1873

759.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ֆիեսոյ, 17 Յուն [ ուար ] 1873

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զխնդրոյ Պասմաճեանին խօսեցայ ընդ Գերապ[այծառ] Տեառն Եդուարդայ։ Եթէ պայմանք ինչ յաջողեսցին կամ հաճեսջիք՝ յանձն առնու ոչ միայն ընդունել զնա՝ այլ եւ ընդ իւր տանել յաշնայնի ի Հռովմ։ Իսկ պայմանքն յիւրմէն են այսոքիկ. վասն բնակու­թեան եւ կերակրոց, նաեւ վասն լուացման զգեստուց եւ մանր ինչ ծախուց 800 ֆր[անգ] տա­րե­կան։ - Զգեստի եւ առանձին ինչ ծախք վասն գործեաց, եւն., վճարեսցին զատ ի տա­րե­կանէն, կամ թէ ի ծնողս պատանւոյն յանձն լիցին։ - Ի վարժապետ հմուտ յանձնէ զպատանին օր ըստ օրէ երթալ եւ կալ առ նմա յայգուէ ցերեկոյ եւ դառնալ։ Վարժապետին չպարտաւորի տալ վարձս, իբրեւ բարեչափ, այլ երբեմն ընծայս։ - Ի կալն զօրն ողջոյն ի տան կամ յարուեստանոցի վարժապետին՝ եթէ հարկ լիցի (որպէս կարծեմ լինի) ճաշակել ինչ, եւ ոչ դարձցի ի տուն զմիջաւուրբ, թէ անդէն արտաքոյ ինչ կերիցէ՝ հարկ է եւ զայն առան­ձինն վճարել։ Զայս յայն սակս ասէ Գեր[ապայծառ] Տէր՝ զի տեղի վարժապետին սակաւ մի հեռի է ի վանատանէ մերմէ, իբր մղոն մի, եւ թերեւս ծանր լիցի պատան[ւ]ոյն եր­թեւեկն ի տօթաժամու. իսկ եթէ կառօք շրջեսցի՝ հարկ է վճարել կառավարի։ Իսկ եթէ գայցէ պատանին ի տուն ի միջօրէի՝ պարտաւորին մերքս տալ նմա զճաշն որպէս եւ զընթրիս երեկոյի։

Մեծագոյն դժուարութիւն Գեր[ապայծառ] Տեառն կամ հոգ է միայնակ երթեւեկ պատան[ւ]ոյն կամ շրջել ի քաղաքին, առ ահի գայթակղութեանց։ Այս խնդիր կարեւոր ի ծախ մնաց կամ եթող. ես որչափ ինչ ասացեր զպատանւոյն՝ ասացի նմա, զմնացեալն թողլով Ձեզ. եւ եթէ ունիցիք այլ ինչ հաղորդել կամ տեղեկանալ, կամ թէ մոռացայ ծանուցանել, հրամայեսջիք։

Ողջոյն ամենեցուն եւ յամենեցուն։

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

760.

* Հայր Յակոբոս Վրդ. Իսավերտենցին - Նէապօլիս [Նափոլի]

Ս. Ղազար, 1 Փետր[ուարի] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր [1],

Յետ հարցանելոյ զողջոյնդ, մանաւանդ ակն ունելոյ լսել զլաւագոյն առողջութիւնդ, զառաջին հարցմանդ տաց այժմ պատասխանի, այսինքն զջրհեղեղսն դիպաց բեւեռագիր արձանաց. ընթերցաք եւ մեք զայնմանէ ի Levant Herald օրագրի, որ եւ մեծապէս ասէ գրաւեալ զուշ Անգղիացւոց։

Քաղաքացի տեղւոյդ (Նէապօլսոյ) L. de Robert բժիշկ որ ի բազում ամաց հետէ բնակէ ի Տրապիզոն, հրատարակեալ է այդր ի ձեռն բարեկամի իւրոյ տետրակ մի, զոր թէ եւ կարծեմ թէ գիտիցէք, այլ նշանակեցից առ յապահովութիւն. Rapporto sulla memoria L'Armenia e i suoi monumenti del Dot. L. De Robert [2], letta all'Accademia nel dì 3 Luglio 1872 da Nicola Corcia. յորում որպէս տեսանէք զ Վանայ արձանս սեմական լեզուաւ ասէ եւ ոչ արիա­կան։ Նոյն ինքն հեղինակն Րոպերդ գրէ եւ ինձ եւ առաքեաց թերթ մի զիւր ձեռագիր մակագրեալ Van e sue scritture Cuneiforme, որում դասէ նախ զտառս 100իւ չափ, ապա երիս արձանա­գրու­թիւնս համառօտս, լատին թարգմանութեամբ եւ վերլուծութեամբ։ Եւ հարցանէ զկարծիս իմ, եւ ըստ այնմ ասէ յառաջ վարել զքննութիւնս իւր կամ իսպառ ձեռնթափ լինել, ես ըստ տգիտութեան իմոյ պատասխանեցի այնպէս, զի կարծեմ թէ խրախուսի երկասիրել։ Ոչ իշխեցի առաքել այդր զՁեռագիրն, զի գուցէ չկամիցի զարտաքս հանելն ի վանաց, այլ ասացի նմա թէ գոյ եւ ի մեզ ոմն պարապող այդպիսի վերծանութեանց։

Գալով առ Հայր մեր Լուսաւորիչ, գտի յիշատակ հնագունի գրոց պատմութեան վարուցն, իտալերէն եւ տպագրեալ այդր ի Նաբոլի, յամի 1576, հեղինակն է Blasio կամ Biagio Acciauolo U. J. D. [3] ոչ գիտեմ զինչ նշանակեն երեքին յետին տառքդ, դարձեալ միւս եւս պատմիչ Angelo Volpe de Monte Peloso [4], նոյնպէս տպագրեալ ի Նաբոլի, 1636 [5]. Զերկոսին զայսոսիկ եւս մանաւանդ զառաջինն եթէ յաջողեսջիք գտանել, առանց անձնական աշխատութեան եւ ծանրութեան, լիցին ի կատարելութիւն հաւաքմանց մերոց։

Իսկ զ Չիդդատինեայ գործն տեսի, չորք թղթիկք բանք են, անարժան գործ կամ գիրք կոչելոյ, որպէս եսս կարծէի։

Չունելով ասել այլ ինչ ի ժամուս, ողջունիւ եղբարց մերոց մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

761.

* Հայր Յակոբոս Վրդ. Իսավերտենցին - Նէապօլիս [Նափոլի]

Ս. Ղազար, 11 Փետր[ուար] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Աւուրբ զկնի թղթոյդ ընկալայ եւ զ Վոլբէ, զՎարս Լուսաւորչի [6], յորում արդարեւ չիք ինչ նոր բայց միայն, զի թիւ մի յաւելու ի լուսաւորչական հաւաքածոյն, յորում հնագոյն կարծեմ է անգիւտն Acciuolo.

Աւադիկ Րոպերդի բեւեռագիր ընթերցուածքն [7]. յերկրորդումն որ երկարագոյնն է, մի ըստ միով եդեալ էր զերկոսին եւս օրինակս արձանագրին, տող առ տող։

Ընթերցայ ի նոր թիւ մի Լէվընդ օրագրի եթէ լրագրապետ մի Լոնտրայ [8] մատա­կարարէ 1000 կինէ ոսկի Սմիտհայ ընթերցողի ջրհեղեղական արձանին, զի երթիցէ ի Բաբելոն հետախուզել զայլ եւս նշխարս. եւ մնան առնուլ հրաման յանգղ[իական] պետութենէն վասն ճանապարհորդութեան Սմիտհայ, զի թուի թէ մի ի վերակացուաց է թանգարանին եւ ոչ կարէ ընդերկար հեռանալ՝ անհրաման ի պետութենէն։

Այսօր առաքէ Հ[այր] Գրապետ զ Խորենացին եւ զ Ինճիճեան ի թղթատուն տեղւոյդ, որ­պէս զնամակս ferma in posta գրելով. զոր ինչ եգիտ առաքէ, ոչ ունելով առ ձեռն հին օրինակ։

Խորխոռունեաց երկիր ՝ ըստ անուանց Խոռայ Հայկազնոյ եւ եղբարց եւ եղբօրոր­դեաց գուշակիւր լինել յերի Բզնունեաց. արդ եւ Հ[այր] Ներսէս մեր նշանակէ անդ առ ծով­եզերբն զ գիւղաւանն Խոռանց. որով լինի գաւառն՝ ընդ մէջ Խլաթայ եւ Արճիշոյ, ի մէջ փակելով եւ զբարձրագագաթն Մասեաց լեառն, յայտ է թէ ոչ զ Արարատեանն Մասիս, այլ զկոչեցեալն Սիփան տաղ։ - Են եւ այլ Խորխոռունիք, որպէս ծանուցանէ Վարդան աշ­խարհագիր, ի ծայր Գուգարաց աշխարհի, կամ յարեւելից հիւսիսոյ Տաշ­րաց, մերձ ի սահ­մանս Վրաց, որոյ գլխաւոր տեղիք կոչին Խոժոռնի եւ Խոռակերտ կամ Խորխոռունիք։

Եթէ յաւելու ինչ ի փոքր դանկաց առաքելոց ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գործա­կա­լէն վասն հին գրենոյն եւ բաւիցէ առ Pietro di Stefano որ զսուրբ տեղեաց Նաբոլեայ [9], արկ­ջիք եւ զայն ի հին չանթայ [10] մեր զի թէ ոչ գործն՝ այլ հեղինակն կարծեմ ունի ինչ յա­րա­բերութիւն հայկական. քա՜ւ եթէ ի ճակատու գրոցն որոշակի ասիցի լինել իտալացի ոք։

Մաղթելով բարեկենդան, թէ ոչ քաղաքական, այլ առողջական ողջունիւ եղբարց մերոց, եւ համբուրիւ սրբազան նշխարաց Լուսաւորչին, մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

762.

* Հայր Ստեփանոս Վրդ. Եազըճեանին

Ս. Ղազար, 21 Փետր[ուար] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի խնդրելս զ Ստեփանեանն Բ. համարէի՝ թէ ըստ առաջնոյ գրութեանդ՝ գինն չիցէ աւելի քան զ Կրաւինային, զոր առաքեցէք. իսկ 20 կամ 15 ֆր[անգ] յոյժ հեռի է ի մէնջ, մանաւանդ զի տակաւին եւ յայտ իսկ չեղեւ իսկութիւն հեղինակին. իմ խնդրածն Pietro է եւ ոչ Paulo. մնասցէ առ ժամս ի տեղւոջն գրքոյկն, բայց եթէ առանց Ձեր աշխատութեան, կարէիք տալ գաղափարել զճակատ գրոցն, հեղինակաւ եւ թուականաւ, բարի է։

Առաքեմ այսօր զ Corcia ի [11] տետրակն, կամ զ Րոպերդեան [12] տեղեկութիւն զ Վանայ եւ զՀայոց բեւեռագիր արձանաց, յորում յիշէ կարծեմ եւ զընթերցուած Լընորմանայ [13]. - ահա նոր ընթերցող եւ նորահրաշ ընթերցուած. զի որպէս լուայ այլուստ, սա զլեզու արձանա­գրութեանցն գտանէ Վրացերէն։ Գրուած հեղինակին կոչի Lettres assyriologiques, եւ են երեք թուղթք, մին գրեալ առ Տիւլորիէ, եւ ի սմա ճառի զհայկական արձանաց։ Զայսոսիկ լուայ կամ ծանեայ այլուստ, իմ չէ ընթերցեալ զգործն, այլ գրեցի առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս [14], զի թէ կարիցէ ի ձեռս բերել՝ առաքեսցէ։

Վարդանանք եւ Ղեւոնդեանք ընդունելով զմաղթանսդ՝ փոխանակ մաղթեն հասե­լու­թիւն եւ հաստատութիւն յառողջութեանդ, եւ առանձինն ողջունէ Վ[երապա­տուեալ] Հ[այր] Աբրահամ։

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

763.

* Հայր Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 Հոկտ[եմբեր] 1873

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Թէպէտ եւ գուշակէաք, զի հասցեն Քեզ եւ մեզ վիշտք այդր վասն ծանօթ եւ անծանօթ իրաց, այլ ոչ կարծէաք այդքան տմարդութիւն կամ խաբէութիւն, որչափ տան գուշակել հեռագրութիւնք Քո եւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օքսենտեայ յետ որոց չունե­լով իմ այլ ինչ տեղեկութիւն, (զի ստիպիմ այսօր վերադառնալ ի գիւղ մինչչեւ հասեալ նամականւոյդ ի Պօլսոյ) երկտողիւս չհանդուրժեմ լռել, զի որպէս դրակից եւ սրտակից կարեկից եմ Քեզ եւ քոյոցդ, մանաւանդ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորիսի, եւ արդ յաղօթս կամք ապաստան, մինչեւ յետ աւուրց ընկալեալ ի Ձէնջ նամակաւ զեղելոցն պատմութիւն՝ գումարեսցուք ի ժողով, յոր սակս արդէն ազդ արարեալ է Վեհի առ առա­ջակայս։ - Ի հեռագրութեանցն ինձ այնպէս թուեցաւ թէ մերայինք բանադրեալք կամին կալ մնալ ի Քաղկ[եդոնի] տան եւ գործակցել Քեզ եւ ընկերացդ. որով յապահովել իմն զիւրեանց յարակցութիւն ընդ Միաբանութեանս, եւ ո՛ր եւ է դիտմամբ խառնակութիւն իմն եւ արգել լինել Քեզ եւ դիտման Ժողովոյս, թէ եւ ակամայ արասցեն։ Ինձ այսպէս թուի թէ չէ արժան Քեզ թուլանալ, այլ թէպէտ՝ միշտ սիրով եւ հեզութեամբ վարելով՝ ծանուցանել զի այդպէս խառնակցութիւն իսպառ վարակեսցէ զՄիաբանութիւնս, եւ եղծցէ զողջոյն։ Ոչ թուի մեզ արժան բռնութեամբ գործել, այլ եւ ոչ բռնացելոցն զիջանիլ, կամ իրաւախոհ լինել յայնպիսի ինչ՝ որ հակառակ իցէ հրամանաց Հռովմայ եւ Ուխտիս. յստակելի է ըստ կարի, թէ եւ տագնապք հասցեն, լաւ է ի սկզբան եւ մի անգամ կրել քան յերկար յանստոյգ եւ ի խառնակ վարանիլ։ Այսոքիկ ըստ իմ խելաց ի ժամուս. բայց զաւելին սրտիւ մաղթեմ եւ հոգւով՝ քաջալերութիւն. եւ ըստ վաստակոցդ եղիցին պսակք։

Ողջունելով մի մի զԳործակիցսդ եւ զ Ե[ղբայր] Ստեփանոս մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

764.

Մարի Ժան Պրոսսէին [15]

Venise, St. Lazare, 12 Octobre 1873

Cher Monsieur,

J’ai parlé avec le R. Directeur de notre Imprimerie; de la Bible de 1733, que nous appelons la Bible de Mkhitar [16], il n’a que deux ou trois copies au plus, et elle est recherchée: il a dernièrement refusé le prix de 300 francs qu’on lui offrait; aussi je crois qu’il se tiendra au prix noté dans le catalogue [17]. Il pense remettre une copie au Consulat Impérial Russe de Venise, pour l’envoyer à votre Académie. Il y ajoutera quelques nouvelles productions de nos presses, que j’espère l’Académie voudra bien agréer.

Je suis non seulement charmé, mais étonné même de votre activité dans la traduction de nos historiens [18]: il faudrait vous en trouver une nouvelle série de ces historiens perdus que nous regrettons tant.

Je ne sais absolument rien du nom que les Géorgiens donnent aux religieux Augustins. Quant aux termes ecclésiastiques cités par Arakiel [19], vous trouverez quelques notices sommaires dans cette enveloppe [20].

Adieu, portez-vous bien.

Votre serviteur
P. Leon M. Alishan

P. S. Comme notre directeur ne se rappelle pas bien, il vous prie d’avoir l’obligeance de nous indiquer le dernier volume ou année de « Բազմավէպ » que vous avez, pour qu’il vous envoie la suite.

Թարգմանութիւն

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 12 Հոկտեմբեր, 1873

Յար­գե­լի պա­րոն,

Ես խօ­սած եմ մեր տպա­րա­նի տե­սու­չին հետ, 1733 թուա­կա­նին հրա­տա­րա­կուած Աս­տուա­ծա­շուն­չի մա­սին, զոր մենք Մխի­թա­րի Աս­տուա­ծա­շունչ կ՚ա­նուա­նենք։ Եր­կու կամ երեք օրի­նակ ու­նինք, եւ խիստ հա­զուա­գիւտ է: Վեր­ջերս տե­սու­չը մեր­ժած է երեք հա­րիւր ֆրան­քը, որ կը տրուէր այդ գիր­քին հա­մար եւ կը կար­ծեմ, որ ան կը պա­հան­ջէ այն նոյն գի­նը, որ նշուած է մեր գրա­ցու­ցա­կին մէջ։ Ան կը մտա­ծէր մէկ օրի­նա­կը յատ­կաց­նել Վե­նե­տի­կի ռու­սա­կան կայ­սե­րա­կան հիւ­պա­տո­սա­րա­նին, որ­պէս­զի անոնք ու­ղար­կեն ձեր Ակա­դե­միային։ Տե­սու­չը, մեր տպա­րա­նի քա­նի մը նոր հրա­տա­րա­կու­թիւն­ներ ալ պի­տի աւելց­նէ, եւ յոյ­սով եմ, որ Ակա­դե­միան պի­տի փա­փա­քի ըն­դու­նիլ։­

Ես ոչ միայն հիացած եմ, այ­լեւ զար­մա­ցած մեր պատ­միչ­նե­րու թարգ­մա­նու­թեան նկատ­մամբ Ձեր ցու­ցա­բե­րած եռան­դին վրայ: Ձե­զի հա­մար ան­հրա­ժեշտ է գտ­նել նոր շարք մը այս կո­րսուած պատ­միչ­նե­րէն, որոնց կո­րուս­տին հա­մար այն­քան կը ցա­ւինք։ Բա­ցար­ձա­կա­պէս ոչինչ գի­տեմ այն անու­նին մա­սին, որ վրա­ցի­նե­րը կու տան Օգոս­տի­նեան կրօ­նա­ւոր­նե­րուն։ Գա­լով Առա­քե­լի նշած եկե­ղե­ցա­կան եզ­րե­րուն, այս ծրա­րին մէջ յա­ւե­լեալ քա­նի մը նշում­ներ պի­տի գտ­նէք:

Մ­նա­ցէք բա­րով, քա­ջա­ռող­ջու­թեամբ.

Ձեր ծա­ռան
Հ­[այր] Ղե­ւոնդ Մ[ար­գար] Ալի­շա­նեան

Յ. Գ. Քա­նի որ մեր տնօ­րէ­նը լաւ չի յի­շեր, կը խնդ­րէ Ձեզ­մէ, որ բա­րե­հա­ճիք նշել, թէ որն է Ձեր ու­նե­ցած «Բազ­մա­վէպ­»ի վեր­ջին հա­մա­րը, կամ տա­րին, որ­պէս­զի Ձե­զի ու­ղար­կէ յա­ջորդ հա­մար­նե­րը։

765.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 17 Հոկտ[եմբեր] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յառաջ քան զամենայն աներկմիտ լինել՝ զի աղօթք մեծագոյն հնարք՝ անպակաս լինին եւ ի մէնջ, առ ի լուծումն բազմակնճիռն խնդրոյն ծանօթի, որ թերեւս անակնկալ իմն սքանչելեօք լուծցի. այլ ցայն վայր՝ ոչ միայն համբերութիւն, այլ եւ հեզութիւն, ներե­լով ի սրտէ՝ հակառակացն, եւ բերանով զգուշանալով ի կշտամբանաց ծանունց, թէպէտ եւ իցեն արժանաւորք։ Քանզի, որպէս երեւի, թողեալ զանձինս՝ զդիմակացսն քննեն. թողեալ զգերանս՝ շիւղախնդիր լինին. բանս ինչ եւ բառս իսկ որսալ ի Քէն փոր­ձեսցեն, զոր առեալ կշռեսցեն յիւրեանց կշիռս եւ միշտ պակաս գտցեն։ Ինձ թուի թէ անօգուտ է շատ խօսել ընդ այնպիսիս՝ որ ոչ օրինօք գործեն, այլ խաբէութեամբ եւ բռնութեամբ. եւ թէ պարտ իցէ ըստ Քո իսկ առաջարկութեան եւ խոստման՝ կալ ըստ կարի ի ծանրութեան եւ չէզոքու­թեան, նաեւ յայսպիսի դէպս. թէպէտ եւ կերպարանափոխ եղեն իրքն, եւ չէ մարթ ըստ առաջնոյն կալ չէզոք, մանաւանդ զի արտաքոյ գտանիք վանա­տանն. եւ ի հոգեւո­րականս առաւելագոյն հարկ լինի մերձենալ յասացեալ Հասու­նեանսն. ոչ իբրեւ ի Հասունեանս այլ իբրեւ ի Պապականս. յաւելորդ եւ յոչ յոյժ կարեւոր ընտանութենէ զգուշանալ էր կարծիքս։ - Մեր բնական դատաւոր եւ ապաստան հարկ է լինել Օսմ[անեան] Դրան, առ որ եւ դիմեալ ես, եւ աստի գրի առ Պաշտօնեայն. - այլ ես չյուսամ յարդարութիւն դոցա, մա­նա­ւանդ յերագահաս արդարութիւն, որպէս արժան էր առնել յայսպիսի դէպս, ուր ակն յայտնի է բռնութիւն եւ յափշտակութիւն. եւ Պէյլիկճիպաշիդ ասէ թէ վանատեղին ընդ իշխանութեամբ իցէ Քիւփէլեանի [21] ! Հարկ լիցի ապա թէ եւ ակամայ, դիմել, որպէս եւ առնեսդ, յօտար տէրութեան պաշտպանութիւն, այլ զգուշութեամբ եւ գաղտ եւ փորձելով իմն առնելի ի սկզբան առ ի չխրտուցանել ոչ զՕսմանիկն եւ ոչ զազգայինս. բայց եթէ յայտնի անիրաւեսցի եւ Դուռնն։ Այսոքիկ իմ առանձինն խորհրդածութիւնք, կամելով կարեկից եւ մխիթարակից լինել Քեզ եւ քոյոցդ, որպէս եւ եմս անմոռաց, եւ ողջունեմ այսպէս զմէն մի՝ մինչեւ ց Եղ[բայր] Ստեփանոս։ Զգոյշ լեր, զի մի՛ փորձեսցին երիտա­սարդքն յընկերացդ, ի պէսպէս լրոց եւ տեսութեանց. վասն այսորիկ եւ թելադրէ Վեհս եւ Ժողովն՝ հաւաքել Ձեզ ի մի բնակարան։

Յի՞նչ միտս կայցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Բառնաբաս ՝ որոյ չէր ստորագրեալ ընդ այլոց։ Խնդրեմ աւանդել նմա զթուղթս, եւ եթէ ներեսցեն հոգք Ե[ղբայր] Ստեփա­նոսի ՝ տալ նմա Նշմարս մի Հայկականս, եթէ գուցէ անկազմն՝ զբովանդակն, այսինքն զ՚3 եւս Պրակսն, եթէ կազմելիք իցեն՝ զ՚Գ միայն, զոր գրեալ եմ առ Հ[այր] Բառնաբաս առաքել ի Տրապիզոն առ Երուանդ Վիջ[էն] Խորասանճեան փոխանակ լուսագիր պատկերաց ինչ յղելոց առ իս։

Ողջունելով զբարեկամս հարցանողս՝ մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Մի՛ հոգայցես տալ պատասխանի թղթոցս, շատ են քեզ այլ զբաղանքդ եւ գրելիք, բայց եթէ ունիցիս ինչ կարեւոր յանձնելի։

766.

* Հայր Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 Նոյեմբ[եր] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի վիշտս եւ ի վշտակցութեան դիպացս՝ այս մեծ մխիթարութիւն է ինձ, զի որք Տեառնակամութեամբ համբերէք՝ վարձս առատ ընդունիջիք ի Նմանէ, եւ օրհնութիւն եւ սէր յՈւխտէս։ Թուեալ էիր զամենեսին ընդ որս հարկ լիցի պայքարել, մոռացեալ զմին, որ ինձ դժուարագոյնն թուի եւ գրեաթէ պատճառ ամենայնի կամ յերկարիչ, այն ինքն է Թուրքն. զի արդարակորով պետութիւն կարէր ի սակաւու վճարել զգործն եւ զգործս. իսկ դա յերկա­րա­ձգէ ոչ միայն զգործն, այլ եւ զգործողս յիրար ձգէ. գուցէ շատասցի ասելով Սէնին հագ­գըն վար. Սէնին տէ հագգըն վար [22] ։ Վասն որոյ եւ սոսկագոյնս ապաւինիմք ի Բարձունս, ի հարկէ ոչ իսպառ ձեռնթափ եղեալ. այլ թուեցաւ մեզ թէ ոչ իցէ շատ օգուտ գուցէ եւ վնաս ոչ սակաւ՝ խօսակցել եւ վիճել շատ ընդ ազգայնոց եւ ասել՝ թէ մեք չէզոք կացցուք. զայդ՝ գործով քան բանիւ արժան թուի ինձ ցուցանել, որքան ներէ մարդկայինս խոհեմութիւն, յայսմ դժուարակնճիռն առթի։ Ազգայինքդ այդոքիկ եւ որք ըստ նոցին, թուին ինձ այնպէս իմն ելեկտրացեալ՝ զի զամենայն զոր լսիցեն ի մէնջ՝ ի մեղադրանս մեզ եւ հակառակ ինքեանց գրիցեն. եւ զի ոչ գնայ առ նոսա բան՝ ինձ թուի ազդողագոյն լռութիւն կամ սակաւախօսութիւն։

Խնդրեմ զծրարեալս առաքել առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մաղաքիա թէ հաճիս ընթերցիր եւ յաւել ի նոյն զոր պատշաճ դատիս, քանզի գրէ տակաւին եւ խնդրէ զմոնասենեակն, թերեւս չգիտելով, զի մեք ինքնին կամք արդ ի նմին. այլ Տէր ծագեսցէ զլոյս իւր, եւ եղիցի ուրախութիւն ուղղոց սրտից. որում այժմէն փափագելով հաղորդ լինել Արգոյ եղբայրութեանդ մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ողջոյն բազում ուխտակցաց եղբարց հաւատարմաց։

767.

* Հայր Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 Նոյեմ[բեր] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յետ կնքելոյ եւ յանձնելոյ առ Վեհ զգրեալս յանցելում եօթնեկի՝ ընկալայ զՔոյդ, յորում հարցանես զդրամոց հայազգի կայսերաց Բիւզանդացւոց եւ առանձինն զ Վար­դա­նայ։ - Որչափ կարացի քննել ի դրամադարանին՝ ոչ գտի այնպիսիս. այլ վատութիւն դարա­կացն կամ արկեղն՝ չեթող զամենայն բանալ եւ քննել, քանզի ունելիք նոցին (դարակաց) դժուարըմբռնելիք են, եւ դարակքն ոչ գիտեմ ուռուցեալ թէ շեղեալ՝ պնդեալ կռուեալ կան տանջեն զմատունս եւ ոչ բանին։ Կայր կնիք կամ գաղափար մի ոսկի դրամոյ Լեւոնի Հայկազնոյ, եւ ի վերայն գրեալ թէ դրամն գտանի առ իշխանազին միոյ ի Բալերմոյ։ Ունիմք 3 կամ չորս ոսկի դրամս Մեծին Ալեքսանդրի, որ թերեւս աւելի իցեն մեզ. եթէ ընդունիցի բարեկամն մեր փոխանակաւ, եւ կարիցէ ինքն վաճառել, գուցէ շահաւոր լիցի երկոցուն եւս։ Յիշեմ զի մինչ ի Բարիզ էի՝ յանձնեաց նա ինձ գնել արծաթի դրամ մի Աղեքսանդրի, որոյ թէպէտ եւ քիթն քերած էր, որպէս յիշեսցէ եւ նա, ի վերայ այսր յանձն էառ նա, գնեաց եւ վաճառեաց եւ կարծեմ երկիցս գնեալ եւ վաճառեալ էր զնոյն զայն դրամ։ Աստի կարծիք եղեն ինձ թէ խնդրիցին եւ ոսկի դրամք Աղեքսանդրի։

Զկարեւոր հարցմանէդ կարծեմ պատասխանեսցեն Վեհ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին վասն որոյ ես աղօթից սատարութեամբ եւ սիրով մնամ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

768.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 28 Նոյ[եմբեր] 1873

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Համառօտիւս ծանուցանեմ, զի յարկեղ գրոց որ այսօր մեկնի աստի՝ եդաւ օրինակ մի Յուշկաց [23] յանուն Վ[երապատուեալ] Հօրդ, զոր ի տալդ ողջունեսցես զՆա, եւ լիցին տուրքն ընդ Քո եւ ընդ իմ։

Կայ եւ Շնորհալի [24] մի յանուն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Յովհաննու [25], զոր եւ խնդրեմ հասուցանել առ նա ինքն։

Աղաչեմ զերծուցանել զիս ի թախանձանաց Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Մաղաքիայ, զի դարձեալ գրէ զՍեաւ սենեկէն, զմետալից, եւն. եւն.. ես երիցս գրեցի զեղեալսն, թուի թէ չժամանեն թուղթք. կամ թէ ցնորիմք։

Շնորհ ունիմք շաքարեղինացդ, իցէ՜ թէ եւ դու ճաշակէիր անդ զբարոյականն. այլ ակն ունիմ թէ համբերութիւնդ եւ սէր Ուխտիս առաւել եւս քաղցր իցեն։

Ողջունելով զՎ[երապատուեալ] ՀՀ. [Հարս] Գրիգորիս եւ Սամուէլ [26], եւ զծեր եղբայրն Ստեփանոս, եւ զհաւատարիմ բարեկամս, եմ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

769.

* Հայր Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Դեկ[տեմբեր] 1873

Սիրելի եւ Յարգոյ Եղբայր,

Բաղխեմ զորմ սենեկիս, եւ ոչ լսի անդրաբաղխիւն դրացւոյս. բաղխեմ, այլ մինչչեւ իսկ բաղխեալ՝ լսելի լինի ձայն սրտին։ Զնոյն անշուշտ լուար եւ լսես իսկ առ յինէն յայսպիսի կրկնապատիկ տօնական եւ յիշատակի հին եւ նոր աւուրքս, զորս յամենայն սրտէ շնորհաւէտ կամ օգտաւէտ. մաղթեմ անուանակցիդ Այն մերոյ Մանկացելոյ, նախ հոգւոյդ եւ ապա երկրաւոր լծակցի նորին։ Յուսամ թէ պատկառեալ ի շնորհաց աւուրցս՝ թոյլ տուաւ կամ տացի Քեզ եւ ընկերիդ մի՛ զուրկ մնալ ի պատարագելոյ ի տօնիս. իսկ եթէ ոչ այսպէս՝ փոխեսցես զսեղան Խաչին ի մսուրն, եւ անդ պատարագեսցես եւ պատարագեսցիս, անդէն յիշելով Քո զմեզ որպէս եւ մեք միւսումն զՔեզ եւ զուխտակիցքդ. որոց ամենեցուն մաղթելով զնոր ամ մերձեցեալ եւ զաւարտիչ ընդերկարել վտանգացս, մնամ փարելի ողջագուրմամբ

Հոգեկից եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]