ՕՏԱՐ ԲԱՌԵՐ ԵՒԱՐՏԱՅԱՅՏՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Ֆրանսերէն

À  peu  près–  շուրջ, մօտաւորապէս:

Adresse–  հասցէ:

Au  revoir–  ցտեսութիւն:

Bien  de  choses–  ողջոյններ կ՚ուղարկէ:

Bientôt–  շուտով:

Bijou–  գոհար։

Bon  enfant–  բարի երեխայ:

Bon  voyage–  բարի ճանապարհ:

Bronchite–  ցնցղատապ, ցնցղաբորբ:

Cartulaire–  տոմար, փաստաթուղթերու ժողովածոյ:

Ce  n’est  rien–  բան մը չէ:

Citation–  դատակոչ:

Consideration–  նկատառում:

Courage–  քաջութիւն:

Cousin–  զարմիկ:

Curieuse–  հետաքրքրական:

Curiosité–  հետաքրքրաշարժ նիւթ:

D'ailleurs–  յամենայն դէպս:

Dans  le  dernier  moment–  վերջին րոպէին:

Dépêche–  հեռագիր, պաշտօնագիր:

En  occasion–  առիթով մը:

Enorme–  հսկայ(ական):

Episode–  դրուագ, միջադէպ:

Et  nous  vivrons  toujours  avec  bonne  intelligence–  ու պիտի ապրինք միշտ լաւ յարաբերութիւններ ունենալով:

Etalage–  ցուցադրութիւն:

Fabuleux–  առասպելական, անիրական, անհաւատալի:

Flatteuse–  փաղաքշական:

Il  s’en  va,  il  s’en  va!  le  temps:  le  voyage  et  le  voleur–  կ՚անցնի-կ՚երթայ ժամանակը, ճամբորդութիւնն ու գողը:

Insister–  պնդել:

L’homme  propose,  Dieu  dispose–  ֆրանսերէն ասացուածք՝ մարդը կ՚առաջարկէ, Աստուած կը տնօրինէ:

Lettre  de  distinction–  գնահատագիր:

Ma  fille–  աղջիկս:

Mademoiselle–  օրիորդ:

Malgré–  հակառակ:

Manège–  ձիամարզարան, ձիարշաւարան:

Mon  Dieu–  Աստուած իմ:

Mon  enfant–  զաւակս:

Mystère–  խորհուրդ:

Naïve–  միամիտ:

On  dit–  կ՚ըսուի թէ:

Par  exemple–  օրինակի համար:

Par  la  voie  de  l’air  et  de  l’éclair  vite  vite–  կայծակի եւ օդի ճամբով. արա՛գ արա՛գ»:

Pardon–  ներողութիւն:

Pensée–  բոյսի անուն, մանուշակ:

Pleurésie–  կողախիթ, կողատապ:

Réaumur–  ջերմաստիճանի չափման միաւոր:

Recommandé–  յանձնարարեալ:

Très  intéressante–  շատ հետաքրքրական:

vacance–  արձակուրդ:

vente–  վաճառք:

Իտալերէն

A  rischio–  վտանգի տակ դնելով:

Abbasso  (ապա՛սսօ), անկցի, թող իյնայ:

Acquerello  կամ  acquarello–  ջրանկար:

Agenzia–  գործակալութիւն:

Aquilegia–  արծուամագիլ, արծուակտուց: Ծաղկեբոյսի անուն (լատիներէն):

Baicoli–  վենետիկեան կրկնեփի տեսակ մը:

Basta–  կը բաւէ, բաւական է:

Blocco–  շրջափակում:

Bora–  եզրը յառաջ կու գայ  Borea-էն, որ յունական դիցաբանութեան մէջ մարմնացումն էր հիւսիսային սառնաշունչ հովին:

Breve  Apostolico–  առաքելական նամակ, պապական կոնդակ:

Bronchite–  ցնցղատապ, ցնցղաբորբ:

Buon  appetito–  ասացուածք՝ բարի ախորժակ։

Cappella  papale–  պապական մատուռ:

Cappellano–  մատրանապետ:

Capriccioso–  քմահաճ[ոյ]:

Carta  bollata–  պետական դրոշմակնիք կրող պաշտօնաթուղթ, իրաւական վաւերագիրներու համար:

Casa  di  salute–  առողջատուն, բուժարան:

Cedo,  non  vendo–  կը շնորհեմ, չեմ վաճառեր:

Chi  la  dura  la  vince–  ասացուածք, որ կը նշանակէ՝ ով որ դիմանայ, յարատեւէ՝ կը յաղթէ, յաջող ելքի մը համար, կ՚արժէ սպասել, վերջը լաւ կ՚ըլլայ, անոր որ գիտէ սպասել։

Comprometter[e]–  վտանգել, վտանգի մատնել:

Concistoro–  Հռոմի Պապի հրաւէրով եւ նախագահութեամբ Կարդինալներու ժողով, քննարկելու համար Եկեղեցւոյ ղեկավարութեան վերաբերող հարցեր, սրբադասում եւ այլն:

Contrabbando–  (մագսանենգութիւն), փոխաբերաբար գործածուած կը նշանակէ գաղտնի, թաքուն, ապօրինի:

Conveniente–  յարմար, նպաստաւոր:

Coraggio–  քաջութիւն:

Cugino–  զարմիկ:

Da  galant’uomini–  պարկեշտօրէն, ուղղամտօրէն, արդարադատօրէն,  պատուաւոր կերպով։

Da  un  cronista  romano  del  secolo  XIV–  ԺԴ. Դարու հռոմայեցի ժամանակագիրէ մը:

Decano–  ուսուցչապետ:

Del  fù–  հանգուցեալ:

Diritto  Canonico  degli  Orientali–  կանոնագիտութիւն Արեւելցիներու:

Diventato  dimora  degli  Agostiniani–  դարձած է բնակավայրը Օգոստինեաններուն:

Enorme–  հսկայ[ական]:

Ente  Morale–  բարոյական մարմին:

Episodio–  միջադէպ:

Finalmente  ha  fatto–  բացատրութիւն, «վերջապէս կատարեց, աւարտեց,  յաջողեցաւ»:

Genovese–  փոխաբերաբար ըսուած կը նշանակէ ագահ, կծծի:

Guida–  ուղեգիրք, ճանապարհացոյց:

Gusto–  ճաշակ։

Imbarazzo–  շփոթութիւն:

Infatti–  արդարեւ:

Interessantissimo,  rarissimo,  importantissimo–  չափազանց հետաքրքրական, հազուագիւտ, շատ կարեւոր:

Ipoteca–  գրաւ, անշարժ գոյքի գրաւ:

Le  disposizioni  sono  buonissime:  ed  ora  si  studia  per  interrogare  il  Consiglio  di  Stato  sotto  il  nuovo  punto  di  vista–  տրամադրութիւնները շատ լաւ են. եւ այժմ կը քննարկուի դիմելու համար Պետական Խորհուրդին նոր տեսակէտով:

Legato–  առաքելական նուիրակ, Պապական նուիրակ, ներկայացուցիչ:

Magari–  գուցէ, թերեւս։

Magari–  երանի՜։

Malignosamente–  չարամտօրէն:

Mi  ha  mandato  bonboni,  bonboni–  ինծի շաքարահատներ ուղարկեց:

Minutante–  Վատիկանի դիւանատան գրագիր, նամակագիր:

Miseria  umana–  բացատրութիւն՝ մարդկային խեղճութիւն։

Mitra–  խոյր, թագ:

Mostra–  ցուցահանդէս։

Municipio–  քաղաքապետարան:

Ne  ottennero  da  Leone  Papa  X  la  facoltà,  Լեւոն Ժ. Պապէն իրաւունք ստացան:

Nessuno  di  tali  Manoscritti  esistono.  vi  sono  stampati  ma  manoscritti  no–  նշուած ձեռագիրները գոյութիւն չունին. կան տպագիրներ, բայց ոչ ձեռագիրներ:

Neutro–  չէզոք:

Parrocchia–  (բարօք), ժողովրդապետութիւն:

Peònia–  բոյսի անուն, ճշնարօտ:

Pesciolini–  ձկնիկներ, մանր ձուկեր:

Pitocco–  ագահ, կծծի:

Polentina  di  Cittadella–  իտալական քաղցր խմորեղէնի տեսակ մը։

Polizza  di  carico–  բեռնագիր:

Prevenuto–  ամբաստան[ու]ած:

Puina–  Վենետիկեան բարբառով կը նշանակէ՝ կաթնաշոռ։

Purtroppo–  դժբախտաբար։

Raccomandata–  յանձնարարեալ (նամակ, ծրար):

Registro–  տոմար:

Revalenta–  ոսպով եւ գարիով պատրաստուած ալիւրի խառնուրդ:

Rinfresco–  հիւրասիրութիւն:

Rododèndro–  բոյսի անուն, մրտավարդ, վարդածառ:

Salvo  errore–  բացառութեամբ սխալի:

Sciroppo–  օշարակ:

Sempre  coraggio,  mai  paura–  Միշտ քաջութիւն, երբեք չվախնալ:

Sindaco–  քաղաքապետ:

Soma–  ցորենի չափի միաւոր։

Spazzacamino–  ծխնելոյզ մաքրող (մարդ), ծխանամաքրիչ:

Stabilimento  Cartografico–  քարտիսագրութեան արհեստանոց:

Trabàccolo  կամ  trabàcco–  Ադրիական ծովու բնորոշ ձկնորսական կամ փոխադրական երկկայմ առագաստանաւ:

Trave–  գերան։

Vermiglia–  բոսորագոյն:

Zecca–  դրամահատարան:

Zecchino–  Վենետիկեան ոսկեդրամ մը։ Սկսած է թողարկուիլ Վենետիկի Հասարակապետութեան մէջ  1284  թուականէն սկսեալ։

Թրքերէն

Ազլ–  պաշտօնանկ:

Ալլահ  քէրիմ–  ասացուածք, որ կը նշանակէ  «Աստուած ողորմած»։

Անթիքաճիութիւն–  հայացուած բառ՝ հնավաճառութիւն:

Առնաւուտ  (arnavud)–  կը նշանակէ ալպանացի, սակայն ունի  «յաղթանդամ, վիթխարի, որկրամոլ, շատակեր»  իմաստները (Տե՛ս Ստ. Մալխասեան, Հայերէն բացատրական բառարան, հտ. 1-ին, Երեւան, 1944, էջ 230):

Աւուճ–  ափ, բուռ (ձեռքի):

Գոգուրպաղ–  գորտ:

Գուտուրմիշ–  կատղեցնել:

Գուրպաղ–  պոչատ գորտ:

Գուրպան  պայրամ–  կը համապատասխանէ արաբական  Eid ul-Adha-ին (Զոհաբերութեան տօն), իսլամական երկու տօներէն երկրորդն է, որ կը նշուի աշխարհի մէջ ամէն տարի:

Եալտուզլու–  ոսկեգոյն:

Եավուզ  Yavuz–  անզիջող–  յախուռն, զօրեղ, զօրական:

Եարամազ–  անպէտք:

Եօգլամիշ–  զննել, ստուգել:

էօյլէ  իսէ  օնլարը  տա  տէրվիշ  էթմիշսինիզ–  եթէ այդպէս է,  զիրենք ալ տերվիշ դարձուցէք:

Էֆֆերիմ–  «ապրիս»:

Ըպլըխ–  աքլոր:

Թասամա–  շնչարգելութիւն:

Թէյզէ–  մօրաքոյր:

Թիւրքճէ–  թրքերէն:

Թուլումպաճի–  հրշէջ:

Թուհաֆ–  տարօրինակ, խնդալիք, ծիծաղելի:

Թօսպաղա–  կրիայ:

Իշկէօրիւյեօրուզ–  գործ կը տեսնենք, կ՚աշխատինք:

Իշկիւզար–  գործունեայ, փութաջան, փոյթեռանդն, աշխատասէր, ճարտար:

Իսթէյէնին ...  վէրմէյէնին–  ամէն ուզողին մի՛ տաք:

Իւստիւն  քէօրիւ–  հարեւանցի–  հպանցիկ, մակերեսօրէն:

Խաթեր–  ակնածանք. պատիւի, յարգանքի, յանուն սիրոյ:

Խաթրն  (կոտորիցի)–  սիրտը կոտրի, վիրաւորուի:

Խախմայ–  փորագրութիւն:

Խապուխ–  խեցեմորթ. (փխբ. ) խեցեւոր, պատենաւոր կճեպաւոր:

Խարապա–  աւերակ, քանդուած, խարխուլ:

Խարճլըղ–  գրպանի ծախս։

Խըմպըլ–  ապուշ:

Խմըզ–  ձիու կաթ:

Խմպըլութիւն–  անմտութիւն, անխելքութիւն:

Խօշունտում–  հաճելի գտայ, հաւնեցայ:

Կէճ  օլսուն,  կիւճ  օլմասուն–  աւելի լաւ է ուշ, քան երբեք:

Կէվրիկ–  բարակ չէօրէկի (բոկեղ, քաթա) տեսակ։

Կիւզելիմ–  գեղեցիկ:

Հալայական–  բացառիկ արժէք, պատիւ:

Հօշունտում–  հաւնեցայ:

Ղարշլուխ–  «գրպանի ծախս»։

Ղոնտրոյ–  հաստ:

Ղուրդ–  խորամանկ (փոխաբերական իմաստով):

Ղօնտրօ–  հաստ:

Ճանտան–  հոգեւոր:

Ճատալօզ–  շատախօս, ճարպիկ, լեզուանի:

Ճէմրէ–  ջերմութիւն:

Ճէպ–  գրպան:

Ճինկէօզ–  խորամանկ:

Մալտան–  նիւթական:

Մախասլը–  մկրատաւոր:

Մախսըմը–  խեղճ անմեղը:

Մահուտ–  բոլորին քաջածանօթ:

Մասխարայ–  Ծաղրածու:

Մարիֆէթ–  վարպետութիւն, ճարպիկութիւն, հնարամտութիւն:

Մեզէ–  նախուտեստ, աղանդեր:

Մինարէի  չալան՝  գըլըլֆընը  հազըրլար–  առած, որ կը նշանակէ. Մինարէն գողցողը՝ պատրաստ ծածկ պիտի ունենայ։

Միւճիւզէթ–  հրաշք:

Մութլու  լայըգ  օլանլարա–  երջանկութեան արժանիներուն։ Անոնց, որոնք երջանիկ ըլլալու արժանի են։

Մունտար–  կեղտոտ:

Նազըր–  գլխաւոր տեսուչ:

Նալլաթ–  անիծեալ, անպիտան:

Նուսխա–  դեղագիր:

Շափխայ  գլխարկ:

Շիւքիւր  սաղլըղա–  փառք Աստուծոյ:

Չանախ–  կաւէ աման:

Չափկըն–  կնամոլ, ստահակ, լիրբ:

Չեօք  եէր  չօք  ֆայտա  էտեր–  շատ կ՚ուտէ շատ օգուտ կու տայ, օգտակար կ՚ըլլայ:

Չէրչիվէ–  բոլորակ

Չէօփլէնմիշ  ըլլալ–  ապրուստ ունենալ:

Չըֆըտ  հրեայ:

Չֆուտ–  հրեայ:

Պագալըմ–  տեսնենք:

Պաթմիշ  (եղաւ)–  ընկղմեցաւ, խորասոյզ եղաւ:

Պապալըգ  մեր, եւ  Օղուլլուգքս–  մեր հայրը եւ մենք որդիներս:

Պապալըխ–  հայր:

Պզըգճըութիւն–  խարդախութիւն:

Պէճէրիկլի–  «աչքաբաց, հնարամիտ, ճարպիկ, վարպետ»։

Պէճէրմիշ  (ընել) յաջողցնել:

Պէօճէկ–  միջատ:

Պու  տա  կէչէր,  պիզ  տէ–  «Այս ալ կ՚անցնի մենք ալ»։

Սադլիճան–  թոքատապ:

Սայլանկեօզ (Սայլանկէօզ)  –  խխունջ:

Սայլանկեօզանման  խապուխաբնակ–  խխունջանման պատեանաբնակ:

Սատէ–  պարզ, հասարակ:

Սափը  պիզտէն–  կոթը մեզմէ է:

Սէլամէթ–  խաղաղութիւն:

Սէնին  հագգըն  վար.  Սէնին  տէ  հագգըն  վար–  իրաւունք ունիս դուն. դուն ալ իրաւունք ունիս:

Սէտիր–  բազմոց:

Սէտիրին  պուճախն–  բազմոցին անկիւնը:

Սիվրիսինեկ–  մժեղ:

Սօֆդա–  կրօնական աշակերտներ:

Վէրէմ–  թոքախտ, հիւծախտ:

Վէքիլ–  փոխանորդ, տեղապահ:

Վէքիլական–  փոխանորդական, տեղապահական:

Վէքիլանալ–  փոխանորդ, տեղապահ դառնալ:

Վէքիլութիւն–  փոխանորդութիւն, տեղապահութիւն:

Տաւուշմիշ  լիցուք–  իրարու հանդէպ պարտք պահանջ չենք ունենար:

Տէլիութիւն–  խենթութիւն:

Տէյօրում–  կ՚ըսեմ:

Տէրվիշիմ  եա–  ո՜վ տերվիշ:

Տէրտլէմիշ–  մտահոգութիւնները կիսել:

Տիւշիւկ–  վիժած:

Տլըլսըմ–  թլացք, յուռութք, հմայիլ, հմայութեամբ չար աչքէ՝ փորձանքէ պահպանող իր, որ մարդիկ իրենց վրայ կը կրէին:

Փօլատաբանութիւն–  աստ՝ սրաբանութիւն:

Քէյֆ–  հաճոյք։

Քէյֆլի–  հաճելի:

Քէօստէպէկ–  խլուրդ:

Քէօփէք–  շուն:

Քէֆիմ  կէլիյօր–  կը զուարճանամ, կ՚ախորժիմ:

Քէֆիմ  կէլտի–  զուարճացայ, հաճոյք զգացի:

Քիասէ–  գաւաթ, բաժակ։

Քիւլահ–  գդակ:

Քրիստիանճա–  քրիստոնէաբար:

Օլտի  օլտի–  եղաւ եղաւ:

Օղլում  պիր  տահա  սէնի  կէօ՞րմէտէճէյիմ  պիզիմ  էսկի  գօնագտա–  Տղաս՝ անգամ մըն ալ քեզ պիտի չտեսնե՞մ մեր հին տան մէջ:

Օղլում–  տղաս, զաւակս, որդիս:

Օղուլլուխ–  որդեգիր:

Օնըն  սուրբ  ճանը  պիզէ  բարեխօս  օլսուն–  անոր սուրբ հոգին թող մեզի բարեխօս ըլլայ:

Օրթախ–  գործընկեր:

Ֆէրահութիւն–  զուարթութիւն:

ֆիշնէ–  «բալ»։

Լատիներէն եւ գերմաներէն բառեր

In  articulo  mortis–  բառացի թարգմանուած, կը նշանակէ մահուան ժամուն, պահին: Ասացուածքը առնուած է եկեղեցական նախադասութենէ մը, որ կ՚օգտագործուի ցոյց տալու անձի մը արարքները, երբ կեանքին վտանգ կը սպառնայ, եւ կամ, մահուան անկողնի մէջ է:

in  ille  tempore–  Լատիներէն բացատրութիւն՝ անյիշատակ ժամանակ առաջ:

Motu  proprio–  լատիներէն՝ սեփական նախաձեռնութեամբ, ինքնաբուխ:

Zwanzig–  քսան (գերմաներէն):

Հայերէն հազուադէպ  օգտագործուող բառեր

Ամալ–  թափել:

Անձկայրեաց–  կարօտակէզ:

Անտուստ–  հոնկէ, այնտեղէն:

Անքատութիւն–  կարօտութիւն, չքաւորութիւն:

Արեաց–  Ֆրանսացիներու:

Արեգակ–  Աւստրիա

Արեգան–  Ալիշան իր, «Ռոդոլփ Հաւբերդունի, Վիպասանութիւն ի Յ. Լատիսլաւայ Բիրքէր» Վենետիկ, տպ. Ս. Ղազար, 1858, թարգմանածոյ աշխատութեան մէջ այս անուան հետ կապուած կը գրէ. «Երկրորդ, զգլխաւոր աշխարհագրական անուն վիպիս`  զԱւստրիա`  Արեգան, եւ Զաւստրիացին`  Արեգունի թարգմանեցաք»:  

Արեգունեաց–  աւստրիացիներուն:

Բաղբաղայ–  պատրուակ։

Բասրել–  մեղադրել։

Բուռն  հարկանել–  ձեռնարկել:

Բրիեսցէ–  Ֆրանսերէն  “Prier”  աղօթել բայի հայացուած ձեւը, «պիտի աղօթէ»:

Գբասարաս–  գերեզմանանման:

Դամոնաչիր–  սալորի չորցած միրգ:

Զանխլակի–  առանձին, ծածուկ կերպով, գաղտնօրէն:

Զեան–  վնաս, տոյժ, զրկանք:

Զոփալ–  դողալ:

Ըռընտցընել–  առողջացնել:

Թերափիմայ–  տան պահակ:

Իբոթէք–  իտալերէն  ipoteca, անշարժ գոյքի գրաւ:

Իփոդէքա–  իտալերէն  Ipoteca, գրաւ:

Լակլակ–  արագիլ:

Լեկադ  (Legato)–  իտալերէն՝ պապական նուիրակ, ներկայացուցիչ:

Խազմարար–  կռուարար, խռովարար։

Խպըլիկ  (ռմկ. )–  մղձաւանջ:

Ծմակային–  արեւազուրկ, միշտ ստուերոտ:

Ծրդած–  Կեղտոտած։

Ծաթիլ–  ծագիլ։

Կասկամ–  բու:

Կափարում–  գերեզման:

Կիկերոնութիւն–  ուղեկցութիւն:

Կուիտա  (Guida)–  Ուղեգիրք, ճանապարհացոյց:

Հակատիպն–  բացատրութիւնը նամակի բնագրէն՝ «լուսանցքի վրայ մատիտով գրուած է  negative». 

Հահանդ–  մեղմ, հանդարտ:

Համշիրակ–  կաթնեղբայր:

Ֆուքացեան–  հայացուած ձեւը իտալերէն  fugace  բառին, որ կը նշանակէ արագընթաց:

Հարցեալ–  փորձուած։

Հիդրայ–  բազմագլխանի առասպելական վիշապ։

Մազկռինչ–  վերջին թելին հասած։

Մակար–  հայացուած ձեւը իտալերէն  magari  բառին, որ կը նշանակէ «երանի»:

Մանտրապազ–  կրկնավաճառ, բծախնդիր:

Մուսէոն–  թանգարան

Յոգունց–  շատ մը:

Նէվրօզ–  նեարդայնութիւն:

Ուշխուր–  գօտի:

Պենտեկոստէ–  Հոգեգալուստ:

Պլշտկիլ–  կեղտոտիլ:

Պոթթեկայիցս–  bottega՝ Իտալերէն բառ խանութ:

Պուլվար  (boulevard)–  զբօսայգի:

Սաղապաճեմ  անցանել, (փոխաբերաբար) փախստական, արագօրէն:

Սեռն–  մաքուր:

Սփրիդ–  անկողնի գորգ:

Վաքանս  (vacance)–  ֆրանսերէն՝ արձակուրդ:

Տաքտուն–  վանքերու մէջ հասարակաց հաւաքավայր, ուր ընդհանրապէս գոյութիւն ունէր կրակարանը: 

Տէլիքադ–  իտալերէն  delicato՝ նուրբ:

Տղեալ–  շարժած:

Տուզին–  հայացուած ձեւը  douzaine  (ֆրանսերէն),  dozzina  (Իտալերէն) բառին, որ կը նշանակէ երկվեցեակ, տասներկու հատ:

Տրմուղ–  անփորձ, անվարժ:

Տրմուղ–  քուռակ:

Փաշաման  կրել–  յանդիմանութիւն ստանալ, ամբաստանուիլ:

Փարօքոյ–   pàrroco,  Իտալերէն բառ՝ ժողովրդապետ:

Փուրսիշ–   Դատաքննութիւն, դատաստանական հարցուփորձ, հարցաքննութիւն:

Օրիճինալ–  բնագիր. ինքնատիպ: