արգար ] Ալիշանե ան

Ամենայն Վ[երապատուեալ] հարց եւ վարժապետաց սիրալիր ողջոյն։ Սենեկիս դրակիցն ալ չմոռնայ au revoir -ն [112]:

7 Ն ոյ [ եմբեր ] Լճին կէսն ալ լ ը մնցաւ, լեռն ալ ելլ ալով իջնալով անցուեցաւ. ճ ամբորդութեան վերջն ալ մ օտ եցա ւ եւ արդ է ն լմնցած կ ՚ ըլլա յ՝ երբ հիմակուան գրածս դուք կարդաք։ Չորս հինգ օր անցան, որ քիչ ատենէն չորս հինգ շաբաթ պիտի ըլլան, քիչ մ՚այլ ատենէն չորս հինգ ամիս եւ ապա չորս հինգ տարի, որ Ձ եր ճամբորդութիւն ը կու մօտեցընեն։ Ա յ ն ալ կու հասնի եւ կ՚անցնի, ինչպէս ձ եզմէ առ ջ իններուն։ Աղէկ աշխատինք, որ ա յ սչափ անցքերու մէջ անանցելի բարիքն ալ չանցնի ձեռքերնէս. ժամանակ ը աղ է կ կթելու է, յաւիտենականութիւն կ ՚ ելլայ։ Յ իշեցէք երեք աստղերը. յուսամ որ Սերո վ բէն [113] կորուսած չէ այդ նշանը։ Վաղը իր եւ Միքայէլաց անուան տ օ նն է. ապահով ը լլան որ զիրենք յիշեմ ուր ո ր պ է տք է։

Մնացէք բարեաւ հնազանդութեամբ, ջ անիւ ք, առաքին ասիր ութեամբ։

Հ [ այր ] Ղեւոնդ Մ [ արգար ] Ալիշանեան

524.            

* Գերպ. Գէորգ Հիւրմիւզ Աբբահօր – Վենետիկ - Ս. Ղազար

Միլան, 7 Նոյ[եմբեր] 1861

Աստուածապատիւ Տէր եւ Հայրապետ,

Յանդորրութիւն սրտի Վեհի ծանուցանեմ, զի մեկնեալք ի Բարիզոյ ի նախանշանակեալս աւուր, սուղ ինչ ակամայ դանդաղանօք հասաք այսօր ի Միլան [114], ուր կալով եւ զվաղիւն, առ Բառնաբեանս [115], եւ օր կամ գիշեր մի ի Պատաւիոն, ժամանեսցուք այդր Տեառն յաջողութեամբ, եւ աղօթիւք Սրբութեանդ, որում մնամ

ն[ուաստ] ծ[առայ] եւ որդի
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

525.            

* Հայր Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին – Բարիզ

[Վենետիկ], 27 Նոյեմբ[եր] 1861

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Արդարեւ ծանր էր եւ ինձ թողուլ զծանրութիւնս վարժարանիդ յուս քոյին յայդպիսում ժամանակի նորեկութեանդ եւ հիւանդութեան. եւ մինչդեռ կամէի փոքր ինչ անձամբ ցուցանել եւ գործակցել՝ զգուշանայի ի յաւելլոյ զցաւս տկարութեանդ. եւ ժամանակն ստիպեալ արար զոր արար։ Սակայն յուսամ թէ փութով վարժիցիք ի մատակարարութեանդ, առանց ընդ վայր նեղելոյ զանձն, յորմէ ոչ ինչ ոք ոչ օգտեցաւ. եւ կարծեմ չկայցեն այժմ տագնապողականք՝ որպէս երբեմն։ Նուազութիւն աշակերտաց եւ վարժապետաց զայս ամ թեթեւացուսցեն փոքր մի զծախս եւ զպարտս, եւ պահանջք առ փոքր փոքր լուծեալք լցցեն եւ զմնացորդ պարտուցն։ Որպէս ահա Գալճեանիդ պարտքն նպաստամատոյց լիցին ի վճարմունս նորոյ տարւոյ. միայն յիշեցուցանեմ դարձեալ, զի աւելի պահանջեալ է իմ ի դմանէ սխալմամբ, իբրեւ 250 ֆր[անգ] զոր մարթ է պահել ի պէտս առանձին ծախուց Ոթոնի կամ ճանապարհի նորա։

