Պատմագրութիւն

Լուարո'ւք եւ զայս, զի ազգն Պարսից վասն վավաշոտ եւ բորբորիտ ցանկութեան իւրեանց` շնան ընդ որս որ կարողանան անխտիր. բայց եթէ ոք ընդ կանայս նոցա հայի, մեղք է` ասեն, եւ ամօթ եւ նախատինք եւս: Թէ ոք մեծաց ՚ի նոցանէ գնայ ուրեք կնաւ իւրով, եւ հրամայէ պնդապահս առնել ՚ի ճանապարհին, այսինքն` ղատաղայ, զի մի' ոք երեւեսցի` մինչեւ անցանի կին իւր: Այսպէս առնէր եւ թագաւորն Շահ-Աբաս. զի յորժամ կամէր շրջել կանամբ եւ հարճիւ, յառաջագոյն ղատաղայ առնէր` ո'չ երեւիլ ոք արանց. եւ հրամայէր զարդարել զփողոցս քաղաքին, զպողոտայսն, զխանութսն, եւ զամենայն անցս գնացից նոցա. զի յանցանելն տեսցեն եւ ուրախասցին: Այսպէս առնէր եւ յայգիս եւ յանդաստանս` ուր եւ գնալոց էր: Եւ յաւուր միում ելեալ արտաքոյ քաղաքին` յանդաստանս` ամենայն հարճիւն, եւ զբօսնոյր. Երէց մի այրի ՚ի Ջուղայոյ` որում ասէին Ձիք Տէր Ստեփաննոս. սա ելանէր երբեմն երբեմն արտաքս ՚ի քաղաքէն, շրջէր սաղմոսելով միայն: Յաւուր միում եւս գնացեալ երէցն` եւ շրջէր, եւ տեսանէր ՚ի հեռաստանէ զբանակ մի, զի մեղմով գային: Եւ իբրեւ հուպ եղեւ սակաւ մի, եւ ետես բազմութիւն կանանց, եւ ապա ծանեաւ լինել Շահին. եւ ահ եւ դողումն կալաւ զերէցն, եւ հաստատեաց ՚ի սրտի իւրում զմահ իւր: Եւ անճարեալ ո'չ գիտէր զի'նչ արասցէ, զի ահա' մեռանիմ. վասնորոյ էարկ զաղաբողոնն ՚ի վերայ գլխոյն` եւ անկեալ յերկիր եւ դողայր: Եւ ահա' եկեալ Շահն կանամբ` կանգնեցաւ ՚ի վերայ նորա` եւ ասէ, ո՞վ ես, ե'լ: Եւ նա ո'չ կարաց խօսիլ: Ասէ դարձեալ Շահն, Հա՞յ ես` թէ Թուրք` ե'լ: Եւ ասէ, Հայ եմ եւ Երէց, երկնչիմ ՚ի սպանելոյ. վասնորոյ ո'չ յառնեմ: Ասէ Շահն, մի' երկնչիր, զի ո'չ լինի քեզ վնաս: Եւ ապա ելեալ երէցն դողալով, եւ ՚ի վերայ ծնկացն գնաց եւ համբուրեաց զոտս Շահին: Ասէ Շահն, աստ զի՞նչ առնես: Ասէ երէցն, այրի եմ, շրջիմ աստ աղօթելով վասն կենաց եւ արեւշատութեան Շահին: Ասէ Շահն, վասնզի այրի ես, ա'ռ յայսմ կանացմէ` որոց եւ հաւանիս: Ասէ երէցն, դոքա իմ մայր` եւ քոյր` եւ դստերք են: Ասէ Շահն, քո մայր եւ քոյրն եւ դստերքն` այսպէս եւ այնպէս առնեմ: Եւ ապա հրամայեաց տալ նմա գինի մեծ պնակիւ, զոր ինքեանք … ասեն, լցեալ զայն` ե'տ ցերէցն` եւ ասէ, ա'րբ զայդ: Ասէ երէցն` դողալով, շատ է, ո'չ կարեմ զամէնն ըմպել: Ասէ, ա'րբ զամենն ՚ի մի շնչոյ: Զայս արար փորձելով, զի տեսցէ` եթէ որպէս զառաջինն խօսի` թէ ո'չ: Դարձեալ ասէ Շահն, ա'ռ քեզ զմի ՚ի կանանցս, զի իմ կամաւ տամ քեզ: Դարձեալ զնոյն ասէր երէցն: Եւ շատ խօսեցաւ ընդ նմա Շահն. հարցանէր եւ լսէր. եւ իմացաւ զխելօք լինիլն Իրիցուն` եւ ասէ, բարիքեալայ քէշիշ. եւ ապա ետ նմա կնքեալ թուղթ մի` եւ ասէ'. ՚ի ձեռիդ պահեա', զի յետին եկօղ ներքինիքն ո'չ խօսիցին. եւ ասէ, տուա էյլայ քէշիշ. եւ անցեալ գնացին. եւ ո'վ ոք ետես զթուղթն, ոչինչ ասացին նմա: Եւ յաւուր միում առաջի Ջուղայու խօճանոցն յիշեաց Շահն զխելօքութիւն իրիցուն: Իսկ խօճայքն ճշմարտեցին, թէ յիրաւի այդպէս է, որպէս հրամանքդ ասացեր: