Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԺԴ
Յաղագս Վիրոյի աշխարհակալ կաթողիկոսութեանն Աղուանից եւ մեծամեծ վշտակրութեանն եւ Աստուծոյխնամոցն

Ապա ի գտանել ամենեցուն զթողութիւնյանցանաց իւրեանց ի նորընծայ թագաւորէն Կաւատայ՝շնորհելով զմիւս եւս պարգեւսն, որ կարի իմնախորժելի թուէր կալանաւորացն եւ այնոցիկ, որք իդիպահոջ էին միայն պահեալ ի մեծի դրանն, որոցմոռացեալ էր յոյս իւրեանց դառնալ յիւրաքանչիւրաշխարհ եւ յերկիր ծննդեան։ Որք փութանակիյուղարկէին ի հրամանէ նորա, եւ մեծաւ փափագանօքգնացին ի տուն հայրենի։

Ընդ որս էր եւ կաթողիկոսն մեծիշխանութեանն Աղուանից՝ Վիրոյ անուն նորա. այրհանճարեղ եւ իմաստուն, զօրաւոր ի բանս իմաստութեան, եւ լեզու նորա իբրեւ զգրիչ երագագրի ի պատմութիւնսխօսից խորհրդականաց եւ ի մտավարժութիւնգովութեանց թագաւորաց եւ մեծամեծաց, նա եւխոնարհախօսութիւն նորա քաղցրալուր ռամկաց եւխառնիճաղանճ ժողովրդոց։ Երկայնէր զխօսս իւր՝համեմատեալ ընդ ճառս իմաստնոց եւ ընդ առակս նոցա. շարէր յօրինէր զբարբառ բերանոյ իւրոյ զորօրինակզմարգարիտ ոք յոսկի յեռուցու։ Մանաւանդ իթարգմանութիւն լեզուին Պարսից վարժեալ նորա ամսքսան եւ հինգ ի դիպահոջ առ դրանն Խոսրովու՝յանցական գտեալ զնա ընդ ապստամբողս մեծամեծացնիշխանաց աշխարհիս Աղուանից. որք ապստամբեցանյարքայէն Պարսից եւ կորեան անկան բազումք ինոցանէ՝ ոմանք ի սուր եւ ոմանք ի խեղութիւնսանդամոց, ոմոնք տարագրեալք յաշխարհս հեռաւորս։ Իսկնա փախստեայ անկանէր ի դուռն արքունի. եւ յաջողեցաւառաջի նորա, զի շնորհք Սրբոյ նշանի նորա յորդեցիննմա ճանապարհ ի դուռն թագուհւոյն, որ մեծաւ ջանիւկարաց գտանել ի պարգեւի զկեանս նորա ի թագաւորէն։Բայց մեծաւ երդմամբ հաստատէր յանձն իւր թագաւորնվասն նորա՝ զամս կենաց նորա ոչ դառնալ նմա յերկիրիւր. այլ կալ մնալ նմա ի դիպահոջն, որ առ դրանն։ Եւոչ արգելոյր ի նմանէ զհաս իշխանութեան աթոռոյ նորա, եւ ոչ զանուն կաթողիկոսութեան նորա եբարձ ի նմանէն. այլ պահէր զնա իբրեւ զանօթ ինչ ընտիր եւ խնայէր ի նաիբրեւ յերիվար ինչ ընտիր քաջընթաց յօր մարտի եւպատերազմի. մինչեւ լցաւ ժամանակ պանդխտութեաննորա, եւ մերձեցան երկունք հարուածոց անողորմտանջանաց ի ձեռն չար թշնամեաց աշխարհիս Աղուանից։Եւ առաքէ զնա որպէս երբեմն զՄովսէս ի Մադիամայ, զիեկեալ կորզեսցէ, հանցէ ի ձեռաց արուասպան եւ իգաչարազգին՝ առ ի բուծանել զաւակ ի վերայ երկրի զսակաւմնացեալսն՝ մի յազգէ եւ երկու ի քաղաքէ։

Արդ իբրեւ ել նա յարքունուստ անտի եւ եկնի սահմանս երկրի ծննդեան իւրոյ. փարէր, անկանէր նաամենայն ուրեք զդրամբք եւ զյատակօք եկեղեցեացիւրոյ վիճակին, հեղոյր, յորդէր զարտասուս. եւ իկրկնել զծունր թանայր զգետինն։ Եւ դարձեալ իյառնելն քաջալերէր զինքն եւ մխիթարէր, զորս ընդինքեան էին՝ գոհանալով զԱստուծոյ, որ եզերծ զնա իժանեաց առիւծուն եւ շնորհեաց նմա տեսանելմիւսանգամ զյարկս Սրբոց եկեղեցեաց։ Եւ խորհէրհանգչել սակաւ մի եւ լնուլ զանձուկ սիրոյխանդաղատանաց իւրոց բազմաժամանակեայհեռաւորութեանն։ Բայց զի առաջի կայր նմա սուգանհնարին, ջանք եւ քրտունք՝ տեսանելոյզկործանումն, որ ընդ հուպն լինելոց էր։

Եւ մինչդեռ սփռեալ էր զանձուկ սիրոյիւրոյ ի տեղիս տեղիս սննդեան իւրոյ, յանկարծակիերկրորդեաց, հնչեաց հողմն հիւսիսային եւ բախեացզծովն մեծ Արեւելեան։ Եկն ել գազանն ապականիչհանդերձ արիւնարբու կորեամբն իւրով՝ Շաթնկոչեցելով։ Եւ նախ՝ նա հաստատէր զերեսս իւր ընդդէմՎրաց աշխարհին՝ քաղաքին Տփղեաց. եւ ոչ զոք գտեալ իներքս յառաջին քաջ արանցն, տեղի գտեալ սփռելովզոխսն մթերեալս սակս առաջին նախատանացն ի նոցանէ։Եւ իբրեւ պաշարեաց զքաղաքն եւ սկսաւ մարտնչել, նեղել զբնակիչսն, որ ի նմա. դարձան եւ նոքա ընդդէմնորա։ Եւ յոյժ աշխատեալք որպէս աւուրս երկուցամսոց զուր ջանալով ընդ հրամանի կատարածի կենացիւրեանց։ Եւ ահ հեղման արեանց իւրեանց, որ ընդհուպն էր դիպելոց նոցա, տագնապէր զնոսա։ Յայնժամգոչեաց գազանն ահագին ի վերայ նոցա, որսացաւ եւհեղձոյց բաւական կորեանց իւրոց. եւ ելից զմորիս իւրորսով եւ զզօրս իւր յափշտակութեամբ։ Եւվերացուցեալ զսուրս իւրեանց առ հասարակ դիմեցին իպարիսպն եւ զմիմեամբք դիզանալով այնչափբազմութեանն՝ վերանային քան զպարիսպն գեր ի վերոյ։Եւ անկանէր ստուեր խաւարային եւ ահ ի վերայ եղկելիբնակչաց քաղաքին։ Լուծան յօդք անդամոց նոցա, թուլացան բազուկք նոցա, մատնեցան ի պարտութիւն, անկան յետս ի պարսպէն եւ խուճապեալք որպէսճնճղուկս ըմբռնեալս ի գործիս որսորդաց, ոչ ոքկարելով ժամանել ի տուն իւր՝ ձայն տալ գուժինահագին, հրամայել սիրելւոյ ամուսնոյ իւրոյ, կամգթալով ի ծնունդս որովայնի իւրոյ, կամ զմտաւ ածելզծնողաց զծնողական գութս. այլ պակուցեալք՝ ջանայինծածկել զանձինս իւրեանց. ոմանք ի վերայ տանեաց եւոմանք ի ներքոյ խողովակաց. իսկ բազումք դիմեցին իՍուրբ յարկս եկեղեցեաց եւ բուռն հարեալ զեղջերացսեղանոյն։

Եւ ելանէր գոչիւն հառաչման նոցա ըստնմանութեան բազմամբոխ հօտից մաքեաց առ գառնիս եւմօր առ մանուկն իւր։ Եւ զհետ նոցա հնձողք անողորմք, որոց ձեռք իւրեանց հեղուին զվտակս արեաց. եւ ոտքիւրեանց կոխէին զդիակունսն, եւ աչք իւրեանցտեսանէին զդիաթաւալն իբրեւ զհեղեղ կարկտի։ Եւյորժամ հատան ձայնք ողբոց եւ վայիցն, եւ ոչ ոք մնացապրեալ եւ ոչ մի, ապա գիտացին եւ նոքա, եթէ յագեցանսուրք նոցա։ Ածին եւ զերկոսին իշխանսն՝ զմի իշխաննպետ կողմնակալ թագաւորութեանն Պարսից, եւ զմիւսն իբուն բնակչաց իւրոց, ի տոհմէ իշխանութեաննաշխարհին Վրաց՝ զերկոսեան ունելով։ Որք իբրեւ ածանձերբակալք առաջի թագաւորին՝ հրամայեաց փորել զաչսնոցա՝ փոխանակ զի կոյր նկարեցին զպատկեր նորա ինախատել նոցա զնա։ Եւ դառն չարչարանօք հեղձամահարարեալ զնոսա, ողջոյն վարեցին զմորթս նոցայանդամոց նոցա. եւ պրկեալ, հագնեալ, լցեալ զնոսախոտով՝ կախեցին ի վերուստ զպարսպէն։

Յայնժամ արկին զձեռս իւրեանց յարկեղսգանձուցն մթերեալս, եւ ծանրաբեռնեալք ամենայնբազմութիւն զօրացն բերէին դնէին առաջի իւրեանցբռնաւորին շեղջս շեղջս եւ կոյտս կոյտս։ Մինչեւայնչափ յաճախել բերել առաջի նորա, մինչեւձանձրացեալ հայել տեսանել նմա զանհամար, զանթիւտաղանդ ոսկւոյ եւ արծաթոյ։ Իսկ զզարդուցեկեղեցեաց, զականակապ, զմարգարտայեռ սպասուցն ո՞վիցէ բաւական առ ի պատմել։

Արդ՝ իբրեւ արար եւ կատարեաց նա ըստ կամսիւր եւ հրամայեաց բառնալ անտի զաւարն ամենայն, ինքնչուեալ անտի հանդերձ գանձիւքն՝ դառնայ ի տեղի իւր. եւ թողեալ զօրս պատերազմողս ի ձեռն որդւոյն իւրոյՇաթայ՝ հանդերձ դաստիարակօք արամբք քաջօք, երթալհրամայէր ի սահմանս Աղուանից։ Եւ պատուիրէր նոցազայս ինչ. ասէ, թէ ելցեն մեծամեծք, առաջնորդք նոցաաշխարհին ընդ առաջ որդւոյ իմոյ եւ տացեն ի ձեռսզաշխարհն իւրեանց ինձ ի ծառայութիւն եւընդարձակեսցեն զքաղաքս եւ զամրոցս իւրեանց եւզվաճառս առաջի զօրաց իմոց, թողացուցէք եւ դուք նոցակեալ եւ ծառայել ինձ. ապա եթէ ոչ՝ մի՛ խնայեսցէ ակնձեր ի նոսա յամենայն հասակ արուի իհնգետասանամենից ի վեր. եւ զմատաղատունկս արուացնեւ զազգն իգականացն պահեցէք ինձ եւ ձեզ իծառայութիւն եւ յաղախնութիւն։

Եւ մեկնեալ ի միմեանց զօրացն՝ արարինըստ բանին ըստ այնմիկ. ապա եկին հասին (ի տեղինյայնմիկ) ի հրամայեալսն։ Յայնժամ առաքէր պատգամսըստ բանի հօրն իւրոյ առ կուսակալ իշխանն Պարսից, որէր մարզպան Աղուանից աշխարհիս, Սեմավշնասպ անուննորա եւ առ նոյն կաթողիկոսն Աղուանից Վիրոյ, զորվերագոյնն ասացաք։ Եւ ոչ առեալ յանձն Պարսկին. «Ո՞վես, ասէ, եւ ուստի՞ տունդ Աղուանից, զի՞ եդից եսփոխանակ դոցա զանձն իմ ընդ հրամանաւդ ընդայդուիկե։ Եւ առեալ զաղխն իւր ընդ իւր, յափշտակեալզբազում ինչս յաշխարհէս աստի՝ զերծաւ գնաց անկաւ իկողմանս Պարսից: Իսկ հայրապետն Աղուանից՝Վիրոյ, որպէս լուաւ, եթէ եհաս լուծ ծանրութեան ի պարանոցիւր միայն, վարանէր յանձն իւր, կասկածէր, երկնչէր իՊարսից թագաւորէն, քանզի վասն նորին իսկ անուանապստամբութեան պանդխտեալ էր նա յօտարութեանյաքսորս ի բազում ժամանակս եւ անսալ պատգամացն եւկալ առաջի թշնամւոյն վասն բեկման եւ կորստեանաշխարհիս կամէր յանձն առնուլ։ Ապա ըստխորագիտութեանն իւրում գրէր թուղթ ի ծածուկ առթագաւորն Պարսից՝ զսպառնալիս թշնամւոյն, եթէներեսցէ նմա թագաւորն, հաճեսցէ առ անգամ մի զմիտսթշնամւոյն իւր առաջի կալով։ Ապա եթէ ոչ ի բացգնասցէ ի սահմանաց աշխարհացս։

Եւ մինչ դեռ նա ակն ունէր պատասխանւոյն իթագաւորէն, եւ կամէր հրապուրել պահել ինչզպատգամաւորսն, որք առաքեցանն առ նա ի թշնամւոյն՝կալեալ զաչս նոցա սակաւ ինչ արծաթով։ Եւ տանէրբերէր զնոսա պատճառս կազդուրելով. երբեմն ասէր. «Կոչեցից զգլխաւորս, զառաջնորդս ամենայն գաւառացաշխարհացս, զի միաբանեսցին եւ նոքա ընդ իս իպատասխանիս հրամանի թագաւորին ձերոյե. եւ երբեմնասէր. «Ոչ ինչ է պիտոյ յամել մնալ ինձ բազմացնխորհրդակցութեան, այլ ես ինձէն պատասխանեցից եւյօրինեցից ըստ պատշաճի թագաւորական ընծայիցնընծայս ի պատիւ ողջունի թագաւորին ձերոյե։

Յայնժամ սկսան պատգամաւորքն ստիպել եւասեն. «Զի՞ կաս, հի՞մ յապաղես, զի ահա եհաս օրսսահմանեալ սփռելոյ ասպատակ ընդ ամենայն երեսսԱղուանից աշխարհիս, յայտնեսցուք ահա քեզ զխորհուրդծածկեալ իշխանացն մերոց եւ տեառն մերոյ Շաթայ։Արդ՝ եթէ ոչ կամիցիս առնել ըստ հրամանի նորա, աճապարեա՛ փախչել զերծանել, քանզի գտին անձինք մերմեծարանս եւ տուրս ի ձեռաց քոց: Եւ երկնչիմք մեքյաստուծոյ մերոյ, եւ չկարեմք նենգել քեզ եւտեսանել, թէ մխեսցին ձեռք բազմութեան զօրաց մերոց իքեզ եւ ի մերձակայ բանակդ եւ ի ժողովուրդ քոե։

Մինչ դեռ նոքա զայս խօսէին, յանկարծակիպատեաց մէգ եւ մառախուղ զամենայն երեսս երկրիսմերոյ առ հասարակ, զդաշտս եւ զգլուխս լերանց, զբլուրս եւ զխորս ձորոց. եւ ոչ ուրեք մնաց եւ ոչքայլ մի ոտին յամենայն սահմանս երկրիս մերոյ, իշէնս եւ յագարակս, ի տունս եւ յանցս ճանապարհաց։Բերան ամենեցուն կարդայր վա¯յ, վա¯յ. գոչիւնբարբարոսական ոչ լռէր, եւ չէր, ուր ոչ ելանէրսատակիչ բարբառ չար թշնամեացն։ Եւ այն ի միումաւուր, ի միում ժամու։ Քանզի բաժանեցին վիճակաւյառաջագոյն ըստ գնդից գնդից զգաւառս եւ զշէնս, զհեղեղատս եւ զգետս, զաղբիւրս եւ զմօրս, զլերինս եւզդաշտս յամենեսին միապէս ըստ ժամադրին սփռեալզասպատակն աշխարհակուլ։ Ի ծագաց մինչեւ ի ծագսդողային սահմանքս մեր։

Ապա այնուհետեւ անդ էր տեսանել նմանապէսկատարեալ ըստ բարբառոյ մարգարէին. «Եթէ զոր օրինակփոխնուցու մարդ յերեսաց առիւծու, եւ պատահիցի նմաարջ, եւ զերծեալ ի նմանէ՝ անկանիցի ի տուն իւր եւյեցուցեալ զձեռս իւր յորմն, եւ հարկանիցէ զնա օձե։Այնպէս հասին ի վերայ մեր աւուրքն այնոքիկ, զիյերեսաց սրոյն, որպէս յահեղ առիւծէ ի մագիլսգիշաքարշս բեկանող արջոյ՝ ի ժանիս սովոյն մատնէին։Եւ անտի լքեալք, յօդալոյծք, սովաբեկք, ակամայդիմեալք ի գերութիւն, որպէս ի չարաթոյն օձից ի յահէտեսլեան դառնաշունչ թշնամւոյն խածանէին։

Ապա ի ծածկել զմեզ ծովային ալեացնայնոցիկ, զհետ մտեալ եւ կաթողիկոսին մերոյ, հանեալզնա ի տեղւոջէ ապառաժից վիմայատակ լերանցն ի գեղջն, որ կոչի Կողթագարակ. թողեալ նորա զկահ եւ զկարասիիւր եւ զսպաս գանձուցն՝ հեծեալ ի ձի փախստականլինէր առաջի նոցա։ Եւ ոչ ոք կարաց ընդ նմա ելանել իսպասաւորաց իւրոց, բայց մի ոմն յապաեկաց աշխարհիս՝անուն նորա Գադվշնասպ, այր յաղթանդամ եւ զօրեղ՝ իտոհմէ գնդապետութեան ազգին իւրոյ. նա միայնժամանեաց ելանել ընդ նմա։ Եւ ոչ արգելին զարշաւանսթշնամւոյն վիմախառն, ձորախիտ ապառաժք լերանցԱրցախական ամուր գաւառացն. այլ գործեցին մեղք մերառաջի նոցա զդժուարինսն ի դիւրինս եւ առանցգայթակղութեան էին գնացք ընթացից երիվարաց նոցա իվերայ գլխոց լերանց։

Հասին զկնի կաթողիկոսին թշնամիքն, լարեցին զաղեղունս ի վերայ նորա յիրս դառնութեան։Յայնժամ սքանչելի շնորհք Սուրբ խաչին, զոր ունէրընդ իւր, անջրպետեաց ի մէջ նորա եւ թշնամեացն. եւ ոչմխեցաւ ի նա ձեռն յաւուրն յայնմիկ։ Եւ ի նսեմանալաւուրն զերծեալքն ուխտիւք խնդրէին զխաւարգիշերոյն առաւել, քան զլոյս տուընջեան։ Եւ իգիշերին յայնմիկ ընդարձակէր ճանապարհ փրկութեանմեծի հայրապետին եւ ամենայն ապրելոցն։ Եւ կրկնեալանդրէն հասին պատգամաւորքն թշնամւոյն, թէ՝«Արա՛զայդ եւ ապրեսցիս դու եւ տուն քո եւ ամենայնմնացորդք երկրի քոյ. ապա եթէ ոչ, հրամայեցաւ յինէնունել ածել զքեզ առ իս ակամայ կամօքե։ Եւ ժողովեալառ ինքն կաթողիկոսին զամենայն գլխաւորս, զորդիսթագաւորազանց մեծաց աշխարհիս, զգաւառապետս եւզգիւղապետս, զերիցունս եւ զսարկաւագունս եւզդպիրս, որ ի ժամուն անդ հանդիպեցան յամրոցինՉարաբերդոյ. եւ ասէ ցնոսա. «Արք եղբարք, դուք ինքնինգիտէք զհարուածս մեծամեծս, զահ եւ զդողումն անյագեւ անողորմ սրոյն, որ վասն մեղաց մերոց առաքեցաւմեզ եւ ընկղմեաց յանկարծակի զանձինս մեր։ Եւ ահաեմք ի տարակուսանս, եւ ոչ գիտեմք յո՞ երթիցուք, կամու՞ր փախիցուք յերեսաց նոցա։ Եւ արդ՝ եթէ արասցուքըստ կամաց նոցա եւ եթէ ոչ, սակայն օր մահուան մերոյի ձեռս նոցա յամենայն ժամ նկարեալ է առաջի աչացմերոց. խորհելով վաղվաղակի արարէք ինձ պատասխանի, որում եւ ես անսացից տեսեալ զօգուտն, քանզի ստիպէզիս եկեալ պատգամն. եւ սա զի ոչ ի ռամկաց, այլնախարար ի զօրս թշնամեացն եւ հաւատարիմ դայեակ եւդաստիարակ թագաւորորդւոյն Շաթայե։

Եւ իբրեւ զայս խօսեցաւ, ձայն բարձինմիաբան եւ ասեն. «Ընդէ՞ր խօսի տէր մեր ըստ այդմ բանիայպանել զթշուառացեալ անձինս մեր. իսկ արդ գուցէ՞ոք ի մէնջ իմաստնագոյն քայն զքեզ ճանաչելզիմաստութիւն եւ զխրատ. եւ կամ համարձակիցի՞ ոքառաջի քո բանալ զբերան իւր եւ խօսել զբանսհանճարոյ։ Արդ՝ եթէ երկայնամտեսցէ մարդասէրնԱստուած, մի՛ յապաղեր արպէս հովիւ քաջ դնել զանձնքո ի վերայ մեր. վասն որոյ եւ մեք ըստ կարի մերումդիցուք զանձինս ի վերայ քոե։ Յայնժամ ասէ ցնոսա. «Եթէ միայն տէր հաճեսցի, ես ոչ զանգիտեմ յերկիւղէնոցա. բայց դուք զայս արարէք, զոր ասեմս ձեզ. իւրաքանչիւր ոք ի ձէնջ ըստ կարի իւրում բերցէ արծաթեւ ոսկի եւ հանդերձս. եւ մի՛ ագահեսցեն սիրտք ձերյինչս ձեր. զի կարասցուք ցածուցանել զերեսս նոցապատարագօքե։

Յայնժամ բերեալ յօժարութեամբ ամենցունեդին առաջի նորա. ապա եհան եւ նա բազում ինչս իգանձուց իւրոց, որ ինչ պատշաճ էր ի պատիւ ընծայիցնոցա պարգեւաց։ Եւ զեկեալն առ ինքն՝ զդայեակարքայորդւոյն հարցեալ եւ ստուգեալ ի նմանէզանուանս մեծամեծացն՝ իշխանաց եւ զօրավարաց, նախարարաց եւ պետաց, ցեղից ցեղից ամենայն զօրունիւրեանց՝ ըստ առաւելութեան եւ ըստ խոնարհութեաննոցա, զի գիտասցէ ինքն պատուել կարասեաւն։ Եւայսպէս բաժանեալ զինչսն ըստ անուանց տոհմից նոցա, եւ գրով նշանակեալ կնքեաց։ Եւ հրամայեաց կահավարիցեւ սայլից բառնալ. եւ ասէ ցորս անդն կային. «Իրաւունս համարիմ ես, բայց ի խառնաղանճ ժողովրդոց, ձեզ ամենեցուն յայտնի անձանց գալ ընդ իս ի բանակայլազգւոյն, զի հաւատարմագոյն լիցի յաչս նոցա երթնիմ ձեօք հանդերձ ի հնազանդութիւն նոցաե։ Իբրեւլուան զայս, բազումք յօժարեցան ելանել զհետ նորա, եւ սակաւք սրտաբեկեալք յետս կացին։ Եւ թոյլ տուեալոչ զոք բռնադատէր, այլ օրհնեաց զնոսա, որք ելին ընդնմա եւ ասէ. «Քաջալերեցարու՛ք, որդեակք իմ, մի՛երկնչիք, քանզի առաջնորդ մեր է Հոգին Սուրբճշմարտութեան եւ գաւազանն Մովսեսի, շնորհք Սուրբխաչին Քրիստոսի, առ ի հարկանել զալիս ծավալեալծովուն առաջի մերե։ Եւ չուեալ անտի՝ գնաց յառաջելանել։ Եւ իբրեւ անցին ընդ ձորս լերանց եւ թափեցանի գեղեցկատես, վայելուչ, հարթ հաւասար յուռթի դաշտնՈւտի գաւառի, ոչ կարէին իմանալ նշմարել զտեղիսն ընդոր անցանէին յանթիւ բազմութենէ զօրացն Շաթայ։ Այլորպէս երբեմն ի մէջ Կարմիր ծովուն, նոյնպէս եւսահմանք անթիւ բանակին, մինչեւ հասանել նոցա իդուռն արքայորդւոյն, պարիսպ էին ընդ աջմէ եւ ընդահեկէ իւրեանց։ Գտին զնա բանակեալ ի նմին գաւառիըստ հիւսիսոյ կողմանէ, մերձ ի մեծ քաղաքն Պարտաւ՝ իմէջ յորդաբուղխ մօրաջուրցն։

Եւ ի հասանել նոցա ի դուռն նորա էինմեծամեծք եւ նախարարք առաջի նորա. անդ տեսաքզբազմոցս նոցա՝ ի գուճ ի վերայ ծնգաց ըստնմանութեան փաղանգաց ծանրաբեռն ուղտուց։Իւրաքանչիւր կոնք մի լցեալ մսով յանսուրբ անասնոց. ըստ նմին եւ սկտեղք, յորում թանային յուտելնիւրեանց յաղաջուր։ Եւ զբաժակս եւ զիմպելիսարծաթեղէն քանդակունս յոսկի համակեալս, զորբերեալն էր յաւարէն Տփղեաց. ըստ նմին եւ զըմպոցսեղջիւրեղէնս եւ շորոմաձեւս փայտեղէնս մեծամեծս, որով զարգանակսն լափէին եւ նովին պարարտականսառոյց, անլուայ աղտեղեաւքն յաբխոռն յանզգայս իմիոյ միոյ բաժակէ երկու երկու կամ երեք երեք ինոցանէն զանապակ գինին կամ զկաթն ուղտուց եւ ձիոցանյագ յորովայնս իւրեանց իբրեւ ի տիկս ուռուցիկսչափէին։ Ո՛չ օրինաւոր մատռուակք էին առաջի նոցա, եւ՛ ոչ սպասաւորք ի թիկանց կողմանէ։ Ե՛ւ ոչ անգամորդւոյ թագաւորին, բայց ի զինուորաց, որք զդուռննորա պահէին. շուրջանակի ասպարափակ, նիզակախիտզգուշութեամբ։

Եւ իբրեւ մուծին զնոսա ի ներքս ըստ միդռնապահսն մինչեւ ցերկրորդսն, եւ զընծայ ողջունին, որ բարձեալ ի վերայ բազկաց մերայնոցն զկնիկաթողիկոսին. ապա ընթացան ընդ առաջ նորա եւհրամայեցին ամենեցուն փոխել ոտն ոտն եւ երկիրպագանել երիցս անգամ, եւ զայլսն առգելեալ յերկրորդդրանն, եւ փոխեալ ի նոցանէ զօժիտսն ի բազուկսիւրեանց, տարան զկաթողիկոսն միայն ի ներքսագոյնխորանն, ուր նստէր արքայորդին։ Եւ ի յանդիմանլինելն երկիր եպագ կաթողիկոսն ի վերայ երեսացիւրոց. եւ մատոյց նմա զպատարագսն. նոյնպէս եւմեծամեծացն ամենեցուն։ Եւ ընկալեալ ի ձեռաց նորաեւ յոյժ բերկրեալ ի տեսանելն զնա, հանդերձբազմութեամբն երթալ առ նա նստել, հրամայեաց նմամերձ առ ինքն ի խորանի անդ։ Եւ հայեցեալ ընդ երեսսկաթողիկոսին իբրեւ ժամ մի, ասէ. «Հայր իմ ես դու, եւտեսիլ քո իբրեւ զտեսիլ Աստուծոյ. եւ զի՞ յամեցերգալ առ իս. զի ոչ լինէր այդ շտապ տագնապի ի զօրացիմոց աշխարհիդ քում։ Եւ արդ ի գալդ քո ելցենհրամանք յերեսաց իմոց առ ամենայն զօրս զօրութեանիմոյ, զի դարձցին անդրէն ի բանակս իւրեանց եւ ոչ եւսելցեն ասպատակ սփռել ընդ սահմանս երկրի քոյ. եւբերանոյ քո հնազանդ լիցի ամենայն զօրութիւն իմ. եւուխտ եդից քեզ երդմամբ յարեւն հօր իմոյ Ջեբուխաքանայ, զի զոր ինչ խնդրեսցես յինէն, անվրէպկատարեցից։ Եւ դու պատուէր տաջիր ամենայնիշխանութեան քում, զի դարձցին յիւրաքանչիւր տունսեւ ի վաստակս իւրեանց եւ ի գործս ձեռաց։ Եւասպատակեցից ես ընդ աշխարհս, որ շուրջ զքեւ եւբերեալ հանգուցից զաւարն եւ զկապուտն ի սահմանս քո. եւ փոխանակ միոյ բեկմանն կրկին հատուցից քեզզլիութիւն մարդոյ եւ անասնոյ, զի ստացաւ հայր իմզաշխարհս զայսոսիկ զերեսին՝ Աղուանից, Լփնաց եւՉորայ իւր սեպհական ժառանգութիւն յաւիտենականե։Յարեաւ կաթողիկոսն եւ երկրպագեաց նմա եւասէ. «Ծառայք քո եւ հօր քոյ եմք ես եւ ամենայնբնակիչք երկրիս. խնայեա՛ այսուհետեւ յանձինսծառայից քոց եւ դարձո՛ զսուր քո ի մէնջ, զի քեզծառայեսցուք եւ հօր քում, զոր օրինակ ծառայեցաքՍասանականինե։ Եւ զայս ասացեալ՝ զօրութեամբՍրբոյն խաչին շիջաւ ցասումն բարկութեանգազանաբարոյ ազգին՝ ամենայն նախարարացն եւամենայն զօրացն առաջի կաթողիկոսին։ Եւ եղենզգօնացեալք իբրեւ զոչխարս եւ իբրեւ զարս երկիւղածսյԱստուծոյ առ սիրելի եղբարս եւ առ համաշունչքաղաքակիցս եւ դրացիս։ Եւ կարդային զանունկաթողիկոսին ըստ անուանն արքայորդւոյն իւրեանց ԱստուածՇաթ եւ Աստուած կաթողիկոս եւ զանուանսերթելոցն ընդ նմա՝ սիրելի եղբայր ։

Ապա հրամայեցաւ նոցա նստել՝ յուտել ընդինքեանս. եւ իջուցին զնոսա ի վերայ ծնգաց ըստօրինին իւրեանց՝ եդեալ առաջի զամանս լցեալ ի մսոյնպղծոյ. եւ ոչ կամեցան ճաշակել, զի էին աւուրք պահոցքառասներորդացն։ Եւ թոյլ տուեալ ըստ կամացծառայիցն Աստուծոյ՝ բարձին զմիսն եւ բերին եդինհացս սակաւս անօսրունս խարշեալս ի տապակի։ Եւգոհացեալ զԱստուծոյ՝ օրհնեցին եւ բերին կերան եւհաճեցին զմիտս նոցա։ Եւ յարուցեալ յընթրեաց անտի՝հրամայեաց յուղարկել զկաթողիկոսն հանդերձիւրայնովքն մեծաւ պատուով, զի երթիցէ ի քաղաքն եւհեշտութեամբ ագցի ի տան իւրում։ Ապա յայնմ օրէ հետէէր ընդ նոսա ի բանակս նոցա՝ ի չուել նոցա եւ ինստել։ Եւ իբրեւ հաստատեցան սիրտք նոցա ի նա, ապա եւնա սկսաւ համարձակապէս առնել զխնդիր իւր եւ ասէառաջի արքայորդւոյն. «Որովհետեւ ծառայք քո եմք, խօսեցայց զօգուտն առաջի քո, տէր իմ։ Զի մի՛խոպանացեալ անապատասցի երկիրս, առաքեսցես ի քէնգործակալս արս հաւատարիմս յամենայն տեղիս, ի շէնսեւ յագարակս, ի բերդս եւ յաւանս, զի դարձցին բնակիչքերկրիս եւ գործեսցեն առանց երկիւղի եւ պահեսցիննոքօք յամենայն բռնութենէ զօրաց քոց։Եւ եթէմիամտութեամբ ստացայք դու եւ հայր քո զերկիրս իծառայութիւն, խոնարհեա՛ց դու մեծամեծօքդ յաղաչանսիմ եւ հրամայեա՛ արձակել զամենայն անձինս գերեալսի զօրաց քոց՝ զարս եւ զկանայս, զաղջկունս եւզմանկունս, զոր ունին արգելեալ ի խորանս իւրեանց, զի մի՛ քեցեսցին բաժանեսցին հարք յորդւոց իւրեանց, եւ մարք ի դստերաց, եւ սարտուցեալ ելանիցեն ըստերկիրս, որպէս եղինք գորովեալք յորսորդաց յորթուցիւրեանցե։

Այսպէս մեղմ եւ ողոք բանիւք ըստ հոգեւորիմաստութեան իւրոյ, դարձոց զսիրտս նոցա ի խնդիրսիւր։ Եւ ել հրամանս այս յերեսաց արքայորդւոյն եւամենայն զօրաց իւրոց, զի արձակեսցին ամենայնգերեալքն եւ մի՛ ոք իշխեսցէ արգելուլ կամթաքուցանել, ապա եթէ ոչ՝ պատիժս մեծամեծս կրեսցեն։Եւ առաքեաց ի վերայ այսոցիկ արս յայտնիս, իմօտակայից իւրոց, զորս թնդիւնս անուանէին ընդարամբք սպասաւորօք կաթողիկոսին։ Եւ ելեալ ի բանակսնոցա՝ քննէին եւ յուզէին ի խորանս եւ ի վրանս նոցա. եւ զթաքուցեալսն ի ներքոյ կարասւոյ կամ գրաստուպատանաց զմատաղ մանկունսն նոցա քարշէին, ածէինարտաքս, եւ ոչ ոք իշխէր հարկանել ընդդէմ նոցա։ Եւժողովեալ երամ երամ՝ ածէին ի դուռն կաթողիկոսին։Իսկ նա, իբրեւ հաւ ի վերայ ձագուց գթացեալ, զգեցուցանէր զմերկսն եւ կերակրէր զկարօտեալսն, եւառաքէր յիւրաքանչիւր տունս։ Եւ շնորհք Աստուծոյէին ընդ նմա. եւ յաջողէր յամենայն ճանապարհս եւ իխորհուրդս իւր։ Եւ մեծացաւ անուն նորա ի մէջբազմութեան թշնամեացն մինչեւ յօրն, յորում այցարար Աստուած ի ձեռաց նոցա ժողովրդեան իւրում իփրկութիւն։