Դիւրեցից Ձեզ եւ ի համարատուութեանդ եթէ հաճեսջիք առաքել ինձ զմեծադիր վիմագրեալ ցուցակ ելի եւ մտի տարւոյս զիննամսեայն՝ զոր թողի առ Ձեզ, եւ այդր աւելորդ է, կամ թէ կարէք տալ գաղափարել եւ զմին առաքել առ իս։

Ճանապարհեայ ինձ եւ Լիմոնճեան պատանւոյն առեալ էի 448 ֆր[անգ]. ծանօթ լիցի, զի ի գումարէս 41 ֆր[անգ] ետու առ պատանին եւ ըստ քմաց նորա ծախեցաւ. զայս արժան է նշանակել ի հաշիւ նորա եւ պահանջել ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Տիմոթեայ։ Դարձեալ խոստացեալ էր նորա վճարել եւ զծախս ճանապարհին. արդ ծախք վասն նորա ի Բարիզոյ ց Վենետիկ եղեն 168 ֆր[անգ] իսկ ի Վենետկոյ ց Դրիեստ եւ անտի ց Պօլիս ՝ ոչ գիտեմ, զի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոս [116] վճարեաց կամ վճարեսցէ։ Ի գումարէ այտի (448) նշանակելի է եւ իմս ճանապարհեայ զոյգ պատանւոյն 168 ֆր[անգ]։ Զմնացորդն իբր 70 ֆր[անգ] պարտիմ վարժարանիդ կամ Գործակալին, եթէ ոչ շնորհեսջիք մեզ ծախել կամ ի սէր եւ ի պէտս ինչ եղբարց եւ որդւոց եւ կամ վասն ծախուց ինչ զոր արարեալ են եւ առնելոց վասն նորեկ վերակացուին վարժարանեայց։ Յուսամ, զի այս առաջին եւ վերջին իցէ յինէն կողմանէ այսպիսի զրոյց։

Յիշելով մի առ մի զորս թողի այդր զեղբարս եւ զմանկունս եւ զբարեկամս՝ ողջունեմ զամենեսին յատուկ եւ հաւասարական, եւ աղօթակցելով մնամ սիրեցելոյ Եղբայրութեանդ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

526.            

Մուրատեան Վարժարանի աշակերտներուն [117]

Ս. Ղազար, 27 Նոյ[եմբեր] 1861

Իմ Սիրասունք հոգեսունք,

Երեկ ընդունեցայ Ձեր միաբան գիրը. այսօր ճամբորդ մը գտուելով այդ տեղ երթալու՝ փութացի կարճ գրով մը բարեւ տալ, եւ ձեր ուրախութեանը զոր կու յայտնէք՝ ուրախակից ըլլալ, այսպէս ամենայն անմեղ եւ անվնաս կրիցդ ալ հեռուանց հաղորդակից կ՚ըլլամ, երբ հրեշտակն ինծի յայտնէ։ Նոյնն յայտնեց ինծի, որ Ս. Աստուածածնայ ընծայման նախընթաց գիշերը, այսինքն չորեքշաբթի գիշեր ձեզմէ մէկն ինծի համար մասնաւոր աղօթք է ըրեր, բայց անունը չըսաւ. հիմայ ես ձեզի կու հարցընեմ, ով որ է՝ ինծի իմացընէ։

Գիտնալով որ այլ ինծմէ խրատի կարօտ չէք, բայց ես այլ տեսակ մը սովորութեամբ վարժած եմ այնպիսի բանի, այս անգամ այլ քանի մը կտոր խաւրեմ, զոր դուք այլ փոխանակ ականջի դէպ ի բերան տարէք եւ անոյշ բաներ իմանալով՝ իմացուցէք, եւ յօժարութեամբ աշխատեցէք անձանձիր, ողջ մնալով եւ ամբողջ։

Ամենայն Յարգոյ Վերակացու Վարդապետաց, եւ վարժապետաց բարեւներս մատուցէք. ես այլ զձեզ ամէն օր մատուցանելով որու որ գիտէք, մնամ բարեացակամ

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

527.            

* Գերպ. Եդուարդ Հիւրմիւզին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 1861 Դեկ[տեմբեր] 9

Արհիապատիւ Տէր եւ Սիրելի Հայր,

Որպէս ծանեայք յեկաւորէդ այդր, զոր պնդապէս ողջունեմ, փոխանակեցի զնա ի վարժարանի վանացս. արդ պարտ է փոխել զձայն երգոց եւ աղօթից։

Տարիւ ոչ լռէ ի խնդրոյն եւ միշտ յիշեցուցանէ։

Ի թիւս գրչագրաց Ս. Վլասայ [118] ԺԵ է Մատթ[էոս] Ուռհայ[եցի] եւ ԺԷ խառն իմ Ոսկեփորիկ, յորում կան շինածոյ բանք ինչ գէթ վերնագրաւն նշանաւորք. դարձեալ եւ այլ Աղօթագիրք մի կայ ոչ սակաւ ընտիր աղօթիւք, մա՞րթ իցէ փոխադրել եւ զայնոսիկ առ մեզ, թէ ոչ։

Յիշէք, զի մինչ այդր էր Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին խնդրեալ էր գաղափարել զյիշատակարանս գրչագրաց Լիբանանեան Հարց, եւ զլացեալ էր նմա պատճառաւ իւիք։ Արդ այդր գոլով, որպէս կարծեմ, Տեառն Արսենի եպիսկոպոսի Եւդոկիոյ [119], կարիցե՞մ ի ձեռն Սրբութեանդ խնդրել ի նմանէ, զի իւրեանց իսկ վարժարանեայց տայցեն գաղափարել (եթէ կարիցեն), եւ նախ քան զայլսն զՅիշատակարան Ժամագրոց միոյ գրելոյ ի գեօղն Գոմայ, յ Եղրդուտի վանս. եւ մանաւանդ զՈսկեփորիկ իմն գրոց Յիշատակարան զգրեալն ի Սալահունեաց երկրի յեկ[եղեցւոջ] Ս. Թէոդորոսի։ Թէ շնորհիցեն զայսոսիկ՝ նշանակեցից եւ այլս, որք պիտանի են ինձ ի պէտս աշխարհագրութեան Հայաստանեայց։

Դարձեալ ողջունելով զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Համազասպ, հարցանեմ թէ զի՞նչ եւ յի՞նչ հաշիւ իցեն երկոքին քսակքն ի գրասեղանի իւրում թողլոյ, յորս կան սակաւ ինչ ոսկի եւ արծաթ։

Ոմն յաշակերտաց Մուր[ատեան] վարժարանի յելանելն իմ անտի խնդրեաց ի նշխարաց անուանակցին իւրոյ սրբոյ Վիջենայ, աղաչեմ մասնիկ մը յարմարել եւ թղթեկաւս գրելով առ նա՝ առաքել ի Բարիզ, եւ թէ ծախիկք ինչ լինիցին հատուցանէ վարժարանն։

Խնդրելով զաստուածահաճոյ աղօթս Սրբութեանդ վասն իմ եւ վասն յանձնելոցս ինձ մնամ

խ[ոնարհ] ծ[առայ] եւ հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

528.            

Փարիզի Մուրատեան Վարժարանի աշակերտներուն [120]

Ս. Ղազար [Վենետիկ],

28 Դեկտ[եմբեր] 1861

Իմ սիրունք սանունք մանունք,

Շնորհաւո՜ր նոր Տարի։

Ձեռաց ձրիկները թողլով ուրիշներուն տալ ձեզի, միայն սրտանց եւ լի սրտանց մաղթեմ ամէնուդ եւ ամէն մէկերնուդ մտած տարինիդ շնորհալի ըլլալ, եւ լի շնորհօք ելլալ անկէ, ուրիշ շնորհաւոր տարւոյ եւ տարիներու մտնելու։ Անշուշտ այս նոր տարին ալ հասակնիդ քանի մը մատ պիտի երկընցընէ (թէպէտ Պ[արոն] Խորասանճիին [121] բաւական է արդէն) բայց մտքերնիդ քանի՞ կանգուն պիտի երկըննայ եւ լայննայ. սիրտն ո՞րչափ աւելի պիտի բարակնայ. հոգին ո՞րչափ աւելի պիտի բարձրանայ։

Անշուշտ հիմայ ցուրտ է (կեցած սենեկնիդ չէ), ձմեռ է. այս տարի այլ ունի իր ձիւնը եւ բուքը, իր փոթորիկն եւ մրրիկները. բայց գարուն այլ ունի, թռչուն այլ ունի, ծաղիկ եւ պտղիկ այլ ունի։ Հովերուն հեռուէն լսեցէք, ծաղիկը մօտէն քաղեցէք (միայն փշոտ չըլլայ), պտուղը ատենին վայելեցէք։ Կ՚իմանա՞ք . . . ատ . . . ան . . . ոն . . . ճի . . . եւ ճի։

Վաղը նորէն փեթակը կու բացուի (դասատունն), աշխատեցէք, ջանացէք, շահեցէք. այս է ամէնուս պարտքն։

Ողջունեցէք ամէն Վ[երապատուեալ] վարդապետները, Ե[ղբայր] Յովսէփը, Մ. Տամէն [122] եւ միւս վարժապետները, եւ ողջ ու զուարթ եղէք միշտ յանուշահոտ անմեղութեան, որոյ յուսով մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Սեւաշուք եւ լուսանիշ ծառոյն ճղիկն այլ շատ հաճոյաբար ընդունեցայ եւ դրի այն գերեզմանին պատկերին վրայ, զոր Պ[արոն] Յակոբ Տամատ [123] նկարեր եւ ինձ յիշատակ էր թողեր։ Յիրաւի այդ ծառն՝ Բարիզու ամէն ծառերէն աւելի սիրելի է ինծի։

529.            

* Հայր Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Բարիզ

Ս. Ղազար, 28 Դեկտ[եմբեր] 1861

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի շնորհալիր աւուր Ծննդեանն Քրիստոսի ընկալայ զշնորհագիծդ, եւ կրկին հաղորդեցայ ընդ սիրոյդ եւ ընդ սիրայնոցդ մերոց. եւ ես առաւելաւն իսկ եթէ մարթ իցէ, մաղթեմ զնոյն շնորհս եւ զբարեկեցութիւն ընդ յամայր ամս Քեզ եւ յարելոցդ ի Քեզ, յօգուտ անձին եւ Ուխտիս եւ վարժարանիդ. յորում երբեք երբեք յածեմ անտեսաբար յողջոյն եւ ի մրմունջ անապակ սիրելեաց եւ սիրողաց։

Շնորհիւ ընկալեալ եւ զողջոյնդ որ առ յաջորդ եղբայրակիցս մեր, վարժարանեայս, մատուցանեմ եւ ի նոցին դիմաց մեծարանօք։

Զհաշիւսն առանց նեղելոյ զքեզ եւ փութալոյ կարես առաքել հանգստեամբ։

Միանգամ եւս ողջունել զՅ[արգոյ] եւ զսիրելի Գործակիցքդ մնամ պատուական Եղբայրութեանդ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Աշակերտք աւագ դասու 1861

1. Գէորգ Տէօվլէթեան 2. Յակովբ Թովմասեան 3. Վիջէն Գաթըրճեան 4. 5. Երկու Լիմոնճեանք [Մկրտիչ եւ Միքայէլ] 6. Բէքմէզեան [Պօղոս] 7. Քիւլհանճեան [Պօղոս]

թոշակ տարեկան 1300 ֆր. 500 ֆր. Իբր 7-800 ֆր. 1000 ֆր. 300 ֆր. 300 ֆր.

 

Անթոշակք

8. Եըլտըզեան [Միքայէլ] 9. Սինանեան Յովսէփ 10. Սինանեան Գէորգ 11. Հէքիմեան [Անտոն] 12. Մնացականեան [Վիջէն] 13. Սէթեան [Ռուբէն] 14. Աճէմեան [Յովհաննէս]

 

1. 4-5. վճարեալ են ցելս նախընթաց ամին. պարտականք են ի սկզբանէ տարւոյս։ Ունին եւ առանձնական ծախս։

3. Պարտական է տարեկան մի։

2. Պարտական է 2 տարեկանի եւ առանձին ծախուց. վճարելոց է մասամբ կամ շահու հայրենի ժառանգութեան որ դեռ եւս բարժանի։

6. 7. Չունին պարտս։