1894

1872.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 Յուն [ ուար ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Շնորհաւոր մաղթեմ զնոր տարիս Քեզ եւ մեր Պ[ատուական] Եղբարց, յանձնելով եւ յանձնուելով յաղօթս փոխադարձ։

Ընդունեցայ եւ յանձնեցի Հոլասեանց խաւրածդ, որ իրենց կարօտութեան համար, թէ մեծ է թէ իբրեւ զկաթիլ մի ի դուլէ։ - Արդեօք լատինաց եպիսկոպոսարանէն կըրնայի՞ր ստուգել գաղտաբար, թէ ի՞նչ ամսական կ՚ընդունի իրենց եղբայրն Տ[ոն] Բիեդրոյ [1], որ երկու տարիէն աւելի է եւ ոչ դանկ մի խաւրած է իրենց, եւ ոչ կ՚ուզէ խաւրել։

Նղրիկն՝ ինչ որ ինձ կ՚երեւի, ոչ է բուսեղէն, այլ փոքրիկ կենդանի կամ միջատ մի, որովհետեւ ի բժշկարանի յիշուի գլուխն եւ գլօրն։

Կրկին մաղթանօք քաջողջութեան՝ մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1873.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 10 Յունու [ ար ] 1894

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Սիրով զսիրոյդ ընկալայ մաղթանս, որ զի եւ առաւել են քան զչափ իմ՝ ի սիրտ եւ ի գլուխ Քո հեղում զնոյն, եւ թէ հնար էր՝ առաւել եւս. զի ես, որպէս քաջ գիտես ի ծովեզերս կենցաղոյս դեգերիմ, զապագայ բարգաւաճանս Ուխտիս՝ ի նորագոյնս քան զիս տիովք նկատելով, որոց անկագոյն է բառնալ եւ զբեռինս սորին եւ խորհրդատու լինել յառաջիկայդ ակնարկեալ համագումար ժողով։ - Ի բազում վիճակս արդ բաժանեալ միաբանիցս, յառաքելութիւնս եւ ի վարժարանս, չիցէ թերեւս դիւրին հաճել զամենեսին, եւ միաբանել ի կարծիս. սակայն սիրով եւ խաղաղութեամբ մարթ է լնուլ զթերին, եւ ես յայս յուսացեալ եմ, եւ յառաջ քան յայլ ինչ՝ զայս խնդրել աղօթիւք արժան համարիմ, ժտելով եւ զՔո սատարութիւնդ յայսմ մասին, որպէս յայլսն՝ ի դէպ ժամուն։

Արդ կրկին մաղթելով Քեզ եւ քոյոցդ շնորհաւոր Ամանոր, կրկին կենաց յաջողութեամբ որ ըստ հոգեւոր եւ որ ըստ մարմնոյ քաջողջութեան, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1874.

Գաթինկոյ Ալիշանին [2]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 12/24 Յունու[ար], 1894

Սիրելի քոյրիկ. - Այն սրտին, որով ինձի անոյշ մաղթանքներ ըրիր, հարցու նորէն, եւ կը լսես որ նոյնն ինձմէ այլ քեզի՝ նման բաներ լսեցընել կու տայ. քեզի հետ քու Էլպիսդ այլ կու յանձնեմ Աստուծոյ, որ շնորհէ շատ տարիներ այլ ձեր սէրը վայելել տալու, իբրեւ կանուխ ճաշակ արքայութեան անուշակ եւ անսպառ Սիրոյ։

Երկու ամիս առաջ մեր Գեր[ապայծառ] Աբբահայրն հրաւիրուեցաւ ի քաղքիս մօտիկ Ս. Գէորգ կղզին, եւ հանդիսապէս ձայնաւոր պատարագ մատուցանելով, Ս. Աստուածածնի արձանը պսակեց ծանրագին թագով մի. այն յիշատակին այս պատկերիկս հրատարակեցին. ինքն Ս. Աստուածածին բարեխօս Ձեզի, մեզի, ամենուս:

Եղբայրդ՝
Հայր Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1875.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 18 յուն [ ուար ] 1894

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յիշատակարան Պապա Սիմոն ի այս է. «Թարգմանեցաւ գիրքս այս որ է Շաղկապ եւ Գլուխ աստուածաբանութեան Պրոկղի Դիոդոխոսի ՝ պղատոնական իմաստասիրի, ձեռամբ Սիմէոնի անպիտան կրօնաւորի, ի Վրաց՝ ի Հայ լեզու, յերկիրս Հայոց ի վանս Վրաց ՝ որ կոչի Պղնձահանք. յաւիտենից թվականիս ՑՉԾԶ» [3] այսինքն 6756. Յաւիտենից թուականն է Արարչութեան. ըստ եօթանասնից՝ որք համարին մինչեւ ի Քրիստոս 5198 ամ. արդ հանեալ զայս թուական յամէ 6756

5198

մնայ 1558

որ է թուական թարգմանութեանն։ Իբր 25 ամօք յետ այսր թուականի թարգմանեալ է Սիմէոնի այլ ինչ գիրս (յոյն շարականաց) ի յոյն լեզուէ։

Ասացից եւ զարմանալի ինչ (ծաղու) ի հերուն Սիմոն Պապա (Հայ եպիսկոպոս նորաղանդ) հաւաքեալ գրչագիրս հայերէնս, որպէս եւ յառաջն երբեմն՝ տարեալ է ի Գալիֆոռնիա։ Քեզ մնայ դատել, թէ նո՞յն վերոյ գրեալ Պապա Սիմոն իցէ 3 կամ 400ամեայ, թէ այլ ոք. եւ զյօդուած բանիդ յարմարել՝ ոչ դատիս։

Ծրարեմ եւ զդրամունակ թուղթդ, զոր անձամբ ընկալայ ի թղթատանէ։

Քաջողջիկ զուարճութիւն եւ ողջոյն Եղբարց մերոց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1876.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 7 Փետր [ ուար ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Շնորհակալ եմ մաղթանացդ, այլ աւելի փափագիմ որ ոչ միայն ինֆլուենցայի շոշորդն այլ փարատի, հապա ուրախ ըլլաս, ըստ կարելւոյն, զի տրտմութիւն ինչ ոչ օգնէ։ Ուզենք չուզենք մեր կեանքն մօտ է ի ծայրն, փափագիմք զերիտասարդս տեսնել գոհ եւ զուարթ եւ աշխոյժ ի գործ։

Մէկն գրեր էր վասն Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորիսի թէ ոչ թեթեւ հիւանդ է, յետոյ նոր լուր մի չառինք, զոր բարեգուշակ համարիմք, նոյնպէս եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոսի համար։

Նղրիկն մնայ յ՚ուշիդ. կարծեմ անցեալ անգամ գրեցի որ բոյս չէ, այլ թռչուն կամ միջատ մի պիտի ըլլայ։

Բառգրոց թերթերն ալ ընդունեցայ. տարօսն յաջորդ թերթից։

Ողջ լեր եւ առողջ, եւ եթէ Բարեկենդանն այլ, որ երեկ իրիկուն ասկից փախաւ, հանդիպի ձեզ, բարեւիկ մի տուր, եւ ողջ լեր ու առողջ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1877.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 24 Ապրիլ 1894

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ ի մեռելոց։

Օրով առաջ Պ[ատուական] Հ[այր] Հմայեակ [4] ծրար մի խաւրած է, չգիտեմ յանուն Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլի թէ Քու՞ թէ այլոյ, զոր յանձնելի գրեր է առ եղբայրն իմ. եւ ես խնդրեմ որ ապահովապէս եւ շուտ հասնի իր ձեռքը, որոյ համար գրած եմ իրեն։

Ամենայն մեր սիրելի եղբարց շնորհաւորելով զամենաշնորհ տօն Յարութեան Քրիստոսի, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1878.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 13 յունիս 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Խնդրոյդ համար իմ միջնորդութիւնս ո՞րչափ բանի եկաւ չեմ գիտեր. վասն զի Գեր[ապայծառ] Աբբահայր հաւան գտաւ, եւ թոյլ տայ երթալուդ եւ դառնալուդ. միայն դժարութիւնը անցագրին վրայ է. ասկէ տասն տարի առաջ գնացեր ես այս քաղքէս առնըլով անցագիրը. այն ատեն Օսմանեան գունց է եղեր Ֆրանչեսգոնի [5] մեր բարեկամն, հիմա Հոռոմ մ՚է, որ ճամբորդը կ՚ուզէ տեսնել. դարձեալ, այն ատեն ի քաղքիս կար եւ Ռուս գունց. հիմայ չկայ. ուստի՝ անկարելի է կ՚ըսեն Քեզ անցագիր ճարել այս տեղ. մեզի կ՚երեւի թէ եթէ ոչ ի Պօլիս ՝ այլ ի Տրապիզոն գուցէ կարենաս յաջողիլ։ Մնայ քեզ ճարել ճամբուդ անցքը. իմ կողմանէս այլ փափագ յաջողութեան երթիդ եւ դարձիդ, եւ ոչ մնալուդ ի հեռուն։ Խնայողաբար այլ կ՚երթաս, որ բարեօք դառնաս, մեծամեծ մագաղաթներով։

Յիշես Դաւիթ Արամեանն Սեբաստիոյ. քանի մի Ձեռագիրք ունի եղեր, զոր յանձներ է Հաճեան եպիսկոպոսի, սա այլ բերեր թողեր է առ Կաթողիկոսին մերոյ [6]. տէրն գրէ որ բերեն մեր գրասենեակը, եւ աղաչէ որ գնեմք. - գրեցի իրեն եւ գրեմ Ձեզ այլ, որ այդ գրքերն մեզ չեն պիտանացու. մի՛ ընդունիք. միայն մագաղաթէ ժամագիրք մի կայ, կ՚ըսէ. եթէ շնորհքով բան մի է, եւ կըրնայ առանձին գնուիլ յարմար գնով, զայդ միայն կըրնանք ընդունիլ։

Ամսօք յառաջ պակասաւոր Յայսմաւուրք մի գներ էիք, եղբօրս ձեռօք, ի՞նչ եղաւ. ոչ իբրեւ հարկաւոր բան մի համարիմ, այլ իմանալու. մնա՞ց թէ գնա՞ց։

Խնդրոյդ եւ մանաւանդ առողջութեանդ լըման փափագող

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Մկրտիչ Մեղմունի [7] անուամբ նորաբոյս քահանայ մի ի Հռովմէ եկած առ մեզ, յետ վաղուին մեկնի աստի Դրիեստի վրայօք եւ Լոյտ ով [8] երթալ ի Պօլիս, որոյ կ՚ուզեմ յանձնել երկու ծրար ծխախոտ. զոր խնդրեմ ընդունիլ եւ յանձնել առ եղբայրս։ Կ՚իմացընեմ իրեն մեր Սեղբոս խան ի գրասենեակը. ինքն անշուշտ պիտի երթայ ի կաթողիկոսարան [9] ։

1879.

* Հ. Յուսիկ Վրդ. Մեհրապեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 27 յունիս 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Կարծեմ թղթոյս հետ կ՚ընդունիս եւ յԸնդհանրական Ժողովոյ հրաւէրքդ. որով չի մնար ինձ ըսելիք այս խնդրոյս վրայ. եւ նոյնն կու լուծէ նաեւ ճամբորդութեանդ խնդիրը, որոյ հաւաներ էր Գեր[ապայծառ] Աբբահայր, եւ ես իր կողմէն գրեր էի Քեզ ինչ որ գրեցի. ինքն ի գիւղ երթալու վրայ էր այն ատեն։ Հիմայ յիշեցուցի իրեն որ յետ դարձընէ առ Քեզ խաւրած անցագիրդ, եթէ բանի գայ թէ ոչ։

Իմացայ ծխախոտի ծրարներուն հասնիլն եւ յանձնելդ առ եղբայրս. գուցէ այս շաբաթ այլ յանձնեմ մէկ մի. վասն զի երկու հիւրք ալ եկան մեզ ի Հռովմէ, մին քահանայ Բերիացի, միւսն քահանայացու, եղբայր մեր † [հանգուցեալ] Եղ[բայր Եղիսէի Տէր Աբրահամեան, որք առջինին պէս Դրիեստու ճամբով պիտի երթան ի Կ. Պօլիս։

Յուսալով յետ քիչ ժամանակի տեսնուիլ, մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1880.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Օգոստ [ ոս ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Համառօտիւս ծանուցանեմ եւ ծանո Գերապ[ատիւ] Եպիսկոպոսի Տարօնոյ, ողջունիւս, զի եհաս արկղիկ Ձեռագրացն առաքելոյ ի նմանէ, ի Տրապիզոնէ։ Իսկ արկղն զոր չորեքին Հարք մեր մեկնեալք այտի՝ բարձեալ էին ի նաւ, եւ ի Դրեստ յանձնեալ են շոգեկառաց, տակաւին ոչ երեւեցաւ։

Տեղեկացիր եւ տեղեկացո (առանց ձայնձայնելոյ) թէ ո՞ է Կ. Ա. Յովսէփեան, ի Կ. Պօլիս. զի՞նչ անունն Կ. (Կոմիտա՞ս. Կարապետ. Կիրակոս), եւ զի՞նչ արուեստ կամ վիճակ նորա)։

Եթէ տեսցես զեղբայր իմ, մատո զողջոյնս, եւ ասա զի օրս՝ տօնական ոչ ներէր գրել եւ նմա. եւ ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1881.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 24 Սեպտ [ եմբեր ] 1894

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Այսօր հասին ի Դրեստէ Ներսէս Եպիսկոպոս [10] եւ ընկերք իւր, յորոց ընկալայ զՄաշտոցն զոր լաւագոյն եւս ինչ համարէր։ Ո՞ւր մնայ ծերունի եւ կիսաց յայսմաւուրքն. անշուշտ թանգուզեալ յահէ խուզարկուաց։

Յառաւօտուս հեռագրեցի Քեզ, եւ այժմ առաքեմ ծրարելովս 600 ֆր[անգ] զոր ընկալեալ ուստի արժանն է՝ տացես եղբօր իմում, ըստ հաւանութեան Գեր[ապայծառ] Աբբահօրս։ Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1882.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 10 Հոկտ [ եմբեր ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Բարւոք արարեր յանդորր մեր ծանուցանել զընդունելութիւն գումարի 600 ֆրանգացն, զորմէ յետ այնր գրեաց եղբայր իմ, որ եւ խոստանայ դարձուցանել զայն Քեզ յընդունելն յայլմէ զպահանջ ինչ զիւր։

Յուսամ զի յաջողակ օդով քան զնախագնացսն՝ ժամանեալ է արդ եւ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Օգոստինոս, զի աստ հանդարտ են յաւուրքս՝ օդք եւ ալիք, միայն մառախուղ լինի ընդ առաւօտս ցմիջօրէ։

Թընկըրեանի եւ Սինապեանի բառգիրք մի է արուեստական բառից, Փռանկ-Թուրք առաքեաց մեզ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ ց՚26 թերթ Բ հատորոյն, որ հասանէ ի բառն ourlet. որ ինչ տպագրեալ է այտի եւ անդր՝ խնդրի զի առաքես։

Ողջոյն եղբարց եւ հարցողաց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1883.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 31 Հոկտ [ եմբեր ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Խնդրեմ առաքել թղթաբերաւ զներքոյգրեալ գրքոյկս տպագրեալս այդր ի Կ. Պօլիս։

1) Գիրք որ կոչի Կպրիանոս. ի տպագրատան Պ[արոն] Աստուրի.

2) Աբեղաձագ, գրուած Տէր Վահանայ Մինասեան [11]. զտպագրատունն չգիտեմ։

Ընդ սոսին եւ զկանխանշանակեալ թերթս Փռանկ-Թուրք գիտնական բառարանին։

Ողջոյն Եղբարց եւ ծանօթից։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1884.

Austen Henry Layard - ի տիկնոջ [12]

San Lazzaro, Venezia, 2 Novembre 1894 [13]

Illustrissima Signora,

Giacché ha piaciuto a Lei, secondo mi riferirono le Sig[nori]ne Holas, che o personalmente o per scritto, io chiarisca la mia idea intorno i manoscritti Armeni del compianto Sir H [enry ] L [ayard ], prendo la libertà di esporla. Quanto mi ricordo erano quat[t]ro i manoscritti armeni, tutti libri di chiesa, comunissimi, di conservazione assai buona, di esecuzione mediocre. Forse vi si troveranno le mie note che in schede separate ho messo in ciascheduno. Supposto che non siano rigorosamente destinati pel Museo Britannico, (il quale avendo mezzi forti ci ha rapito tanti e tanti altri manoscritti), e che Lei, Signora, potesse disporne, io desidererei per memoria della lunga ed onorevole amicizia del nobile possessore che ci ha mostrato e a me e alla mia nipote (Stavrides), di collocare i detti manoscritti fra gli nostri di S. Lazzaro, e perpetuare in pari tempo la sua e la di Lei compiacenza. Tutto però se non ci sia nessuna difficoltà, e che aggredisca a Lei, Signora, al cui resto con rispetto, Umil [issimo ] Servo

P. Leone M. Alishan Mekit[arista]

Թարգմանութիւն

Ս. Ղազար, Վենետիկ, 2 Նոյեմբեր 1894

Ազնուափայլ տիկին,

Նկատի առնելով որ հաճած էք, որ անձամբ կամ գրաւոր, կարծիքս յայտնեմ հանգուցեալ Սըր Հ[ենրի] Լ[էյարտ]ի հայկական ձեռագիրներու մասին, ըստ Հոլաս(եան) օրիորդներու փոխանցած տեղեկութեան, թոյլ տուէք տեսակէտս յայտնելու Ձեզի: Որքան կը յիշեմ՝ չորս հայկական ձեռագիրներ էին, ամէնքն ալ եկեղեցական մատեաններ, շատ սովորական, բաւականին լաւ պահպանուած վիճակի մէջ, գեղարուեստական միջակ կատարումի ստեղծագործութիւններ: Իւրաքանչիւր ձեռագրի մէջ պիտի գտնէք գրառումներս, որոնք դրած եմ առանձին քարտերով: Ենթադրելով, որ անոնք բացարձակապէս նախատեսուած չեն Բրիտանական թանգարանին համար (որ, հզօր միջոցներ ունենալով, մեզմէ շատ ու շատ այլ ձեռագիրներ խլած է), եւ եթէ դուք, տիկին, կարենաք տրամադրել, ի յիշատակ պատուական տիրոջ հետ մեր երկարատեւ եւ ազնիւ բարեկամութեան, որ ինծի եւ թոռնուհիիս (Ստաւրիտես) ցոյց տուաւ, պիտի փափաքէի որ նշուած ձեռագիրները զետեղուէին Ս. Ղազարի մեր գրչագիրներու կողքին, միաժամանակ յաւերժացնելու իր եւ ձեր բարեհաճութիւնը: Անշուշտ, եթէ որեւէ դժուարութիւն չկայ, եւ եթէ հաճոյ է Ձեզի, տիկին:

Մնամ յարգանօք՝

Խոնարհ ծառայ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Մխիթարեան միաբան

1885.

* Հ. Յովսէփ Վրդ. Մարգարեանին - Տփղիս

Ս. Ղազար, 7 Նոյեմբ [ եր ] 1894

Սիրելի եւ Պատուական Հայր,

Գրածդ յ՚3-15 Հոկտեմբ[երի] ընդունեցայ այն օր որ մենք Ս. Յովսէփեանց տօն կատարէինք, ուստի եւ կրկին կերպով յիշեցի զՔեզ եւ զՁեզ. որչափ այլ անմոռաց ենք, սակայն վայել է երբեմն երբեմն գրութեամբ այլ արծարծել յիշատակը, եթէ ոչ ուրիշ կերպով։ Խոստովանելով շիտակն, ըստ իս, Ղրիմու հետ վերաբերութիւնք եւ ջերմութիւն նուազած երեւի, քան ինչ որ յառաջն, թէ ըստ քահանայից մերոց եւ թէ ըստ ժողովրդեան, որոյ ստոյգ կամ իրաւացի պահանջն ի՞նչ է, չեմ գիտեր։ Եթէ ստոյգ ըլլայ ըսածդ թէ կ՚ուզեն Պ[ատուական] Հ[այր] Զաքարիա [14] եւ հաւանօրէն հաստատուի ի Խարասու, մենք ալ գոհ կ՚ըլլանք, թէ այդ տեղի խնդիրը խաղաղելու համար, եւ թէ խնդրուած անձին լաւագոյն վիճակի համար։

