Պատմագրութիւն

Ղարայ-ղուպաթս այս էր ազգաւ Պարսիկ` ՚ի տոհմէ մելիք Սալահենց: Եւ մինչ էր Շահ-Սաֆին ՚ի վերայ բերդին Երեւանայ, Ղուպաթս այս շրջէր ՚ի դրունս իշխանացն, եւ բազում կաշառօք էառ զքալանթարութիւն երկրին Երեւանայ, որ ասի պարսկերէն` Շահրիարի, եւ Հայերէն ոչ գիտեմ զի'նչ ասի. սակայն ինչ եւ իցէ` հաստատեցաւ ՚ի վերայ գործոյն: Եւ էր գործ նորա այս. զի զոր ինչ հարկ տան իշխանին, սա գրէ գաւառապետացն, եւ գաւառապետքն գրեն գեղօրէիցն. եւ ժողովեալ ձեռամբ ոստիկանաց` եւ տանինն իշխանին: Իսկ Քալանթարն Ղարայ-Ղուպաթ` զոր ինչ փոքր հարկն էր` գրէր գաւառապետացն, եւ զոր ինչ մեծ լինէր` ինքն գրէր ներհակ եւ հակառակ, զի գրէր յԷջմիածին` ածուղ, եւ յԱպարան` եղէգ, ՚ի Քանաքեռ` գերան մայրեաց, եւ ՚ի Ծաղկունեաց ձոր` ազոխ: Եւ այսպիսի վտանգօք տառապեցուցանէր զռամիկսն: Եւ Կաթուղիկոսն Փիլիպպոս բազում անգամ յանդիմանէր զնա. եւ նա ոչ լսէր նմա: Եւ էր նորա ծառայ մի` որ ասէին Ղսա-Ահմատ. սա առաքեցաւ ՚ի Քալանթարէն (ի) գործ ինչ ՚ի գիւղն Ֆռանկանոց, եւ նեղէր զգիւղականսն. եւ նոքա եկին առ Կաթուղիկոսն` եւ գանգատեցին ՚ի Մահմատէն: Եւ Կաթուղիկոսն գրեաց թուղթ առ նա սիրով: Իսկ պիղծն այն Մահմատ եթուք ՚ի վերայ թղթին` եւ պատառեաց, եւ բազում հայհոյանս ասաց Կաթուղիկոսին: Եւ լուեալ զայս քալանթարն` եւ ծիծաղեցաւ: Եւ եկեալ պատմեցին Կաթուղիկոսին. վասնորոյ ՚ի խոր խոցեցաւ ՚ի չափ մահու. եւ առաքեաց հրաւիրակս, եւ ժողովեցան ամենայն գաւառապետքն եւ տանուտեարք, եւ արարին քննութիւն վասն իշխանական հարկացն. եւ կուտեցին ՚ի վերայ նորա անչափ եւ անհամար: Իբրեւ ետես նա` թէ բարդեցաւ ՚ի վերայ իւր` եւ ոչ կարէ տալ համարս, այնուհետեւ սկսաւ աղերս արկանել, եւ աղաչէր միջնորդս արկեալ, զի հաշտութիւն արասցէ ընդ նա. եւ ոչ եղեւ: Վասնորոյ յուսահատեալ եղեւ յամենայն կողմանց, քանզի ճշտիւ պահանջէին տալ համարս: Եւ ապա գրեաց ձեռամբ իւրով մուրհակ այսպէս. թէ` ես Ղուպաթս գիր ետու Հայոց ազգին, թէ' ես, եւ կամ թէ' (ոք) յազգականաց իմոց եթէ քալանթարութեան ցանկամք կամ մտանեմք յայն գործ, ԷՌ թուման տամք յարքունիս, եւ գլուխ մեր հատցի: Զայս թուղթս գրեաց եւ ետ Կաթուղիկոսին. ահա կայ դեռ եւս ՚ի սուրբ Էջմիածին: Եւ զՂարայ-ղուպաթ աքսորեցին. եւ կայր որպէս մի ՚ի ռամկաց: Եւ յետ այսորիկ եղեւ չարախօսութիւն ՚ի Խոսրով խանէն առաջի թագաւորին Աբասայ: Եւ թագաւորն առաքեաց յԵրեւան այր ոմն Մահմատ անուն` նստիլ անդ տեղապահ, եւ զԽոսրով խանն առաքել առ ինքն: Եւ գնացեալ Խոսրով յԱսպահան, եւ Մահմատն նստաւ տեղապահ: Եւ Ղարայ-ղուպաթս այս. եւ իշխան մի` որ կարգեալ էր յարքունուստ հարկահան, սոքա երկոքեանս միաբանեցան ընդ Մահմատին. եւ առեալ զնա եւ տարեալ ՚ի տուն Խոսրով խանին` եւ ցուցին նմա զկանայս նորա: Ասեն` թէ Մահմատն բռնութեամբ շնացաւ ընդ աւագ կնոջ խանին, եւ յղացոյց զնա: Իսկ խանն փութով դարձաւ եւ եկն յԵրեւան. եւ Մահմատն լուաւ զգալն խանին, առաջագոյն ելեալ փախստեայ գնաց երկուցեալ ՚ի խանէն: Եւ եկն խանն, եմուտ ՚ի բերդն. եւ պատմեցին նմա` զոր ինչ արարին Ղուպաթն եւ իշխանն: Եւ բարկացեալ հրամայեաց ըմբռնել զնա, եւ դնել կունդ ՚ի պարանոցն, եւ շղթայ ՚ի յոտսն, եւ արկանել ՚ի մթին եւ ՚ի նսեմ` եւ ՚ի գարշահոտ ՚ի բանտի. եւ ՚ի ոջլէն եւ աղտէն եւ ՚ի բազմութենէ որդանցն` եւ յերկայնանալ հերացն` վիրաւորեալ սատակեցաւ: Եւ ապա կալեալ ընկեր նորա արքունական ծառայ` եւ կախեալ ընդ շան` եւ չարաչար հարուածով էսպան. եւ ապա խոշտանկէր զկին իւր, ազգի ազգի գանիւք եւ հարուածովք նեղէր եւ վշտացուցանէր զնա: Եւ էր եղբօրորդի մի կնոջ նորա, որ գրեաց առ հաւն իւր` որ հայր էր կնոջ խանին, եւ ձեռամբ պնդադեսպանաց ծանոյց նմա զտառապանս դստերն: Եւ էր նա մեծ առաջի Շահին, զի էր սեղանապետ, որ ինքեանք սուբրաչի բաշի ասեն. որ այլ իմն կերպիւ ծանոյց թագաւորին: Լուեալ էր եւ զսպանումն ծառային. վասնորոյ բարկացեալ առաքեաց զնոյն Մահմատն` իշխել Երեւանայ, եւ զԽոսրովն աքսորել: Որ գնացեալ ոչ ետես զերեսս Շահին, այլ մտեալ ՚ի կերպ աւդալի (ա'յս է ապթալ), եւ փախեաւ ՚ի Հնդիկս, եւ անդ մեռաւ: