1896

1939.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Յունու [ ար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Շնորհաւոր եւ մխիթարիչ լիցի Ամանորս, որում կարօտիմք յոյժ յոյժ։

Ծանեայ զգին արծաթկողիկ Մաշտոցին, եւ յորժամ ընկալայց՝ ծանուցից։

Խնդակցիմ ընդ սէր միաբանական եղբարցդ յայսպիսում անսէր ժամանակի, (պատեհիւ խրախութեան Բերայեան դպրոցի ասեմ)՝ աղօթեմ եւ վասն կատարեալ առողջութեան Հ[օր] Մեծաւորի։

Վասն Հոլասեանց կարեւոր համարեցայ իբր վերջին անգամ գրել, աշխարհիկ լեզուաւ, յընթերցումն ազգականաց նոցին, զոր կարես նախ ցուցանել եւ եղբօր իմոյ, ապա ընթեռնուլ կամ տալ՝ նոցա։ Աստէնաւորքն համարին, թէ Վիջ[էն] էֆէնտի արդէն ապահովեալ է զապրուստ դստերացն, եւ որքան եւս նեղ է ժամանակս, կարէ սատարել ինչ եւն. եւն. ։

Վիենական Հարք յօրագրի իւրեանց ասեն՝ ի տարեւոր ժամանակի տպագրութեան Ցուցակի Ձեռագրաց իւրեանց ստացեալ ի նորոյ հարիւրիւ չափ Ձեռագիրս, եւ հրաւէր կարդան ամենեցուն առաջարկել որքան եւ Ձեռագիրս ունիցին եւ որով գնով՝ վաճառել։

Թուի թէ գտեալ է նոցա գանձ արծաթոյ, կամ որ լաւ եւս է՝ մթերս Ձեռագրաց, կամ թէ քարոզիչք նոցա յարեւելս ճարտարք են ի ճարել, եւ կամին գերազանցել զմեօք։ Որքան եւ առաւել իցէ աղաղակն քան զէակն, սակայն անկ է եւ մեզ արթնանալ. վասն այնորիկ աճապարեցի ես տալ գնել զարծաթկողիկդ այդ, թէ եւ ունիմք զհամանման նմին, բաց ի յիշատակէ կռանն. եւ մերս զոր ունիմք 30 ամաւ հնագոյն է քան զնորդ։

Կրկին մաղթանօք բարօրութեան մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1940.

* Հ. Դաւիթ Վրդ. Նազարէթեանին

Ս. Ղազար, 8 Յունու [ ար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Անձուկ թղթով, փոքր մի եւ սրտիւ, ըստ բերմանց ժամանակի, այլ ընդարձակ սիրով՝ ընկալայ եւ մատուցանեմ մաղթանս քաղցրագոյն տարւոյ. եւ առաւել եւս՝ համբերութեան եւ համակամութեան աստուածայնոյն. միանգամայն եւ զօրութեան ի տոկալ տեւել յիւրաքանչիւր պաշտաման։ Սակայն (մի՛ համարիր չարութիւն) միւս եւս պաշտօն եւ պաշտօնակցութիւն ունելով Քո, փափագիմ եւ ի նմին մօտուստ տեսանել զՔեզ եւ ընկերել ըստ կարճատեալ զօրութեանս եւ տիոց, եւ ըստ պիտոյից Միաբանութեանս։

Ողջունեմ սիրով զգործակից եւ բնակակից Հարս եւ եղբարս մեր, եւ մնամ աղօթիւք

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1941.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 8 Յունու [ ար ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Ատենին ընդունեցայ մեծադիր թերթն որ ճառէ զկապերտէդ եւ զայլոց, եւ որչափ ինչ հասկացայ ի գրուածոյն (անշուշտ Վիենացի Հայրն լաւագոյն ծանուցեր է Քեզ) այս է. Շատ նշանաւոր ձեռագործ է, կ՚ըսէ յիւրում տեսակի, եւ հնագոյն. շատ դէպքերէ անցեալ կ՚երեւի, եւ մէջտեղէն 13 կամ 14 հարիւրորդամետրի չափ կտրուած հանուած։ Քէնսինկդըն ի մուսէոյին [1] մէջ կայ նման կապերտ մի 1539 ամին, նման է աղօթակապերտից ղուրանական գրուածովք, բայց ասոր գրուածոյն տեղն ոչ սովորական։ - Գալէմքեարեան [2] երկու կերպ կարդայ գրուածը, թերեւս երկուքն այլ անստոյգ։ Պորժի բառն կարծէ վրացւոյ մի անուն, որ գտուի ի հին Աւետարանին Էջմիածնի, եւ է անուն գնողին յամի 1173. յորմէ կըրնայ համարուիլ, թէ ի կողմանս վրաց գործուած է կապերտն։ Ռիկլ [3] ցուցեր է այս գրուածս՝ այլանդականուն լեհացի կամ ռուս հնագիտի մի, որ Կիրակոս անունը կարծէ յոյն Գիրիագոն իբր տէրունի խորանի վարագոյր կամ խաչկալ! բանասէրն. այլ յոյն բան-աղիու (ամենասուրբ, այսինքն սրբութիւն սրբութեանց)! Հռիփսիմեայ անունէն առաջ Տն այլ՝ Տեառն, իբր թէ եկեղեցւոյ Ս. Հռիփսիմեայ, մերձ յ Էջմիածին. բայց ինքն այլ չի հաւնիր ըսածին, եւ թուականն ստոյգ ՈԾԱ - 1203 համարի. նոյնպէս ստոյգ համարի, թէ կապերտս չէ արաբական ձեռագործ, եւ թէ է դրան արկանելի։ Կապերտին յատակն կամ միջին մեծ մասն եւ եզերքն նման չեն մէկմէկու. միջին կամ ներքին մասին յարմարին ճարտարապետական ձեւքն. նշանաւոր կամ անսովոր են ծաղկաձեւքն։ Գլուխ բանից, աննման է ուրիշ աղօթակապերտից. հնակերպ է եւ հայկական. ասոր նման եւ հայկական ծագմամբ թուին Պօտ ի [4] եւ Լեսսինկ ի [5] հրատարակեալքն եւս։ Արուեստն կամ ոճն աւելի Պարսկական է՝ քան փոքր-ասիական կամ Կովկասեան։

Այսչափ ինչ կըրցայ հասկանալ յերկար բանիցն։ Իսկ ես նոր բան մի չկարցայ հանել. բայց դրան սկզբնական բառին չհաւանեցայ. նշան մի չտեսայ այդ բառին. դարձեալ չեմ գիտեր թէ վարագուրի տեղ արկանելի ըսուա՞ծ է։ Ինձ համար կարեւորագոյն է՝ գրուածը ամենաճիշտ ընդօրինակել լուսատպութեամբ։ Իսկ փափագելիս այս է՝ որ յաջողի Քեզի լաւ վաստակ կամ գին մի բերել. երբ ընդունուի հնութիւնն անտարակոյս՝ պէտք է որ լաւ արժէք ունենայ. եւ քիչով ձեռքէ չհանուի։ - Երեկ կարդացի Ֆիկարոյ լրագրի մէջ, որ Ֆոնդէնըլըպոյի կապերտք կամ գորգք ծախուեր են 10, 000 ֆրանգի. յետոյ մէկն գներ է երեք հարիւր 300, 000ի։

Ռիկլ ի [6] գրուածին մէջ կան ուրիշ կապերտից պատկերք այլ, մին ի Վիենա, միւս այլուր առ Ստրոկոնոֆ ի [7] քով այլ արծաթեայ ափսէք կամ սկուտեղք սասանեանք։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր իմացընէ որ գնուած է արծաթկողիկ Մաշտոցն եւ խաւրէ ինձ։ Վաճառողն Տիգրան էֆէնտի ՝ համամականուն Վիենացի Հօր հարազա՞տ է, որպէս գրողս Քեզ

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ողջոյն քեռ եւ քեռորդեաց եւ թոռանց։

1942.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Յունու [ ար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ծանեայ եւ ծանուցի Հոլասեանց զտեսութիւնդ ընդ օրիորդին եւ զբանսն. մայր նոցա որպէս յաճախ հիւանդագին կայ յանկողնի, եւ ամենեքին տագնապեալք վասն խնդրոյ բնակութեան կամ տեղափոխութեան տանն, նոր գնողն ապառում ոմն է ասեն, եւ ստիպէ առնուլ ի նոցանէ վերջնական պատասխանի, եւն. եւն. ։ Թերեւս գրեսցէ առ Քեզ Լիւսի [8], որ համարի թէ երկու տունք յորս բնակեն քորք Վիջէն էֆէնտիի ՝ ինքեանց (դստերաց Պօղոսի ) պատկանին, վասն որոյ կամի յապահովել ձեռագրաւ պառաւ հօրաքեռն իւրոյ համանուան։

Աստանօր յաւուրց հետէ օդք սրբեցան եւ պայծառացան, եւ ջերմութիւն իսկ սկսաւ վերամբառնալ, այլ ծանրաչափ ազգային օդոց ե՞րբ պարզեսցի։

Աղօթելով եւ ծունր դնելով մնամք այցելութեան Տեառն։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1943.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 Յունու [ ար ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Պատառիկ թղթովս սիրապատար ողջունեմ զՔեզ, զգալով որ տեղւոյդ օդոց խառնակութեան եւ ցրտոյ համար՝ ամփոփեալ ես ի տան. հօս՝ առ այժմ լաւ եւ զուարթ են օդք. եթէ առտու իրիկուն ցուրտ, միջօրէն ջերմիկ եւ պայծառ։ Ես այլ շնորհօք Տեառն առողջ, Հայ-Վենետիս [9] տպագրութիւնն աւարտել փութամ, ընդ նմին եւ Կամենիցի [10] Հայոց տարեգրութիւնն, որ տպագրի ըստ խնդրոյ Պըյըգլեան Գրիգորի [11], ինչպէս ծանուցեր եմ ի «Բազմավիպի» [12] ։

Երեկ գիր առի ի Փափազեանէ որ ի Լոնտոն. վասն Էլպիս ի եւ իրեն համար կ՚ըսէ, թէ այնպէս սիրեն զ Քաթին [13], որպէս ոչ՝ բնական եղբարք. այս պատասխան է առ Էլպիս գրած տողիս որ չմոռնայ զ Քաթին. եւ անհնար է կ՚ըսեն՝ մոռնալը. ես այլ ողջունեմ զքոյր եւ զքեռորդիս։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1944.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 29 Յուն [ ուար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երեկ ընկալայ ի Լիոնեան սեղանոյ [14] զտուրս Վիջ[էն] Հոլասայ 10 ոսկի նաբոլ. զոր եւ յանձնեցից առ եղբօր դստերսն, որոց մնայ շնորհակալել նմա եւ Քեզ։ Չգիտեմ զիա՞րդ լուծցեն զտագնապ իւրեանց վասն վարձու տանն կամ փոխաբնակութեան։

Մաշտոցն դեռ ոչ եհաս. յուսամք յետ սակաւ աւուրց. այլ՝ եթէ յանձնեալ է Լոյտեան [15] նաւազին՝ ընդէ՞ր երթիցէ ի մաքսատուն. ընդ հուպ պարզեսցի տարակոյսս։

Մաղթեմք արդարեւ ի Բարեկենդան փոխեալ զանուանեալն այնպէս՝ ի չարակենդանութեան ժամանակիս. գէթ զսկիզբն նորին աստ մխիթարէ հրաշափառ տօն գալստեան Տեառն. որոյ շնորհք լուսաբորբոք ծաւալեսցին յոգիս մեր. Ամէն.

Ողջոյն ծանօթից։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յետ գրութեանս ընկալայ զծրարեալս գիր Լիւսեայ [16], որ ի ժամուն չեւ եւս է ընկալեալ զլուր տըրից հօրեղբօրն՝ 10 ոսկեաց. գուցէ զմիջաւուրբս ընկալեալ ծանուսցէ, կամ ի գալ եօթնեկի։

1945.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 29 Յուն [ ուար ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Ամսոյս 21ի գրածդ գոհացուց զիս բաւական առողջութեանդ լրով, նոյնպէս եւ քեռ եւ քեռդստեր, զորս ողջունեմ. նոյնպէս խնդակից հոգեւոր հիւրընկալութեանդ Տեառն Յիսուսի։

Կապերտին վրայօք գրածդ՝ նորէն չբաղդատեցի, գրքոյկն ուրիշի քով գտուելով. օր մի նորէն ակնարկեմ։

Շանդր [17] ՝ օրօք առաջ նորատիպ մեծ հատոր մի խաւրեր էր, Recherches anthropologiques dans l’Asie occidentale. Missions scientifiques en Transcaucasie, Asie Mineure et Syrie, Lyon, 1895. Առանձին հատորով պիտի հրատարակէ այս ետքի (փ[ոքր] Ասիոյ եւ Ասորւոց) մասը. իսկ խաւրածն վերաբերի Անդրկովկասեան ազգաց, կըրնամ ըսել Հայաստանի մէջ բնակողաց, որոց գլխաւոր Հայք. եւ ասոնց վրայ երկար խօսի, նաեւ պատմական կրօնական, գրագի–տական տեղեկութեամբք, որք մեզի նոր բան մի չեն սովրեցըներ, թո՛ղ զսխալս։ Բայց քաղաքական վիճակի եւ ազգին արժանաւորութեան վրայ լաւ եւ անաչառ խօսի. աւելի քան 40 այլ տախտակ (planches) ունի այլեւայլ ազգաց կերպարանաց եւ գանկից, նախադասեալ զՀայս եւ զՀայուհիս, որոց աչաց գեղեցկութիւնը գերադասէ քան զբնաւիցս։ Դեռ չեմ գրած եւ շնորհակալած առ հեղինակն, ազգային կոտորածոց վրայ սրտաբեկեալ։

Այս օրերս ի Վիենա Պարսից դեսպան մերազգի Ներիման խանի [18] դուստրն [19] ի Վենետիկ եկած էր՝ ծովային օդ ծծելու, տկարութեանն համար. երեկ գնաց ի Ֆիրենցէ առ մայրն [20], որ դուստր է Տատեան Պօղոս պէհ ի [21], եւ նորէն պիտի վերադառնայ. շատ կիրթ եւ հմուտ ազնուական օրիորդ մի է, եւ շատ յարգով եւ գորովով վարուի. մեկնելէն առաջ գրեր էր գանգատ թէ ինչո՛ւ իրեն գրեմ mademoiselle [22] եւ ոչ Ma fille [23] կամ Mon enfant [24]. Յուսամ որ իր միջնորդութեամբ հօրը ձեռօք ձեռագիր մի ստանամք։ Քու գնած Մաշտոցդ դեռ չհասաւ ի ձեռքս. bientôt [25]. Ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1946.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Փետր [ ուար ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Այս անգամ քեռ եւ քեռդստեր գրեմ, անոնցմով գոհացիր, չունենալով յատուկ ինչ քեզ. վարդագոյն թղթի վրայ այլ գրեմ որ քիչ մի ծիծաղիս կամ զուարճանաս, փոխանակ այս տխուր Բարեկենդանին յիշեցուցած անբաւ եւ անպարտ արեանց։

Ի՞նչ եղաւ կապերտիկդ։ - Յոյս կա՞յ եւ ի Լէօպէքէ։

Արծաթկողիկ Մաշտոցն դեռ չհասաւ ի ձեռքս. բայց յուսամ որ այսօր հասնի. վասն զի այս առտու բերին Լոյտի [26] յանձնառութեան թուղթը ստորագրելու։

Տիրուհի քեռդուստրն [27] (չիմանար) գրէր ինձ որ չի մոռնար փափագի, այլ չի հասնիր օգնութեան առ Հոլասեանս. անշուշտ կ՚ուզէ գումարիկ մի կարենալ խաւրել. իսկ ասոնք այնքան կարօտին, մանաւանդ հիմայ տունէն ելնելու կամ 300 ֆր[անգ] աւելի վարձք տալու պատճառաւ, որ եթէ անծանօթ մի իրենց մէճիտիէ մ՚այլ տայ՝ բանի եւ կարեւոր բանի տեղ ընդունին։ Իմ այս օրերուս բարեկենդանական զբաղմանս վրայ գալ անգամ գրեմ, թէ չմոռանամ։ Ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1947.

Ս. Ղազար, 5 Փետր[ուար] [18]96

Գաթինկոյ Ալիշանին [28]

Սիրելի քոյր իմ Գաթին,

Նախ եղբայրնիս Պ[արոն] Սերովբէ, յետոյ Տիրուկդ գրեցին ինձ՝ այս ձմեռս հիւանդագին անցընելըդ. փափագիմ եւ աղօթեմ որ մնացեալ տկարութիւնդ այլ թօթափի, եւ գարնան արեւով զուարթանաս:

Լսեցի որ Փափազեանին գրածին հաւներ ես. ես այլ իրեն գրեցի՝ որ եթէ Գաթին ձեր քոյրն է իրեն եղբայրներն ալ ձեր եղբայրներն կ՚ըլլան:

Ասոր շատ հաւներ եւ շնորհակալ կ՚ըլլայ. բայց միշտ զանազանութիւն մի կու դնէ Գաթինի նկատմամբ, զոր աւելի ճանչցեր են եւ ընտանութիւն ունեցեր են հետը. եւ կարծեմ թէ հիմայ այլ թէ ոչ մօտանց եւ տեսութեամբ գրով ծովերու վրայէն իրենց սրտին լեզուաւ խօսակցին: Ի՜նչ քաղցր բան է անշահասէր բարեկամութիւն, սրտակցութիւն. եթէ կեանքը չերկընցըներ՝ սակայն կրկնապատկէ. ամէն մէկն երկու կեանք կ՚ունենան. եթէ նեղութիւն այլ ունենան՝ կէսը մէկն կէսը միւսն քաշէ:

Հիմայ քեզի խորհուրդ մի հարցընեմ. Տիրուկին այլ ըսէ, որ չիմանայ. այս օրերս ազնուական ազգային օրիորդ [29] մի եկաւ ի քաղաքս, եւ իբրեւ ծանօթ վարուի. հայերէն շատ լաւ խօսի, բայց չի կարնար գրել, փռանկերէն գրէ. եւ երբ ես իրեն գրեմ Mademoiselle գանգատի, թէ ինչո՞ւ այնպէս գրեմ, եւ ոչ ma fille կամ mon enfant. հիմայ ի՞նչ պէտք է ընել:

Չեմ համարձակիր շնորհաւոր Բարեկենդան ըսել այս տարուան մեր ազգի թշուառութեան պատճառաւ. այլ Աստուած պարգեւէ հոգւոց բարեկենդանութիւն նախ եւ առաջ, եւ ապա մարմնոյ եւ կենաց ոյժ եւ համբերութիւն:

Ողջ լեր եւ աղօթէ որպէս եւ քեզ համար

Հարազատդ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1948.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Փետր [ ուար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ետու Հոլասեանց զ՚10 նաբոլէոն ոսկիս նոցա մնայ շնորհակալել, այլ չգիտեմ զիա՞րդ յարմարեսցեն զտագնապ իւրեանց. կամ ելանել ի տանէ, կամ հատուցանել 300 ֆր[անգ] աւելի քան զառաջին 1000 տնավարձն։

Կարծեմ գրեալ էի թէ չէ պիտոյ Քարոզգիրքն Մինասայ Վարդապետի, որպէս եւ ոչ տպագրեալքն ի ցանկիդ, զի քննել ետու մտադիւր, եւ ունիմք զամենայն բովանդակ. իցէ՜ թէ գտանէին այդր հին տպագիրք Վենետկեանք, Սաղմոսն Աբգարու, Պատարագամատոյց եւն. ։

Արծաթկողիկն տակաւին չեհաս. թերեւս նաւն Լոյտեան յածի յայլեւայլ ծովափունս, եւ յամէ գալ այսր։

Տէր տացէ ճշմարիտ Բարեկենդան չարակենդանեաց, եւ Քեզ եւ եղբարց մերոց անդորր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ուր ուրեմն եհաս Արծաթկողիկն

1949.

Գէորգ Թորգոմեանին [30]

Վենետիկ, Ս. Ղազար, 7 / 19 Փետր[ուար] [18]96

Ազնիւ Պարոն,

Շատ հաճութեամբ կարդացի ի Միլանէ գրածդ. բաղդ իմն եղաւ առ մեզ գտուիլդ այն օր. օր ուրախութեան եւ տխրութեան, յիշատակաւ հին եւ նոր անցից եւ կրից ազգայնոցս, որոց շնորհէ՛ Աստուած խաղաղ ընթացք, եւ մխիթարութիւն մի՝ զոր ինքն միայն կըրնայ հնարել:

Յուսամ որ հասած եւ հանգչած ես, եւ օգտուած ի ճամբորդութենէդ, եւ փափագիմ որ գործդ աւելի եւս յաջողի, եւ շուտով տեսնենք լաւագոյն օրեր:

Այսօր մտանք ի Մեծ պահս, եւ ուրիշ ի քէն հայցեմք մի կու սկսինք, հանդերձ Տէր ամենակալօք։ Աստուած լսէ ամէնուս աղօթից, եւ ողջ եւ գոհ պահէ զՔեզ եւ զտոքդոր եղբայրդ, զոր ողջունեմ:

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1950.

Մեսրոպ Սէթեանին [31] – Կալկաթա

Վենետիկ - Ս. Ղազար, 15 / 27 Փետր [ ուար ] 1896

Բանասէր Պարոն [32],

Յոյժ եւ յոյժ հաճութեամբ ընթերցայ զգրքոյկդ Պատմութիւն Հնդկաստանեայց Հայոց, քանզի եւ ի վաղուց փափագէի զի ամենայն գաղթականաց Հայոց ի զանազան կողմանս երկրի՝ ընծայէին ծանօթութիւնք որպէս եւ յառաջ քան զհնգետասան ամս՝ Յարութիւն Տէր Յովհաննիսեան [33] հրատարակեաց զՊատմութիւն Նոր-Ջուղայի ճոխագոյն, եւ ակն ունիմ թէ եւ քո խոստացեալդ Հայերէն պատմութիւն՝ նոյնպէս ճոխագոյն եւս ընծայեսցի, ո՛չ միայն զառանձինն ոմանց մեծաւանդ գործս յիշեցուցեալ, այլ եւ զհասարակաց կենցաղ եւ սովորոյթս եւ ընտանութիւնս, զվարչութիւն եկեղեցական, զյաջորդութիւն քահանայից եկեղեցեաց, եթէ գտցին, եւն., նշանակել (առ ի գիտութիւն ոչ Հնդկաստանեայց) զքանակ եւ զարժէս դրամոց (լաք, տափի, եւն. ) համեմատութեամբ ֆրանգաց։

Ի նշանակ եւ ի քաջալեր հաճութեան եւ ակնկալութեան լիագոյն ծանօթութեանց, առաքեմ օրինակ մի զիմ նորատիպ գրքոյկ՝ Հին հաւատք Հայոց, եւ մաղթեմ Քեզ քաջողջութիւն եւ յաջողութիւն։

Աղօթարար
(Ձեռ) Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշանեան

[Յ. Գ. ] Ո՛չ յիշեմ ո՛չ զգիրդ եւ ո՛չ զեղերերգութիւնդ Թաղեսպեան, որ յամի 1893, գուցէ առ տկարութեան եւ ծերութեան յիշողականիս։ Անմեղադիր լե՛ր։

1951.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 19 Փետր [ ուար ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Զմաղթանս սիրոյդ խառնեալ ընդ այլոցն սիրելեաց՝ յաւուր տօնախմբութեան Ս. Ղեւոնդեանց, ուրախ եւ տխուր, յայսմ ամի, յիշատակաւ տառապանաց եւ սպառման ազգայնոցս, եւ զարիւն նոցին ընդ արեան Սրբոց Նահատակաց մերոց Քահանայից եւ Զօրականաց, եւ զարտասուս՝ ընդ այնոցիկ որք ախտակցաբար ժտէին վասն ուրացողացն։ Տացէ Տէր ցօղել մեզ եւ ընդ ուրախացելոցն։

Վասն կարեւոր խնդրոյ Քաղկ[եդոնեան] վարժատան եղեն բանք ի Ժողովիս եւ սահմանեցաւ ինչ. յառաջ քան զընդունելութիւն գրելոցդ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ եւ առ իս։ Անկ է արդ մնալ տեսանել զյարմարութիւն իրացն, յորում հասցէ թերեւս եւ քեզ մասն, փոփոխութեամբ անձանց բնակողաց անդ եւ ի Բերայդ. եւ տացէ Տէր խաղաղութիւն, որում կարօտիմ եւ ես առանձինն, որպէս եւ գուշակես, եւ անշուշտ աղօթես եւս, գիտելով աղօթակից զիս

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1952.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 4 Մարտի 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յամսոյ հետէ չընկալայ ոչ գիր ոչ լուր՝ զհարազատիս. համարիմ հիւանդ, եւ երբեմն աւելի եւս. եւ ըստ այնմ աղօթեմ։ Ծանո ինձ զորպէսն. եւ եթէ կեայ եւ կարող է ընթեռնուլ, տուր նմա զծրարեալս, եւ ողջ լեր ի խաժամուժ ժամանակիս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1953.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 4 Մարտի 1896

Սիրելի Եղբայր,

Շատ երկար եւ անսովոր լռութիւն է մէջերնիս, անտարակոյս հիւանդ համարեցայ զՔեզ, եւ քիչ մ՚այլ աւելի. եւ սովորականէն աւելի աղօթէի եւ աղօթեմ. լսեմ որ ինֆլուենցա կայ ի Պօլիս, որպէս եւ հօս ի Վենետիկ. թէպէտ եւ մեր վանքն ազատ է, ամէնքն այլ առողջ են. միայն ի Մուրատ Ռափայէլեան վարժարանի քանի մ՚աշակերտք թեթեւ բռնուած են. օդերն այլ յետ ամիս մի պայծառ եւ գարնանակերպ վայլելու, ձիւնով միգով, տղմով տգեղացան. այլ յուսամք որ ձմեռուան վերջի ճիգն է։ Սպասեմ Քեզմէ կամ Քու որպիսութեանդ լրոյ։ Ես, գոհութիւն Աստուծոյ, լաւ առողջ եմ, եւ կէս մի հայ կէս մի թաթար լեզուաւ լեհահայոց տարեգրութեան պարապիմ՝ օրուան մեծ մասամբ. մէկ մասն այլ՝ յայտ է որ նուիրեալ է Մեծ պահոց յիշատակին եւ ժամասացութեան, յորում՝ յիշելով զՔեզ եւ ողջունելով զծանօթս՝ մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1954.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 11 Մարտի 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Խնդրեմ զթուղթս առ հարազատն իմ յապահովի յանձնել նմա, զի դրամք են ի նմին։ - Ողջ լեր, ողջունելով զեղբարս։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1955.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 11 Մարտի, 1896

Սիրելի Եղբայր,

Նախընթաց թըղթէս իմացար կասկածս վասն երկար լռութեանդ. անցեալ փետրուարի 24 էր, ըսի ինքնիրենս թէ ամսոյս մնացեալ հինգ օրերում Քեզ համար մասնաւոր աղօթ մ՚ընեմ եւ ըրի. անցեալ շաբաթ ԿԷ թուով գրածդ առնելով՝ տեսայ որ դու այլ նոյն օր (24 փետ[րուար]) գրեր ես զայն. բայց կ՚երեւի թէ չես կըրցած ատենին հասցընելու առ մերայինս, վասն զի թուականէն տասն օր ետքը հասաւ ի ձեռքս։ Ինչ որ է, անցեալն անցեալ. այլ սակայն մենք այլ այսպիսի պզտիկ անցեալներով մեծ անցեալի մի կ՚երթանք մօտենանք. Աստուած ի բարին յաջողէ. մեր տարիքով խաղալ չըլլար. պէտք է ի կարգի դնել զգործերդ կամ կաց ու մնացն, ըստ կարելւոյն, որ երբ վերին հրամանն հասնի եւ յափշտակէ, թողած ապրանացդ վրայ այլ յետամնացքն յափշտակութիւն չընեն։

Ի՞նչ եղաւ կապերտիկդ. ե՞րբ պիտի ելնէ վիճակն, Լէօպէքէն ի՞նչ լուր. խաւրեցի՞ր ուզածները։

Ահա ըստ խնդրոյդ ծրարեմ թղթադրամաւ ամբողջ 250 ֆրանգ. յորոց տասն ֆրանգ կ՚ուզէիր որ տամ Հոլասեանց ։ Թղթադրամը բաժնել դժար ըլլալով՝ բոլորն ալ խաւրեցի Քեզ. երբ հատուցանես՝ այն ատեն տուր թէ կ՚ուզես եւ կըրնաս։ Իտալական թուղթերն շատ ընկած ըլլալով՝ այդ 250 թղթեայն կշռեց իտալ[ական] թղթով 277։55 լիրայ։

Մարտն եկաւ դանդաղ. դեռ ծաղկունքն չերեւցան. բայց յուսամք շուտով։ Նոյնպէս յուսով լաւագոյն առողջութեանդ, եւ ողջունելով զքոյր եւ զքեռորդիս, մնամ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1956.

Reale Istituto Veneto -ի Նախագահ
Senatore Fedele Lampertico - ին [34]

30 Marzo, [18]96

Mi permetta d’esprimermi con tutta la semplicità, che non ignoro della mia pochezza, del mio gusto di vita ritirata, e della tarda età, mi colse di sorpresa l’annunzio della mia nomina, (non saprei per l’iniziativa di chi), a Membro Onorario di cotesto illustre R [ eale ] Istituto Veneto. E però più che in mio, nel nome della Congregazione a cui appartengo, e per cui grazia ho tutto ciò che ho e sono, l’accetto con profondo ringraziamento all’Onorevole Consiglio del sullodato Istituto ed a Lei Signor Senatore, suo dignissimo Presidente; considerando ciò come un nuovo pegno dalla loro parte della benevolenza ereditata dall’antica Repub [ b ] lica Veneta verso la nazione armena, fin dai gloriosi giorni d’Enrico Dandolo; e della gratitudine della nostra Congregazione da due secoli verso il Comune di Venezia.

Con questi sentimenti e rispettosi ossequi mi rassegno alla V. S. Illustrissima

Umilissimo Obligatissimo Servo
[P. Leone M[arcar] Alishan]

All’Illustrissimo Signor Senatore F [ edele ] Lampertico

Presidente del Reale Istituto Veneto

Թարգմանութիւն

30 Մարտ 1896

Գերյարգելի Տէր,

Թոյլ տուէք որ ամենայն պարզութեամբ արտայայտուիմ որովհետեւ անգիտակ չեմ իմ նուաստութեանս, քաշուած կեանքը սիրելուս եւ յառաջացեալ տարիքիս։ Ինծի անակնկալի բերաւ այս ականաւոր Ա[րքունի] Վենետեան Հիմնարկութեան Պատուոյ անդամի նշանակման յայտարարութիւնը։ Զայն կ՚ընդունիմ - յանուն ոչ այնքան իմ, որքան այն Միաբանութեան որուն կը պատկանիմ եւ որու շնորհիւ ունիմ այն ամէն ինչ որ ունիմ եւ եմ- խորին շնորհակալութեամբ հանդէպ Պատկառելի Խորհուրդին վերոգովեալ Հիմնարկութեան եւ Ձեզի, Տէր Ծերակուտական, անոր արժանաւորագոյն նախագահը։ Ասիկա կը համարիմ որպէս նոր առհաւատչեայ մը, հայ ազգին հանդէպ դեռ Էնրիքօ Տանտոլոյի փառաւոր օրերու հին Վենետիկեան Հանրապետութենէն ժառանգուած ձեր բարեացակամութեան, եւ երկու դարէ ի վեր մեր Միաբանութեան (տածած) երախտագիտութեան Վենետիկի քաղաքապետութեան հանդէպ։

Այս զգացումներով եւ ակնածալից յարգանքներով կը հանդիսանամ Ձեր Վսեմաշուք Տէրութեան

Նուաստ Պարտաւոր Ծառայ
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Մ[իանձն] Մ[խիթարեան]

1957.

Professor Emilio Teza - ին [35]

San Lazzaro, 30 marzo, 1896

Carissimo Signor Maestro,

Mi parve un’enigma il suo biglietto, e poi una sorpresa (non piacevole, dico inter nos), la ( sic ) diploma della mia nominazione. L'onore essendo alla nostra Congregazione, devo sottomettermi, e scrivere fra poco all'illustre Presidente dell'Istituto. Quando l’ebbi erano giorni di ritiro spirituale per noi, quali mi aggiunsero ancora di più il desiderio del ritiro, massime dopo e ancor durante colpo a due tagli, che mieta e calpesta nostra povera Armenia. Nessuna voglia di vedere non che di farmi vedere nell'assemblea: sento quasi un bisogno il desiderio d’internarmi come la lumaca nel suo guscio, ed attaccarmi alle mie parieti ( sic ). Basta: il fatto è fatto, senza mia previa saputa o sospetto.

Ora mi dica, caro Signore, oltre la sopra accennata lettera, cosa mi tocca ancora da fare? Mi vien l'idea di presentare quelle mie poche e belle opere scritte o tradotte in italiano o francese; a chi debbo dirigerle?

Intanto augurandogli le Feste Pasquali, sono

Suo affez[ionato]
P. Leone M[arcar] Alishan

Al Chiarissimo Signor Comm [ endatore ] Em [ ilio ] Teza

Թարգմանութիւն

Մեծապատիւ Շքանշանակիր Պարոն էմիլիոյ Թեզային

Սուրբ Ղազար, 30 Մարտ, 1896

Շատ սիրելի Պարոն Վարժապետ,

Ինծի համար առեղծուած թուեցաւ Ձեր տոմսը, եւ ապա անակնկալ մը (անհաճոյ, մեր մէջ ըսուած), անուանումիս վկայականը: Պատիւը Միաբանութեան ըլլալով, պէտք է ենթարկուիմ, եւ քիչ յետոյ գրեմ Հաստատութեան Մեծարգոյ Նախագահին: Երբ ստացայ մեզի համար հոգեւոր կրթութեան օրեր էին, որոնք դեռ աւելի աճեցուցին մէջս առանձնացումի փափաքը, մանաւանդ մեր խեղճ Հայաստանը հնձող եւ ոտնակոխ ընող երկսայրի աղէտի ատեն ու անկէ յետոյ:     

Ոչ մէկ փափաք ունիմ տեսնելու եւ ոչ ալ ինքզինքս ցոյց տալու ժողովին մէջ: Գրեթէ պահանջքը կը զգամ մեկուսանալու, ինչպէս խխունջը իր պատեանին մէջ, եւ կպելու իմ պատերուս: Բաւ է: Եղածը եղած է, առանց նախօրօք իմացութեանս կամ կասկածիս:

Այժմ ըսէ՛ք ինծի, սիրելի Պարոն, բացի վերոնշեալ նամակէն, ուրիշ ի՞նչ պէտք է ընեմ: Միտք ունիմ ներկայացնելու իմ սակաւ եւ գեղեցիկ աշխատութիւններս, գրուած կամ թարգմանուած իտալերէն կամ ֆրանսերէն: Որո՞ւ պէտք է ուղարկեմ:

   Բարեմաղթանքներս Զատկական տօներու առթիւ:

Ձերդ սիրելի
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1958.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Ապրիլի 1896

Սիրելի Եղբայր,

Շնորհաւոր Քրիստոս յարեա՜ւ.

Գոհութեամբ ընդունեցայ ԿԸ եւ Մարտի 27 թուականօք գրածդ. վասն զի քանի մի շաբաթուան լռութենէդ կասկածէի տկարութեանդ վերադարձի. հիմայ իմանամ որ նա իր ոխն միայն միջացդ վրայ թողեր է, եւ այն այլ յուսամ փարատի գթած գարնայնով։ Իսկ յիշողութեանդ տկարութեան ես այլ հաղորդ եմ։

Խաւրած տասն ֆրանգդ առ Հոլասեանս ՝ անցուցի ի հաշիւ նոցին. քիչ օր առաջ Փափազեանն այլ ի Լոնտոնէ քանի մի տասնեակ խաւրեր էր վասն նոցա առ իս, շարժեալ ի գութ եւ ի սէր, տեսնելով հօն ի Լոնտոն զ Մարի անդրանիկ դուստր † [հանգուցեալ] Պօղոսի, որ տարիէ աւելի յ Անգղիա էր, յընկերութեան օրիորդի միոյ, եւ հիմայ դարձեր է առ մայրն, եւ այսօր պիտի գայ ի վանս։

Դրամոցդ վաճառման եւ հոգոցդ թեթեւման խնդիրն՝ իմս այլ է մասամբ. զի յամենայն սրտէ փափագիմ, որ ազատ սրտով մնացեալ օրերդ եւ շունչդ արձըկես, երբ գայ հրաւէրն. այլ որպէս դու՝ եւ ես աւելի անճարակ յօգնել Քեզ. ճարպիկ եւ հաւատարիմ անձ մի պիտէր որ հաւաքածոյդ տանէր ի ցոյց տալ հաւաքասիրաց եւ ունեւորաց։ Լուսնադիքդ չեմ կարծեր որ երբեք յուսացեալ գնովդ վաճառուի. անցեալ աշնան առ մեզ էր գերմանացի գիտնական եւ հայագէտ ոմն ( Gelzer ) [36] որում տուի այդոր լուսանկարը, որ ի ցոյց տայ. չեմ յիշեր ինչ գին կտրեր էի. այս օրերս գրէ նա, թէ այլեւայլ տեղ առաջարկեր է, բայց ոչ ոք յանձն առեր է։ Վանքս Սասանեան կամ Բիւզանդիկ դրամոցդ հաւաքմանց համար՝ այդքան (10, 000) գումարի համարձակիլ չէ կարող, մանաւանդ չյուսալով որ կարենայ երբեք շահով վաճառել, եւ իբրեւ մեռեալ գանձ մի չի մնայ ի վրայն։ Ի վերայ այսր ամենայնի, համառօտ տեղեկութիւն մի տուր, յիշեալ երեք հաւաքմանցդ վրայօք. այսինքն, իւրաքանչիւրն՝ քանի կտոր են, քանի ոսկի, արծաթ, պղինձ. եւ թէ կայսերաց եւ թագաւորաց շարքն կամ թիւն՝ ամբո՞ղջ են. առանց ալ խաւրելու մի առ մի թուելու եւ ցանկելու՝ մեզ համար։

Սրբազան հնութեան մի լուսանկար խաւրեմ Քեզ, զսրբակեաց Աւագերիցու [ Թովմաս Ratti [37] ] Ս. Մարտինոս եկեղեցւոյ [38] քաղաքիս, ուր մեր սրբակրօն Մխիթար Աբբահայր այլ տարի եւ կէս բնակեր եւ պատարագեր է։ 43 տարի կատարած է սա զաւագերիցութիւնն, 80 ամեայ վախճանեալ՝ կատարեալ հոգեւոր հայր ժողովրդեան, մանաւանդ աղքատաց. եւ մեր մեծ ճշմարիտ բարեկամ, որ հայրաբար գուրգուրար մեր երիտասարդ քահանայից վրայ, որք շատ տարիներէ վեր ամէն կիրակի եւ տօն օրեր կ՚երթան պատարագել յիւր եկեղեցին։ Ինձ այլ յատուկ սիրելի եւ սիրող. ամէն տարի Տեառնընդառաջի օր օրհնեալ մոմեղէն մի խաւրէր ինձ, այս տարուան այլ կախած եմ ի սենեկիս։ Սրբութեան անուն թողուց, եւ ամէնքն հիմայ սուրբ սուրբ կոչեն զնա, եւ պատկերքն հրատարակեն եւ յափշտակեն. երեսէն կաթէր սրբութեան շնորհքն, ես այլ դիմացս դրեր էի ասկէ երեք տարի առաջ հանուած լուսանկարն՝ ի յիշատակի իր քահանայութեան յոբելինին, որոյ համար մենք այլ նուագ մի տպագրեցինք։ Եկեղեցական յուղարկաւորութեան եւ հանդիսաւոր պատարագի հանգստեան ես այլ ներկայ եղայ. եկեղեցին խիտ էր բազմութեամբ ժողովրդեան, որոց մեծագոյն մաս մ՚այլ դռներէն դուրս մնալով սպասէին։ Այսպիսի հոգեւոր խնամոց համար երկայն կեանքերնին մինչեւ ի վերջ ծախած անձանց դիմաց՝ երբ զիս մտածեմ, ամօթով գետնէ գետին խորանամ. եւ մէկ փչմամբ բոլոր գրածներս ցընդին, ըղտափուշի ծիւերու պէս. Աստուած ողորմի ողորմելւոյս. Յիշեա եւ զիս, Տէր, ամէն.

Ողջոյն ծանօթից եւ Քեզ ողջութիւն եւ ոյժ համբերութիւն։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1959.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 8 Ապրիլ 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ ի մեռելոց.

Շատ հաճութեամբ ընթերցայ զգիրդ, եւ մաղթանացդ փոխարէն կրկնապատիկ մաղթեմ։ Պատճառ մեծի հաճութեանս այս է, զի երբեմն գրէիր առ իս, իսկ յետ գալստեանդ այսր եւ մեկնելոյ՝ բնաւ ոչ գրելով՝ համարէի խէթ ինչ սպրդեալ, թէ եւ յինէն կողմանէ չունէի ինչ։ Բայց այժմիկ կայ ինչ ի վերայ սրտիս, այն է խնդիր Քաղկեդ[ոնեան] վարժարանի, յորմէ պատշաճ դատեցաւ Ժողովս թոյլ տալ մեկնելոյ ոմանց, եւ փոխանակ նոցա զՔեզ կարգել յօգնականութիւն սակաւուց մնացելոցն անդ. իսկ Քո չկամելդ յանձն առնուլ՝ ընկճել զնոսա ընդ բեռամբ եւ դժուարացուցանել զընթացս վարժարանին՝ թուի. վասն որոյ սիրողաբար թելադիր լինիմ՝ մոռանաց զանցեալսն եւ եղբայրաբար ձեռնտու լինել, մինչեւ այլազգ ինչ տնօրինեսցի. եւ զօրութիւն Յարուցելոյն ի մեռելոց լիցի զօրավիգ Քեզ եւ ինձ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Աղօթեցի վասն հոգւոյ Մսըրլեան ին. աւա՜ղ։

1960.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 15 Ապրիլ 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Քրիստոս յարեա՜ւ

Ոչ ի Լոյտէ [39] այլ ի թղթատանէ ընկալայ զառաքեալդ վասն Հոլասեանց, քառանիւթ դրամ. 4 ոսկի նաբոլէոն, 2 հնգնոց արծաթի, 5 տասնոց փող պղնձի, եւ մի թուղթ լիրայ իտալ[ական]. գումարն ըստ գրելումդ 91։50։ Մեծ գոհութեամբ ընկալաւ պառաւն եւ աղաչեաց զիս գրել եւ շնորհ ունել Քեզ, համարելով քոյն միջնորդութեամբ լինել տըրիցն. որպէս եւ գրեալ էիր երբեմն։ - Ծանուցի եւ Լիւսեայ [40] զգրեալդ վասն տանցն վաճառման. ի սոյն աւուրս գիտացեալ էին զայդ եւ այլուստ. այսինքն Փափազեանն որ ի Լոնտրա ՝ ասացեալ է առ Մարի [41], եւ սա յաւուրս յայսոսիկ եկեալ էր անտի ի տես մօրն, եւ ծանոյց, եւ դարձաւ անդրէն յ Անգղիա, ընդ օրիորդի միում, որոյ իբրեւ դաստիարակ է անդ ի տան ծնողաց նորին։

Զատկական ողջունիւ առ եղբարս մեր մնամ

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1961.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 15 Ապրիլ 1896

Սիրելի Եղբայր,

Երեք օր առաջ Լէօպէքէն ծրար մի հասաւ ինձ, Քու կապպադովկեան եւ փռիւգական հին դրամոց, 20 թուով, ինքն 19 գրեր էր, որովհետեւ 19 ծրարիկ ըրեր էիր, մէկին մէջ միայն երկու հատ դնելով։ Երկրորդ օր ասկէ ի Պօլիս մեկնելու պատանիք կային, աշակերտք Մուր[ատ] Ռափ[այէլեան] վարժարանի. անոնցմէ յարմարագունին յանձնեց Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ, որ ապահովապէս տայ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր. լաւ որ վերագրեր էի ծրարին, եւ իրեն այլ առանձինն գրեմ։ Դրամոց պատենին վրայ դրած թիւերդ տեսնելով, մինչեւ 36 թիւ. եւ յետ դարձընելով 20 կամ 19 հատ. գուշակեմ որ Լէօպէք գոնէ 16 հատ մի հաներ առեր է. ես յուսայի որ աւելի շատ բան խաւրած ես եւ բաւական գնով, ի նպաստ քսակիդ։

Այս տարի շատ կամկար շարժի գարունն, վախեմ յանկարծ պիտի հասնի ամառ յետ ցուրտ օրերու. գոնէ այս տեղի եղանակն այսպէս է. ինձ համար յաջող, բայց ոչ հասարակաց։ Տէր ուղղեսցէ, նաեւ Քո առողջութիւնդ եւ գործերդ, որոց համար աղօթեմ

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1962.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 Ապրիլ 1896

Սիրելի Եղբայր,

Երկու օր առաջ ընդունեցայ ԿԹ թուով նամակդ եւ ամենէն աւելի ուրախակից եղայ ուրախութեանդ, միանագամայն եւ ծոմապահութեամբ մինչեւ յերիկուն՝ կանխելուդ զՅարութիւն Քրիստոսի։ Երբ լսեմ այսպիսի աւետիս՝ համարիմ թէ ես այլ հաղորդակից կ՚ըլլամ այն Ս. Խորհըրդոյն եւ ընդունողին։ Անցեալ շաբաթ առ Գաթին [42] գրածս թերեւս կարդացիր. այն օրիորդն որ կ՚ուզէր դուստր կոչուիլ. ծանոյց որ ինքն այլ հաղորդուեր է յառաջ հինգշաբթի օր. յետոյ՝ ուրախալի լուր մ՚առնըլով շաբաթ մի վերջը նորէն հաղորդուեր է ի շնորհակալութիւն Աստուծոյ եւ Աստուածամօրն. անոր այլ ուրախակցեցայ։

Գալով մեր յիշողութեան տկարութեան, չգիտեմ թէ ո՞վ աւելի է յայսմ մասին. երբեմն օտարականք կու գան, կու բարեւեն ընտանեբար, քիչ տարի առաջ զիս տեսած ըլլալով, ես բնաւ չեմ յիշեր. եւն. գոցենք զայս։

Այն Ratti [43] կանոնիկոս աւագերիցուն (որոյ յիշատակին մահուանէն 30 օր վերջ այլ՝ նորէն բան մի հրատարակեցին, եւ դեռ կենդանի է յիշատակն), դիմաց իմ ի գետին անցնելուս պատճառն այն է, որ նա այնքան երկար տարիներ աշխատեր է յօգուտ հոգւոց, իրական եղբայրսիրութեամբ կամ ողորմածութեամբ, մինչ ես գրասեղանիս առջեւ նստած ինչ որ ըրեր եմ գիտես. եւ հիմայ այլ ազնուական ծուլութիւն մի համարիմ ըրածս։ Եւ այս այսչափ։

Քիչ շատ իմացայ դրամոցդ՝ երից հաւաքմանց հնութիւնը. գուցէ աւելի մանրամասն տեղեկութիւն տաս քչիկ քչիկ քննելով։ Կապերտէդ որ ի Վիենա եւ ի Լէօպէքէ ի՞նչ լուր։

Ատենօք մինչ ի Բարիզ էի՝ Տիգրան մի գնել տուիր ինձ, կարծեմ 75 ֆրանքի։ Հիմայ քանի՞ կ՚արժեն այդ արծաթիք։

Ողջոյն ծանօթից եւ ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1963.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 6 Մայիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի ժամանել Ձեռագրիդ զորմէ գրես, արարից որպէս եւ կամիս։

Տիրան Մատթէոսեան խոհարար վանատան մերոյ Տրապիզոնի, գրէ ինձ առաքեալ մորթ մի եղջերուի. չասէ որպէս կամ ընդ որ ճանապարհ եւ ձեռս. համարելով թէ ի Կ. Պօլիս առաքեալ է կամ առաքեսցէ, կամեցայ յիշեցուցանել։ Յաւելու թէ վաղագոյն առաքեալ է ինձ դրամս եւ այլ հնութիւնս, այլ ես ոչ ինչ յիշեմ այդպիսի։

Ողջ լեր եւ լիցին եղբարք մեր որք այդր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1964.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 6 Մայիս 1896

Սիրելի Եղբայր,

Սասանեան դրամոցդ ցանկ չունիմ քովս, եւ չեմ յիշեր թէ խաւրած ըլլաս ինձ։

Տիգրանայ դրամոց համար հարցումս՝ պարզ հետաքննութեան համար էր. անցեալներ պէտք եղաւ հատ մի հանել ի հաւաքմանէն՝ եզերաց պսակին համար. ի ծոցս դրեր էի զդրամն. եւ յառաջ քան զդարձընելս յարկղն՝ միտքս ընկաւ մէկ մի ցուցընել եւ հարցընել տալու քաղքիս մէջ դրամագէտ ճանչցըւած մէկու մի. հինգ ֆրանգ! աժեցուցեր է. կարծեմ թէ լոկ արծաթն իբրեւ նիւթ քանի մի ֆր[անգ] կշռէ։

Ալթունեանիդ խնդրոյ համար՝ անբաւական եմ ի գործել. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Դաւիթ լաւ գիտէ որ երկու տարիէ վեր աշ[ա]կերտ ընդունելու խնդիրն ի վարժարանս մեր՝ փոխուեցաւ եւ դժարացաւ, նոր կանոնօք, որ ճշդութեամբ պահուին. ի Վենետիկ միայն արդէն ուսեալք եւ բարձրագոյն դասուց վերացողք կ՚ընդունուին. անկէ առաջ պէտք է անցնին ի Քաղկեդ [ ոնեան ] վարժարան, սահմանեալ կանոնօք եւ քննութեամբ, խաթեր [44] համար չեն ընդունիր. Բերայի դպրոցին տեսուչն կըրնայ աւելի լոյս տալ։

Տեղւոյս օդերն քիչ մի շտկուեցան. բայց դեռ սովորականէ դուրս ցուրտ կըրնայ ըսուիլ. որ որչափ անհաճոյ է այլոց, ինձ յաջող է, վասն զի դեռ հարբուղխս չի բռնեց, որ սովորաբար ապրիլի վերջերը կու բռնէր, եւ ամենէն գեղեցիկ ամիսն Մայիս՝ ինձ ամենէն ծանր կ՚ըլլայ։

Ողջոյն քեռ եւ քեռորդւոց եւ թոռանց։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1965.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 20 Մայիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յառաւօտուս, ի դառնալս յեկեղեցւոյ, գտի ի վերայ դրանս կախեալ զպատկերաւոր պահպանական գրքոյկդ, հանդերձ թղթովդ. իսկ զմիւսն վաղագոյն ընկալեալ էի. արդ երկոքին եւս յապահովի հասեալ կան ի ձեռս իմ. առաջինն հնագոյն եւ բարեկիկ՝ արդէն սահմանեալ էր անցանել ի շարս մատենադարանիս մերոյ, վասն սքանչելի! պատկերացն յարեսցի ի նոյն եւ նորեկս։

Հարցի զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Մինաս եւ տեղեկացայ, զի խոհարարն Տրապիզոնեան ՝ Տիրան Մատթէոսեան ՝ զյիշեցեալ հնութիւնսն յանձնեալ է երանելի Նազարէթեան [45] Հ[օր] կամ Տէր Սահակայ, եւ նա զի՞նչ արարեալ է, ո՞ գիտէ։ Իսկ զնոր առաքելի եղջերուամորթն՝ ոչ գիտեմ ո՞ւմ յանձնեալ է կամ որպէս առաքելոց է Տիրանդ։

Մաղթելով զհոսանս շնորհաց Ս. Հոգւոյն ի մեր վերայ եւ մերայոցս, մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ողջոյն հարազատիս, եթէ տեսցես։

1966.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 27 Մայիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Գրեցի նախընթացիւս զի ողջիկ ժամանեցին ի ձեռս իմ երկոքին գրքոյկքն, յետինն խեղճուկ է, այլ սաղաւարտեալ պատկերօք Բարձրելոյն՝ պանծայ։

Ամօք յառաջ գրեալ էր ինձ Զարեհ, եթէ պարտական է ինքեան եղբայրն իմ. իսկ սա չէ ինձ գրեալ զայսմանէ. եւ ոչ Զարեհ ՝ ի նորումս գրեաց ինչ։ Առ այժմ ոչ գրեմ առ եղբայր իմ, զի մի՛ արդեօք վշտասցի դժկամակելով ընդ գործ եւ ընդ բանս Զարեհի. բայց առ սա կարէք ասել, թէ ես ոչ եմ օրթախ [46] ոչ իւր եւ ոչ եղբօր իմոյ, այլ Միաբանութեանս. եւ նա եթէ բարեկամ է եղբօր իմոյ, միանգամայն եւ բարեկամ Ուխտիս, զպարտ եւ զպահանջ սոցա մի՛ խառնեսցէ ընդ իրար, եւ հատուսցէ եւ ընկալցի ըստ իւրաքանչիւր պատշաճի։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1967.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 յունիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Բարւոք առնէր Պ[ատուական] Հ[այր] Յակովբ, եթէ շրջէր զմիտս Տիրանայ Մատթէոսեան, չառաքել այսր զմորթ եղջերուին, զի չգիտեմ ո՞ւր եդան կամ մնացին նմանիք դորին՝ ի վանս, ուր չիք տեղի պատշաճ։

Ոչ յիշեմ ո՞ ոք, ե՞ս թէ այլ, գրեալ իցէ զհրովարտակէ Լեւոն ի Դի եւ ոչ Ե, զի Ե է վերջինն՝ Լիւզինեանն։ Բնագիր դորին չէ ի միջի. պահիւր ի Բալերմոյ. ամօք յառաջ հարցի եւ խնդրեցի. պատասխանեցին անտի, եթէ ի վերջին խռովութեան կամ աղմկի տեղւոյն անյայտացեալ կամ յոչինչ դարձեալ է, վանդալութեամբ։ Բարեբաղդաբար կայ առ մեզ օրինակդ յիշեալ իբր 300 ամաց եւ աւելի, յորոյ կռան գրեալ է Տէր Բարդողիմէոս Աբգարեան, թէ մեր թագաւորաց պարգեւագիրն է տուեալ Սիկիլիացւոց։ Զայդ պատճէն մագաղաթեայ զետեղեալ ի շրջանակի՝ կանգնեցի եդի ի վերայ բարաւորի մտից Ձեռագրաց գրատանն՝ ի ներքուստ կողմանէ։ - Հարցանեմ եւ ես զպատճառ հարցմանդ։

Ողջ լեր, ողջունելով զՀարս մեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1968.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 3 Յունիս 1896

Սիրելի Եղբայր,

Նախ ծանուցանեմ որ մաղթեցի վասն † [հանգուցեալ] Չրաղեան Վարդապետի [47], doyant ի [իմա՛ doyen ] եկեղեցականաց մերոց ի Կ. Պօլիս, որպէս կարծեմ. չյիշեմ թէ եղբա՞յր է թէ այլ ազգ մերձաւոր կնոջ մեր հօրեղբօր. 90ամեայ պիտի ըլլար։ Յուսամ տանդ մօտեր գտուի Քեզ այլ խոստովանահայր, ի դէպ ժամու։

Սասանեան դրամոց ցանկդ առի. ես այլ Քեզի պէս ցանկամ եւ ոչ գիտեմ ո՞րպէս գտանել հարուստ փափագող մի որ հիներուն տեղ նոր դրամով հասնի քեզ յօգնութիւն։

Սիմէոնի Ապարանեցւոյ գրածն զԱպրուէզէ եւ Շիրինէ ՝ իր Մամիկոնէից եւ Պահլաւունեաց վիպասանութիւնն է, որ կարծեմ տպագրուած է յ Էջմիածին [48] ։

Տիրացու Մալխաս սարկաւագն ՝ ստացող տաղարանիդ, այդ թուականէն (ՌՃԽ) [1691], տասն տարի առաջ այլ յիշուած է իբրեւ դպիր. այսպէս կարծեմ, համանուն ըլլալով, եւ սարկաւագէն առաջ դպիրն է։ Իսկ տաղարանն անշուշտ նման իմն է այդպիսի հաւաքմանց։

Շատ աւելի հետաքննական է միւս գրչեայդ, Աբրահամ քահանայի Պատմութիւն կենդանեաց [49]. ասկէ 60 եւ աւելի տարի առաջ ի նորընծայարանի վանացս կայր մանուկ մի, որ սկսեր էր պզտի կենդանեաց եւ ճճեաց պատմութիւնը գրել. յիշե՞ս արդեօք զնա - զՔեզ։ Գրածիդ համեմատ 43 տեսակ թռչնոց անուն գրած պիտի ըլլայ, որոց մէջ թերեւս ինձ անծանօթք այլ գտուին։ Թէպէտ ես 40էն շատ աւելի թռչնոց անուններ նշանակած եմ։ Հետաքննական է ինձ միջատաց եւ զեռնոց անուանքն, որք թուին վրիպած յաչքէ հեղինակին, կամ արժանի չէ համարած յիշատակելու։ Այլակերպից մէջ յիշած ԺԲ վարազն՝ թուի կոկորդիլոս զի ի քէլէրին ցեղէն է կ՚ըսէ. եւ քէլէրն է նոյնն կամ մողէզ։

Հիմայ ես ալ քեզ՝ դարձեալ ի քոյոցդ, թուհաֆ [50] մի ըսեմ. ամսօք յառաջ խաւրած արծաթեայ կնիքդ՝ արդէն գուշակած էի ո՞ւմ ըլլալը, բայց այս օրերս քննել տուի յարքունի դիւանատան քաղքիս՝ հմուտ եւ բարեկամ անձին, որ իսկոյն կարդալով գրեր է այսպէս.

S. FRIS IOHIS PGENITI ƆDAM

DNI L. REGIS ARMENIAE

այսինքն Sigillum Fratris Johannis Primogeniti

condam (quondam) L(eonis) Regis Armeniae

որ է կնիք եղբայր Յովհաննու անդրանկան † Լեւոնի թագաւորի Հայոց. որ եւ է մեր Հեթում Բ միանձնացեալ եւ նահատակեալ թագաւորն։ Քննողն շատ հաւնած է, եւ կ՚ըսէ, interessantissimo, rarissimo, importantissimo [51]. անշուշտ աննման կամ շատ սակաւագիւտ նմանեօք ըլլալուն համար այսպէս կ՚ըսէ։ Մեր Եղ. Յովհաննէս Հեթումն ալ՝ իբրեւ կրօնաւոր զայս արծաթիս ընտրեր է յիւր կնիք. իբրեւ թագաւոր անշուշտ ունէր ոսկեղէն կնիք, զոր փափագիմ որ օր մի յափդ անցընես։ Այս երազով ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1969.

* Հ. Մանուէլ Վարդապետ Քաջունիին

Ս. Ղազար, 6 Յունիս [1896] առաւօտ

  Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ներիման օրիորդ դուստր դեսպանին Պարսից ի Վիենայ վաղիւ ժամանեսցէ ի Պատուա, ի պանդոկն Croce d’Oro, կամի հաղորդիլ ի Ս. Անտոն, եւ մեկնիլ գալ ի Վենետիկ: Եթէ հասցէ գիրս ի դէպ ժամու եւ կարիցես տեսանել զնա եւ պատուել, յոյժ ուրախ լիցի, որպէս եւ Քո

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1970.

* Հ. Մանուէլ Վրդ. Քաջունիին - Փատովա

Ս. Ղազար, 9 Յունիս 1896

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ես ինքնին ի գրելս առ Քեզ, ասէի ընդ միտս, թէ վաղիւ (կիւրակէ) հաւանօրէն երայիր ի Ֆիեսսոյ [52]. այլ դուստրն Եւայի հեռագրաւն հաւատացոյց թէ արասցէ ըստ այնմ. եւ սակայն առանց իջանելոյ ի Պատուա, ի նմին աւուր շաբաթու դէպ ուղիղ եկեալ հասեալ է ի Վենետիկ գրեաթէ ի հասարակ գիշերի։ Գրեալ էր իմ եւ առ Նա, ուղղելով ի պանդոկն Croce d’Oro, ուր գտցի թերեւս թուղթ իմ։ Կամի իմն արդ նա գալ այդր ի տօնի Ս. Անտոնի. եթէ արդարեւ գնայցէ՝ պատուիրեցից նմա (թէ ունիցի ժամանակ) գալ եւ խնդրել ներումն ի Քէն, որպէս եւ ես

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1971.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 12 յունիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Մակա՜ր [53] թէ բնագիրն լինէր, որ, որպէս գրեցի նախընթացիւս, անհետ լեալ է յամբոխութեան Սիկիլիոյ յամի 1849, ընդ այլոց նմանեաց, որպէս հաւաստեցին դիւանապահք տեղւոյն, տասն եւ աւելի ամօք յառաջ։

Պատճէնդ առաքեալ թուի ընդօրինակեալ ի ԺԶ դարու, եւ ոչ ի հմուտ գրչէ, զի փոխանակ գրելոյ

Առատաձիր ըռէ Ֆտրկայ ունան (ունենան) ազատութիւն զեն կրածն (վնասեալն) յինչիցն առնուն վասն որոյ յընիքտիոնիս արքայհայրութիւն հաւատարմութիւն

գրէ գրէ գրէ գրէ գրէ գրէ գրէ գրէ գրէ

առատս ձեր Ըռէ Ֆտոկայ ունայն ազատութիւն զենկւածն հնչիցն առնուն վասն իւրոյ յընիքոնիս արքայհատութիւն հաւատարմատութիւն

Փռանկ թարգմանութեանն պատճէն, զոր ասացի եդեալ ի բարաւորի մտից գրչագրաց գրատան, շատ աւելի շնորհաւոր է եւ վաւերականօք հաստատեալ. լաւագոյն է եւ նախ առաքեալդ պատճէն պարգեւագրի Լեւոնի Ա առ Գենուացիս. իսկ այժմուսս իբրեւ պատճէն մի 300 ամաց կարէ դասիլ ընդ սոսա. բայց եթէ շահաւոր է քեզ առաքել անդր ուր կամիս՝ ծանո եւ արարից։

Իսկ այժմ լո՛ւր զթուհաֆն [54] զուգադիպութիւն. յառաւօտուս ընդ ծրարի պատճէնիդ եւ նամակիդ՝ ետուն ի ձեռս իմ եւ թերթ մի տպագրեալ, առաքեալ ի Մոնբելիէ քաղաքէ. եւ էր ծանօթութիւն եւ նամանագրութիւն երկուց նման հրովարտակաց, Օշնի թագաւորի եւ որդւոյ նորա Լեւոնի Դ, վաղ ուրեմն հրատարակեալ ի Տիւլորիէէ [55] եւ ի Լանկլուայ [56] ի վանս մեր։ Տրդատ Եսայեան [57] որ ի քաղաքի անդ է, խնդրեալ էր ինչ յինէն, եւ ես փոխանակ խնդրեցի զի հարցցէ զդիւանապահ քաղաքին թէ գտցի՞ ինչ հայկական. եւ նա իբրեւ նորագիւտ կամ անծանօթ մեզ՝ առաքեալ է զթերթդ, որ գրած է Տիւլորիէի, եւ ի ծանօթութեան առաջնոյ իջին յիշի անուն իմ, իբրեւ հրատարակող վերոյիշեալ պարգեւագրի Լեւոնի Դի, զորոյ զպատճէն դեռադեռ առաքեալ առ ի քէն՝ ընկալայ ի միում ժամու։ Երկոքին եւս չյագեցուցին. այլ քոյդ լաւ էր քան զնորայն։

Աւարտեցաւ տպագրութիւն Հայ-Վենետի [58] եւ կազմի իսկ. չգիտեմ մարթի՞ մտանել յայդ կողմանս, թէ եւ ըստ կարի զգուշացեալ եմ յերկրորդ յեղանակին ի հայաբանութենէ։ - Աստուած ողորմի։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1972.

Professor Emilio Teza - ին [59]

San Lazzaro, 12 giugno 1896

Carissimo Signor Professore,

Ancora l'Armeno-Veneto: però questa volta in naturale, cioè in armeno; e seguìto d'una seconda parte o Epoca (secoli XIV-XVI), molto più copiosa della prima. Non vi ho aggiunto i Documenti, credendo inutili pei nostri nazionali. Non ho scritto in italiano, perché non sono stato discepolo al mio Maestro, e perché temevo che questa parte non interessasse i nostri amici Veneti, quanto la prima.

Lei può giudicare ed accertarmi.

Io sarò in campagna per qualche giorno e non potrò ne anche questa volta far i miei doveri verso gli onorevoli Socj dell'Istituto, nel giorno 21 m. c.. La prego d’assicurarli, che non mi faccio il prezioso, ma son vecchio, e (non oso dire delicato) debole in diverse maniere.

Continui la sua benevolenza ai miei confratelli e mi tenga come vuole

P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 12 Յունիս, 1896

Սիրելի Պարոն Փրոֆեսոր,

Դարձեալ Հայ-Վենետ. սակայն այս անգամ բնական լեզուով, այսինքն՝ հայերէն: Կը շարունակուի երկրորդ մասը կամ դարաշրջանը (ԺԴ-ԺԶ. դդ. ), շատ աւելի ճոխ քան առաջինը: Չաւելցուցի վաւերագիրները՝ անօգուտ համարելով մեր հայրենակիցներուն համար: Իտալերէն չեմ գրած, քանի որ Վարժապետիս աշակերտը չեմ եղած, եւ վախնալով որ այս մասը չհետաքրքրէ Վենետոյի մեր բարեկամները, ինչպէս առաջինը:

Դուք կարող էք դատել եւ հաւաստիացնել զիս:

Ես քանի մը օրով գիւղ պիտի գտնուիմ եւ այս անգամ ալ պիտի չկարենամ պարտականութիւններս կատարել Հաստատութեան մեծապատիւ անդամակիցներուն հանդէպ Յունիս 21-ին: Կը խնդրեմ հաւաստիացնէք զիրենք, որ ինքզինքս սուղ չեմ ծախեր, այլ ծեր եմ, եւ (չեմ համարձակիր նրբ ակազմ ըսել) տկար տարբեր ձեւերով:

Շարունակեցէք Ձեր բարեացակամութիւնը եղբայրակիցներուս նկատմամբ եւ զիս համարեցէք ինչպէս որ կ՚ուզէք:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1973.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 յունիս 1896

Սիրելի Եղբայր,

Այսօր սովորական թղթագրութեանս օր չէ. վաղը առտու կանուխ Աստուծով, տասնեակ մի աւուրց համար ի գիւղ պիտի երթամ. Քու ՀԳ նամակիդ պատասխանը՝ ասով թողում հօս, որ խաւրեն Քեզ ի պատշաճ աւուր։

Շէհրիմանեանց կնքոյն նման իմն կու յիշեմ աղօտ այն կորուսեալ Հայաստանի քարտին կողմնակի պատկերը։ Վենետկոյ դիւանաց մէջ Շէհրիմանեանց կտակաց հանդիպած եմ, բայց չեմ յիշեր կնիք։

Այս օրերս աւարտեցաւ տպագրութիւն Հայ-Վենետիս [60], Ա եւ Բ մասանց կամ Յեղանակաց. իտալերէն գրածս միայն Ա մասն էր [61] ։ Առաջին օրինակներէն մէկը խաւրեցի մեր Եղ. Յովհաննու Հեթմոյ կնիքը լուծող դիւանագրին. անշուշտ գոհութեամբ պիտի պատասխանէ։ Եթէ ի Պօլիս այլ խաւրելու ըլլան, կու յանձնեմ որ օրինակ մ՚այլ Քեզ տան։ Ի վերջ մօտեցած է եւ Կամենից [62], զի այսպէս կոչեմ հաւաքմունք մի պէսպէս գրուածոց Լեհահայոց վրայօք, որոյ մասն մի հրատարակեցաւ եւ ի «Բազմավիպի». տպագրածն տանիմ ի հետս ի գիւղ, որ ցանկեմ զանուանս. եւ քիչ մ՚այլ հանգչիմ։

Posidium կամ Poseidium անուամբ հրուանդաններ՝ չորս հատ յ Եւրոպա, ութ այլ յ Ասիա ՝ նշանակէ Սմիտհ [63]. Պտղոմէոս Գ, Ժդ, 4, յիշէ զմին ի Chaonia Եպիւռոս ի ։ Նոյն Գ, Ժգ, 17 ի Phthiotis վիճակի Թեսսաղիոյ ։ Իսկ յ Ասիա համարեալ նոյնն.

Ե. բ. 30, հրուանդան մի ի Քիոս կղզի

Ե. ա. 4, Մարմարայ եզերք Պօզպուռուն կոչուածն

Զ. է. 8, հրուանդան մի յ Արաբիա, յարեւելակողմն Կարմիր Ծովու նեղուցին

Ե. ժե. 3, քաղաք մի ի հարաւակողմն Կասսիոս լերին

ի Կասսիական գաւառի երկրին Ասորւոց ։

Այսչափս ի Սմիտհէ։

Ողջոյն ծանօթից մերոց եւ առողջութիւն Քեզ, հանդերձ զուարճութեամբ ճչից ճճեաց եւ բզզանաց բզէզից Աբրահամ եպիսկոպոսիդ, զորոց անուանս կ՚ուզեմ գիտել։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1974.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 1 Յուլ [ իս ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի գեղջ ընկալայ զվերջին գրեալդ, եւ անտի ընդ աղերս առաքեցի զողջոյն եւ զմաղթանս իմ յաւուր տօնի անուանատուիդ՝ մեծի Հօրս Լուսաւորչի։

Տպագրապետն [64] արդէն պատրաստէր, չգիտեմ քանի օրինակս՝ զՀայ-Վենետի [65] ՝ առաքել այդր։ Եւ զի բանս եւ զգրոց առաքմանէ, լսեմ զի յամէ հետէ չառաքի այտի գին վաճառելոց գրոց, եւ հերուն ասեն 16 արկեղք գրոց առաքեալ իցեն։ Զոր գիտեմս եւ զգամ այս է (զի գործակալս մեր Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ յոյժ տագնապի, զի արտաքին գործակալ քաղաքիս Ֆրտրիկ չտայ զտնավարձսն զոր հաւաքէ. եւ առ սրտնեղութեան կարծեմ, երեկ մեկնեցաւ (Հ[այր] Յուսիկ) ի գիւղ, գէթ աւուրս ինչ ի մոռացօնս լինել։

Վիենական Հարք ճախրեն արդ ի հաւաքել Ձեռագիրս, առձեռն պատրաստ ունելով զգինն. այլ արդարեւ յաջողեալ են՝ եթէ ըստ բանիցդ նկարազարդ էին չորեքին գրչեայքն 10 ոսկւով գնեալք։ - Իսկ պահանջ տեառն Շարակնոցիդ որ առ Քեզ, 100 ոսկւոյ, առասպելաց առասպել. սակայն, եթէ ոտանաւոր յիշատակարանին ժամանակակից է եւ գրչութիւն բովանդակ գրոցն՝ ոչ հասարակ նօտրագիր է, այլ նօտրաձեւ հին, որով՝ պատուական ընծայի մատեանն, այլ ոչ առասպելաչափ։ Եթէ տակաւին առ Քեզ է, չափեա զերկայնութիւնն, զի բաղդատեցից ընդ Շարականի Հեթմոյ Բի, որ մեծադիր է եւ ոչ որպէս զսովորականս։ - Ողջ լեր։

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

 

 

1975.

 

Գաթինկոյ Ալիշանին [66]

Վենետիկ, 3 յուլիս 1896

Սիրելի քոյր իմ Գաթինկոյ,

Մեր Հեթում Աղայ եղբայրը եկաւ հասաւ հոս. Ձեր վրայօք լուրեր առի, նոյնպէս մեր սիրելի հօրաքեռ Մարիամ տուտույին, որուն գրած կը սեպեմ քեզի գրելովս։ Երկուքներուդ ալ սիրոյ բարեւէն զատ՝ խաւրած յիշատակնիդ ալ ընդունեցայ, շնորհակալ եմ, Մարիամ տուտուն չի մոռնար իր հին եղբօրորդին, այն ալ իր հօրաքոյրը, իր փափագը գիտեմ, առ այժմ պէտք է դուրսի ծխոյն հետ վեր ծխել զայն, ինչուան որ հովիկ մը վար դարձընէ։

Գաթինկոյիդ [67] ղրկած տէրվիշական համրիչն ալ ձեռք առի. տէրվիշիմ եա [68], բայց ես կ՚ուզեմ քիչ մը զքեզ ալ տէրվիշուհի ընել. լսեր էի որ ատենէ ի վեր քիչ մը տկար ես, հիմայ ալ Հեթում աղայէն լսելով իմացայ, որ թէ աւելի աղէկ ես, եւ թէ հիւանդութիւնդ պէտք չէ հիւանդութիւն սեպես, մանաւանդ քեզի նեղութիւն բերող պատճառները. անոր համար կ՚ուզեմ որ տէրվիշանաս, այսինքն սիրտդ լայն բռնես. հայտէ նայինք, կտոր մ՚ալ ինծի համար ուրախ կեցիր. եւ թէ որ մտքէդ բարձր բարձր բաներ անցնին՝ բռնէ՛ քանի մ՚ալ ինծի խաւրէ, ես ալ չափեմ:

Մեր նոր թէյզէները [69] հոս աղէկ են, շատ հեղ զքեզ կը յիշեն, մանաւանդ Տիրուհիցայ տուտուն, որ դեռ երեկ հոս ի վարժարանս եկեր էին զմեզ տեսնելու. եւ կարծեմ Տիրուհիցայն քեզմէ նամակի կը սպասէ։

Թագաւորեանց եւ Հօլասեանց բարեւներս ըրէ. զքեզ ալ կը բարեւէ քեռորդիդ Յակոբը։ Շատ բարեւ Պ[արոն] Միքայէլ եղբօրս ալ։ Ողջ կեցիր։

Եղբայրդ

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1976.

* Հ. Մովսէս Վրդ. Ամպերպոյին

Ս. Ղազար, 6 յուլ [ իս ] 1896

Պատուական եւ Սիրելի Հայր,

Թովմաս եպիսկոպոսն Քաղդէացի [70] երկոքումք ընկերօք եկն եւ բնակեցաւ ի վանս մեր աւուրս երկուս, եւ մեկնեցաւ ի սկիզբն ամսոյս յուլիս եւ գնաց ի Հռովմ. Գերապ[այծառ] աբբահայրս ի գեղջ էր, վասն որոյ չկարացին տեսանել զմիմեանս։

Չունիմք եւ մեք մերձաւոր լուր ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանասէ, այլ համարիմք թէ յուղի անկեալ իցէ այտի՝ դառնալ առ մեզ. յեռանդն եհաս ծրար թղթոց այտի առ Վեհ, զոր առաքեցաք առ սա, եւ ոչ գիտեմ ի նմանէ՞ էր եթէ ի Քէն։ Այս չէ ինչ, այլ քո գրեալդ զնմանէ՝ ծանր է յոյժ, եւ չգիտեմ զինչ գործ գործեալ է նորա զի չարագործութիւն համարիս. խնդրեմ զգուշանալ յայդպիսի գրութենէ, որ եթէ անկանէր ի ձեռս այլոց՝ գայթակղութիւն լինէր. եղբարք եմք եւ արժան է կարեկից լինել միմեանց, մանաւանդ առաջի օտարաց, չյայտնել եթէ եւ խէթ ինչ ունիցիմք, եւ ըստ Առաքելոյն «Ներել միմեանց, շնորհել իրերաց». խիղճ սուրբ եւ անդորր ունել, որպէս զի եւ խաղաղութեամբ ընկալցուք ի սիրտս մեր զխաղաղարարն ամենեցուն՝ աւուր աւուր յանարատ Պատարագին։

Չկարեմ ասել ինչ եւ վասն դրամական օգնութեանց, զի որպէս ասացի, Գեր[ապայծառ] Տէրս ի գեղջ կայ, եւ դարձցի յետ իբր երկուց եօթնեկաց. եւ յայնժամ տեսցուք։

Այդչափ ամք են Ձեր առաքելութեանդ այդր, եւ շրջագայութեան, եւ ինչ մի գրաւոր կամ նիւթաւոր ի մերոց հայրենեաց՝ ոչ առաքեցէք. իմա՝ Ձեռագիրս կամ հնութիւնս ինչ. լսեմ զի † [հանգուցեալ] սիրելին իմ գտեալ էր ինչ, զոր թերեւս բերցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանաս. այլ եւ քեզ մարթ է հետամուտ լինել այդպիսեաց, թէ եւ ի սահմանս Պարսից եւ Քաղդէացւոց իցես։ Բայց ի վեր քան զամենայն, «զպաշտօն քո (հոգեւոր) փառաւոր կալ», եւ ողջ լեր։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին, որ ողջունէ զՔեզ, գրեաթէ ի նմին վիճակի կայ, որպէս յամսոց հետէ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1977.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 22 Յուլիս 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Մանկունքն վասն Նորընծայարանի, զորոց գրէիր, երեկ հասին. ես չգիտեմ վասն ո՞յր եւ վասն է՞ր, զի արդէն տեղին կամ սենեակքն՝ գրաւեալ էին ի 24 ուսանողաց. եւ քսակ գործակալին՝ որպէս եւ գիտես. աղօթեմ զի շնորհեսցէ մեզ Տէր համբերութիւն եւ սէր միաբանական, իցի՜ւ թէ եւ միամտութիւն։

Չգիտեմ թէ եկաւորքն բերի՞ն եւ զմորթի եղջերուին. լաւ էր թէ ոչ, որպէս գրեալ էաք յառաջագոյն։

Ընկալայ ի ժամուն զվերջին թերթս փռանկ-թուրք բառագրոց, որ անթերի է։

Ողջոյն սիրոյ Հարց մերոց եւ Քեզ քաջողջութիւն, վերոյգրեալս մաղթանօք։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ընկալայ եւ աման մի քաղցրաւենոյ՝ ի Սդաւրիտեայ տիկնոջէ [71] առաքեալ. շնորհակալութիւն.

1978.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 22 յուլիս 1896

Սիրելի Եղբայր,

Ամիսէ աւելի է որ երկու կողմէ լռութիւն է մեզ. այս միջոցին երկու շաբաթի չափ ի Ֆիեսսոյ կեցայ, մեր մանկութեան յիշատակները նորոգելով, որք երթալով նուաղին։ - Յուսամ ընդունած ըլլաս օրինակ մի Հայ-Վենետիս [72], զոր խոստացաւ տպագրապետ [73] մեր Քեզ աւանդել տալու։ Այս օրերս կ՚աւարտի տպագրութիւն Կամենիցի, կամ Տարեգրոց Լեհահայոց [74], հաւաքմամբ յաւելուածոց. այնուհետեւ գրիչս ամփոփելով՝ փափագիմ քիչ մի հանգչիլ եւ գրոց ընթերցմամբ դեգերիլ։

Առողջութիւնս չափաւոր, ըստ ներելոյ ամառնային եղանակին, որ յուսամ թէ Քեզ լաւագոյն ազդէ, որպէս ինձ ձմերայինն։ - Եթէ առիթ ունենաս տեսնել զքեռդուստր Տիրուհի ն [75] ՝ ողջոյն եւ շնորհակալութիւն խաւրած քաղց[ր]աւենոյն, զոր դեռ չեմ բացած եւ չգիտեմ ի՞նչ տեսակ է. ընդ նմին եւ Քեռ Գաթինկոյ [76] եւ հարցանողաց. եւ դու ողջ լեր մաղթանօք եւ սիրով

Հարազատիդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1979.

Professor Emilio Teza -ին [77]

San Lazzaro, 24 luglio, 1896

Carissimo Signor Maestro,

Il R [ everendo ] P [ adre ] Dionigi ha con piacere copiato quel che mancava nella stampa della Descrizione di Venezia del nostro Cristoforo; aggiuntovi alcune spiegazioni delle parole turche ed altre: ne ho aggiunto anche io qualcune: noterò le seguenti pure. Nella pag [ ina ] 175 della stampa, r [ iga ] 14 Ժիժմանց կեճեպն եռան ? il nuovo esemplare ha ժիժմանց կճեպն նռան մէկտեղ, questo significa pomogranato m’immagino che volesse dire, la corteccia delle conchiglie porta un simulacro di pomogranato in mezzo del quale spunta la Croce.

Ibi. r [ iga ] 16, invece di quei caratteri corsivi է նա բուսած il moderno dice պայծառ գունով di splendido colore.

r [ iga ] 31 Մեծախաէնք – leggi Մեծ եախայէնք grandi scollature.

r [ iga ] 35 մարգարտէ մաւթուլ, ossia մաֆթուլ, collare di perle.

Il nuovo MS. di questa poesia è scritto nel 1655, il primo (della stampa) pare un poco più antico.

Ho letto il Cat[erino] Zeno del Formaleoni, e n’ebbi disgusto: pover’uomo, non contento di far parada delle sue conoscenze geografiche ha voluto far un romanzo della seria storia, dando anche una lavadina ai nostri armeni (pag. 34); e come non ha letto quel pedante i viaggi del Jos[afat] Barbaro contemporaneo del Zeno, nel quale parla con tanta stima degli Armeni. Formal [ eoni ] [Vincenzo Antonio] ha colto l'essenza del suo narrativo dal Dei Commentarii del viaggio in Persia di M. Caterino Zeno il K. ecc. stampato dal Marcolini nel 1558, di cui noi possediamo una copia; l'autore è Nicolò nipote del C [aterino] Zeno, come Lei saprà bene.

Di Teseo Ambrogio abbiamo l'opera, non del peregrinaggio di Serendippo, benché io ne ho visto due edizioni, mi pare nella biblioteca del seminario patriarcale di Venezia.

Il senso della frase, Arm [eno] -Veneto, pagina 222, Lei ha bene interpretato nel suo p. scrip. io volevo dire non si faceva più conto della traduzione a bocca perché molti sapevano l'una e l'altra lingua, ma pochi potevano scrivere verbalmente ciò che intendevano. E basta questa volta; pronto a suoi comandi.

P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 24 Յուլիս, 1896

Շատ սիրելի Վարժապետ,

Հոգեշնորհ Հայր Դիոնիսիոսը մեծ հաճոյքով ընդօրինակեց ինչ որ կը պակսէր մեր Քրիստոֆորոյի «Վենետիկի նկարագրութիւնը» հրատարակութեան մէջ, աւելցնելով քանի մը թրքերէն եւ այլ բառերու բացատրութիւններ: Ես ալ քանի մը հատ աւելցուցած եմ. կը նշեմ նաեւ հետեւեալները: Տպագիրին մէջ էջ 175, տող 14 Ժիժմանց կեճեպն եռան ? նոր տարբերակի մէջ՝ ժիժմանց կճեպն նռան մէկտեղ, pomogranato [նուռ] կը նշանակէ, կը կարծեմ ըսել կ՚ուզէ, որ ծովախեցիներու պատեանը նուռի տեսքով պատկեր մը ունի, որուն մէջտեղը խաչը կը յայտնուի:

Նոյն տեղը տող 16, է նա բուսած շեղագիրի փոխարէն նոր տարբերակը կ՚ըսէ պայծառ գունով, di splendido colore.

տող 31 Մեծախաէնք – իմա՛ Մեծ եախայէնք, grandi scollature.

տող 35 մարգարտէ մաւթուլ, կամ մաֆթուլ, collare di perle [մարգարտեայ մանեակ].   

Այս բանաստեղծութեան նոր Ձեռագիրը, գրուած է 1665 թուականին, առաջինը (տպագիրէն) քիչ մը աւելի հին կը թուի:

Կարդացի Ֆորմալէոնիի «Քաթերինոյ Ծենոյ»-ն, զզուանք զգացի. խեղճ մարդը գոհ չըլլալով ցոյց տալու իր աշխարհագրական գիտելիքները՝ փորձած է լուրջ պատմութիւնը վէպի վերածել, «լուացից» մըն ալ տալով հայերուն (էջ 34): Այս մանրախնդիր ու դժուարահաւան մարդը կարդացած չէ   Zeno -ի ժամանակակից Josafat Barbaro -ի ճամբորդութիւնները, ուր հայերու մասին մեծարանքով կը խօսի: Ֆորմալէոնի Վինչենցոյ Անթոնիոն իր պատմութեան բովանդակութիւնը քաղած է Մ. Քաթերինոյ Ծենոյի «Պատմական Յուշագրութիւն Պարսկաստան ուղեւորութեան» աշխատութենէն՝ տպագրուած Մարքոլինիի կողմէ 1558 թուականին, որմէ մենք օրինակ մը ունինք: Հեղինակը, ինչպէս գիտէք, Նիկոլոն է՝ Քաթերինոյ Ծենոյի թոռը:

Տի Թէզէոյ Ամպրոճիոյի աշխատութիւնը ունինք, բայց ոչ «Սերենդիպպոյի ուխտագնացութիւնը», թէեւ ես երկու հրատարակութիւն տեսած եմ Վենետիկի պատրիարքական ընծայարանի գրադարանին մէջ:

Հայ-Վենետ-ի մէջ, էջ 222, նախադասութեան իմաստը Դուք շատ լաւ մեկնաբանած էք Ձեր յետ գրութեան մէջ: Կ՚ուզէի ըսել, որ բերանացի թարգմանութիւնը այլեւս հաշուի չէր առնուեր, քանի որ շատերը գիտէին երկու լեզուներն ալ, բայց քիչերը կրնային բառացիօրէն գրել այն ինչ որ կը հասկնային: Այս անգամ այսքանը բաւարար է: Միշտ պարտրաստ Ձեր հրամաններուն:

Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

1980.

Հ. Ղեւոնդ Վրդ. Յովնանեանին - Վիեննա [78]

Ս. Ղազար, 28 յուլիս 1896

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Ոչ կարեմ ի վերայ հասանել կորըստեան կամ թաքըստեան թղթոց այտի եւ աստի առաքելոց. պաշտօնեայ թղթատանն, երեկ հարցեալ ասէ, բազում օրինակաւ մարթ է այդմ լինել, սպրդելով թղթոցն ի լրագիրս, եւ այլ այսպիսի չնչին բանք։ Գերապ[այծառ] Տէրս մեր գրեալ է առ Գերապ[այծառ] Աբբահայր Ուխտիդ [79] յ՚13 յունիսի, առաքելով եւ ինչ մի, զորոյ մուրհակ ընդունելութեան ունիմք ի թղթատանէ քաղաքիս. իսկ Ձերդ Գերապ[այծառ] Աբբահայր՝ ասէք գրեալ է առ մերս ի 27 ամսոյն. այդ գիր չէ հասեալ այսր. եթէ ոչ ծանր համարիք առաքել զպատճէնն, բարի է. եւ թէ կամիցիք զմերոյս՝ առաքեսցի եւ այն։ Զայլ ինչ չգիտեմ ասել, բայց ուրախ եմ զի գիր սիրոյդ եհաս առ իս անխափան, յուսամ թէ եւ իմս հասցէ առ իմս համանուն համամիտ, որում եմս

Խ[ոնարհ] Եղբայր
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Համբոյր խոնարհական աջոյ Գերապ[այծառ] Աբբահօրդ եւ ողջոյն Յ[արգոյ] Եղբարցդ։

1981.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Օգոստ [ ոս ] 1896

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Նախ, մեղայ ասեմ, վասն նախընթացիւ գրելոյս, եթէ անթերի են թերթք փռանկ-թուրք բառարանին զոր տուեալ ի կազմել՝ պակաս յայտնեցան 4 թերթք, այսինքն 24. 25. 26. 27։

Երկրորդ, շնորհ ունիմ վասն անդորրիչ շաքարոյն, զոր արդարեւ իբրեւ ի դեղ առնում երբեմն. այլ եթէ ումեք ա՛յլ անգամ փորձութիւն գայցէ առաքել ինձ՝ կամիմ պարզ, սատէ [80], առանց նշոյ եւ նմանեաց։

Ընկալայ զմորթ եղջերուին, եւ իսկոյն հանի ի սենեկէս, զի մի՛ յանկարծ յարուցեալ խրտուսցէ զիս. այլ զպարկն պահեցի, զի թէ հնար էր եդեալ ի նմին զմանկիկն զոր յետ այլոց առաքեալ ես, դարձուցանէի առ իւրսն, եթէ էր իմ իշխանութիւն կամ խորհրդակցութիւն։

Ընկալայ եւ զծրարսն յանձնեալս յեղբօրէ իմէ. ընդ որս գտի եւ տուփ մի քարացեալ ժժմակաց. ո՞ իցէ առաքողն. միթէ՞ խոհարարն պոնտացի Տիրան։ Իսկ Տրապիզոնցի երէցն Համբարեան [81] ասաց թէ տուեալ իցէ նորա դրամս ինչ հինս, եւ ինքն յանձնեալ Քեզ։

Վերստին շնորհ ունելով խնամոցդ, մաղթեմ քաջողջութիւն եւ զուարթութիւն՝ յամենայն սրտէ։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

Յետ գրութեան նամակիս, տուաւ ինձ ցուցակ գրչագիր մատենին, զոր աշխատասիրեալ ցանկեալ ես. չիք ինչ նոր, միայն գրածն է նոր. շատք ի դոցանէ երբեմն ընդօրինակեալ են ի Գէորգայ անտի Կ. Պօլսեցւոյ (Տիրացու Գէորգ) ծանօթէ, եւ առաքեալ առ մեզ, եթէ սակաւ ֆրանգաց տան՝ ընդունելի. ապա թէ ոչ՝ ինձ չպիտոյ. եւ պժգալի են ինձ Սղաբիդոսաբանութիւնքն [82], առ երի նախնեաց մերոց բանից եւ մատենից: Չիք ինչ պիտանի եւ ի հնգեսին մատեանսն, զորս ցանկեալ է հարազատն իմ, բաց յ Եւագրեայ բանից, թէ եւ ոչ նորս գիւտ ինչ:

1982.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 5 Օգոստ [ ոս ] 1896

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Հայր,

Եթէ չեմ պատասխանեալ թղթոյդ՝ ամսօք յառաջ գրեցելոյ, պատճառ այն է, զի ասէիր գրեալ եւ առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Մանուէլ. եւ ես շատ վարկայ զպատասխանի նորա, յուսալով թէ գրէ լիովին քան զիս։ Իսկ նորում գրոյդ եւ խնդրոյդ՝ իմ զգացումն այս է, եթէ Նա իբրեւ ի համար Մուր[ատեան] վարժարանի սանականաց՝ յօժարիցի մատակարարել ինչ՝ գոհանամ եւ ես. այլ յարկեղէ Ուխտիս (որ դատարկ է) տալ՝ ոչ կարեմ հաւանիլ, գիտելով զչքաւորութիւն մեր, որոց ոչ այտի ի գրասենեկէ հասանէ նպաստ, եւ ոչ ի գործակալէ քաղաքիս. եւ երբեմն տեսանեմ այնպիսի խնայութիւնս առնել պաշտօնէից մերոց՝ որպիսիս չէր իմ տեսեալ յայսքան երկար ամս։ Աղաչեսցուք զՏէր հնձոց, զի տացէ հնձելիս եւ հանցէ մշակս ժիրս եւ առատս։

Ողջոյն սիրոյ եղբարցս որ ի վարժարանիդ, եւ Սդաւրիտեանց ՝ եթէ հանդիպեսջիք։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1983.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 5 Օգոստ [ ոս ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

ՀԴ եւ ՀԵ գրերդ (20, 28 յուլիս) եւ յետնոյն հետ խաւրած վեց ծրար հնոտիդ ընդունեցայ. իցէ՜ թէ կարենայի եւ ես տարտամս յաջողութիւն ինչ ունենալ ի վաճառ վաճառելեացն։ Նրբաքանդակ մատանւոյն նրբութիւնը կատարելապէս չկարցայ դեռ նշմարել. կարծեմ, անգամ մի նամակիդ վրայ անով կնքեր էիր. բաւական է թէ տեսողք՝ ատոր ալ նոր եւ շինծու չըսեն. թէ եւ այդպէս այլ ըլլար՝ դարձեալ թանկ էր այդպիսի նրբութեան համար։

Այդ հնոտիներէն առաջ ընդունեցայ ի Փափազեանէ, ի Լոնտոնէ, ծրար մի՝ երից նմանեաց, որպէս գրէ ինձ, զի ես չբացի, այլ այնպէս կնքեալ պահեմ, եւ կ՚ըսէ թէ ի ձեռն ճարպիկուհւոյ մի քոյրն շատոց ցուցեր է զանոնք, այլ ոչ յաջողեալ ի վաճառել, դարձընէ առ իս, եւ ես պահեմ վասն քո, եթէ կամիս դարձընեմ քեզ ի ձեռն Պ[ատուական] Հ[այր] Թադէի [83] կամ այլով պատեհիւ։

Առողջութիւնս հարցընես, սիրելի եղբայր, գոհութիւն Աստուծոյ, բաւական լաւ է։ Գլխաւոր նեղութիւնս է պնդութիւնն, յամարայնի. վերջերս սկսայ մաճառի եանուս ըսուած աղի ջուրն առնուլ ի լուծումն, որ թեթեւ եւ դիւրառիկ է. եւ քչիկն այլ քչիկ կ՚ազդէ։

Գալով քրոջ գրածին, ըսէ՛ որ շատ ականջ չդնէ Թեօխանի ըսածներուն. ո՞վ է նա. եթէ կ՚ուզէ սիրահար ըլլալ՝ ըլլայ, շատ է որ ես չըլլամ։ Ինքն ըրածս չըրածս կ՚իմանայ եղեր. ստութիւնն այլ ինքն վկայէ, անով որ ըսեր է թէ մերազգեաց հանդիպած աղէտից անծանօթ եմ, կամ ինձ չեն իմացըներ. - արդարեւ լրագիրներ չեմ կարդար, բայց լուրք կու մտնեն յականջս. Տամատեան Յակովբ բարեկամս այլ երբեմն երբեմն ի Միլանէ խաւրէ այն քաղքին գլխաւոր լրագիրը, զայն կարդամ. յԱնգղիոյ եւ յԱմերիկոյ խաւրած են ինձ թերթեր եւ գրքոյկներ այն աղիտից վրայօք. յիրաւի անհաւատալի եւ սարսափելի իրք՝ այսպիսի դարու մէջ. այդպիսի՜ թմրութիւն քրիստոնեայ պետութեանց. այդքան դիւրագին կամ ամենեւին անարժէ՜ք Հայու միսն եւ կեանքն։ Աստուած մեծ ինչ ունի յայտնելիք։

Բարեւ քեռ եւ քեռդստեր, նաեւ Բասսեկայից, եթէ դեռ այդ տեղ են, եւ շնորհակալութիւն իրենց աշխատանաց, նոյնպէս եւ իրենց ծերունի հօր Վիջէն էֆէնտիի։

Գանք մեր գրաւոր հնութեանց. Պատկերացոյց կամ Պատկերուսոյց վրայօք գրողն՝ մեր երկուքէն զատ մէկն չէ [84]. թիւ 9 պատկերին վրայօք այլ մեր տեսութիւնն նոյն եւ մի է. գրածս որոշ չէ իմացուած. քմահաճոյ եւ հնարագիւտ ըլլալն՝ ես այլ ոչ այն գրոց հաւաքողին համար ըսած էի, այլ անոր՝ ուսկից որ ինքն առեր եւ օրինակեր է. հաւաքողն իր քովէն բան հնարած չերեւիր, բայց գուցէ այն կնկղաւոր աբեղայն ինքն ըլլայ։

Յետ ամենայնի գանք առ բամբարակ քահանայն Աբրահամ Կ. Պօլսեցի. եթէ օգտուած չէ յԱմիրտօլվաթէ, այլ աստի եւ անտի քաղած է գրածը, աւելի երախտաւոր է. երեւի որ կենդանեաց հայերէն անուանց շատ հմտութիւն չունի. եւ հարկաւորի օտար լեզուօք անուանակարգել. Ամիրտոլվաթ այլ այդոր յիշած լեզուօք կարգէ իր դեղոց անուանքը, անոր համար կասկածեցի թէ անկէ քաղած ըլլայ Աբրահամ. բայց որ եւ է կերպով՝ հեղինակութիւն ունեցող թուի, եւ բաղդատմամբ երկուքին գրածներուն՝ կըրնայ ստուգուիլ։ Հիմայ ես այլ այդ բամբարակին վրայօք քիչ մի ծանօթութիւն տամ Քեզ։ Առանց թուականի՝ բայց որոշակի, ԺԶ դարու մէկ երկու տեղ յիշուի Կուլամիր դպիր, հաւանօրէն հայրն Աբրահամու ։ Նոյն դարուն կիսում գրուած է եւ այս. «Կուլամիրին որդին Տէր Կարապետն ՝ յամենայն տարի Կուլամիրի հոգոյն դդումն մի գինի բերէ. աւետարանին համար է»։ Այս Աւետարանս ի մեր քով է։ Բայց Կուլամիրդ նո՞յնն է թէ ոչ։ - Անտարակոյս եւ իսկապէս Կուլամիր եւ Աբրահամ յիշուին յետագայիւս։ Բարիզեան գրատան Հայ Ձեռագրաց մէջ կայ մին բազմատեսակ նիւթովք բանից, յորս 2 աղօթք Բենիկ Վարդապետի եւ Գրիգ[որի] Մարաշացւոյ. ընդօրինակողն գրէ. «Երեքտասան տարի է որ յառաջն հաներ եւ ապա կատարեր եմ. զի ՌԼԳ (1584) թուին սկսայ եւ ՌԾԸ (1609) կատարեցի կարողութեամբն Աստուծոյ. փառք համագոյ եւ մի աստուածութեանն Հօր. կարողութեամբն Ս. Հոգւոյն, որ զողբերգակս աւարտեցին ձեռքս, եւ մատուցին ի միասին Միտքս այլ ի յետին երկուսին. եւ թէպէտ գովելի է չէ գիր սորին, այլ դիւրընթերց է գիտողին. զոր աղաչեմ ընդ երգեցողին, յետնեալս յիշել ի յաղօթին զԱբրահամ քահանայ նուաստ անձին։ Արդ աղաչեմ զամենեսեան, զի յիշեսջիք զիս ի բարին. եւ դուք յիշիք յաներեկին. յահեղ աւուր դատաստանին. Զմարմնաւոր մեր ծնօղին, Հօրըս խօճայ Կուլէսէրին, Մօրս՝ Հաճի Մայր Եաղութին, այլ եւ եղբայրս իմ Սինանին. Աւրինակիս մեզ շնորհողին՝ ԶԴանիէլ քաջ րաբունին, Հանգուցելոցըն համայնին եւ ամենայն ազգատոհմին. Զանարժանիս ուսուցողին, Տէր Մելքիսեդ կրօնաւորին, (եւ ամենայն ազգատոհմին), Հետ այս գրոցս աշխատողին։ Արդ աղաչեմ զամենեսին, եւն. եւն. ։ Այսպէս քանի մի աննշան տողեր այլ։ - Յայտնի ուրեմն որ Աբրահամդ արդէն յամի 1584 գրող է եղեր, եւ յետ իբր 40 ամաց (1611) գրեր է զՊատմութիւն Անասնոց եւ Գազանաց։ Պատկերուսոյց գրքէդ վերջը՝ այս կենդանապատումդ այլ նորանշանաց կարգում կըրնայ անցնիլ։ Ո ՜վ խեղճ հայրենիք, արդեօք ո՜րքան եւ որպիսի՜ նշանելիք այլ՝ աննշան անհետ եղան եւ կ՚ըլլան, ակն յանդիման իսկ աչաց մերոց, որոց արտասուք իսկ սպառած են՝ թէ ոչ սառած։ Ո ՜վ Տէր երկայնամիտ եւ ողորմած. որ ողորմի Քեզ կարդացողիդ եւ ինձ գրողիս

Հարազատիդ

Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Յետ ստորագրութեանս բացի նորահաս թուղթ մի ի Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորէ յորում կայր քո ցանկդ հինգ գրչագրաց նորոց. որոց առաջինն միայն Եւագրեայ Հարիւրաւորքն, ինձ լաւագոյն. միւսները՝ չընդունելու համար քանի մի ղուրուշ տամ եւ ոչ ընդունելու։

1984.

Կարապետ Եզեանին [85]

Ս. Ղազար, 8 / 20 Օգոստոս 1896

Մեծապատիւ Բարեկամ,

Ի խնդրոյ ծանօթ ազգայնոց մի՝ Լեհաց եւ Ռումանիոյ կողմանց Հայ գաղթականաց քանի մի Տարեգրութիւն եւ Յիշատակարանք հաւաքեցի, հաւաստչեայք պատմութեան կոչելով, եւ բոլոր հաւաքումն Կամենից անուանելով [86], որոյ պատճառն բացատրուած է ի նախակարգեալ գիտելիսն։ Այս հաւաստչեայց մէջ կայ եւ Ձեր ծանօթ եւ սիրելի Նիկոլին գործն՝ տաղաչափեալ, ափսո՜ս, որ պակաս ի սկիզբն եւ ի վերջն, այլ որպէս եւ է, նշանաւոր գրուած մի կըրնայ համարուիլ, եւ անշուշտ Ձեզ հաճոյական [87]. վասն որոյ եւ նոյնպէս ընդունեցէք հանդերձ մեծարանաց ողջունիւ հաւաքողին, որ է ծանօթ Ձեր

Աղօթարար
Հ[այր ] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան [Որդեգիր] Կ[ուսին]

1985.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 19 Օգոստ [ ոս ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Հին ընկերներուս մնացեալ մէկն էր այն անուշիկ Հ[այր] Օգոստինոսն, որ թռեր է յԱնոյշս անապականս. Աստուած արժանի ընէ զմեզ իր հրեշտակացեալ ձայնն այլ լսել եւ ոչ երբեք լռել։

Ըստ թելադրութեանդ Փափազեանէն եկած ծրարը հիմայ կոճոպեցի, միջէն ելաւ անագէ տուփ մի, զոր չկարցանք բանալ, եւ խաւրեցի որ տաքցընելով կամ ոյժ տալով բանան. միջէն ելնելիքն ընեմ ըստ կարգադրութեանդ։

Հ[այր] Թադէի [88] (որ վարդապետական գաւազան ընդունեցաւ) բերածներէն Վենետկեան դրամները ցոյց տալ տուի այդպիսեաց հըմտին, արծաթոյ գին ըսեր է, կամ կէս կէս ֆրանգ. իսկ միւս յոյն-արաբիկները թուի թէ չէ ճանչցած, անարժէք բաներ են ըսեր է։ Միւսներն այլ ի քովս են. քաղաքս շատ յետամնաց է այդպիսեաց հետամտելու. յանձնեմ մերոց հարցընել թէ կա՞ն ի Վենետիկ հնախնդիրք, որպէս զի կարենանք ի ցոյց տալ։

Եւրոպիոյ քրիստոնեայ տէրութեանց ափշութիւնն, համրութիւնն, անհամութիւնն՝ ամէն չափէ դուրս եւ վեր կամ վար է, ըստ իս. ես այլ հաւանիմ թէ ամէն տէրութիւն կամ տիրապետ՝ ազատ պիտի ըլլայ իր իշխանութեան մէջ, եւս առաւել պատժելու զչարս եւ զապստամբս. այլ զայսպիսիս՝ եւ ոչ զարդարս ոչ զանյանցս ընդ յանցաւորաց. եւ դարձեալ, եթէ պատժել եւ սպաննել անգամ օրինաւոր է, ամենամեծ անօրէնութիւն է այդպիսի դժնդակ պժգալի չարչարանքներ այլ տալ, որ ոչ միայն բոլոր ազգին քստմունք եւ նախատինք բերեն, այլ եւ համօրէն մարդկութեան, եւ առանձինն քրիստոնէական սուրբ կրօնից. եւ ըստ այսմ արժան էր այդ անսիրտ անխիղճ անկրօն քրիստոնեայ անուանեալ պետութեանց՝ վրէժխնդիր ըլլալ պատուոյ իրենց կրօնից եւ եղբարց. այլ Որդի Մարդոյ եկեալ գտցէ՞ հաւատս յերկրի։ Այս առթիւ ես այլ լաւ ճանչցայ, թէ «Մի՛ յուսայք յիշխանս եւ մի՛ յորդիս մարդկան, զի ոչ գոյ փրկութիւն ի նոսա». եւ թէ քանի՜ խայտառակ է քաղաքագիտութիւն կարծեցեալ բոլիդիքոսից աշխարհի։ Այլ վերջապէս ողբա՜մ զքեզ աշխարհ Հայոց. մինչեւ այց արասցէ Տէր՝ իւրով անքնին իմաստութեամբ եւ անսպառ ողորմութեամբ։

Ողջոյն ծանօթից եւ ողջութիւն քեզ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Ձեռագրաց նկատմամբ, Եւագրին համար՝ որովհետեւ 5 կամ 6 օրինակ ունիմք, ինչպէս որ դատեր ես՝ կէս ոսկիէն աւելի չէ. իսկ Աստուածաբանութիւնն ( N. 5) մէկ ոսկի՝ եթէ տայ։

1986.

Մխիթարեան միաբանի մը

անունը անյայտ - Վիեննա [89]

Ս. Ղազար, 24 Օգոստ [ ոս ] 1896

Մեծարգոյ Հայր եւ Սիրելի Եղբայր,

Ի գրելոցս առ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր Կովրիկեան [90] իմանայք, զոր եւ խնդրեմ յապահովի առաքել առ նա՝ ծրարելովքս երկոքումբք, եւ նոյնպէս դարձուցանել զսոսա առ իս՝ ոչ անագան. եթէ կամիք այդր տալ ընդօրինակել եւ եթէ առաքել առ նոյն Հայր։ Մասն մի լատինականին եղծ զեղծ է, թողում ճարտարութեան ընթերցողին։ Առթիւս մաղթելով քաջողջութիւն յամայր՝ մնամ Սիրելւոյ Հայրութեանդ

ն[ուաստ] Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1987.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Օգոստ [ ոս ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Մի ըստ միոջէ ընկալայ զՁեռագիրն, զքարինս սեաւ եւ սպիտակ, եւ զթերթս փռանկ-թուրք բառարանին, եւ յապահովութիւն մտացդ ծանուցանեմ։ Զողջութիւն մեր ծանուսցէ եկաւորդ վարդապետացեալ Հ[այր] Թադէ. իսկ մեք աղօթելով ցանկամք լսել բանս բարիս այտի, ի քաղաքաժխոր ժամանակիս, եւ ի թանձր թմբրութեան նրբանուրբ ազանց եւ պետութեանց։ Յարիցէ՜ Աստուած։

Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1988.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 26 Օգոստ [ ոս ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Պ[ատուական] Հ[այր] Թադէոս որ հնութիւններդ կամ ակունքդ բերաւ, եւ հիմայ Վարդապետ է, եւ կու դառնայ ի քաղաքդ, բերէ Քեզ այս ծրարիկս, չկարնալով յանձնել իրեն այլ ինչ, թէ՛ մաքսաքննութեանց համար, եւ թէ ասկէ ուղղակի չմեկնելուն, այլ ընդ Դրիեստ ։ Համարէ այս ոսկեակս ի հաշիւ Քո խաւրած քարանց եւ բամբարակ Տէր Աբրահամուդ Կ. Պօլսեցւոյ [91], կամ թէ ի յիշատակ Քո իսկ հին Աբրահամու 75ամեայ տարիքը մտնելուդ, եւ ախորժած ըմպելիքդ խմելով ողջ լեր ի սէր սիրողացդ, որոց առաջին

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1989.

* Հ. Գրիգոր Վրդ. Ճելալեանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երկտողիւս ծանուցանեմ, ըստ խնդրոյդ, զի յապահովի ընկալայ զգիրդ, եւ զերկոսին արծաթեայ դրամսն, եւ զյիշատակարան Ճաշոցին. զորոց եւ զայլոց չունիմ ինչ գրել ի ժամուս, եւ կարծեմ թէ եւ ոչ Քեզ ժամ իցէ զայսպիսեաց, ի վերահաս աղմըկի քաղաքիդ, արեանհեղութեանց եւ արհաւրաց. յոր սակս տագնապեալ եւ մեք աղօթեմք, ոչ այլ ինչ հնարս գտեալ, բայց անկանել յոտս Աստուծոյ եւ Տիրամօրն, զի հովանասցին ի վերայ Ձեր, եւ վախճան կամ դարման արասցեն վտանգացս, որպէս գիտեն, եւ տացեն Ձեզ եւ մեզ զօրութիւն համբերելոյ եւ տոկալոյ։

Ողջոյն անձկաւ համօրէն եղբարցդ մերոց որք այդր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1990.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Քաղքիդ փորձանքները լսելով քիչ շատ, կ՚ուզեմ իմացընել միայն, որ աղօթեմ վասն ամենեցուն եւ առանձինն վասն Քո եւ մերձաւորացդ ուրիշ բան ոչ կարենալով ընել եւ ոչ ըսել։ Պէտք է դարձեալ յուսալ, որ Աստուած երբ եւ է այցելութիւն ընէ մեր ազգին եւ անոր հետ տատանեալ ազգաց։ Առողջութիւնս լաւ է չափաւորապէս, յուսամ թէ եւ քուկդ, որչափ ներեն պարագայք։

Բարեւ քեռ եւ քեռորդեաց։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1991.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Ուրախութեամբ ընդունեցայ տխրական նամակդ, վասն զի կու հոգայի, թէ արդեօք ի՞նչ կ՚ըզգայ իմ ծերուկ եղբայրս՝ այդպիսի ահաւոր եւ անլուր կոտորածոց մէջ. խօսք չի բաւեր կամ չուզեր զրուցել, կու զարմանան միտք, թէ այսպիսի հասուն կարծեցեալ ատեն՝ այսպիսի խակ բաներ կ՚ըլլա՞ն։ Ա՞յսչափ թանձր քնով թմրած մնան կարող մարդիկ՝ օգնելու մարդիկ եղբարց։ Մենք այլ ապրեցանք զայս տեսնելու եւ լսելու. օրհնեա՜լ կամք Աստուծոյ, բայց մեր մտաց անհաս։ Երբեմն իմ շատ հայասիրութեանս պատիժ համարիմ ինծի այս դժնդակ հարուածները. ից է ՜ թէ այն մեղացս քաւութիւն ըլլար, բայց Աստուած ողորմէր անմեղաց եւ մեղաւորաց. զորս ամէն օր յիշեմ ի սուրբ պատարագի, դու այլ անշուշտ ի հաղորդիլդ, որ որպէս Քեզ եւ ինձ այլ մխիթարութիւն է։

Ձեռագրաց համար գրածդ իմացայ. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր ինձ այլ գրէ, թէ դրամ չունի. ես Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսկի յանձնեցի, թէ ոչ այսօր՝ ի մօտ օր խաւրեմք քեզ 1 ½ ոսկւոյ գումարը։

Մեր † [հանգուցեալ] Հարց եւ եղբարց մահացուցակն ուզեր ես, ի յետնոց ցառաջինս. ահա այդ կարգով նշանակեմ ըստ չափու թղթեկիս. առաջին 12ին համար ամէն օր մէկ մէկ ողջոյն կ՚ըսեմ. փափագելով որ ուրիշներն այլ այնպէս ընեն երբ իմ կարգս այլ գայ, որ ըստ բնականին յայտ է ուր պիտի ըլլայ։ Սակայն «Ոչ է ձեզ գիտել զժամս եւ զժամանակս». բայ[ց] «յամենայն ժամ պատրաստ լերուք» եւ մինչեւ ցվերջին ժամն ողջ լիցուք ի Տէր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1992.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 16 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Չեմ գիտեր ի՞նչ կամ ինչպէս գրել, այդ այլանդակեալ քաղքիդ սեւ ու կարմիր լուրերով կամ տեսարաններով շուարեալ. մենք այս տեղ հանգիստ, զձեզ մտածեմք եւ աղօթեմք, եւ փափագիմք ձեզմէ լսել ձեր ողջութիւնը. այս է իմ խնդիրքս այլ քեզմէ։ - Իսկ եթէ սովորական բաները մտածելու կարողութիւն եւ յիշողութիւն կայ, ըսէ ինձ թէ այն ոսկէկազմ տաճիկ տլըլսըմի [92] վրայ գրուածն ի՞նչ է, եւ թէ ո՞րքան հին է. ցուցընել տուի, ոսկի մի արժէք տուեր են, բայց գրուածն եւ հնութիւնը ուզեր են իմանալ։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր երկու արծաթ դրամ խաւրեր էր, որոց մէկը 20 ֆր[անգ] արժեցուցեր ես. յիշե՞ս արդեօք ի՞նչ եւ որո՞յ է դրամն. գեղեցիկ յունական մի է։

Անցեալ շաբաթ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ չկարցաւ խաւրել 30 ֆրանգս վասն երկու Ձեռագրաց Կուտինացւոյն. կ՚ուզեմ այսօր այս թանձրկեկ թըղթիս մէջ ամփոփել կամ փակցընել. չեմ կարծեր որ գրչագրաց տէրն համարձակի իր ծակէն դուրս ելնել եւ գալ առ Քեզ. բայց ես խաւրեմ յուսով, նովին յուսով առողջութեանդ եւ աղօթքով։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1993.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 23 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

ՀԸ եւ ՀԹ թուղթերդ ընդունեցայ, եւ շատ գոհ եմ որ յԱստուած յուսալով՝ ըստ խրատու իմացից՝ այս խառնակ օրերն այլ կ՚անցընես։ Ինձ այլ փափագելի էր որ կենաց վերջին տարիներն անցընէիր ի խաղաղ նաւահանգըստի, ուր եսս եմ, այլ պէսպէս մտածմունք չեն համարձակեցըներ զիս՝ հրաւիրելու, եւ քովէ քով հանգչելու ի հողեղէն ծոցի, մինչեւ ի փողն յարութեան։ Այլ թէ եւ հեռի ըլլան մեր մահիճք, ի ձայն փողոյն ի քթթել ական գտնենք մէկզմէկ. եւս առաւել զարարիչն մեր եւ ամենեցուն. ամէն։

Լրագիրք ամէն օր տեղւոյդ լուրերը հաղորդեն, մէկ մի յուսով՝ երկուք մի վախով, դուք մօտէն՝ մենք հեռուէն ծփիմք. եւ կարծեմք թէ մօտ է ժամանակ երկանց, այլ որպիսի՞ ինչ պիտի ծնանի, ո՞ գիտէ։

Յուսամ թէ հիմայ ընդունած ես անցեալ շաբաթ ծրարածս 30 ֆրանգ ոսկի, վասն երկու գրչագրաց, զորս Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր յանձներ է ի Լոյտ [93], բայց դեռ չհասան ի մեր ձեռս։

Վերջին առ իս խաւրած հինումիներուդ ցանկիկ մի ուզեր էիր. գտնես հետեւեալ թղթին իջում։

Այս օրերս մօտ է առ մեզ (ի Լիտոյ [94] ) Պարսից տէրութեան ներկայացուցիչն ի Վիենա՝ Ներիման խան [95], որ եկաւ տեսնելու զդուստրն, որ քանի մի ամսէ վեր ի քաղաքիս էր, եւ վերջերս ի Լիտոյ բնակէր. ըստ իր տեսութեան՝ անհրաժեշտ տնօրինութիւն մի պիտի ըլլայ այս շփոթութեանց (քաղաքական), որ տարի մ՚այլ չի տեւեր կ՚ըսէ։ Մենք այլ ահիւ եւ յուսով սպասեմք եւ աղօթեմք։

Ողջոյն քեռ եւ քեռորդեաց եւ ողջութիւն Տերամբ։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1. Զմրուխտ Արամացի քանդակ

2. Տլիսմ իսլամ, ոսկի շրջանակաւ broche

3. Կոնաձեւ շափիւղայ մի

4. Վենետկեան դրամք 16 - նոյնքան Արաբ բիւզանդիկք

5. Ոսկի կապիճով նուրբ քանդակ Կեսար Բրուտոսի

6. Անտաշ երկաթաքար մի, եւ մի փոքրիկ կոնաձեւ քարիկ։

7. Երեք կոտոր հանքային քարինք. մին սեւ, մին բիւրեղեայ

8. Երկու կոտոր սպիտակ կճանման քարինք, զորս յետ առաջնոյն խաւրեց Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր ։

Առ մեզ թողեալքդ

Շահամիրեան կնիքն

Պէնտէրեանի քանդակ

Ժժմակք քարացեալք - ո՞ր կողմի են, կամ ուստի՞ [96] ։

1994.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 30 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Ես գրելիք չունիմ, բայց եթէ յայտնել որ մտածեմ ընդ այլս եւ յառաջ քան զայլս բազումս՝ զՔեզ, յայս աննման այլանդակ ժամանակիս։ Լսեմ որ շատք թողուն փախչին ի Կ. Պօլսոյ. ի՞նչ մտածէ իմ ծերուկ եղբայրս։ Ինձ թուի որ երթաս ի կղզի առ Սդաւրիտեանս, մինչեւ անցցէ մրրիկն, եւ ծագեսցէ արեգակն. ե՞րբ եւ որպիսի՞։

Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր գրէ որ ինքն այլ վաղը սկսելու Հոկտեմբեր ամսոյ վեցին՝ պիտի մեկնի ի քաղաքէդ՝ գալու առ մեզ. ի հարկէ Քեզ այլ իմացուցած կ՚ըլլայ։ - Յուսամ երկու շաբաթ առաջ խաւրած 30 ֆրանգ ոսկին ընդունած ես, վասն երկու գրչագրացն, որ դեռ չհասան ի ձեռքս։

Ողջոյն եւ աղօթք քեռ եւ քեռորդեաց եւ ամենայն տագնապելոց եւ վշտացելոց։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1995.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 30 Սեպտ [ եմբեր ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Երեկ ընկալաք ողջամբ զՊ[ատուական] Հ[այր] Թադէոս, որ թերեւս ի վաղիւ գնասցէ ի Ֆիեսսոյ. ըստ գրութեանդ՝ ընկալցուք յետ աւուրց զՎ[երապատուեալ] Հ[այր] Աթանաս ընկերօքն, եւ յետոյ զգրողդ վաստակաւոր եւ վաստակեալ՝ յայլանդակ եւ յաղջամղջին ժամանակիս։ Գերապ[այծառ] Աբբահայր ի գեղջ կայ, առ որ առաքեմ զթուղթսդ, եւ զյետինսն առ վաղիւ. ընդ որս եւ զթուղթ մի Կաթողիկոսին (Ազարեան) [97] ։

Գրչագիրքն յանձնեալք առ Լոյտ [98], տակաւին չհասին ի ձեռս մեր, զի զգիրն ընդունելութեան կալեալ առ ինքեան Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Յուսկան ՝ գնաց ի գիւղ եւ դեռ ոչ դարձաւ։

Չկարելով այլ ինչ՝ աղօթեմք վասն Ձեր եւ մնամք այցելութեան Աստուծոյ, եւ ողորմութեան։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1996.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 14 Հոկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Մի ըստ միոջէ Ձ, ՁԱ եւ ՁԲ թուղթերդ առի. վերջինն ի ձեռանէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի, հանդերձ հայրենայիշատակ ջախջախեալ եւ կցկցեալ քանդակ ակամբ Լեդայ։ Ես քան զՔեզ անճարակ ի ցոյց եւ ի վաճառ վաճառելեացդ, քաղաքս այլ նոյնպէս անճարակ ի խնդիր այդպիսեաց, պահեմ աջողակ առթի եւ անձին. գուցէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգորի ձեռամբ այլ փորձեմ։ - Տլիսմդ [99] տեսեր է Նարիման խան [100] եւ կարդացեր է. քարն ոչ ազնուագոյն տեսակէ է, ըսեր է. եւ թէ ոսկի շրջանակէն քակուած ըլլայ՝ աւելի chanse (sic) կըրնայ ունենալ վաճառուելու. եւ գինն այլ ոչ աւելի քան Քու վերջնագոյն նշանակած գինդ։ Պարսից շահն զինքը Իտալիոյ տէրութեան այլ իրեն երեսփոխան անուաներ է, ի Հռովմ այլ իրեն պաշտօնական հաստատելու գնաց. եւ որովհետեւ մէկ դուստրն ի Վենետիկ է եւ առ Հոլասեանս իջեվանեալ, հաւանօրէն Ներիման նորէն կու գայ ի Վենետիկ, այն ատեն ջանամ ցուցընել իրեն՝ Կեսար-Բրուտոսեան քանդակդ։

Խնդրես 250 ֆրանքիկ եւս. իմ քսակս փոքրիկ է, եւ ոչ համարձակիմ յայսպիսի անձուկ ժամանակի առ այլս դիմել, որոց կարելիութիւն ազգային փախստականաց եւ վտանգելոց համար ճգնի։ Առ այժմ ինձ կարելին 100 ֆրանգիկ է, որոյ կէսն (50) այս թղթովս խաւրեմ, միւս կէսն այլ գալ շաբաթ. այսպէս կէս կէս խաւրելուս պատճառն՝ կասկածի կամ ապահովութեան համար է. Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր այդ տեղ չըլլալով, թէեւ մեր ծրարն իր անուամբ պիտի խաւրուի, այլ գուցէ դժարութիւն մի ծագի՝ ուրիշի ձեռք տալու զծրարն։ Եթէ յետ միւս շաբաթու յաջողիմ՝ յիսնեակ մ՚այլ խաւրեմ. որ է բոլոր գանձս ի ճարակ Ձեռագրաց եւ նմանեաց ստանալու համար. մինչեւ ի սկիզբն նոր տարւոյ չունիմ ինչ եկամուտ կամ տուրք։

Արամացի քանդակիդ ական կնքածոյք, ի՞նչ կըրնար արժել դա։

Որչափ ժամանակիս կամ քաղքիդ կասկածելի վիճակն՝ հեռուանց զիս խռովէ, եւ մտածեմ զհարազատս ի ծերութեան հասակին, քաջալերիմ իր աներկիւղութեան եւ յԱստուած ապաւինութեանը, աղօթիւք եւ պատարագատեսութեամբ. ես այլ իմ կողմանէս աղօթակցիմ։ Բայց ոչ իբրեւ լոկ հարազատ, այլ իբրեւ եղբայր վանաց եւ միաբանութեանս՝ դու ամենահարազատ եւ սիրելի ես ամենուն եւ ըստ այսմ մտածէի կամ փափագէի որ վերջի տարիներդ մօտիկ գտուէիր. սակայն ինչ ինչ նկատմունք, մանաւանդ այս վերջին ժամանակներս (քաշուելով եւ առանձնաբար գրեմ) մերայոց ոմանց յարումն, հոգալն, մուրալն վասն իրենց մարց, քերց նա եւ եղբարց, խորշեցուցին միտքս եւ սիրտս. չեմ ուզեր որ զ Հ[այր] Ղեւոնդ այլ ջատագով եւ պաշտպան բռնեն իրենց բերմանց, եւ թէ կարելի էր թէ ոչ՝ զոհեմ իմ հարազատս այլ՝ այդ քու եւ իմ ծածուկ բաղձանքէս, յանձնելով ամենախնամ աջոյն։ Բայց մարդկօրէն՝ վտանգաւոր ատեն ապահովագոյն կողմ մի քաշուիլդ օրինաւոր է, եթէ կղզին ապահովագոյն է քան զ Բերա։ Առ այժմ թուի թէ մերձաւոր վտանգ չկայ բոմբեր պայթեցընելու, բայց քաղքիդ եւ ազգայնոց վիճակն անստոյգ եւ անլոյս է դեռ. եւ ո՞ գիտէ մինչեւ ցե՞րբ։ Ուրեմն Անկանիմք առաջի քո Սուրբ Աստուածածին, ասկէ լաւ ճար չկայ. որոյ հովանաւորութեամբ ողջ լեր, եւ երբ կարես ողջունէ զքոյր եւ զքուրականս,

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Յուսիկ քանի մի շաբաթ ի գիւղ էր (յԱզոլոյ) [101] երեկ դարձաւ. ընդունէ իր մտերմական ողջոյնները։ Պ[ատուական] Հ[այր] Դանիէլ այլ ի Ֆիեսսոյ է, ուսկից դառնայ ի վաղիւ վարժարանեայց հետ. իրեն այլ յանձնեմ բարեւներդ։

1997.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 28 Հոկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Անցեալ շաբաթ չի գրեցի եւ խոստացեալս չխաւրեցի, վասն զի ուրիշ գրող եւ թուղթ խաւրող չկար. այսօր խաւրեմ 50 ֆրանգն այլ։ - Երեկ ընդունեցայ ՁԳ թուղթդ, որ աղէկ ձագեր աւետէր. այսինքն քանի մի հարիւր ֆրանգ ստանալդ ի Վիենայէ, եւ պարտքերէդ քիչ մի թեթեւանալդ. ամէն անգամ որ այդ քեզ հանդիպի, կարծեմ թէ իմ վրայէս այլ պարտք մի պակսի. եւ Քեզի հետ կ՚ուզեմ յուսալ որ Լէօպէքէն այլ թեթեւութիւն գտնես։

Յովհան Վարդապետի տպագրած Սաղմոսն ունիմք, բայց ի հարկէ ոչ այն արծաթի թեւերով. կեցցե՜ն կեսարացիք (եթէ սուր եւ հուր սպառիչ ժամանակիս՝ խնայեն անոնց, եւ մեզ ամենեցուն թշուառ Հայոցս)։ Անշուշտ այդ Յովհաննէսդ Անկիւրացին է, եւ Սաղմոսն տպագրեալ յամի 1642։ Աւելի փառաւոր կ՚ըլլար՝ եթէ Տէրզընցւոյն [102] տպագրածն ըլլար յամի 1587։

Ամօթով պէտք է խոստովանիմ (եւ շուտ խոստովանիլն աւելի աղէկ է, քան ուշացընել եւ խիղճը բեռնաւոր պահել). Արամագիր քանդակիդ փորձանք հանդիպեցաւ. այն օրն որ յանձներ էի մէկ երիտասարդ Աբեղայի՝ կնիքը հանել Քեզի համար. հանելէն ետքը՝ քանդակն կու սահի ձեռքէն եւ կ՚ինկնայ ի գետին. ծայրէ ծայր ճեղքի գիծ մի կ՚առնու. կտոր եղած կամ բաժնուած չէ. ամբողջ մնացեր է, բայց ճաթածի գծով։ Անոր համար նախընթաց գրովս հարցուցի թէ ի՞նչ կըրնար արժել. հիմայ այս վիճակին մէջ այլ դարձեալ ի՞նչ կըրնայ արժել. Pardon [103]. Ուրիշ անձնական փորձանք մ՚այլ այս գիշեր. կերակրոյ անմարսութեան պատճառաւ՝ ստամոքս դուրս տուաւ առատապէս, նոյնպէս եւ ի վարէն. 30 տարիէ աւելի է որ այդպիսի բան չէր հանդիպած ինձ. լաւն այն է որ ինքզինքս չկորուսի, եւ կըրցայ նախ զիս դարմանել, յետոյ օգնութեան կամ դեղի կանչեցի մեր ամենահաս եւ ճարպիկ Եղ[բայր] Անտոնն Զօհրապեան ։ Ցաւս այն է որ այսօր մեր Ա Հեթում-Մակար թագաւորի յիշատակն էր. զրկուեցայ ի պատարագելոյ. հինգ տարի առաջ մեծ հիւանդութենէս ի վեր՝ եւ ոչ մի անգամ կամ մի օր պատարագելէ վրիպած չէի։ Թէյիկ մի խմելով հանգըստացայ՝ կարծածէս աւելի շուտ եւ շատ։

Ողջոյն ծանօթից երբ տեսնես եւ դու ողջ լեր, այս մահահոտ սեւ օրերուս. ե՞րբ պիտի ծագէ արեգակն պայծառ, բայց որպիսի՜ նշխարաց եւ աւերակաց վերայ։

Մեր ծերուկ քուճին Հոլաս էֆէնտին ի՞նչպէս է։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

1998.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 11 Նոյեմբ [ եր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Թղթոյս թուականն ծանուցանէ զՍ. Մարտինոս, Ձիաւորաց տօնն, որք կու գան ի սեղանատուն մեր եւ շարուին առաջի տղայոց մերոց [104]. քանի մի ժամէն տեսնեմ թէ ի՞նչպէս զինուեր եւ հեծեր են, եւ յիշեմ ու յիշես մեր մանկութեան տարիները, ի ներքոյ 60 եւ աւելի ամաց։

Երեկ կամ առջի օրն ընդունեցայ ՁԴ գիրդ եւ զլուր Լէօպէքայ 900 ֆրանգաց առեւտըրի. շնորհաւոր ըլլայ։ Դիպուածով քան ճարտարութեամբ երեկ մէկ օտարականի մի ծախեցի Վենետկեան 16 արծաթներդ, որոց քաղքիս անուանեալ մեծ դրամագէտն՝ կէս կէս ֆրանգ գին ըսեր է, ես միահաղոյն՝ տուի թղթեայ 25 իտալ[ական] լիրայի, որ է տեղւոյդ ոսկի մի, քանի մի փող այլ գուցէ աւելի։ Եթէ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր այդ տեղ ըլլար՝ կ՚ըսէի որ զայդ վճարէ։

Արամացի քանդակիդ վրայ ես ալ քու մեծասրտութեանդ հետեւիլ ջանամ. քարն բոլորովին ամբողջ եւ անբաժան է, ետեւի կողմէն կ՚երեւի ճաթածի գիծն։

Դիմացս կայ Վիենական Հարց մեծահատոր Մայր ցուցակն հայերէն Ձեռագրաց. յիշեն որ քու ծանօթ Եւգենիոս Համբարեանէն քանի մի Ձեռագիր գներ են։ Այս օրերս ստուգեցի, որ դորա հօր (Պօղոս) եղբօր (Յովսեփայ) դուստրն Աննա Սոֆիա, ծնեալ յ Եգիպտոս ի 1822, է կին տեղւոյս բժիշկ Egidio Bonagamba ի [105], երկուքն ալ ողջ են. դուստր մի ունին Երմինիա անուամբ։ Այդ երկու եղբարց հայրն (պապն Եւգենիոսի ) Մատթէոս ՝ յամի 1770 եկեր է ի վանս մեր եւ կեցեր է քանի մի տարի, իբրեւ քահանայանալու համար, յետոյ քանի մի տարի այլ մնացեր է ի Վենետիկ, ընդ խնամօք իր հօրեղբօր՝ մեր Հ[այր] Ներսէս ի [106]. յետոյ թարգման եղեր է Աւստրիոյ գունցին ի Զմիւռնիա ։

Սեղբոս խանի [107] բացման գոցման վրայօք խօսք մի եղաւ, բայց անորոշ. քանի մի օրէն նորէն պիտի խօսուի, եւ ծանուցանեմ։

Սողոմէի ապզայի քաղաքավար ըլան եէյօրսունուզին իմաստը չհասկացայ։

Բարեւ քեռ եւ քեռորդեաց. եւ ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին] [108]

1999.

Professor Emilio Teza -ին [109]

San Lazzaro, 20 Novembre 1896

Carissimo Signore,

Posdomani (22) una cerimonia conventuale proprio nelle ore del convegno di codesto R[eale] Istituto, mi ritiene a casa. Ma anche se ciò non fosse sarebbe troppo difficile il muovermi: i patimenti della nostra povera Armenia mi hanno tanto avvilito, che mi crederei poco più d’un'ombra fra qualunque adunanza. Lei mi scuserà presso li illust[rissimi] Signori Presidente, Secretario e Berchet [110] ed altri miei Signori, come che Ella crederà. D'altronde quel piacere che sentirei nell'udir a viva voce le sue letture e quella dell’Ill[ustrissimo] Castellani, che m’interessano particolarmente, riserberò all'occhio sulla stampa, quando verranno a luce.

Cosa divenne la Շուշանն Շաւարշանի ?

Caldi saluti anche da parte de’ miei confratelli.

Indegno Collega
P. Leone M[arcar] Alishan

Թարգմանութիւն

Սուրբ Ղազար, 20 Նոյեմբեր, 1896

Շատ սիրելի Պարոն,

Վաղը չէ միւս օր (22) վանական հանդիսութիւն մը տեղի պիտի ունենայ ճիշտ Արքայական Հաստատութեան գիտաժողովի ժամերուն, որու պատճառով հարկադրուած եմ տուն մնալ: Բայց նոյնիսկ եթէ այս արգելքը չհանդիսանար՝ ինծի համար շատ դժուար է տեղաշարժիլը. մեր խեղճ Հայաստանի տառապանքները զիս այնքան վհատեցուցած են, որ ինքզինքս գրեթէ ստուեր մը պիտի համարէի որեւիցէ հաւաքոյթի մէջ: Դուք իմ ներողամտութիւնս հայցեցէք, Մեծարգոյ Պր. նախագահին, քարտուղարին եւ Պէրշէին եւ միւս Պարոններուն, ինչպէս պատշաճ կը դատէք: Միւս կողմէ՝ ինչպիսի հաճոյքով պիտի լսէի Ձեր կենդանի ձայնով արտասանուած ընթերցումները, ինչպէս նաեւ յարգարժան Քասթելլանիինը, որոնք առանձնակիօրէն կը հետաքրքրեն զիս: Ուշադրութիւն պիտի դարձնեմ մամուլին երբ լոյս տեսնեն:

Ի՞նչ եղաւ Շուշանն Շաւարշանին:

Ջերմ ողջոյններ նաեւ եղբայրակիցներուս կողմէ:

Անարժան գործընկեր՝
Հ. Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան

2000.

Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ - Վիեննա [111]

Վենետիկ, Ս. Ղազար,
27 Նոյեմբ [ եր ] 1896

Մեծարգոյ Հայր եւ Սիրելի Եղբայր,

Յիշէք զի ամսօք յառաջ առաքեցի Ձեզ երկուս գրուածս՝ պատշաճեալս Պաշպալով քաղաքի, ըստ խնդրոյ միոյ ի Վ[երապատուեալ] Հարցդ, առ ի գաղափարել, եւ յետս առ իս դարձուցանել զբնագիրսն. եւ ցարդ ոչ դարձան, թէ ոչ խաբիմ։

Եօթնեկօք յառաջ հանդիպեալ մեզ մեծարգոյ Հ[օր] Տիմոթ[եայ] Լիմոնճեան ՝ ծանոյց զքաջողջութիւն սիրելւոյ եղբօրդ, յոր եւ յարանալ եւ առաւելուլ մաղթեմ, խոնարհաբար ողջունելով զԳերապ[այծառ] Աբբահայրդ [112] եւ զՅ[արգոյ] Եղբարս,

ն[ուաստ] Եղբայրակից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2001.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 2 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Քանի մի շաբաթ լռեր էինք. այս միջոցին յուսամ թէ Լէօպէքի հետ հաշիւդ ողջացուցիր, եւ ուրիշ հաւաքածոյդ ցանկես։ - Կարծեմ քիչ օրեր վերջը Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր պիտի դառնայ ի Պօլիս եւ գրասենեակը բանայ (ի Սեղբոս խան ) ։

Վիենական Հարց տպագրեալ մեծահատոր Ձեռագրաց ցուցակը քննեցի այս օրերս, որոց մէջ յիշեն մէկ Ապուսայիտ բժշկարան մի, որոյ մէջ Քու գրուած թուղթ մի կայ եղեր, ինչպէս սովոր ես գրել, ցանկել եւ դնել ի գլուխ Ձեռագրաց. թուի թէ իրենց ծախեր ես։ Այս ետքի տարիներս 120 կամ աւելի Ձեռագիր գներ կամ ստացեր են, կան ընտիրք, բայց աւելի շատ չընտիրք, որոց մէջ մէկ երկուքն ես նշանակեր էի իբրեւ կորած-մորած Ներսիսեան ին քով գտուած. երեւի թէ իրենց ծախեր է, այսպիսի էր Օշին Սենեսկալի [113] համար գրուած Նոր կտակարան մի, որ ցանկալի էր ինձ։ - Քու ծանօթ Համբարեան Տէր Եւգենիոսէն այլ (զոր կանոնիկոս կոչեն, կաթոլիկ է՞ թէ ոչ) 25 կտոր Ձեռագիր գներ են. ի Պօլիս աւելի քան զ50. Լեհաց Հայ արքեպիսկոպոսն [114] ալ 40 կտոր ընծայեր է։ Ուրիշ այլեւայլ կողմերէ այլ 50ի չափ. որով իրենց բովանդակ ունեցածն եւ ցանկած եղեր է 573. շատ չնչին, փոքրիկ եւ ամենանոր օրինակուած բաներ այլ համրելով։ Իրենց Տաշեան Հ. Յովհ[աննէս] [115] (sic) այլ լ[ս]ուի թէ պիտի երթայ ի Կովկաս Ձեռագիր ճարելու։ - Մեր գուճին Հոլաս էֆէնտին ալ ընկերագրուեր է այդ Մայր ցուցակի Ձեռագրաց, որոյ գին դրած են 75 կամ 80 ֆրանգ. բայց տպագրութեան ծախքն, գոնէ մեծ մասն, Աւստրիոյ կայսերական ուսմանց տեսչութիւնն կամ Ակադեմիայն [116] տուեր է։ Նոր՝ բաց հետաքննական Ձեռագիր մ՚է Կուտինայի հալածանաց Պատմութիւնն, զոր նոր ստացեր են։ Բժշկարան մ՚այլ ունին յանուն Գալուստի Ամասիացւոյ, միթէ՞ Ամիրտոլվաթի ցեղէն ըլլայ։

Ողջոյն ծանօթից, եւ ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2002.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պոլիս

Ս. Ղազար, 9 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Կ՚երեւի որ երկու կողմանցս այլ լռութիւնն մի եւ նոյն ժամանակ լուծուեր է. քիչ օր առաջ ընդունեցայ ՁԵ գիրդ բայց չեմ յիշեր ՁԴ առած ըլլամ, այլ յիշեմ զՁԳ. ինչ որ է, ուրախ եմ որ յետ խպըլիկին [117] հիմայ հանգիստ ես, եւ Ս. Աստուածածնի ընծայման տօնին իր մեզի ամենամեծ ընծայածն ընդուներ ես։ Ես այլ քանի մ՚օր ստամոքաց նեղութիւն ունեցայ. հիմայ որ անցաւ՝ բժիշկն դեղ մի ապսպրեց, որ դեռ չհասաւ։

Ս. Մարտինի հեծեալքն [118] եւ հեծանելիք՝ չիոգոլադի գունով բան մի են կարծեմ պիրրայոց զանգուած. վանական հին յիշատակաց մէկն է անոնց երեւնալն ի սեղանատան, յաւուրց Մխիթարայ Աբբահօր, որ տարի եւ կէս ի Վենետիկ քաղաքին բնակեր է ի Ս. Մարտինոս թաղի. հիմայ այլ շատ տարիներէ ի վեր՝ ամէն կիրակի օր ի վանացս պատարագիչ մի կ՚երթայ յայն եկեղեցին, որոյ † [ հանգուցեալ] ժողովրդապետին պատկերը կարծեմ խաւրեցի քեզ։

Ծրարած 50 ֆրանգդ ընդունեցայ. չխաւրածդ պահէ ի հաշիւ խաւրած Ձեռագրացդ, Հեթմոյ կնքոյն եւ խաւրելի արծաթկողիկ Սաղմոսիդ, եթէ գնեցիր զսա։ - Ես ալ խաւրեմ ոսկեակս [119] ՝ իր արբանեկօք, գին քու Վենետկեան 16 կամ 17 կտոր դրամոցդ։

Համբարեան Տէր Եւգենիոսի վրայօք գրեր էինք. ես չեմ յիշեր, բայց Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գարեգին Վ[արդապետ] կու յիշէ որ տարիներով յառաջ եկեր է ի վանքս եւ իմացուցեր է հնասէր ըլլալը. Վիեննական Հարց աշակերտած է եղեր ի մանկութեան։

Ահա բարեկամդ, թղթաբերս (Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր), որ կենդանի նամակ մի համարուի իմ կողմանէս. յիշեցու, որ, եթէ չունիս՝ տայ քեզ Կամենից [120] մի, ասկից չէի կըրնար զայն կամ ուրիշ բան յանձնել իրեն։

Հայկական կապերտդ վաճառեցա՞ւ ի Վիենա ։

Ընկալ եւ Յովհան-Հեթմոյ կնքոյն պատկերն եւ ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2003.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 9 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Բարի ուղեւորութի՜ւն։

Ահաւադիկ թուղթս առ եղբայրն իմ։ Սա ամսով յառաջ գրէր, զի կայ առ ինքեան արծաթակող Սաղմոս կամ սաղմոսամեկնիչ տպագրեալ, որոյ տէրն կամի վաճառել 10 ոսկւոյ. յուսամ զի որպէս որ յառաջ քան զայն արծաթակողն գնեալ էիր 7 ոսկւոյ, եւ սա նուազիւ քան զպահանջեալն գնեսցի. է առ եղբօր իմում գումար մի ի հաշիւ իմ, բայց է եւ նորա առաքեալ ինչ ինչ որ առաւել արժան են։ Զայս գրեմ, զի եթէ գնեալ իցէ նորա զգիրսն եւ խնդրիցէ զգինսն՝ գիտասցես, եւ թէ տացես ինչ՝ փութով ծանուսցես, զի մի՛ համարեսցիս արտաքոյ հրահանգիդ գործել. եւ Վեհս տեսցէ եւ հաճեսցի. զի կամի զայնպիսի ձեռագործս ստանալ մեզ եւ մի՛ վրիպել ի ձեռաց։ - Ողջ լեր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2004.

* Հ. Պօղոս Վրդ. Գաֆթանճեանին

Ս. Ղազար, 16 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի եւ Պատ[ուական] Հ. Պօղոս,

Սովորաբար գրուած նամակին համեմատ պատասխան կու տրուի. բայց, ինձ անկարելի է զայդ ընել. որովհետեւ համոզեալ եմ, թէ դու ոչ հանդարտ մտքով գրած ես գրածդ, այլ ո՛ր եւ է յուզմամբ, եւ կու ցաւիս այլ այնպիսի բան ինձ գրելուդ։ Այդ զգացմանդ շնորհակալ եմ, վասն զի ի սիրոյ է, եւ կ՚ուզեմ որ սէրն սերտ եւ հաստատուն մնայ ոչ միայն մեր երկուցս մէջ, այլ եւ ամենայն միաբանիցս։ Կ՚ուզէիր որ գրածդ հաղորդեմ անոնց. բայց զայդ չկարցայ, արդէն իմացեր էի որ այդպիսի ոճով բաներ գրած ես ուրիշի այլ, եւ զարմացեր եւ վշտացեր էի. դու զինքդ վշտացեալ եւ վիրաւորեալ համարիս. այդ կըրնայ ըլլալ. բայց չեմ կարծեր թէ դրսան, կամ մեզմէ ըլլայ վշտացնողն կամ վիրաւորողն. եւ ո՞վ Քեզ այդպիսի խօսք կամ գիր ըսած եւ ըրած է, ինչպէս դու կ՚ըսես եւ գրես, անխնայ եւ անվայել անարգ բառերով, առ Գեր[ապայծառ] Աբբահայր, առ Առաջիկայս, եւ այլս։ - Կ՚ըսես, թէ անմտաբար հանեցին զքեզ ի Պարտիզակէ. եթէ մեղադրելի կայ՝ կարծեմ մտցընելն է եւ ոչ հանելն, երբ իրք այն կերպարանքն առին, զոր գիտես. եւ քեզի կ՚ինկնար մտաւորաբար վարուիլն եւ գովութեամբ եւ օրհնութեամբ մնալ թէ հօն թէ ուրիշ ուր որ առաջարկուեցաւ Քեզ։ Հիմայ այլ պատրաստ ես, կ՚ըսես, աշխատելու երիտասարդական հասակաւ եւ եռանդեամբ ու արդարեւ դեռ երիտասարդ կըրնաս ըսուիլ. բայց եւ արդէն Քրիստոսի տարիքն առեր եւ գրեթէ անցեր ես. երիտասարդութիւնն ունի ոյժ, այլ եւ յանդգնութիւն. անուանատուդ ( Առաքեալն Պօղոս ) թէ եւ եպիսկոպոս ձեռնադրեր էր զ Տիմոթէոս, այլ դեռ խրատէր զգուշանալ յերիտասարդական բերմանց։ - Խնդրես, չըսեմ թէ պահանջես), պաշտօն, բայց ոչ ք. ք. պաշտօն. այդ անտանելի եւ անլսելի բան էր. ամենայն պաշտօն պատշաճ բարի եւ սուրբ է ըստ գործողին, որոյ ձեռքն է զայն այնպէս ընել, կամ ընել՝ ինչպէս կ՚ըսես։ Միաբանութիւնս ոչ կըրնայ նոր պաշտօններ հնարել, ոչ ուրիշներու յանձնածը առնուլ եւ ուզողին տալ, մանաւանդ եթէ այդ կերպով ուզուի, որ օտար է ի կրօնաւորական կարգէ եւ հոգւոց։ Այսու կարգով եւ հոգւով խօսէ, գրէ եւ գործէ, եւ միաբանութիւնս ամենայն իրօք եւ գործովք քուկդ է, ինչպէս իմ եւ այլոց. եւ ժամանակն կու տայ Քեզ, զոր հիմայ չի կարնար տալ, քանի որ այդ հոգեկան վիճակի կամ կրից մէջ ես, այլ փափագի եւ խրատէ, որ ինչ որ մեծ կամ փոքր գործ յանձներ է Քեզ, զայն իբրեւ յԱստուծոյ սահմանեալ առ այժմ՝ միամտութեամբ կատարելով (եւ յորժամ կատարեսջիք, ասասջիք, ծառայք անպիտանք եմք), այս է Քրիստոսի պատուէրն եւ խրատն, որոյ պէտք է երկիւղածութեամբ հաւանիլ եւ հետեւիլ. յիշելով մեր պարտքը, երդումն եւ ուխտը, եւ Ս. Աստուածածնի մասնաւոր որդեգրութիւնը. եւ մի՛ զայս կամ զայն պատճառելով եւ զուրիշները դատելով, զայն ամենայն արհամարհել, կամ ինչպէս կ՚ըսես, զոմփով մի ծածկել, որուն միջէն չես գիտեր թէ ինչե՜ր կըրնան ելնել, եւ ինչուան ո՞ւր մղել կամ գլորել զքեզ։

Մօտ են սրբազան տօներն, որոց մէջ եւ Ս. Պօղոսի. յիշէ՛ իր առաջին գործերն եւ անունը, եւ անոր փոփոխութիւնը՝ հանդերձ գործովք, որովք արժանի ելաւ Պետրոսի հետ դասուիլ եւ յիշուիլ, եւ երրորդ երկնից տեսող ըլլալ. առ որ, հանդերձ Տերամբ եւ Տիրամարբ՝ յանձնելով զՔեզ յամենայն սրտէ, եւ յուսալով որ նոքա խաղաղացընեն սիրտդ եւ եռանդդ, եւ դու այլ անուշիկ եւ զղջական բանիւ եւ գրով՝ իմացընես, մնամ յուսով եւ ակնկալութեամբ

Աղօթարար
Հ[այր] Ղեւոնդ

2005.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 16 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Յուսամ թէ յաջողութեամբ հասէք այդր, զի օդք հանդարտ էին աստ յաւուրքս յայսոսիկ, եւ մառախուղ թեթեւ. իցէ՜ թէ եւ քաղաքական մէգն եւ մառախուղ փարատէր փոյթ ընդ փոյթ. եւս առաւել բարոյականն ի գլխոց եւ խելաց ոմանց, յորոց սակի եւ առ որ ծրարեալ գիրս է, զոր եւ տացես, եթէ հանդարտեալ առ վայր մի՝ ընկալցի։ Այլ ինչ ոչ ունիմ գրելի ի ժամուս, բայց ողջոյնս առ հոգեկից եղբարս մեր, եւ առ հարազատն իմ ըստ մարմնոյ. մաղթելով Քեզ քաջողջութիւն եւ անդորր։

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2006.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 23 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Արգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Լուայ եւ կարեկից եղէ ծփանացդ ի ծովուն յուզելոյ ի մրրկէ, մինչ աստանօր հանդարտ էին օդք եւ յուսայի այդպէս լինել եւ նաւարկութեանդ. այժմ մնայ մաղթել զի հանդարտութիւն լիցի եւ քաղաքական եւ բարոյական ծովուց։

Ի գին Վենետկեան դրամոց վաճառելոց աստ պարտիմ եղբօրս 24 ֆրանգ, ոսկի եւ արծաթ, զոր խնդրեմ հատուցանել նմա եւ ես տաց աստ զփոխարէնն՝ նոյնպիսի դրամով, ո՛ւմ եւ կամիս, Վեհի կամ Վ[երապատուեալ] Հ[օր] Յուսկան, զի մի՛ ինչ շփոթ լիցի հաշուի քում ընդ նոսա։

Ողջ լեր շնորհիւ աւուրցս տօնականաց։

Հոգեկից
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

[Յ. Գ. ] Եթէ եղբայրն իմ յանձնեսցէ արծաթկողիկ Սաղմոս մի, որպէս գիտես՝ յապահովի հասուցանես մեզ։

2007.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 23 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

Այս առտու բացի ՁԶ գիրդ, զոր երեկ իրիկուն ընդուներ էի, ուշ ատեն, եւ ընդունեցայ յետադարձ 50 ֆրանգ մի եւս, յետ առաջնոյն։ Նախընթաց 250ին համար արդէն գրած էի որ պահես Քեզ իբրեւ ի փոխարէն ինչ խաւրած ձեռագրացդ, որոց վրայ կ՚ուզես աւելցընել եւ նոր ստացած արծաթկողիկ Սաղմոսը. աղէկ որ փոխանակութեամբ առեր ես եւ ոչ նոր ստակ գին տալով, թէ եւ տուած հին դրամդ աւելի կ՚արժէ եղեր։ - Ի նոր տարւոյս ես ալ մէկ երկու հարիւր ֆրանգ կ՚ընդունիմ ի համար ձեռագրաց, եթէ հանդիպին. ամսով յառաջ (չեմ յիշեր գրեցի), Սեբաստիայէն գաղթած Սամուէլ Արամեան է (որոյ † [հանգուցեալ] հօր հետ երբեմն թղթակցէի), մէկ երկու կտոր մագաղաթք եւ երկու բժշկարան գնեցինք (ի Մարսիլիոյ, ուր է նա այժմ). մին հայագիր թուրքարէն է, միւսն փոքր՝ հայերէն. քիչ նոր բան, բայց պիտանի եղաւ ի ստուգութիւն հին օրինակի մի։ Ուրիշ գիրք մ՚այլ կար որու պէտք չունէինք, այլ առի՝ յուսալով ծախել. եւ աւելի ողորմութեան համար գնեցինք զասոնք, որովհետեւ ծախողն՝ մայրը, քոյրը եւ կինը թողեր եկեր է յ Ամերիկա երթալու համար, եւ ամսով՝ հիւանդ եւ կարօտ ապաստաներ է ի Hôtel de charité.

Պատեհաւ կամ թղթատարաւ ջանամ առաքել զԱփսինդն։

Հիմայ որ Վ[երապատուեալ] Հ[այր] Գրիգոր հասած է ի Պօլիս, կըրնաս իրեն յանձնել առաքելիքդ, եւ իրմէ ընդունիլ 24 ֆրանգ արծաթ կամ ոսկի ի գին Վենետկեան դրամոցդ, որոց համար արդէն գրած եմ Քեզ։ - Ողջ լեր հին եւ նոր տարիներով եւ ողջունէ զքոյր եւ քեռորդիս։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2008.

* Մխիթարեան միաբանի մը, անունը անյայտ

Ս. Ղազար, 30 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Մեծարգոյ եւ Սիրելի Եղբայր,

Չափ թղթոյ եւ գրոյ ոչ ինչ յաւելու առ զգացուած սրտից, որք պարզութեամբ եւ սիրով մաղթեն միմեանց՝ զոր եւ անձանց բարի եւ կարեւոր համարին. ըստ այսմ ընկալեալ զմաղթանսդ՝ զնոյնս կրկնեմ վասն ահա հասեալ նորոյ տարւոյս եւ զկնեացն. մանաւանդ ի խեղաթիւր ժամանակիս, եւ ի ծանրացեալ պաշտամանդ. վասն որոյ եւ կրկնեմ զմաղթանս եւ զաղօթս, զի յաւելցէ Տէր ի զօրութիւն Քո, եւ ուրախ արասցէ զՔեզ եւ Քեւ զմեզ։ - Ողջունելով զորս ընդ Քեզ՝ մնամ

Հոգեկից Եղբ[այր]
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]

2009.

* Սերովբէ Ալիշանին - Կ. Պօլիս

Ս. Ղազար, 30 Դեկտ [ եմբեր ] 1896

Սիրելի Եղբայր,

ՁԶ գիրդ ալ ընդունեցայ. իսկ այս իմոյս թուականն յայտ առնէ տարուան մ՚այլ խուսափիլն, մի ի յետին տարեաց մեր խուսափուկ կենաց. երթան բարեաւ կամ չարեաւ, որպէս եւ տնտեսէ Հայրն եւ Տէր ժամանակաց. շնորհեսցէ մեզ մնացեալ աւուրց շնորհս՝ զուարթութեամբ ապրելու եւ ննջելու ընդ հովանեաւ խնամոց իւրոց։ Իմ տարենորոյ մաղթանքս՝ հաղորդէ, երբ տեսնես, քեռ եւ քեռորդեաց։

Բաւական խնտացի հայելւոջ մէջ տեսածիդ վրայօք, եւս առաւել ուրիշներուն վկայութեան՝ անոր գեղեցկութեան համար. որոյ եւ ի փոխարէն ես այլ խաւրեմ Քեզ, միանգամայն եւ իբր կաղանդչեայ՝ ուրիշ գեղեցիկ դէմք մի, զոր գուցէ ճանչնաս այս աշնան՝ չգիտեմ անգղիացի թէ ամերիկացի էին, վանացս այցելուք, որոց կիկերոնութիւն [121] ըրի, ուզեցին ի պարտիզի լուսագրել դէմքս. յետոյ ի Ֆիրենցէ գացեր են եւ անտի ղրկեցին ինձ։

Ստամոքացս համար գրածդ լաւ պատահական բան էր ինձ հանդիպածն. բաւական առողջ է ստամոքս, մանաւանդ այս ձմեռուան եղանակիս. ոչ ի ստամոքէ՝ այլ ի պնդութենէ նեղուէի այս գարուն ամառ վեց ամիս. հիմայ ամիսէ մ՚աւելի է որ հանգիստ եմ. ամառն տարբեր ձմեռն տարբեր մարդ մի կը զգամ զիս, յետինս լաւ։ - Երկուքն այլ անցաւորք։

Կու հարցնես՝ թէ ի՞նչ Ձեռագիրներ խաւրեր ես, որոց համար պահէ՛ ըսի Քեզի խաւրած 250 ֆրանգը. - մէկն է այն աննման Պատկերագիրքն, ապա Տէր Աբրահամի կենդանեաց պատմութիւնն [122], նոցա հետ համարէի եւ զկնիք Հեթմոյ-Յովհաննու, զոր շնորհես վանացս, եւ այլ ինչ ինչ հնութեանց. որոց հաշուին անցուցած եմ ես այդ վերոյիշեալ գումարը. որոյ համար այլ խօսք չկայ խաւրածներդ՝ ինձ, իմ խաւրածս այլ քու գրպանիդ է որպէս գիտես եւ կամիս՝ այնպէս ծախսէ։

Նոր տարւոյ շնորհաւորողաց մէջ այս տարի ընդունեցայ եւ քարթ մի ի գուճինէ Համբարեան կանոնիկոսին [123]. այսինքն այդոր հօր Պօղոսի ՝ եղբօրն Յովսեփայ ՝ դստեր Երմինեայ որ 74 կամ 75 տարուան պառաւ մի է (չեմ տեսած) կին Bonagamba բժշկի [124], որ անշուշտ իրմէ աւելի ծեր պիտի ըլլայ. շատ տարիներ առաջ զսա տեսեր էի մեր դեղավաճառին կրպակում, եւ ինքն ըսեր էր որ կինը Հայու զաւակ է։ - Նոյնպէս այս տարի աւելցաւ նոր Հայ այցելու մի եւս. Աթաճան, որոյ վրայօք կարծեմ գրեցի նախընթաց մէկ թղթոյս մէջ. պատուաւոր պաշտօնեայ մի է մաքսառութեան։ - Մնացորդ մնացորդաց Հայ-Վենետաց։ - Աստուած պահէ զմնացորդսն ի բուն ի Հայս եւ ուր եւ են, եւ պարգեւէ նոր կեանս. այսու յուսով ողջ լեր։

Հարազատդ
Հ[այր] Ղեւոնդ Մ[արգար] Ալիշան
Ո[րդեգիր] Կ[ուսին]