Ձեզի հետ ցաւեցանք Կայսեր վաղաժամ վախճանին [15]. փափագիմ որ յաջորդն այլ սիրելի ըլլայ անոր եւ անոր հօր նման։

Մենք ընդհանրական Ժողովն աւարտեցինք. եկողք դարձան եւ ոմանք պիտի վերադառնան ի վերադառնալ նոր գարնան. առ այժմ նոր ինչ չկայ. բայց մօտաւոր փիլոնառութիւն երկու ուսանողաց ի վարժարանի, եւ քահանայութիւն երէց վարժարանեայց, սկսեալ աստիճանօք յառաջիկայ Ծննդեան տօնի։

Ողջոյն Վ[երապատուեալ] ՀՀ. [Հարց] Անտոնի եւ Համազասպայ ՝ երբ տեսնուիս կամ գրես, չմոռանալով զմեզ այլ եւ զգրողս

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1886.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 Նոյեմբ [ եր ] 1894

Սիրելի եւ Արգոյ Հայր,

Ակն ունէի ընդ թղթոյդ կամ ի թղթոյդ որ յ՚8 ամսոյս, ընդունել եւ մուրիկ ինչ ի Սոփեայ Հոլասէ [16] վասն համշիրակացն [17], որք ի տանտաղեան տակառի տուայտին. բազում անգամ թելադրեալ էր իմ առ մայր նոցա գրել առ եպիսկոպոսն լատին [18]. զանգիտէր եւ կասէր ասելով, տհաճեալ զնա ընդ Տէր Պետրոսի վասն երթալոյ նորա ի Հռոմ, կամ գործոց ինչ նորա եւ գրոց անդ. եւ ոչ կամել խառնիլ յիրս ընտանեաց նորա։ Եւ դարձեալ զանգիտէ զի մի՛ իսպառ ուծասցի որդին՝ յիմանալն զգրել մօր իւրոյ առ եպիսկոպոսն. թէպէտ եւ ոչ ինչ շահի ի չգրութենէն. այս երեք ամք են՝ զի դստերքն գրեն յաճախ առ եղբայր իւրեանց եւ ինքն իսկ երբեմն մայրն, եւ հազիւ մի անգամ գրեաց նա, ստիպեալ ի թախանձանաց եղբօր իմոյ, եւ այն ասելով, թէ ոչ գրէ՝ զի ոչ կարէ նպաստել. 100 ֆր[անգ] է ամսականն, զոր գրաւեն վասն պարտուցն ինչ, եւ այնքան սնանկ է (!) զի թէ ծխել կամիցի՝ երթայ ի սենեակս այլոց՝ ի նոցանէ առնուլ զսիկարն (!!)։ Յառաջ քան զքեզ ծանուցին եւ այլք, զի նա շահի բաւական, թերեւս եւ աւելի. այլ ոչ կարացին սոքա լուծանել զյամառութիւն նորա կամ զկարկամութիւն ձեռացն. մանաւանդ ի գրել նորա՝ գրեաթէ երդմամբ, թէ ճշմարիտ է զոր գրէրն, եւ եթէ ոչ հաւատայք որդիութեանս, հաւատացէք քահանայութեանս։ (Կըրնաս նէ մէջէն ելիր)։ Չպնդեցի ես աւելի, զի մի՛ գայթակղեսցին իբրեւ սուտ զրոյց համարել զնա. այլ ոչ կարեմ բնաւ համոզիլ, զի թէ եւ զամսական նորա զամենայն գրաւիցեն, չկարէ՞ր յայնքան ամս՝ հաւաքել եւ առաքել ինչ յանստուգից. ի թաղմանէ, պսակէ, մկրտութեանց, տնօրհնեաց, եւն. եւն. ։ Իրաւունք են հօրեղբօր նորա (Վիջէնի) եւ դստերացն եւ այլոց՝ ասել թէ ունի Աննա որդիս երկուս, եւ նոցա անկ է հոգալ զմայր իւրեանց. մանաւանդ քահանայն, (զի միւսն ամուսնացեալ եւ կարծեմ այժմ հայր լեալ կամ լինելոց)։ Իրաւ է, այլ սակայն քահանայն չօգնէ ինչ. ոչ գիտեմ ո՞րպէս շարժել զնա։ Ոչ հանդուրժէ սիրտ իմ արդ տեսանել զնա եւ լսել միշտ հառաչանս. դուն ուրեք հանդիպիմ, եւ միշտ հարցանեն թէ գուցէ՞ ինչ ի Կ. Պօլսոյ (ի Հոլասեանց, կամ ի Ստաւրիտեան Տիրուհւոյ [19], զի եւ սա ի բազում ամաց հետէ խոստացեալ էր առնել հանգանակ վասն սոցա. եւ ի վերայ եհաս ժաժն, եւ խաժն եւ խուժն, եւ այլ զի՞ գիտեմ։

Վասն Ձեռագրաց՝ գրեմ առ հարազատն իմ զոր ասեսդ. ընկալայ ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Արիստակեայ զերիս յանձնեալսդ. զմին դարձուցից առ Սերովբէ, զի իբրեւ ի քննութիւն խնդրեալ էի եւ չէ պատեհ գրատանս. երկրորդն՝ անպիտան ինչ, թերեւս եւ ոչ նա մտցէ ի շարս Ձեռագրաց մերոց. երրորդն է պակասաւոր Յայսմաւուրքն, որ թէ անթերի էր՝ չափաւոր լաւ էր։

Տակաւին չընթերցայ զգրեալդ առ Վեհ՝ վասն գերիշխանութեան Կաթողիկոսի [20] ի վերայ վանականացս. ա՞յս էր պտուղ նորոյ Արեւելեան Ժողովոյն, կամ թելադրութեան Պատրիարքացն։ Խօշունտում [21] ։ Այլ դու ողջ լեր, Սիրելի, եւ ողջունեա զյիշողս։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Իմ իսկ լաւ համարեալ էր ձեռամբ մերայոցդ հասուցանել առ Փօրթուգալ [22] զգրելիս, զգուշացեալ մի՛ իւիք փորձանս ածել նմա ի բազմազգոյշ ժամանակիս. Տէր անփորձ պահեսցէ մինչեւ իսպառ։

1887.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 21 Նոյեմբ [ եր ] 1894

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ընկալայ զթուղթ եղբօր իմոյ, զոր ի ձեռն Լադես ի ուղղեալ էիր առ իս։ - Եղբայր իմ պարտական է Վեհիս 600 ֆրանգաց, զոր եւ խոստանայր յաւուրս յայսոսիկ՝ հատուցանել։ Վեհ կամի զի տացէ Քեզ եւ դու առաքիցես առ ինքն այսր։

Այսօր հանդիսապէս պատարագեսցէ Գեր[ապայծառ] Ներսէս. եւ ընթրիքն սովորական ի ճաշ [23] փոխեսցին։ Յերկոսին եւս հանդէսս՝ յիշեսցէ զՔեզ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1888.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 21 Նոյեմ [ բեր ] 1894

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ստիպողականիդ ստիպիմ համառօտիւ պատասխանել այսօր ի սրբազանի աւուրս, նախ քան զհանդիսական պատարագ Գեր[ապատիւ] Եպիսկոպոսին Տարօնոյ ։ Յուսամ թէ վաղիւ կամ ի միւս վաղիւն եկեսցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ ի Պատուայէ, եւ ելցէ խնդիրդ ի ժողով, յոր եւ կանխաւ եղեալ էին բանք եւ հաւանութիւն. այլ թէ որչափ ինչ մարթ իցէ սահմանել, ցուցցէ առաջիկայ գումարումս։ Քաջ իսկ գիտէք զի ոչ միայն ի Բերայէ ՝ այլ եւ ի շրջակայ կամ ի մօտաւոր կողմանց եւ առաքելութեանց խնդիր է մամոնայի։

Նման իմն է դմին եւ աղքատ ընտանեացն ակնկալութիւն ի նմանէ, զոր յիշեալ էիք ի թղթիդ, եւ զոր ողջունեմ. յամենայն նուագս ի տեսանել նոցա զիս՝ հարցանեն զայդմանէ։

((Լսի գանգատ, զի խոստացեալ Քո ի սկզբան ամսեանս սկզբնաւորել զհասարակաց սեղան, չեւ եւս է սկսեալ. ի հարկէ ասիցես թէ մնաս նպաստից աստի, սակայն . . . զհետեւելին դու յաւել)) եւ ողջ լեր ժրաբար։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1889.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 28 Նոյեմբ [ եր ] 1894

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Եթէ տակաւին այդր է Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ, տուր նմա զուղղեալն առ նա. ապա թէ յուղւոջ է՝ բա՛ց, ընթերցիր, եւ զոր պատշաճ դատիք՝ այնպէս եղիցի։

Յապահովի խնդրեմ յանձնել զծրարեալս առ Փորթուգալ փաշայ [24], որ եւ յետս դարձուցանելոց է զայն։ Եթէ դու կամ այլ ոք ի մերոցս անձամբ յանձնէ նմա, հարցցէ եւս թէ մա՞րթ է ինձ ուղղակի յանուն նորա առաքել, եթէ ունիցիմ ինչ առաքելի. զի ես խիթալով թէ մի՛ իւիք comprometter [25] արարից զնա՝ Ձեր ձեռօք առաքեմ. թէ եւ ոչ աւելի ինչ քան զգրեալս ի «Բազմավիպի». իսկ զազգային դիպաց ժամանակիս եւ ոչ մի յովտ. զայս ասեմ՝ զի մի՛ ինչ կասկածիցէք. բանասիրական են մեր խնդիրք։

Զիա՞րդ կեայ Վիջ[էն] Հոլաս եւ իւրայինք։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1890.

* Հ. Օքսենտիոս Վրդ. Գուրգէնեանին - Հռոմ

Ս. Ղազար, 24 Դեկտ [ եմբեր ] 1894

Սիրելի եւ Մեծարգոյ Եղբայր,

Ոչ յաւելորդաց սրտի՝ այլ ի խորոցն ուր իբր 60 [վաթսուն] ամօք յառաջ տպաւորեալ է պատկեր Քո եւ սէր, ի Նորընծայարանի վանացս, ընկալ, նա մանաւանդ իմա զիմացուածս սորա, յաւուր յիշատակի անմահունակ Յոբելին[ի] սրբագործութեանդ [26] յորում յիշեցայց, որպէս եւ ես յիշեցից աստուստ։ Եւ Այն՝ որում պատարագեմք եւ պատարագիմք՝ գիտակ կրից մերոց եւ կարեաց, առատասցի ի Քեզ հոգենորոգ շնորհօք եւ պարգեւօք, զոր ոչ աշխարհս կարող է տալ եւ ոչ կարծեցեալքս գերաշխարհիկք։

Առհաւատչեայ ըղձիցս համարեսցի չնչին նշմարիկս (տուեալ ինձ երբեմն ի բոկիկ վեղարաւորուհեաց, եւ արդ ելեալ յաղօթագրոցս)։ Ի գոգ կցորդութեան երեցուն անզուգան սրտիցն՝ հանգիցես յանդորրու՝ կրկին կենօք, որոնելով անդէն եւ զհոգեխառն համբուրիկ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1891.

Professor Emilio Teza -ին [27]

P. Léon M. Alishan, D ^r. Mekhitariste
St. Lazare Venise
1894

Grazie per li due opuscoli. Bravo! e un gran Bravo per l'Armenia. Dotto, succoso, sentenzioso, come sempre: storico, filosofico, potrei dire anche pindarico nei voli e passi d’una nozione ad altra. Ma infine per noi, povera Patria!

Թարգմանութիւն

Հ. Ղեւոնդ (Մարգար) Ալիշան, Մխիթարեան Վարդապետ 
Սուրբ Ղազար, Վենետիկ
1894

Շնորհակալութիւն երկու գրքոյկներուն համար: Կեցցէ՛ք, կեցցէ՛ Հայաստանը: Ինչպէս միշտ բանիմաց, իմաստալից, հեղինակաւոր. պատմական, իմաստասիրական, կրնայի նաեւ ըսել մէկ միտքէն միւսը արագ անցումներով: Բայց մեզի համար ամենավերջը, թշուառ հայրենիք: