ԺԱ.
Յետո՞յ։
Առջի
երկար
անձրեւները,
որոնք
երկինքին
գողտր
մարմինը
մէկէն
կը
պաղեցնեն։
Աշունի
յուրդերը։
Ու
մթնոլորտին
մէջ
մետաղեայ
այն
կարծրութիւնը,
որ
կ՚ըսեն,
կը
ծորի
մահուան
փոխէն,
երբ
իր
աներեւոյթ
արoրը
լծած
կ՚անցնի
մարդոց
սրտերէն,
հասունները
առնել
տանելու
համար։
Կապուեցան,
կալանուեցան
անոր
հոգիին՝
ինչպէս
մարմինին
ակերը։
Օր
օրի
կը
նեղնար,
կը
փոքրանար
շարժումը,
ներսէն
դէպի
դուրս։
Ձեռք,
ոտք,
ձայն
աքցանին
մէջն
էին
աշնան
այդ
ոգիին։
Բժիշկները
կէս
լուսին
կեանք
չափեցին
անոր
մնացած
օրերուն։
Ահաւոր
խոնարհութեամբ
ու
ահաւոր
տառապանքով՝
անիկա
մտիկ
ըրաւ
զաւկին
աղաչանքը։
Գլուխը
ափերուն,
կու
լար
անոր
տղան
ու
կը
շշնջէր.
–
Տո՜ւն,
մամաս,
տո՜ւն
…
Վախնալով
պարզել
վճիռը։
–
Հօ՞րդ։
Հարցում
չէր
անշուշտ։
–
Տուն,
մամա՜։
…
Դրին
զայն
լանտո
ն։
Երկու
քովերուն
բարձեր
ու
բարձեր։
Դէմը՝
երկուքով։
Դագաղ։
–
Գուցէ։
Վասնզի
մեծ
զգուշութեամբ
ու
ծանր
գնացքով,
երբ
կառքը
ելաւ
արուարձանին
հսկայ
մեռելաստանէն,
անոնք
յանկարծակի
սարսուռով
մը
ցնցուեցան։
Կառքը
սխալ
ակօ՞ս
մըն
էր
առեր,
թէ
աներեւոյթ
բան
մը
զարնուած
էր
անոր։
Կառապանը
կեցուց
ձիերը։
Դէմը
անոնց
կանգո՛ւն,
տէրվիշ
մը,
դեղին
ու
վէրքոտ։
Երիտասարդ,
տարօրէն
սեւ
մազերու
փունջի
մը
հովանիին՝
նայուածք
մը,
գերեզմանէն
աւելի
խոր։
Թափառականը,
ցից,
մօտեցաւ
կառքին։
Անիկա
չէր
նմաներ
թշուառական
մուրացիկներուն։
Ու
աչքին
դեղինը՝
սաթի
պէս
ձգողութիւն
մը
ունէր։
Մերժեց
դրամը,
որ
երկարած
էր
փափուկ
ձեռքէ
մը,
լանտոյին
ներսէն։
Այդ
պահուն
անոր
շրթները
կը
թուէին
թրթռալ,
կրակի
դրուած
միսի
կտորներուն
նման։
Աղտոտ,
պժգալի
մատները
լանտոյի
դրան,
առանց
հրաւէրի՝
ինչպէս
առանց
նահանջի,
անիկա
հարցուց
տարիքը
հիւանդին
եւ
երկու
մատաղութիւններուն։
Թրքութենէ
հեռու
այդ
շեշտին
մէջ
ի՞նչ
կար
այդպէս
տպաւորիչ,
որպէսզի
գոհացնէին
զինքը
անմիջապէս։
Անոնք
տակաւին
չէին
ազատած
կառքին
անդրանիկ
ցնցումէն
ու
անոր
առաջացուցած
սարսուռէն։
Կառապանը,
երկիւղած,
աղօթք
մը
կը
փսփսար,
քանի
որ
արաբերէն
փշուր
մը
բառ
լսուեցաւ
անոնց
վերեւ։
–
Երկու
եօթը...
Չկրցան
տեսնել,
թէ
ո՛ւր
եւ
ինչպէ՛ս
հեռացեր
էր
տէրվիշը։
Գերեզմանատունը,
նոճիներով
խղդուած,
իր
քարերուն,
վանդակներուն,
գիրերուն
կկուներուն
համախառնուրդ
պատկերովը։
Դեղին
աչքով
տէրվիշին
ձայնը,
որ
կը
շարունակուէր
այրել
խաղաղ
օդին
վրայ
ու
հեռանալ։
Այնքան
անմեկնելի
խռովք
մը
կը
բխէր
պահէն
ու
տեղէն,
որ
տղան
ուզեց
վար
իջնել։
Դողդոջ
ու
անկարող
ձեռքով
մը
մայրը
արգիլեց
ատիկա.
–
Քալէ։
Կառապանը
շաչեց
իր
մտրակը։
Ձիերը
թափեցին
բոժոժներուն
քաղցր
ու
տրտում
մեղեդին։
Հիւանդին
գոցուիլ
կ՚ուզէին
աչքերը
ու
չէին
կրնար։
Անոր
ձեռքը
կը
հանգչէր
տղուն
ափին։
Կառքը
հասաւ
աղբիւրը,
բիւթանական
օրերու
մնացորդ,
ուր
աւանդութիւնը
իշխանուհիի
ծաղիկներ
կը
բուսցնէ,
խոշոր–խոշոր։
Որոնց
ճերմակ
սկաւառակը
տակաւին,
այսքան
դար
յետոյ,
կը
պահէ
կաղապարը
աղջիկներու
երեսին,
հաւանաբար
մորթուած
այդ
ջուրերուն
ափին
…
Աղջիկը
–
ո՛ր
աղջիկը
չէ
իշխանուհի
–
ցատկեց
վար
ծաղիկներուն։
Արագ
անոր
մատները
փրցուցին
քանի
մը
պսակ։
Փո՜ւնջ։
Ժպի՜տ։
Անշուշտ։
Թրքական։
Գրառումը
դեռ
ողջ
կը
պահէր
իր
հեքիաթները
այդ
դաշտավայրին
վերեւ։
Պոլիսը
առասպել
չունի,
գուցէ
ատոր
կարիքը
չզգալուն։
Լուսցող
ամէն
օր
հեքիաթ
մըն
էր
այդ
դժխեմ
մայրաքաղաքին
վրայ։
Ու
թեթեւուկ
լաչակը,
զոր
առած
էր
ալ
իր
ուսերուն,
տղուն
ստիպումովը,
կը
դողար
մէկ
պոչիկովը
ծաղիկի
մը
բաժակին
խորը։
Յետոյ
մօտեցան
զոյգով։
Խմեցին
զոյգով
ջաղացքարի
պէս
կլոր
ու
խոր
աւազանէ
մը,
որուն
կեդրոնէն
հեղուկը
հաւկիթ–հաւկիթ
կը
փութար
դուրս,
հաւանաբար
իշխանուհիներուն
սրտերը
փոխադրելով
արեւին։
Խունկի
պէս
դեղին,
տեսաւ
անիկա
աղջկան
ափը,
որ
կոճակ
մը
կը
յանձնէր
հոսանքին։
Վարանոտ,
զգացածը
իրեն
պահելու
դժուար
ճիգով
մը,
Սիւլէյման
էֆէնտին
դարձեր
էր
քաղաքին։
Մեծ
ու
հին
մայրաքաղաքը։
Զոր
իրենց
պատմութիւնը
մոռցեր
էր,
այնքան
անիրաւ
կերպով,
ուրիշ
ոստաններու
փառքին
հետամուտ։
Հսկայ
զանգուածը
լերան,
որ
կը
դիզուէր
ինքիրմէ
վեր,
մութ
ու
խիստ
կանանչով։
Կատարին՝
շղարշը
ձիւնին։
Ու
քսան,
երեսուն
դար,
իբր
շամանդաղ
շէնքերու
արատ,
մռայլ
յիշատակ,
որ
մինարէներուն
սլաքներովը
կը
թուէր
ծածկուած։
Ու
Հսկայ
սուլթանները,
կրակի
կտորներ
բոլորն
ալ,
որոնք
խաշնարած
ընտանիքէ
մը
յանկարծ,
ցատկեր
էին
դուրս,
կրակէ
ձիերով
կոխկռտելով
դաշտերը,
գիւղերը։
Քաղաքը
գրաւող
սուլթա՜նը,
որ
դագաղի
մը
մէջ
մեռելի
տեղ
սուր
էր
զետեղեր
ու
մտեր
պարիսպէն
ներս,
քառսուն
կնիկով
–
այդպէս
զգեստաւոր
ընելով
քառսուն
կտրիճներ
–
ու
օր
ցերեկով
դիտեր
հինաւուրց
ոստանը…։
Լուսնագեղ
ու
վարդատիպ
իշխանուհիներ,
որոնք
իրենց
պալատներէն
թռեր
էին
դէպի
արքազունները,
իրենց
տիրոջը
ծոցը
վազող
աղուընակներու
նման…։
Որքան
սրտառուչ
է
պատմութիւնը,
երբ
կը
քալենք
մեռելի
մը
հետ։
Անոր
աչքերէն
արցունք
ինկաւ։
Չպատասխանեց
անիկա
աղջկան,
որ
անկարող
էր
հասկնալու
ճանճի
իր
ուղեղովը
ինչ
որ
դարերուն
հոսումն
է
մեր
զգայարանքներուն
վրայ,
մարգարտացումը
ցեղային
զգացումին։
Աղբիւր
մը,
դամբան
մը,
ծառ
մը
երբեմն
բաւ
եղան,
որպէսզի
մեզի
դառնան,
մեզ
ողջ–ողջ
կիզելու
համար,
անհամար
բերաններն
ու
աչքերը
մեր
պապերուն։
(Այս
վէպին
առաջին
մասին
մէջ,
դուք
գտաք
այդ
աղբիւրը,
որուն
գլխէն
իշխանուհի
մը
նայած
էր
այդ
տղուն)։
Մինչեւ
նաւահանգիստ,
անոր
մօրը
սիրտը
կեցաւ
երկու
անգամ։
Ու
անոր
տղան
իր
տառապանքին
ուժովը
քալեցուց
այդ
սիրտը
երկու
անգամին
ալ։
Յետոյ
դղեակը։
Գրկեց
ու
տարաւ
անոր
յարկաբաժինը։
Հիւանդը
կը
նայէր։
Չէր
կրնար
խօսիլ։
Ընդունեց
էրիկը՝
աչքերը
գոցելով։
Յետոյ,
ուռեցուած,
փչուած,
ինչպէս
տիկ
մը՝
երկու
եօթը
օր
վերջը
անիկա
կը
հանգչէր
սա
աշխարհին։
