1893

1825.

Ազնիւ Խմբագիրք « Մշակ » Օրագրի [1]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 2 Յունուարի 1893

Արեւմտեան կաղանդի օրը՝ երբ հին եւ նոր տարւոյ, անցելոց եւ մնացելոց վրայ կը խորհըրդածէինք, հասաւ ձեր գուժաբեր հեռագիրն, զգացուցիչ մահուան Գրիգորի Արծրունւոյ [2]: Նոյն իսկ իր արուեստն, այսինքն լրագրութիւնն, գրեթէ ընդհանրութեան մեր ազգին ծանօթացուցած ըլլալով զինքը, իր նշանաւոր հանճարովն եւ բացատրութեամբք (զոր անշուշտ մերձաւորքն աւելի եւս պիտի ծանուցանեն ի լրագիրս), ընկերացս եւ ինձ մնաց միայն յայտնել մեր ցաւակցութիւնն՝ իր ազգականաց, բարեկամաց եւ բանասիրաց, ասոնց մէջէն այսպիսի տաղանդաւոր մէկու մ՚ալ պակսելուն համար, որ (ի բաց թողլով գրչին երբեմն կարծրութիւնն եւ առանձին կարծիքները կամ գաղափարները), ժամանակիս մեր առաջին գրչաց մէկն էր. հնարագէտ, հաստատամիտ եւ անխոնջ, որոյ վկայ պիտի մնայ իր քսանամեայ «Մշակն» [3] ։ Քառորդ դարու մի առաջ ի Վենետիկ առ ժամանակ մի կենալով եւ հայերէն լեզուի կրթութիւն ընելով մերայնոց քով, աւելի ալ ծանօթ էր մեզ [4], որով կըրնաք վստահօրէն ընդունել մեր համարմունքը, եւ հաղորդել զնոյն, եթէ հաճիք, մասնաւորապէս իր գիտնական եղբօր, Պ[արոն] Անդրէասի [5] ։

Խմբագրացդ «Մշակի» բարի յաջողութիւն մաղթեմ։

Հ[այր] Ղեւոնդ Ալիշան

1826.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 յունու [ ար ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Մենք մտանք ի նոր տարի, Քու եւ սիրելի եղբարց մաղթանօք, որոց փոխարէն մաղթեմ ի Փրկչէ հասարակաց եւ մասնաւոր շնորհքներ՝ ըստ իւրաքանչիւր կարօտութեան. մէկ մ՚այլ այդ Քաղկ[եդոնեան] վարժատան խնդրոյն համար, աղօթելով եւ աղաչելով որ խաղաղութեամբ, հնազանդութեամբ եւ սիրով աւարտի, երկու կողմէ ալ. եւ հանգիստ եւ զուարթ, ըստ կարելւոյն, կաղանդ մի ընէք, զմեզ ալ մասնակցելով, որ շատ եւ շատ վշտանամք եւ վարանիմք այդպիսի դիպուածներէ։ Տէրն յաջողէ զբարին, եւ զմեզ լուսաւորէ եւ զօրացընէ։

Մաղթանօքս ողջունէ զՊ[ատուական] Հարս մեր եւ եղբարս, եւ ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1827.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 4 յունուարի 1893

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Այս են կեանք մարդոյ, սկսանել երբեմն զԱմանոր յիշատակաւ մեռելութեան. այլ ի մեռելութենէ անտի ծնանին իսկական կեանք, անմահականն. եւ այս լիցի Քեզ եւ ինձ մխիթար՝ ի զրկմանս, յայնպիսւոյ արժանաւոր եւ սիրելւոյ Հօրէ եւ եղբօրէ. որոյ, ինձ մերձաւոր եւ մերձեցուցիչ յիշատակ է հանգստատուն իւր, զոր օր ըստ օրէ ողջունեմ յելանելս ի պարտէզն։ Ոչ փոքր հաճութեամբ եւ մխիթարութեամբ ընթերցայ զսրտառուչ բանս Քո, եւ փափագեմ զի լաւագունիցն քան զայն լուիցէ Տէր, այսինքն վասն աղօթից յօգուտ հոգւոյս զգաստութեան քան երկար կենաց. որ որքան եւ երկարեսցի՝ արդէն յերկարեալ է. այլ ինձ դիպողագոյն է մաղթել Քեզ եւ նմանեացդ, զի եւ կեցջիք եւ կրեսջիք սիրով եւ արիութեամբ, եւ ալէզարդ եւ պսակազարդ հասջիք առ նախընթացսն։

Ցաւէ ինձ զի եւ յամառեալ մաղձախտն տագնապեցուցանէ զձեզ, չառեալ ակն եղանակի տարւոյ եւ Պոնտական բարեմոյն ափանց. բայց յուսամ թէ արդ նուաղեալ է, թերեւս եւ անհետացեալ, եւ գարուն ակնկալեալ մոռացուսցէ փոքր ի շատէ զտագնապդ։

Մաղթելով եւ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Աթենոգինեայ եւ Հ[օր] Յակովբայ զկենսաբեր շնորհս Փրկչին եւ զժպիտս Ամանորոյ, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1828.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 11 յունու [ ար ] 1893

Պատուական Հայր,

Երեկ իրիկուն (10 Յունուար) ընդունեցայ ապահով խաւրած ձեռագիրդ։ Ես սխալ գրեր եմ, հիմայ ի վանքս տպուագրածն Փիլոն է եղեր եւ ոչ Արիստոտէլ։

Դարձեալ շնորհաւոր տարի Քեզ եւ եղբարց մերոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1829.

Professor Emilio Teza- ին [6]

San Lazzaro, 4 febbraio 1893

Pregiatissimo Signor Professore,

Ecco finalmente dopo così lungo parte ciò che è venuto a luce. Causa del ritardo affari di stampa, disegni, ecc. Cosa disse Ella per il mio sì lungo silenzio; e cosa diss’io nel mio interno per avermi mostrato sì esigente e sì ingrato! Forse sì il primo, ma giammai il secondo, anzi ho nutrito tanti e tanti mesi la mia sincera e rispettosa gratitudine verso Lei eccellente nostro amico; e questo sentimento che ora esterno è proprio mio.

Le mando tre copie; una per Lei, un'altra per chi crederà dare, il terzo per ritornare a me, se avrà voglia di ritoccare e correggerla ancora.

La seconda parte, cioè i Documenti, spero si pub [ b ] licherà nel corso di quest'anno.

Obbligatissimo
P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 4 Փետրուար, 1893

Թանկագին Պարոն Փրոֆեսոր,

Ահա վերջապէս յետ երկար ժամանակ անց լոյս ընծայուեցաւ: Ուշացման պատճառը տպագրական գործերը, պատկերներն էին եւ այլն: Աստուած գիտէ ի՞նչ ըսիք իմ այս երկար լռութեանս մասին. ես ալ ինծի ներքնապէս ինչ ըսի, այսքան պահանջկոտ եւ այսքան անշնորհակալ ըլլալուս համար: Թերեւս առաջինը՝ այո, բայց երկրորդը՝ երբեք, մանաւանդ թէ ես այս երկար ամիսներու ընթացքին միշտ իմ անկեղծ եւ յարգալիր երախտագիտութիւնս տածեցի Ձեզի հանդէպ՝ որպէս իմ բացառիկ բարեկամս: Եւ այս զգացումը, որ այժմ կը դրսեւորեմ, իսկապէս իմս է:

Ձեզի կ՚ուղարկեմ երեք օրինակ. մէկը Ձեզի, երկրորդը անոր որուն դուք յարմար կը սեպէք, իսկ երրորդը՝ վերադառնալի ինծի, եթէ դարձեալ փափաք ունենաք հպումներ եւ սրբագրութիւններ կատարելու:

Երկրորդ մասը, այսինքն՝ վաւերագիրները, յոյսով եմ որ այս տարուայ ընթացքին կը տպագրուի:

Միշտ պարտական՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1830.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Փետր [ ուար ] 1893

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Խնդիր իմ այս էր, տեղեկանալ ի Բարիզ թէ արդեօք Duc de Luynes [7] իցէ՞ սիրող եւ գնող հնութեանց (որպէս դրամք, քանդակք, արձանիկք), եւ որպէս հաւ իւր, որ գնեալ է ինչ ինչ յեղբօրէ իմէ, եւ սա ունի թանկագինս ինչ վաճառելիս։ Յետ տեղեկանալոյ զճաշակէ եւ զկամաց դքսին՝ կարեմք առնել զպատշաճն։

Խնդիր մի եւս է իմ առանձինն, տեղեկանալ յարեւելագիտաց կամ ի լսարանէ արեւելեան լեզուաց թէ արդեօք հրատարակեա՞լ իցէ թարգմանութեամբ l ’ Agriculture Nabathéene [8] արաբացի գրուած, զորմէ բազում ինչ գրեալ են արեւելագէտք, այլ ցամն 1876 չեւ եւս էր թարգմանեալ եւ հրատարակեալ. յայնմ հետէ ոչ գիտեմ. եթէ ոչ ի Փռանկաստան մարթ է թէ եւ ի Գերմանիա կամ այլուր իցէ հրատարակեալ. զայս՝ ի գիտնոց ստուգել։ Եւ թէ իցէ թարգմանեալ եւ տպագրեալ՝ ծանուցանել զգին գրոցն, եւ ողջ լինել։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1831.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Փետր [ ուար ] 1893

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ստոյգ է բան ծերունի Պատուելւոյն Սիմէոնի. (Հա՞յ իցէ դա եթէ օտարազգի. թուի ինձ առաջինն). յորժամ, 30 ամաւ թէ յառաջ կամ յետոյ, եկն բարեյիշատակ Բագրատունին [9] մեր, եբեր զգրեալն ի նմանէ ձեռագիր, որ է Դաւթի Վարդապետի Մեկնութիւն Եսայեայ, եւ ասէր գնեալ 75 դահեկանաւ, եւ զկարծիս իմ հարցանէր վասն գնոյն. դահեկանն յայնժամ սակաւ ինչ աւելի արժէր քան յայժմուս. բայց թէ աւելագոյն եւս արժէր՝ պատուականագոյն եւս է մատեանն։ Զնոյն է իմանալ եւ զՁեռագրաց զոր արդ ունի Պատուելիդ. մարթի նմա ողջամբ հասուցանել զայնոսիկ ի տար աշխարհն այն, գուցէ եւ զգուշութեամբ պահել. այլ միշտ տարագրութիւն է յուսումնական աշխարհէ եւ սպանութիւն իմն ի մերոյս սեփական աշխարհէ եւ դպրութենէ. անդ իբրեւ հնոտի ինչ յարգեսցի, աստ առ ի մէնջ՝ պաշտեսցի, եւ յիշատակ պարգեւողին կամ վաճառողին մեզ՝ յաւերժասցի. ընդ հակառակն՝ լաւ էր ինձ չիմանալ զտարագրութիւն մատենիցն հայրականաց, քան անհասանելի հետազօտութեամբ հայել անդր՝ ի զուր։ Եթէ ըստ խոստմանն եկեսցէ այսր Պատուելին՝ յուսամ երկուստեք գոհ լինել. եւ եթէ հարկ եւս իցէ հրաժարել ինձ յայնցանէ՝ գոնէ ականատես քննութեամբ ծանեայց եւ գտից ինձ պիտանի գիտելիս։

Էլմաք քուրդս ոչ ճանաչեմ, այլ Էլպաք ՝ են Աղբակացիք, այսինքն յ Աղբակ գաւառի բնակողք, ի հարաւոյ արեւելից Վանայ։

Զի՞նչ է լուսահանեալն Հ[օր] Կարապետի [10]. կարծեմ քո դէմքդ եւ սենեկիդ. այլ չեհաս ինչ տակաւին ի ձեռս իմ։

Փառք Աստուծոյ, զի դադարեալ է խէթ ախտին եւ վարժարանդ բացեալ. ակն ունիմք թէ ի մօտոյ բացցին եւ ճանապարհք, եւ մեկնեսցին հիւրքդ՝ ի Պարսից կոյս։

Լուայ զի Մարիմեանն [11] արձակեալ է ի բանտէ. դա մի էր ի ստորագրողաց ընծայի բուսոց, զոր առաքեցին ի յոբելեանս տօնի. միւսն եւ գլխաւոր՝ Խուշպուլեան [12] ուսուցիչ՝ իցէ՞ այդր. եւ ո՞ իցէ Խոյեան Վահան քահանայ ՝ միւս եւս ստորագրող։ Եթէ դոքա կամ այլ ոք առաքեսցեն նոյնպիսիս կամ եւ լոկ հայ անուանս բուսոց, ինձ հաճոյ է։ Առաքեմ եւ ես զծրարեալ սպիտակ ծաղկունքս. իցէ՞ արդեօք ումեք ծանօթ. բայց ոչ ի դաշտի եւ ի ցած տեղիս, այլ ի լերինս եւ յառապարս գտանին, հազարաւոր ոտնաչափ բարձունս յերեսաց ծովու։ Ցանկալի էր ինձ գիւտն եւ հայկական կամ թուրք անուն չքնաղ ասուազգեստ նկնահասակ ծաղկանդ։

Ողջոյն արգոյ ընկերացդ եղբարց մերոց եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1832.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Փետր [ ուար ] 1893

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Տէր պարգեւեսցէ մխիթարութիւն ի վերայ սիրելւոյ մերոյ նոր վախճանելոյ, եւ համբերութիւն ի կրել զբեռինս մեր ի մնացուածս նշխարեալ աւուրց մերոց, մանաւանդ իմոց։

Երկամաւ յառաջ ի 8/20 Դեկտ[եմբերի] 1890 գրեալ էր ինձ հանգուցեալն սրտառուչ կտակաձեւ գիր մի, զոր եւ հանապազ կրէի ի ծոց կարճ վերարկուի իմոյ. յորում եւ յետոյ գրեալ յաւելուած մի արարեալ էր, զոր եւ յղեմ ի ծրարելումս, եւ խնդրեմ զի ընթերցեալ յետս առ իս դարձուսցես, եւ զկտակեալն ի նմա (եթէ չիցէ փոխեալ զկտակն, կամ եղբօր նորա վաճառեալ) ընկալցիս եւ ի պատեհի առաքեսցես այսր։ Ես արդէն աղօթէի վասն նորա, եւ զոր ամենայն ասեմ եւ ասացից ողջոյն մի առ Տիրամայրն, ցորչափ իցէ յիս յիշողութիւն եւ կարողութիւն. եւ Քեզ մաղթելով քաջողջութիւն եւ զօրութիւն, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1833.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 10 Փետր [ ուար ] 1893

Արգոյ Հայր,

Ահաւադիկ լուսատիպ պատկերն Լուսնադից, եւ տեղեկութիւնն։ Զերկոսին եւս յետս դարձուսցէ ծանօթն քո, յետ ցուցանելոյ ում եւ կամի, եւ թէ կամի ընդօրինակեսցէ կամ նշանակեսցէ զգրածն յեղբօրէս։ Սա պնդէր ցարդ պահանջել 300 ոսկի անգղ[իական] կամ 7500 ֆրանգ. այժմ՝ իբրեւ խիթալով ի մահուանէ, եւ կամելով հայթհայթել ինչ վասն պարտուցն, զիջանի անսահման. ես առաջարկեմ 4000 ֆր[անգ] իբրեւ հաստատ գին։ Եթէ յաջողի՝ բարեգործութիւն համարիմ, եւ անդորր ծերացեալ եւ տառապեալ հարազատիս։

Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1834.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 15 Փետր [ ուար ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Մի՛ տարակուսիր որ սիրով ընդունիմ շնորհաւորութիւնդ, նոյնպէս ալ փոխադարձեմ. յիշելով հանդերձ, զի ինձ այսուհետեւ կայ մեղմանալ եւ Ձեզ աճել։ Աստուած ուղղէ ի բարին ըստ իւրաքանչիւր հասակաց եւ պիտոյից։

Խնդրէի տեղեկանալ յԱնտոնեան կամ ի Լիբանանեան Հարց, թէ ունեցե՞ր են եւ ե՞րբ Անտոն Վարդապետ մի՝ հմուտ բժշկութեան. եւ թէ ունի՞ն անոր բժշկական գրուածքն։

Յուսամ որ տեղւոյդ օրերն ալ շտկուեցան, ձիւներն հալեցան, եւ գարնան նշոյլ մի ծագած ըլլայ. որով քաղցրանայ Մեծպահոց մուտքն ալ, յոր մտանք մենք այսօր։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1835.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Փետր [ ուար ] 1893

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Շնորհ ունիմ բարւոյ յիշատակիդ յաւուր տօնի անուանակցիս սրբոյ, որոյ եւ առ Ձեզ երեկ էր յիշատակ ըստ սովորական կարգի, այլ մեծագոյն տօն Տեառնընդառաջին կանխեաց զայն, եւ յուսամ թէ յայնմ աւուր եւս արժանացայ յիշել ի սիրելի եղբարց, որոց պարտական գտանիմ սիրոյ եւ մեծարանաց. այլ ակն ունիմ ըստ բարեսրտութեան նոցին հատուսցէ Տէր։

Գեր[ապայծառ] Տէրս (որ սակաւ ինչ հիւանդացեալ էր յաւուրս յայսոսիկ) ի յոլովից գրութենէ, եւ յաճախ յոչ ախորժելեաց, կասի ի պատասխանելոյ եւ առ այլս։

Յիշատակարան ձեռագրին պատմականն չէր ինչ նշանաւոր, բայց չափաբանականն կամ ոտանաւորն բարւոք էր եւ հաճոյ գտաւ։ - Հերուն (1892) եւ ոչ մի ձեռագիր մատեան ստացաք, որպիսի չքութիւն չէր եղեալ ի բազում ամաց հետէ. Վիենական Հարք, կարծեմ ճարտարագոյն գտանին ի գիւտ այդպիսեաց, որպէս գուշակեմ ի գրելոց նոցին եւ ի լրոց։

Ողջոյն եղբարց մերոց եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1836.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Փետր [ ուար ] 1893

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Ետու զուղղեալդ առ Գեր[ապայծառ] Աբբահայր, որ ոչ գնաց ի Հռովմ, զի հիւանդ էր, եւ տակաւին ոչ յառնէ յառաւօտու ժամ, այլ տակաւ կազդուրի, եւ իջանէ եւ ի սեղանատուն. խորհի յետ Զատկին երթալ ի Հռովմ, ի յարգութիւն Քահանայապետին [13], առ որ հեռագրեաց ի տօնի Յոբելինին ի դիմաց իւր եւ միաբանիցս։

Շնորհաւոր Մեծ Պահք եւ ողջ լինել։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1837.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 Փետր [ ուար ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ըստ կարելւոյն չեմ ուզեր նոր թղթակից ունենալ կամ գրել, եւ որովհետեւ Դու յանձներ էիր զԶօհրապն, խնդրեմ իմացընես, որ ես ոչ Մասիս [14] կարդամ եւ ոչ զնմանիս, չգիտեմ հօն գրուածն. իսկ հին ատեն գրաբար խօսուելուն՝ կարծիքս է, թէ ոչ մեր Ս. Գրոց կամ Ե. դարու լեզուն կը խօսուէր, այլ բաւական մաքուր հայերէն մի եւ մօտ մեր գրաբարին. եւ թէ միշտ կային գաւառական բարբառք եւ պիտի ըլլան։ - Ասիկայ անոր, իսկ ինձի համար խնդրեմ տեղեկանալ քանի մի բառից եւ անուանց՝ ի հմտից լեզուին եւ բժշկական դեղոց, բացատրութեամբ հայ կամ փռանկ բառի.

1) Չիկտէմ, եւ

2) Քէքլիկ չիկտէմի. ի՞նչ բոյս են.

3) Խլել, թուրքարէն ալ Ղուզղուն այաղի կ՚ըսուի՞.

4) Վաճիպ. սովորական իմաստը գիտեմ, բայց չափի՞ մ՚ալ նշանակութիւն պիտի ունենայ, իբր կանգուն կամ թիզ եւն. ։

5) Սահիպ Ճամէհ

6) Պատէհին

Բժիշկք կամ բժշկարանք են Արաբացիք. բայց ե՞րբ, ո՞ւր, եւ ի՞նչ գրած են. հարկաւոր է ինձ գիտելը։

Ողջ լեր, շնորհաւոր Մեծ պահօք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1838.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 Փետր [ ուար ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Թէպէտ եւ երեկ գրեցի, բայց նոյն երիկուն եղբօրէս թուղթ առի, որ Ձեռագիր մի կ՚ուզէ ղրկել. եւ համարելով որ այդ կողմէ եկող ըլլայ ի վանս այս օրեր, խնդրեմ որ գիրքն առնուս եւ յանձնես եկաւորին։

Երեկուան բառերուն վրայ աւելցընեմ եւ Պէհար օթու, որ Մենինսքիի [15] կամ Պիանքի [16] թուրք-փրանկ բառագրոց մէջ camomille դրուած է, բայց այլք այլազգ կ՚ըսեն. ստուգել կ՚ուզէի ի գիտողաց քաղքիդ կամ բժշկական վարժարանին։

Ողջ լեր։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1839.

Գարեգին Լեւոնեանին [17]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 3 / 15 Մարտ 1893

Ազնիւ Պարոն,

Դիւրին գործ չէ բոլոր մեր լեզուաւ կամ ի մերայոց հրատարակեալ օրագրաց ծագումը եւ կեանքը գտնել, որովհետեւ շատերն ի վաղուց դադրեր են [18]. իսկ ի մեր վանքը տպագրուածներուն տեղեկութիւնն՝ ինչպէս խնդրէիք, ահաւասիկ գտնէք առանձին թղթի վրայ։ Քանի մ՚անուն ալ յիշեր էիք, յորոց Ճեմարանն գիտելեաց [19] տպագրեալ է ի վանս մեր, բայց չէ օրագիր։

Գալով Ձեր ներքին խնդրոյն վրայ, այսինքն աշակերտութեան ի Մուրատ-Ռափայէլեան վարժարանի, ստիպիմ ասել, որ տեղւոյս համար Ձեր տարիքն անցեր է. եւ զայս կըրնար Ձեզ ծանուցանել մեր պատուական Հ[այր] Նահապետեանն [20] ։

Ես գրեթէ դադրած եմ օրագիրներ կարդալէ, անոր համար չեմ յիշեր եւ մոռացեր եմ հին օրագիրները, նորերն ալ չեմ քններ։

Յարգանօք առ հանճարեղ երգիչ Հայրդ [21], մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1840.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 Մարտի 1893

Սիրելի եւ Յարգոյ Հայր,

Գրոյդ վերջի ծայրէն սկսելով հարցընեմ թէ ի՞նչ է գարնան շունչը արգելողը, որ չի թողուր սրտերնուդ բացուիլը. - Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մեսրովպայ գրածս բաց թողի, որ թէ ուզես կարդաս, ապա գոցես եւ տաս. կասկածելով թէ Քաղկեդոնի վարժարանին փոփոխութեանց համար ալ ըլլայ սրտագոցութիւնն։ Հնազանդութիւնն ատենին՝ անոյշ եղ մ՚է, ուշանայ՝ դառն դեղ։

Մեր Տարօնոյ Եպիսկոպոսին գրածին փոխարէն առանձին թղթի վրայ գրեցի Քեզ, որ դիւրաւ հաղորդես. եւ անկէ կ՚իմանաս այդ Ձեռագրին ի՞նչ յարգ ունենալու չափն առ մեզ. որով եթէ գնով ուզէ տալ մեզ՝ շատ բան մի չ՚ա[ր]ժեր. իսկ եթէ ընծայուի, անոր փոխարէն իրեն պէտք եղած տպագիրք կըրնան խաւրըւիլ։ Յիշեցուր իրեն, որ ոչ միայն Ձեռագիրք, այլ եւ հին տպագրած գրքեր, ի Պարսկաստան կամ Հոլանտա, եւն. յարգի են, թերեւս աւելի յարգի՝ քան քանի մի հարիւր տարուան աւետարաններ։ Այսպէս են հին տպագրեալ Սաղմոսք, Պատարագամատոյց, Ախտարք, Բժշկարանք, եւն. ։

Տեղւոյդ Պատկեր [22] օրագրին մէջ Սահակ Եպիսկոպոս ազգային կամ գաւառական բառեր [23] հրատարակեր է, քանի մի թերթի մէջ. այն թերթերը անպակաս՝ օրինակ մի ինձ խաւրէ, որչափ կարելի է շուտով։ Դարձեալ, Քաղկեդոն ի աշակերտաց ձեռօք՝ փռանկ-թուրք բառգիրք մի հրատարակուի եղեր (նոր տեսակ. առաջին մասը խաւրեր էք, եթէ երկրորդն ալ հրատարակուած է՝ խաւրէիք. նոյնպէս եթէ թուրք-փռանկն ալ հրատարակուած է կամ երբ հրատարակի։

Բուսական բառից վրայ քանի մ՚ալ աւելցընեմ, եթէ ձանձրութիւն չըլլայ.

Մամպուլ օթի

Թաճ չիչէկի

Սէմայա թագրիս կամ թագսիս

Խուշբինակ? այս ետքինս չգիտեմ հայերէ՞ն է թէ օտար լեզու.

Ողջ լեր չափաւոր պահօք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Օ. Գ. Մոզեան ստորագրութեամբ տղայ մի, ինչպէս կարծեմ, գրէ ինձ, թերեւս եղբայր մեր աշակերտին եւ բանտելոյն, եւ խնդրէ գրքեր. Գերապ[այծառ] Աբբահօր խօսեցայ, եւ հաճեցաւ որ տրուի իրեն առձեռն բառգիրք մի. եթէ անոր տեղ Տարերք քերականութեան ուզէ, այն տրուի. հապա թէ երկու՞քն ալ ուզէ. - Ձեզ թողում տնօրինել։ Ես իրեն չեմ գրեր, ուր ալ գտուի, չգիտեմ. (մեղայ, Ազգային հիւանդանոցն է եղեր). Արդ խնդրեմ որ հաճիք, կամ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ իմաց տայ, որ գայ առնու գիրքը, կամ խաւրէ առ նա։

Նոյնպէս ատենօք գրեր էի, հաւանութեամբ Գեր[ապայծառ] Աբբահօր օրինակ մի «Բազմավիպի» հետ զհետէ տալ եղբօրս Սեր[ովբէ] Ալիշանի։

1841.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 14 Մարտի, 1893

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Հին հեղինակ Agr[iculture] Nabath[éene] այժմ անանուն է. վերանորոգող մատենին կոչի Վահշիահ [24] ոմն Արաբացի ի ԺԱ դարու. առաւել ծանօթարարն Իպն էլ-Ավամ [25]. զգիրս յետնոյս Le livre d'Agriculture թարգմանեալ է Clément Mullet [26], եւ տպագրեալ յամի 1864. ի յառաջաբանի նորին (Հտ. Ա. երես 79-94) գոն կարեւոր գիտելիք զՆաբաթացւոյն։ Հարցանելով առ վարժապետ կամ ուսուցիչ Արաբ լեզուի, կամ առ այլ հմուտ արեւելագէտ, մարթ է դիւրաւ ստուգել թէ յետ հրատարակութեան գրոց Mullet ի թարգմանեալ եւ հրատարակեա՞լ իցէ Վահշիահ ն այն կամ Agricult[ure] Nabathéenne։

Ի շաբաթ աւուր, 18 ամսոյս Istituto Չիլիոդդոյ [27] ի Ս. Սամուէլ խնդրէր պատարագ մի ի 10 (տասն) ժամու. եւ ես խոստացայ առաքել, ոչ յիշելով զի յայնմ աւուր լիցուք ի կրթութեան։ Տեղիդ մօտ է ի վարժարանդ. արդ խնդրեմ ծանուցանել Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Սամուելի թէ կարիցէ՞, որպէս յուսամ, առաքել այտի զպատարագիչն. եւ զայոն եւ զոչ ծանուսցէ ինձ, զի անկասկած եղէց։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1842.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Մարտի 1893

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հայր,

Այս գիրս քօնթրապանտ [28] է. մենք կրթութեան օրերու մէջ ենք, յորս ոչ նամակ կարդայի եւ ոչ գրէի. այլ Հոլասեանց ծրարեալ թուղթերն եղան պատճառ. խեղճերն մեծ տագնապի մէջ են. տարիէ աւելի է որ իրենց այդ տեղի քահանայ եղբայրն [29] ոչ ստակ մի խաւրէ, ոչ տող մի գիր գրէ. ուրիշ տեղէ օգնութիւն չունին. տանտէրնին կը ստիպէ տան վարձքը վճարելու, սպառնալով դուրս ձգել։ Խնդրեմ որ շուտ եւ ապահով հասցընես թըղթերը Վիջ[էն] Աղայի դստերաց ձեռք. յոյսերնին այդ Աղայի վրայ է. երանի թէ մեր Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիս կարենար իրեն խօսք մի ըսել ողորմելու այս խեղճերու։

Ես գիտէի որ ամէն շաբաթ Պատկերը կը խաւրես եղեր. բայց իմ ուզած թերթերս վանքէն դուրս ուրիշի քովն են. ինծի հարկաւոր էին, անոր համար գրեցի ուզելով ուրիշ օրինակ մի, եւ կը սպասէի։ Բաւ է այսչափս։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1843.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 Մարտ 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Պ[ատուական] Հ[այր] Եդուարդ [30] հասաւ անցեալ հինգշաբթի, յետ ճաշու. նոյն իրիկուն մտաւ ի նորընծայարան, վաղիւ առաւօտուն պատարագէր ի տես նորընծայից։ Կիրակի օրն ալ (Ծաղկազարդ) ձայնաւոր պատարագը մատոյց։ - Եթէ մեր սիրելի բարեկամն (Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մեսրովբ) իր վերջի գիրը գրած չըլլար առ Գեր[ապայծառ] Աբբահայրն, եւ Հ[այր] Եդուարդ շաբաթ մ՚ալ ուշանար, շատ վախ կար որ նորընծայարան ուրիշ դիրք կամ անձ մի կ՚առնուր, եւ եկողին դիրքն շատ դժար ըլլար։ Կըրնայ ըսուիլ, թէ վերջին վայրկենին փորձանքէ մ՚ազատեցանք, կամ փորձանքներէ. բայց շատ զգուշալի են այդ վերջին վայրկեանք։ Եթէ ուզես՝ հաղորդէ գրածս առ Պ[ատուական] եւ սիրելի դասընկերդ, ողջունիւս։

Ինչ որ գրեր եւ ցանկեր էիր՝ բերաւ ամբողջ աւանդեց եկողն, զոր ծրարեալ գրովս ալ ծանուցանեմ առ եղբայրն իմ։

Ստուգելու համար խաւրած բառերս՝ յուսայի որ վարժարանիդ Խոճայն կամ իր բարեկամք գիտունք կըրնան ճարել, առանց զքեզ շատ աշխատցընելու. չափ նշանակող (բարձրութեան կամ երկայնութեան) բառ մի կար, վաճիպ. տպագրութեան ժամանակն հասաւ, այդ բառն տարակուսական պիտի մնայ։

Մէկ ծրարի մ՚ալ պէտք է եղեր սպասեմ Քեզմէ. այսինքն է. Դաւիթ Արամեան Սեբաստացին իմ խնդրանօք եւ իր ծախուք բան մի օրինակեր է, եւ գլանաձեւ ծրարելով յանձներ է առ Գեր[ապայծառ] Հաճեան Եպիսկոպոս [31], որ Քեզ տայ ի Պօլիս, ինձ խաւրելու։ Արդ գրէ վերոյիշեալն, որ եպիսկոպոսն յունուարի վերջերը, մեկներ է ի Սեբաստիոյ. ի հարկէ շատոնց եկած պիտի ըլլայ ի Պօլիս. ո՞ւր է գլանիկն. թերեւս եպիսկոպոսն հիմայ դարձած ըլլայ ի Հռովմէ. հարցուր, խնդրէ եւ իմացուր։ Այդ բանիդ համար՝ օրինակողն 2 ոսկի ծախսեր է, բնագիրը ձեռք բերելու համար, որ օրինակէ, եւ անոր փոխարէն գրքեր ուզէ. այս գրոց ցուցակը, բուն իր ձեռագիրը խաւրեմ Քեզ, առ ժամս մնայ, մինչեւ գլանն հասնի ի ձեռքդ, որ վերագրեալ է յանուն Հ[այր] Ստեփանի Սարգիսեան, փոխանակ գրելու Սարիեան [32]. մի՛ զարմանար այս բանիս. թղթակիցս չուզեց իմ (վախնալու) անունս վերագրել իր խաւրած կամ խաւրելի թղթոց վրայ, եւ ինձմէ ուրիշ հասցէ մ՚ուզեց, ես ալ մեր Հ[այր] Ստեփան ի անունը տուի, որոյ մականունն Սարիեան ՝ սխալ կարդացեր կամ կարծեր է, եւ շիներ է Սարգիսեան։ Գրոց գինն թերեւս բաւական գումար մի ընէ, կըրնամք քանի մի գիրք զանց ընել, գուցէ եւ չգտուին ալ։ Գեր[ապայծառ] Աբբահօր հետ խօսած եմ այս բանիս համար. եթէ Հաճեան Եպիսկոպոս ն յանձնէ տալիքը, եւ շուտով մեկնելու ըլլայ քաղքէդ, կըրնաք ինչ որ պատշաճ դատիք՝ յանձնել իրեն, որոյ հետ խօսած պիտի ըլլայ Արամեանն ալ, եւ մնայ մեզ շնորհակալել։

Պատկեր օրագիրներն ալ ընդունեցայ. շատ սխալներ կայ գրի, որով երբեմն անուններն ալ տարակուսելի կ՚ըլլան. օրինակի համար Խ գրով բառից մէջ կայ Խոզիթ գրուած, բայց բառից կարգն պահանջէ Խողիթ. ո՞րն է ստոյգ։ Բառերն ալ (մանաւանդ բուսականք, որոց վրայ է խնդիրս) կարօտին մեկնութեան։ Ասիկայ կ՚ըսեմ հաւաքող Սրբազանին ակընջէն։

Թղթոյս հետ հասած կ՚ըլլայ Զատիկն։ Մեզի, Ձեզ ալ մօտենայ, զոր այժմէն շնորհաւորելով, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1844.

Գրիգոր Խալաթեանցին [33]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 31 Մարտ/12 Ապրիլ 1893

Ազնիւ Բանասէր Տէր,

Յետ մաղթելու Ձեզ Ք[րիստոս]ի Ս[ուր]բ Յարութեան աւետիքն եւ շնորհքն, փութամ պատասխանել Ձեր խնդրոյն:

Գահնամակի կլիշէն մենք չէինք առած, այլ միայն մեզ հարկաւոր եղած թուով օրինակներ. հարկ եղաւ եւ է նորէն արուեստաւորին դիմել. սա հազար օրինակի համար, զոր 2000 կը հաշուէ, երկու կողմն ալ տպագրելիք ըլլալուն համար, տպողչէքի եւ թըղթի բովանդակ ծախուց համար պահանջէ 340 (երեք հարիւր քառասուն) ֆրանգ. անկէ դուրս մնայ ճանապարհի ծախքն։ Եթէ Ձեզ հաճոյ է այս, երբ եւ պատուիրէք՝ յուսամ որ շուտով պատրաստէ եւ աւարտէ։ Ուրախ եմ, որ այդպէս խնամով կ՚աշխատիք Ձեր արժանաւոր ուսուցչին եւ մեր բարեկամին յիշատակը չմոռացընել [34]:

Այս օրերս օրինակ մի Սիսականի ուղարկեցինք Մոսկուայի հնագիտական ընկերութեան [35], որոյ ընկերակից գրեր էին զիս, իբրեւ իմ պարտքս. թուղթ չի գրեցի, այլ միայն ծրարին վրայ նշանակուեցաւ իմ կողմանէ խաւրուիլն. եթէ հասնիլն իմանաք եւ ծանուցանեն՝ գոհ կ՚ըլլամ։ Կտակին խնդիրն ալ սպասեմք որ պարզի ժամանակին, ինչպէս նշանէք:

Ողջ լեր.

Խ[ոնարհ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1845.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Ապրիլ 1893

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ.

Անցեալ շաբաթ գրեցի Սեբաստիայէն գալի եւ երթալի գրոց ծրոց վրայօք. երկրորդ օրը գիր ընդունեցայ ի Գեր[ապայծառ] Հաճեան եպիսկոպոսէ ՝ ի Հռովմ է, ծրարը հետը տարեր է ի Հռովմ եւ հարցընէ որո՞ւ յանձնել. պատասխանեցի որ քիչ օրէն մեր Գեր[ապայծառ] Աբբահայրն կու գայ ի Հռովմ, անոր յանձնէ։ Նորէն այսօր խօսեցայ ասոր հետ, Արամեանին տալու գրոց համար, հաւան է, ըրէք անցեալ անգամ գրածիս համեմատ. Հաճեան եպիսկոպոսին ալ գրեցի, եւ ինքն ալ յանձն առնու գրքերը հետը տանելու եւ յանձնելու առ Դաւիթ ։

Այսօր մեկնեցաւ Գ[երյարգոյ] Աբբահայր ընդ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգնի եւ Պ[ատուական] [Հայր] Հմայեկայ [36], երթալու ի Հռովմ, եւ երեք շաբաթէն դառնալու. Աստուած յաջողէ զճամբան եւ զգործս ամենեցուն ի բարին։

Մեր սիրելի եղբարց ալ մաղթելով զսուրբ Զատիկ, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1846.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ - Հռոմ

Ս. Ղազար, 9 Ապրիլ 1893

Վ[երապատուեալ] եւ Սիրելի Եղբայր,

Գեր[ա]պ[այծառ] Հաճեան ծանոյց ինձ զի Դաւիթ Արամեան Սեբաստացի թղթակից իմ յանձնեալ է նմա, եւ նորա բերեալ ի Հռովմ ՝ ձեռագիրս ինչ, առ ի վաճառել մեզ. մին է Դանիելի Ասորւոյ մեկն[ութիւն] Սաղմոսաց, նորագիր, զորմէ գրեալ էր ինձ Դաւիթ եւ ես ասացեալ էի չլինել մեզ պիտանացու, եւ ոչ է եւ ոչ ընդունելի. նոյնպէս, բ) Պրոկղի դիատոկ, գործոց թարգմանութիւնն ի վրաց լեզու. չէ պիտոյ. գ) ժամագիրք եւ Պատարագամատոյց. թէ եւ ոչ նոր ինչ, սա լաւագոյն է, եւ թէ յարմար ինչ գին պահանջի, զսա կարէք առնուլ։ Խնդրելի է յեպիսկոպոսէն, զի ինքնին հնարեսցի գտանել մեզ ձեռագիրս եւ մեք փոխանակութեամբ գրոց կամ գնոյ ստասցուք։ Խնդրեմ ողջունել զնա յարգութեամբ ի դիմացս, եւ բերանովդ առնել պատասխանի թղթոյն։

Ակն ունիմ զի ողջամբ եհաս Վեհս եւ հանգիցէ սակաւիկ մի յօրըստօրեայ հոգոց տեղւոյս եւ կազդուրեալ վերադարձցի. խոնարհ ողջունիւս նմա եւ պատշաճականաւն առ միւս ուղէկիցդ։ Մնամ, չունելով նոր ինչ ասելի,

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Ղանտալի գեղջ Սեբաստիոյ եւ աւետարանն, զորոյ յիշատակարանն առաքեալ է ինձ Գեր[ա]պ[այծառ] Հաճեան, ծանօթ էր ինձ։

1847.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 12 Ապրիլ 1893

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ ի մեռելոց

Ընդունեցայ քանի մի խնդրած բառից մեկնութիւնն կամ հոմանիշը, ոչ շատ գոհութեամբ. համբերութիւն։ Ես հեղինակի մի վրայ տեղեկութիւն ուզէի, ինձ Մէհմէտի խըրխան կու ցուցընեն։ Վաճիպն ալ գիտէի որ չափ մի նշանակէ, բայց որոշ չափը կ՚ուզէի. երբ որ կ՚ըսէ գիրքն, թէ այս ինչ բոյս մէկ վաճիպ բարձր կամ երկայն է, որոշ չափ մի կ՚իմանայ, ինչպէս թիզ մի, ոտք մի, կանգուն մի, եւն. ։ Ինչ որ է, ի հարկէ բարեկամք իրենց գիտցածը եւ կրցածն ըրեր են. շնորհակալ եմ։

Հոլասեանց տուած դրամը դեռ չընդունեցայ, գուցէ այս կէսօրուընէ վերջ գայ. այդ հինգ ոսկին տուողն օրիորդ Սոֆին [37] է եղեր. մարիֆէթ [38] իր հօրմէն (Վիջէն էֆէնտիէն) բան մի խլելն է։

Հաճեան եպիսկոպոսն երկրորդ անգամ գրեց ինձ, յօժար է տանելու ի Սեբաստիա Դաւթի համար տրուելիք գրքերը. այդ մարդն քանի մի ձեռագիր տուեր է առ եպիսկոպոսն՝ մեզի ծախելու համար, թերեւս անոնց գնով ալ է իր ուզած գրքերը. բայց ձեռագիրներն պիտանի բաներ չեն. ինքն (Դաւիթ) երկու ոսկի ծախք ըրեր է ինձ համար օրինակածը ձեռք բերելու, եպիսկոպոսն անշուշտ քանի մ՚օրէն հասնի ի Պօլիս, անկէ ալ կըրնաս իմանալ, թէ ի Հռովմ մերոնք առա՞ծ են իրմէ ձեռագիր մի, եւ թէ առեր են՝ գինը տուե՞ր են, թէ Դաւթի ուզած գրքերովը պիտի վճարուի։

Պ[ատուական] Հ[այր] Սերովբէ ին գրածիս մէջ թերեւս քեզ յարմար բան մի կայ. կարդայ, գոցէ ծածուկ, եւ ողջ լեր։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1848.

Մեսրոպ Արք. Սմբատեանին [39]

[Վենետիկ], Ս. Ղազար, 14/26 Ապրիլ 1893

Արհիապատիւ Տէր,

Թուականէս իբր երկու շաբաթ առաջ՝ վերջապէս խաւրուեցաւ Ձեր սրբազնութեան երկու տարի առաջ բաժանորդագրած Սիսականս. յուսամ ինչուան հիմայ ընդունած ըլլաք. եւ թէ եւ իմ ուշացուցած պարտքս էր, այլ ներողամտութեամբ հաճիք ընդունիլ նաեւ իբրեւ նուէր մի, նոյնպէս ներելով եթէ պակաս կամ անհաճոյ ինչ գտնէք, գիտնալով որ իմ փափագս էր ըստ կարելւոյս հաճոյացընել, եթէ եւ հարկ ըլլար կարծեաց եւ տեսութեանց տարբերութիւն։

Յուսամ եւ փափագիմ, որ առողջ ըլլաք եւ յաջողիք ի հովուութեան ընդարձակ թեմիդ, ի կամս եւ ի փառս Աստուծոյ եւ համարիք զիս

Արհիական Տէրութեանդ

Ն[ուաստ] Ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1849.

* Գերպ. Իգնատիոս Կիւրեղեան Աբբահօր - Հռոմ

Ս. Ղազար, 19 Ապրիլ 1893

Արհիապատիւ Տէր Աբբահայր,

Ծանուսցուք այսօր առ տեղապահ պատրիարքին զի ոչ գտցի Տէրդ ի քաղաքիս յաւուր տօնի Ս. Մարկոսի [40]. իսկ մեք ակն ունիմք զի ի Կիւրակէի որ յետ այնր (30 ամսոյս) գտջիք առ մեզ ի փառաւորել զյիշատակ նախահօր մերոյ. իցէ՜ թէ եւ այդր յուզէիք զխնդիր երանութեան Նորին։

Տպագրապետ [41] մեր խոստանայ այսօր կամ վաղիւ առաքել զգրեանն կազմեալ ի նուէր Սրբազանին [42] ։

Յեռանդն (երկուշաբթի) կատարեալ է ի Ռափ[այէլեան]-Մուր[ա]տ վարժարանի վիրաբուժական գործն վասն Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Օքսենտի, եւ զորպէսն ահա ծանուցանէ գիր Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Գրիգորի։

Մերայինք բարւոք կան. միայն յաւուրց հետէ Պ[ատուական] Հ[այր] Վարդան [43] ծանր հարբըղխիւ եւ խըխով դադարէ ի սենեկի։

Խնդիր Պ[ատուական] Հ[օր] Սերովբէի չերեւեցաւ եւ մեզ (Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Վարդանայ եւ ինձ) անընդունակ. որպէս եւ հաճի Տէրդ գրեսցէ, եւ լաւ է թէ գայցէ մինչեւ իցէ Ձեր մեկնեալ այտի։

Ոչ գիտելով զգիծ ճանապարհի դարձիդ, եւ ոչ իսկ կամելով զյապաղելդ ուրեք վասն չնչենոյ, առաջարկեցից, եթէ հանդիպիք ի Բերուճիա. Թովմաս ոմն եպիսկոպոս Հայ վախճանեալ յամի 1385, թաղեալ է ի Ս. Մատթէոս եկեղեցւոջ Հայոց [44]. արձանագրեալ վէմ տապանին փոխադրեալ է ի Villa Cardinale [45], որ սակաւուք հեռի է ի քաղաքէն, եւ այժմեան տէր տեղւոյն է Oddi Baglioni [46]. ի վիմին տող մի է լատին, այլ եւ հայերէն գրուած, որպէս ասի, եւ այս է իմ խնդրածն։ Բայց նախ տեղեկանալի է թէ արդարե՞ւ պահի ցարդ վէմն՝ անդ, կամ լաւ եւս՝ յանձնել ումեք ստուգել, եւ թէ գոյ՝ հանել զհաւասար գրութեանն եւ առաքել մեզ, եւ վճարեսցուք որ ինչ անկ իցէ։

Զայս ընդ պարապս համարեալ՝ լիացուսջիք զմեզ օրհնութեամբ, որպէս եւ մեք աղօթեմք վասն Սրբութեանդ, համբուրիւ աջոյդ,

ն[ուաստ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1850.

Կարապետ Կոստանեանին [47]

Ս. Ղազար, 12 / 24 Մայիս 1893

Ազնիւ Բանասէր Տէր,

Ձեր բաժանորդագրեալ Սիսականաց [48] օրինակքն վաղուց խաւրուած են աստից, եւ յուսամ հիմայ ընդունած էք այդ տեղի մեր տպագրատան գործակալէն. ուրախ եմ որ յաջողեցաւ աւարտել գործս, եւ շնորհակալ եւս երկար համբերող սպասողաց։

Միջնադարեան երգոցդ մէջ [49] կային քանի մի՝ ինձ համար նորք, բայց շատքն՝ արդէն ոմանք հրատարակուած են, ոմանք ալ գտուին յայլեւայլ երգարանս, այսոր համար է որ ոչ իբրեւ նորատեսակ ինչ երեւած է անոնց՝ որոց քով գտուին կամ ծանօթ են այդպիսիք։ Իսկ որոց ոչ՝ յայտ է, որ շատ հետաքննական եւ զուարճալի բանք են, եւ յուսամ որ աւելի ճոխացընէք պրակները եւ ինձ ալ անծանօթ երգեր հնարէք։ Հայկական բուսաբառութիւն [50] գրողին համար պէտք եղաւ Սալաձորեցւոյն [51] ծաղկերգը բաղդատել Ձեր հրատարակածին հետ, ինչպէս պիտի տեսնէք տեղ տեղ մեր օրինակն շատ նոր է, բայց աւելի լաւ կ՚երեւի։

Միշտ փափագելով յաջողութեանդ եւ ողջունելով լծակիցդ, մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1851.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 յունիս 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Անցուկ-մոռցուկ փափագիմ որ ըլլայ թէ մարմնոյ թէ սրտի կրած նեղութիւնդ, եւս առաւել առիթք կամ պատճառքն, որոց մէկն ալ է միաբանիցս ցրուըտած եւ ոչ վանական բնակութիւնն կամ բնակակցութիւնն, թերեւս եւ ապրուստի հոգն։ Եթէ ես այդ տեղ հիւանդանայի այդպէս, դու իբրեւ գործակալ միաբանիցս կարծեմ պիտի հոգայիր դարմանով եւ դարմանողով ալ. զնոյն Քեզի ալ պէտք էիր ընել, եթէ ուրիշներն չընէին։ Յուսամք որ այդպիսի նեղութիւն չհասնի այսուհետեւ ոչ մեզի ոչ ուրիշի։ Փոքրիկ օդափոխութիւն մի։

Հաճեան եպիսկոպոսն, որ օր մի կեցաւ ի վանքս, հիմայ թերեւս հասած է ի Պօլիս. յիշեցընեմ ինչ որ ամսօք յառաջ գրեր էի Արամեան Դաւթի համար։

Ամսէ վեր եղբօրմէս ալ լուր չունենալով՝ յանձնեմ սիրոյդ ծանուցանել ինձ։

Ողջոյն Պ[ատուական] Եղբարց մերոց եւ յատուկ դասակցացդ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1852.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 21 յունիս 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Յուսամ որ հիմայ ոչ հիւանդ առ հիւանդ՝ այլ առողջ առ առողջ յայց ելանես Բարեկենդանիդ, որոյ խաւրած 100 ֆրանգն ընդունեցայ. ես ալ իր հաշուին քանի մի հարիւր ուրիշ կողմէ ճարեցի, որոյ համար չգիտեմ ի՛նչ պիտի սահմանէ։

Բասբադի ^[52] անուամբ յոյն մի Չինկեանէից վրայօք գիրք մի հրատարակած է ի քաղքիդ, 1876ին, այսու մակագրութեամբ, études sur les Tchingianés [53]. եթէ գտնես՝ օրինակ մի խաւրէ ինձ։

Եթէ Եր[անելի] Տէր Կոմիտասայ գերեզմանին պատկերը կայ լուսագրած՝ խնդրեմ զայն. եթէ չկայ՝ պէտք է որ ճարէ դասընկերդ Հ[այր] Ս[երոբէ] Ապտուլ[լահեան]։ - Բան մ՚ալ հարցուցեր էի իրեն օրացուցից նկատմամբ, զայն ալ պատասխանէ։

Ողջ լեր ընկերօք։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1853.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 յունիս 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Այս առաւօտ Թովմայ Գեմբացւոյ [54] մէկ գրքոյկն (ոչ Նմանութիւնն) առած, վերջի գրած նամակդ ալ մէկտեղ, գնացի նստայ ութանկեան հովանոցը [55]. նախ գրածդ կարդացի, յետոյ լրագիրը, եւ մաղթանք մի թռուցի ընդ օդս ի Մուշ առ մեր նորընծայ Գ[երապատիւ] Եպիսկոպոսն [56] յորոյ վերայ հանգչի Ս. Սոփիայ իմաստն ալ, եւ դալար լուրերով զուարթացընէ իմ խամրածութիւնս ալ, Քեզ ալ կատարեալ առողջութիւն։ Որոյ համար կարծեմ պէտք չէր խղճէիր քանի մ՚օր հեռանալու դէպ ի Պարտիզակ. վասն զի հաւանօրէն այն Քաղկեդոնի հողոյն խնդիրն դեռ այնպէս պիտի մնար, կամ թէ բաղդէդ սպասած լուրն պիտի գար Քեզ եւ գոհութեամբ պիտի դառնայիր. Տէր տացէ որ շուտ կամ ուշ Միաբանութիւնս ալ գոհ ըլլայ այդ երկրին վրայ եղածին եւ ըլլալիքին. բայց մինչեւ այն ատեն՝ այդ հողդ կըրնա՞յ արդիւնք մի բերել, յառաջ քան զյուսացեալ սկիզբն շինութեան։

Հիմայ գամք մեր Թովմայ Գեմբացւոյ, եւ ճամբայ ելլեմք, որովհետեւ բացած գրոց տեղն ալ ճամբու յարմար եկաւ, զի կ՚ըսէ իբրեւ ճամբու գաւազան ա՛ռ քեզի եւ ստէպ ըսէ. «Յիսուս եւ Մարիամ եղիցին հանապազ ընդ իս ի ճանապարհի, յամենայն տեղւոջ, յամենայն ժամանակի, առ ի քաջ պահպանութիւն, զի մի՛ խոտորեցայց ի ճանապարհի, եւ ցրուեցայց ներքին եւ արտաքին ցնորիւք։ - Այս սուրբ աղօթք Յիսուս եւ Մարիամ, համառօտ են յընթերցումն, թեթեւ ի կրել, հեշտին ի պահել, քաղցր ի խոկալ, հզօր ի պաշտպանել, հաւատարիմ ի պահպանել, համբոյր յընկերել, հաճոյ ի խրախանալ, մտերիմ ի խորհրդակցութիւն կարող յօգնականութիւն, խոհական յառաջնորդել ուղիղ ճանապարհաւ ամենայն տառապեալ պանդըխտի եւ արհամարհողի զաշխարհ՝ ի կեանս յաւիտենականս։

Ո ՜վ, քանի՜ քաղցր է Յիսուս, քանի՜ քաղցրիկ Մարիամ կոյս՝ սիրելի մայր նորին. երանի՜ պանդըխտին որ ամենայն ուրեք եւ յամենայն ժամանակի պանդըխտութեան իւրում ի մարմնի, յիշատակ առնէ երկնաւոր հայրենեացն, ուր Յիսուս եւ Մարիամ ուրախանան համօրէն ընդ հրեշտակաց եւ Սրբոց իւրեանց՝ մեծաւ խնդութեամբ եւ յաւիտենական փառօք։ Երանի՜ պանդըխտին, որ ոչ խնդրէ օթեվանս յերկրի, այլ ցանկայ լուծանիլ եւ լինել ընդ Քրիստոսի յերկինս։ Երանեալ է աղքատն եւ տնանկն, որ հանապազօր քաղցնու երկնաւոր հացին, եւ ոչ դադարէ խոնարհութեամբ աղերսել առաջի սեղանոյ Տեառն, մինչեւ ընկալցի փշրանս ինչ։ Երանի՜ այնմ որ հրաւիրեալ իցէ յընթրիս Գառինն, եւ մինչ չեւ ժամանեալ ի վերնական կոչունսն՝ ընդունի զսրբազան խորհուրդ նորին»։

Ահա ես աւարտեցի ընթերցուածս եւ թարգմանածս. եթէ հաւնիս, դու ալ օրինակէ եւ խաւրէ ինձ, որ կատարեմք Գեմբացւոյն խրատը։

Ողջոյն հոգեւոր եւ մարմնաւոր եղբարց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1854.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 6 Յուլիս 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Առանց մանրացոյցի՝ Փասփաթիին [57] գիրքն Չինկեանէից պատմութիւն [58], ուրիշ պատմութեան գրոց ցանկին մէջ տպուած էր 1876 եւ ոչ 1870, ես ալ այնպէս գրեցի. թուի թէ այն միւս գրոց հեղինակն ոչ խոշորացոյց ունի եղեր ոչ մանրացոյց։

Թերեւս մեր կամ իմ սխալն աւելի մեծ է, որ երկու օրինակ գնելու պատճառ եղայ, այն ալ ծանր գնով. ես, որչափ յիշեմ գրեր էի եղբօրս, որ պիտի գրեմ առ Պ[ատուական] Հ[այր] Յուսիկ [59] ՝ որ ինձ համար ճարէ օրինակ մի. նա ալ աճապարեալ է, հիմա մնայ աճապարելն. յուսամ կերպով մի իր հաշուին հետ յարմարցընել եւ վճարել վանուց, գոնէ մասն մի։

Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1855.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 19 Յուլիս 1893

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Combinazioni ի մեծն ալ կայ. ամսօք յառաջ գնել տուի Թոմ[այ] Գեմբաց[ւոյ] գործերը՝ լատին-իտալ, եւ կարդացի. անցեալ շաբաթ Շուշանաց Հովտին վերջին գլուխը մնացեր էր, որով հատորն ալ լմըննար, ուստի յաջորդ հատորն ալ քովս առի, որ կը սկսէր Վարդենեաց դրախտով, եւ յառաջ քան սկսանիլս կարդալ առի նոր հասած ծրար մի, բացի եւ ահա Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիսի թարգմանած այդ երկու գործերն էին. ոչ սակաւ զարմացայ եւ զարմանամ. քանի մ՚օր վերջ խաւրած փռանկ թարգմանութիւնն ալ ընդունեցայ. մնայ խոստացեալ յառաջաբանութիւնն. բայց եթէ տպագրելու փափագ ունենայ՝ պիտի ճարել եւ ծախքն, առանց որոյ վախեմ երկայն տարիներ մնայ այնպէս. ահա ես ալ ի յիշատակ † [հանգուցեալ] Հ[այր] Սրապիոնիս բան մի թարգմաներ էի, եւ դեռ այսօր վերջի թերթը կամ կողքը կը տպագրուի յետ երկու տարիներու։

Եղբայրս գրէ որ Փասփաթիին գիրքը [60] զոր 30 ֆր[անգ] գներ էր յետ դարձուցեր է, ուստի Դու ալ գինը առած կ՚ըլլաս. իսկ ոսկի դրամին համար՝ երբ հասնի ի ձեռքս գրեմ եւ վճարեմ որու պէտք է։

Մեր հանգուցեալ Հարց գերեզմանատեղւոյ համար արձանագիրը ո՞ւր պիտի դնես, դրա՞ն վրայ, պատի՞ վրայ, եւն. իմացու. եւ թէ քանի անձանց նշխարք կան ի տեղին. եւ որո՞ց վրայ յատուկ տապանագիր կայ։ - Իմ ծնողաց մահարձաններու օրինակն ալ ընդունեցայ, չիմացայ բայց կարծեցի թէ դու ես խաւրողն. եղբայրս բան չէր գրած։ Հանգի՜ստ ննջեցելոց եւ արթնութիւն կենդանեաց, հանդերձ ողջունիւս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1856.

Կարապետ Կոստանեանին [61]

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 20 Յուլ[իս] [18]93

Ազնիւ Պարոն,

Չէի յիշեր, թէ Փափազեանի [62] հաշուէն մնացած ըլլայ. թուի թէ առանձին բարակ թղթով պատկերաց համար ըլլայ մնացորդ. եթէ ամբողջ բացատրութեամբ հանդերձ պրակներ խաւրուած է՝ անոնք վճարուած պիտի ըլլան մեր գրապետէն, որոյ հաշիւը չեմ գիտեր, զի նա վախճանեցաւ անցեալ տարի: Արդ կարծեօք ծրարեմ 10 ռուպլ, եթէ աւելի պարտական եմք՝ խնդրեմ ծանուցանել, եւ Ձեր փափագանաց համեմատ՝ անձամբ եւ տեսութեամբ, որ մեզ ալ հաճոյական է. իսկ եթէ այս բաղդն Ձեզ ալ մեզ ալ չէ տրուած փափագիմ որ կատարեալ առողջութիւն գտնէք այդ ջրերէն, եւ հանգիստ աշխատիք Ձեզ յանձնուած տեսչութեան մէջ։

Ողջունելով կենակիցդ եւ եղբայրդ, մնամ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1857.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Օգոստ [ ոս ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոս կարծեմ վաղը հազիւ հասնի, վասն զի կ՚ըսեն թէ շոգենաւն, որով կու գայ (Սելինունդ) լաւ քալուկ չէ. բաւական է թէ օրերուս օդոց խառնակութենէն ալ չնեղուէր։

Հոլաս Վիջէն էֆէնտի կու սպասէ եղեր 2 Սիսականի. հօս գիտցող չկայ, թէ որո՞ւ վճարեր է գինը. արդեօք Քե՞զ. եւ թէ վճարած ալ ըլլար, գրքերն ի՞նչպէս խաւրելու էր որ ապահով հասներ ի ձեռքն։

Եղբօրս տուած 3 ½ լիրայիցդ փոխանակ յանձնեմ մեր գործակալ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Վահանայ 80 ֆր[անգ] դու ալ այսպէս նշանակէ, իբրեւ իմ ձեռօքս անցուցած ըլլաս առ նա ի հաշիւ վանաց։ Իսկ ի հաշիւ եղբօրս ունիմ դեռ 200 ֆրանգի չափ, եթէ ուրիշ բանի գործածել չտայ։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Մեղայ լսեցի որ հասեր է Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստ[ինոս] եւ նաւակնիս գացեր է զինքը ընդունելու։

Լսեցի որ Աբիկ [63] ոմն թուրք լեզուի բառագիրք մի հրատարակած է. իմացուր թէ ի՞նչպէս է, թուրքէ՞ սկսի յօտար լեզու, թէ յօտարէ ի թուրք. ո՞ր է այն օտար լեզուն, փռա՞նկ թէ հայ. թուրքի գիրն ալ թո՞ւրք է թէ հայ. եւ ի՞նչ է գինն։ Կամ, լաւ եւս, եթէ գիտես որ չէ՞ խաւրուած ի վանս, օրինակ մի խաւրէ։

1858.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 Օգոստ [ ոս ] 1893 [64]

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Աբիկեանի [65] Թուրք-Հայ-Փռանկ բառգիրքն ընդունեցայ. շնորհակալ եմ. երկու շաբաթ առաջ ալ անոր արաբերէն լեզուի Զրուցատրութեան թերթը. եթէ ինքն է ինձ խաւրողը՝ իմացու որ շնորհակալեմ, եթէ դու ես՝ Քեզի։

Ողջ լեր ողջունելով զեղբարս մեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1859.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Սեպտ [ եմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Անցեալ ամսոյ 26ին գրածդ առի. աղօթեմ վասն կասկածեալ քոլերայի։ Տէր ցրուեսցէ. յուսամ որ մարդիկ ալ զգուշանան։

Ծրարեալ թուղթս խնդրեմ ըստ կարի շուտով հասցընել առ Բասսեկա փեսայ Վիջ[էն] Հոլասի, ներելով կարճիկ թղթոյս։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1860.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Սեպտ [ եմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հայր,

Երբ Գեր[ապայծառ] Աբբահայր դառնայ ի գեղէն՝ կու յանձնեմ իրեն 100 ֆ[րանք] կամ լ[իրայ] ի հաշիւ տուածիդ առ եղբայրն իմ. եւ այդպէս գրէ ի հաշուէգրիդ իբրեւ իմ ձեռքովս անցուցած ի վանս այդ հարիւրեակն այլ։

Ողջոյն եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Աբիկի Թուրք-Գաղղ. բառարանը առի եւ ծանուցի ժամանակին. հիմայ Գաղղիերէնէ ի Թուրք. այլ խնդրեմ, ընդարձակն, եթէ հրատարակուած է։

1861.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 27 Սեպտ [ եմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հայր,

Տիգրանեանի [66] եւ Սինապեանի արուեստական բառից բառգրքին [67] Բ հատորին մէկ մասը՝ մինչեւ 68 երես, ընդունեցանք. չգիտեմ խաւրողն դու ես թէ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ. առաջին հատորէն կու պակսին առ մեզ (կորսուած պիտի ըլլան) 24. 25. 26. 27 թերթերն, այսինքն 185 երեսէն մինչեւ 216. խնդրեմ լրացընէք, խաւրելով այն թերթերը, եւ զյաջորդութիւն Բ հատորոյն։

Այս առտու երկու Վիենացի Մխիթարեանք եկան հին, մէկ կամ երկու շաբաթուան համար։

Ողջոյն սիրելի եղբարց մերոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1862.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 Հոկտ [ եմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հայր,

Թղթեկիդ հետ ընդունեցայ Փռանկ-Թուրք բառգիրքն այլ, շնորհակալ եմ. անցեալ անգամ գրեցի քանի մի առ մեզ պակաս թերթից համար ուրիշ բառգիրքի։ Այս անգամ այլ յիշեցընեմ, որ առթիւ խաւրէք այդ տեղ տպագրուած Աստուածաշունչը կամ հրատարակուած մասը, քննութեամբ եւ բաղդատութեամբ ընդ Յունի եւ եբրայականի։

2) յ Երուսաղէմ տպագրեալ Համաբարբառն Ս. Գրոց։

3) Հայոց վանորէից Ձեռագրաց վրայօք տեղեկութիւններն, որոշ titolo չեմ յիշեր. Ա թիւն խաւրած էք. կարծեմ ուրիշ ալ հրատարակուած է, զայն խնդրեմք։

Ողջ լեր եւ ողջունէ։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Բան մ՚այլ. ծանօթ Պասմաճեանն բանտեալ եւ ազատեալ. միթէ դարձեալ բանտուա՞ծ է. եթէ ազատ է եւ հանգիստ, ամսօք յառաջ գրեր էր առ ոմն թէ ունի հաւաքումն ինչ բառից, եւ թէ ուզեմ կու խաւրէ. արդ, թէ կըրնայ եւ կ՚ուզէ, խաւրէ։ Ցաւիմ եթէ ազատ չէ։

1863.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 1 Նոյեմբ [ եր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Ի Պօլիս տպագրեալ Աստուածաշունչ գրոց մասն եւ Ձեռագրաց Ցանկի Բ Տետրն ատենին ընդունած եմ, չյիշեմ թէ իմացուցի ասկէ առաջ։

Գոհ եմ որ վերջապէս Հաճեան եպիսկոպոս առեր տարեր է Արամեան Դաւթի խնդրածները. սա ինձ համար բան մի օրինակեր էր, բայց բնագիրը ձեռք բերելու համար երկու ոսկի տուեր է. մաս մ՚ալ դեռ օրինակելի կայ, եթէ ուզեմ. ուրիշ անգամ ալ անոր հետ առուտուր ըրած եմք, յուսալով եւ յապագայն։

Ցաւիմ Պասմաճեանի չար բաղդին. իրեն ալ, նմանեացն այլ։ Նա գրեր էր որ իր հաւաքած բառից ընկեր մ՚այլ ունի, Խաչիկ Ուղուրիկ. եթէ սա այլ ի բանտ չէ դատապարտուած, եւ մօտենալու անձ մի է, կըրնաս իրմէ ուզել այդ հաւաքումը, զոր Պասմաճեան կ՚ուզէր խաւրել։

Եղբօրս գնած Ոսկեփորկին մէջ գրուածներն, որով զուարճանայ, դու ալ մէկտեղ, ինձ ծանօթ բաներ են, մեր քով այլ կան այդ խօսքերն յոսկեփորիկս. միայն նորն կամ թուհաֆն [68] հինգ ղուռուշի արժելն կամ գնելն է. բարով վայլենք։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ի Զմիւռին տպագրած Համաբարբառն ընդունեցայ, զոր չէի խնդրած. այլ նոր տպագրածն (մասամբ) յ Երուսաղէմ։

1864.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 15 Նոյեմբ [ եր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Արդարեւ հօս ի վանս կորսուեր են այն թուրք բառարանին թերթքն. գիտէի, այլ գրեցի որ գուցէ կարելի ըլլայ լնուլ զպակասն թէ ոչ՝ համբերութիւն։

Ծրարեալս առ Եպիսկոպոս մեր [69] ՝ կ՚ուզէի ուղղակի խաւրել ասկից. բայց երեկ թուղթ ընդունեցայ իրմէ, որ թերեւս ի ներել ձմերան՝ անձամբ գայ եւ առ մեզ. վասն որոյ ես այլ ճամբան փոխեցի, եւ առ Քեզ ղրկեմ, որ եթէ իրաւ այդպէս բան պիտի ընէ եւ մօտ օրերս պիտի գայ ի Պօլիս, գիտցածդ ըրէ. ապա թէ ոչ՝ շուտով ղրկէ իրեն նամակս այլ, այս օրերս գրոց սնտուկով խաւրուած տուփն այլ իրեն եպիսկոպոսական կնքոց, ապահով կերպով, ինչպէս գիտես. եւ թէ ինքն մօտերս պիտի գայ, պահէ ի քովդ եւ յանձնէ իրեն։

Յուսամ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստ[ինոս] եւ ընկերն ողջիկ հասան ի տեղդ. զորս ողջունեմ հանդերձ այլովք, եւ դու ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1865.

Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ - Վիեննա [70]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
16 Նոյեմբ [ եր ] 1893

Վերապատուեալ Հայր,

Ոչ միայն շնորհակալութեամբ ընդունեցայ բուսական անուանց ղրկած ծանօթութիւններդ, այլ եւ գոհութեամբ, որ չէք աճապարած իմ պատճառաւ Ձեր կարեւոր գործերը կերպով մի յետաձգելու [71] ։ Շնորհակալ եմ նաեւ բառերը մեկնողաց եւ աւելցընողաց։ Փափագէի միայն իմանալ թէ այն մէկ երկու բառերու՝ որոց ուսումնական լատին բառերն ալ նշանակած են, իրական բոյսերը բուսաբանից ցուցընելո՞վ ստուգուած են անուանքն թէ այլազգ. յատկապէս Խաժուրեկ եւ Կաքոտ ծաղկանց անուանքն [72] ։

Խնդրեմ առթիւս՝ խոնարհական աջահամբոյրս մատուցանել Գերապ[այծառ] Աբբահօր [73], եւ ողջոյնքս առ մեծարգոյ Հ[այր] Աթոռակալ Վարդապետն, առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յովհաննէս [74] եւ առ այլ Յ[արգոյ] Ընկերս. եւ Քեզ ողջ եւ քաջողջ լինել մաղթեմ։

խ[ոնարհ] ծ[առայ]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1866.

* Հ. Յովհաննէս Վրդ. Թորոսեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 21 Նոյեմբ [ եր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Զսկզբնաւորեալդ երկամաւ յառաջ, արդ կատարեա, առնելով պատասխանի Սարկաւագապետի եկեղեցւոյն Պերուճիայ, այսպէս.

1) Շնորհակալ լինելով, նաեւ ի կողմանէ խնդ[ր]ողի տեղեկութեանցն եւ յանձնողին քեզ (որ է գրողս, անանուն)։

2) Հայերէն տապանագիրն ոչ այլ ինչ է բայց անուն † [հանգուցելոյ] եպիսկոպոսին D(e)r Thomas, որ է ասել Dominus կամ Monsignor Thomaso, բայց Der նշանակ է եւ եպիսկոպոսութեանն։

3) Յիշողք նորա, (եւ ի նորումս ի պատկերազարդ ստորագրութեան քաղաքին, որ գտանի ի շարս [Le] Cento Città d’Italia, (եւ հրատարակի ի Միլան, ի խմբագրողէ Secolo օրագրի), վկայեն զի մեռեալ է նա յամի 1385. աստի մարթ էր կարծել թէ ի վիմին (տապանին) գոյր եւ թուականդ. եւ թէ չիցէ ի նմին,

4) Խնդրելի է զյիշատակ կենաց եւ մահուան նորին ի ձեռագիր եկեղեցական պատմութիւնս, որք պահին ի դիւան արքեպիսկոպոսարանին. եւ յերեսին մանաւանդ յայսոսիկ,

a) Mariotti Annib[ale] [75], Istoria Ecclesiastica della città di Per[ugia] divisa per le cinque porte.

b) [Francesco] Riccardi, Memorie delle Chiese della città e diocesi եւն.

c) Mariot [ t ] elli, Catalogo de’ vescovi di Perugia.

Ի սմա ի դէպ է քննել զգործս եպիսկոպոսաց քաղաքին ի կիսոյ ԺԳ դարու ցվերջ ԺԴ եւ անդր եւս, հարկ է թէ գտցին յիշատակք Հայոց գալստեան, շինութեան հոգետանն, Թովմայի մահուան, եւ սպառելոյ Հայոց կամ դադարելոյ հոգետանն, եւ անցանելոյ յայլոց ձեռս։ Քննողի եւ ընդօրինակողի տեղեկութեանց ի ձեռագրաց անտի, լիցուք երախտահատոյցք, թէ դրամով թէ այլազգ։

5) Փափագելի է մեզ ունել զլուսագիր պատկեր եկեղեցւոյ Ս. Մատթէի [76], զարտաքին տեսիլն. իսկ ի ներքնոյն զպատկեր Ս. Մատթէի եւ զՁիաւոր սրբոյն. չափաւոր մեծութեամբ, քանի մի օրինակ. բայց խնդրեմք նախ ծանուցանել, թէ ո՛րչափ ինչ պահանջիցէ ծախս կամ վարձս՝ լուսագրողն։

6) Ձեռագիր թղթոցն Պօղոսի գրեալ է ոչ ի ժամանակս Placido (Soukias) պատրիարքի, այլ եպիսկոպոսի, որոյ ժամանակ ոչ է յայտ, այլ մարթի գուշակել, եթէ լուսագրեսցի եւ յիշատակարան գրոցն, ուր նա յիշի. եւ յայտնի լինի այնու, զի էր եւ նա առաջնորդ հոգետան միոյ Հայոց յայլում քաղաքի, զոր, յոյժ հետաքննելի է գտանել. եւ առ այս նշանակ մի կայ այն է անուն եկեղեցւոյ հոգետանն, որ էր Ս. Ստեփանոս. արդ սարկաւագապետդ կամ այլք ծանօթ կողմանց իտալական գաւառիդ՝ գիտիցե՞ն ի միում ի քաղաքաց նոցին եկեղեցեակ յանուն Ս. Ստեփանոսի, որ իցէ երբեմն եղեալ ի ձեռս Բարսեղեան միանձանց կամ Հայոց (որ նոյն է)։

7) Վերադառնալով առ Թովմաս, գիտելի է, զի նա կոչէր Եպիսկոպոս Հայոց Իտալիոյ. եւ յիշի զի առաքէր երբեմն թուղթ ի Վենետկոյ առ պատրիարքն (Կաթողիկոս) Հայոց, որ վախճանեալ է յամին 1381, չորիւք ամօք յառաջ քան զ Թովմաս։ Եպիսկոպոս Հայոց յ Իտալիա յիշի եւ յամի 1341, այլ ոչ յանուանէ, որով չէ մարթ ստուգել թէ իցէ՞ Թովմասդ թէ այլ ոք։ Այս առ հարցուած սարկաւագապետին։

Արդ փոքր մի աշխատասիրեալ գրեա եւ հա՛րց զայսոսիկ առ երբեմն ծանօթդ այդ Romitelli, եւ ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յետ գրութեանդ առ սարկաւագապետն՝ դարձո առ իս զթուղթ նորա։

1867.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 Նոյ [ եմբեր ] 1893

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Ոչ գիտեմ ո՞վ է եւ ուր բնակի այդ Մարի Յ. Ազնաւորն ՝ առ որ գրած եմ. կարծեմ թէ ըլլայ նոր ամուսնացեալն ընդ Պետրոսի Ազնաւոր ՝ երբեմն մեր աշակերտի. բայց երկբայիմ։

Եթէ ապահով իմանաս ով ըլլալը՝ տուր։

Ողջոյն եւ ողջութիւն։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Գուցէ եղբայրս ձեռագիր մի գնելու համար ստակ ուզէ. ես մինչեւ երկու ոսկի ըսեր եմ։

1868.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 13 Դեկ [ տեմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Քանի մ՚օր առաջ թղթատարաւ վեց հատ Ս. Օգոստինոսի գրքոյկն [77] խաւրուեցաւ յանուն Պ[ատուական] Հ[այր] Ստեփանոսի. յուսամ յանձնէք իրեն, որ լեցընէ պակսած թիւը, եւ օրէ օր առողջանայ։

Յայսմաւուրքին համար գրեր էի եղբօրս, որ աչքէ անցընէ. եթէ գտնէ նոր նահատակաց վկայաբանութիւններ՝ իմացընէ ինձ, որ եթէ յիրաւի նոր եւ անծանօթ են՝ այն ատեն յարգ ստանայ գիրքն, թէ եւ պակասաւոր, եւ կ՚արժէ գրած գինս. թէ ոչ՝ միայն Յիշատակարանը օրինակելու է։

Մեր Հայաստանի եղբայրներէն, եթէ գիտեն՝ տեղեկացիր, ի՞նչ բան է Նղրիկ, որ ի գիրս յիշուած է եւ կ՚ուզեմ իմանալ։

Ողջութիւն եւ առողջութիւն քեզ եւ մեր եղբարց։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եթէ Թընկըր-Սինապի բառգրոց նոր թերթք տպուած են (յետ 11 թերթի) յիշէ զմեզ։

1869.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Դեկ [ տեմբեր ] 1893

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Առաջին առթիւ խնդրեմ ղրկել Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոսի Քեզ յանձնած 5 ոսկի օսման[եան] կամ 115 ֆր[անգ] ինչպէս գրէ ինքն. ակնկալուք կու սպասեն ամենակարօտաբար. մեր քով չի գտուիր այդ տեսակ ստակ կամ թղթով ինչ չափ արժելն. ինձ կ՚երեւի որ 100 ֆրանգնոց փրանկաց թուղթ մի եւ մէկ 10 ֆրանգնոց մէկ այլ 5 ֆրանգնոց ծրարես ի թղթիդ եւ սովորական նամակաց ծրարով խաւրես. եւ ողջ ու առողջ մնաս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1870.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 20 Դեկ [ տեմբեր ] 1893

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Միշտ մտադիր լեր, որպէս ի ներկայիս, ի տես եւ ի ստացուած Ձեռագրաց, քննութեամբ։ Առաջարկեալքդ արդ երկոքին եւս անպիտանք են մեզ, մին նոր թարգմանութիւն անհամ, զոր եւ ունիմք. միւսն անկատար, զորոյ եւս ունիմք երկու օրինակս։ Դոքա լիցին տեառն իւրեանց, եւ մեք այլում ակն կալցուք։

Ողջ լեր եւ քաջողջ, եւ ի հեռուստ շնորհաւոր Ծնունդ Տեառն եւ որ զհետ այնր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1871.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 27 Դեկ [ տեմբեր ] 1893

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Հոլասեանք յանձնեցին ինձ շատ շնորհակալ լինել, որպէս եւ ես իմովսանն, վասն սիրոյ հոգոյ եւ աշխատանացդ ի պէտս նոցին, եւ վասն ընդունելոյդ ինչ ի Բասսեկայ Սոփեայ [78]. իսկ մնացելոյն վարձք Քեզ՝ վասն միջնորդութեանդ, թէ եւ ոչ ըստ կամս Քո եւ նոցա յաջողեալ իցէ բոլորովիմբ։ Մարթ է ասել, թէ մեք զոր պարտէաքն արարաք։

Բայց ի գիտութիւն Քեզ ասացից, զի Տէր Պետրոս յայլում նուագի եւս ասացեալ է առ եղբայր իմ Սերովբէ, թէ վասն այդր խնդրոյ գրեսցէ առ իս, եւ ոչ յառաջ եւ ոչ յետոյ չէ ինչ բնաւ գրեալ. թէպէտ եւ ինձ ախորժելի է չգրելն. այլ նորա չէր պարտ ասել այնպէս, կարծեմ. գրէր երբեմն հակիրճ եւ առ իւրսն, թէ գրեալ իցէ նոցա թուղթս եւ նոքա չեն ընկալեալ. ես այսպէս մեկնեմ, զի չհամարեցայց զնա ստախօս, զի գրէ թուղթս նոցա եւ ինձ, թերեւս եւ Քեզ, եւ ապա արկանէ ի զամբիւղ պատառոտի թղթոց իւրոց, եւ այսպէս չլինի սուտ՝ գրելն. ա՛յլ ինչ է առաքել եւ զգրեալսն՝ թղթատարաւ։

Ոչ ինչ ընդհատ յայնմանէ պատմեցին ինձ կրկին կրկին, եւ վասն տանն իւրեանց վաճառման, զոր համարելով ինքեանց գոլ՝ կամեցեալ է † [հանգուցեալ] Պօղոս եղբայր Վիջէնի վաճառել կամ փոխանակել. Վիջէն խափանեալ է, ասելով թէ իւր ինքեան է տունն եւ սեփականեալ դստեր իւրոյ. եւ յետ երկար սակարկութեանց՝ ինքն Վիջէն վաճառեալ է 80, 000 դահեկանաց Սիոնեան կրօնաւորաց վասն միանձնուհեաց կամ օրիորդաց նոցին, որք եւ արդ բնակին ի նմին, կարծեմ յօդեալ եւ վերածեալ ի բնակարան իւրեանց։ Զայս ամենայն քաջ գիտէ, ասեն, Հ[այր] Benard մի ի հարց անտի Սիոնեանց (եթէ կեայ տակաւին) գիտեն եւ պառաւ միանձնուհիքն։ - Վասն տանն այնորիկ վաճառման եւ Վիջէն էֆէնտիի գրաւելոյ զարծաթն, զչարեալ, ասեն † [հանգուցեալ] Պօղոս ՝ առնու զընտանիս իւր եւ գայ այսր. ի վերջնում աւուրն կամի արգելուլ զնոսա Վիջէն, զի մի՛ յայս աղէտս հասանիցեն, սակայն, ասեն, արդէն բարձեալ էին ի նաւ զկարասիս իւրեանց. եւ որ չար եւս է, Պօղոս հանեալ զատրճանակ իւր սպառնայ կնոջն՝ հարկանել իսկոյն, եթէ լսիցէ Վիջէնի եւ յետս կացցէ յուղւոյն։

Այս առանձինն Քեզ գիտելի, եթէ օգտիցէ առ ինչ։ Բայց եթէ փոխանակ գնոյ տանն այնորիկ՝ Վիջէն այլ ինչ արծաթ տուեալ իցէ եղբօր իւրոյ, եւ նորա վատնեալ՝ զայն ոչ գիտեմ. բայց տունն եւ գին տանն՝ մնացեալ է ասեն ի ձեռս Վիջ[էն] էֆէնտիի։

Թողեալ զայսոսիկ շնորհաւոր մաղթեմ ի սրտէ զամենաշնորհ Ծնունդ Փրկչին, որ զատ յայլ ամենայն բարեաց՝ տացէ Քեզ լիով գոհութեամբ սրտի կատարել զՅոբելեան օրըստօրեայ ծննդեան իւրոյ ի քոյին պատարագելոյ, յաւելլով եւ յամայր ամս, յօգուտ Քեզ եւ Ուխտիս։ Մաղթողաբար ողջունելով եւ զորս ընդ Քեզ Հարս եւ եղբարս մեր, մնամ քաղցր ձայնիդ ծարաւի

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]