Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ Ը
Ձեռնարկ, զոր խնդրեաց Եղիա՝ Հայոց կաթողիկոս ի ժողովոյն Աղուանից վասն միաբանութեան եւ ուխտի հաստատութեան Հայոց եւ Աղուանից

Քանզի բազում եւ ազգի ազգի չարութեամբ, որպէս սովորն է յամենայն ժամ բարիատեաց թշնամինմեր եւ հասարակաց փրկութեան հակառակորդն՝ սատանայ, որսալ զպարզամիտս ի մարդկանէ եւ ընդդէմ մրցելմանկանց եկեղեցւոյ ըստ իւրում բնածին բարուցն, հնարել եւ յընտրեալսն կամեցեալ, ըստ բանին՝ «եթէոսոխն մեր սատանայ իբրեւ զառիւծ գոչէ եւ շրջի, եթէզո՞ կլանիցէե, քանզի նոյն չարութիւն ապստամբին իսկզբանն արտասահմանեաց զնախաստեղծ հայրն մեր զմեզի կենաց փայտէն եւ յանուշակ ի հեշտալի փափկութեանդրախտէն: Եւ սատանայ ի սկզբանէ մեղանչէ՝ մանաւանդ իթոյլ եւ յողդողդ խորհուրդս դիւրամոլար անմիտմարդոց, որոց կուրացեալ են միտք ըստ ժամանակացչարութեամբ գնացելոց, զի մի՛ ծագեսցէ առ նոսա լոյսփառացն Քրիստոսի։

Զի որովք զրկեցաւ բանսարկուն սկզբնատիպչարութեամբն ի մոլար խաբէութենէ կռոցներկրպագութեան, շահել կամեցաւ այժմ զնոյն ի ձեռնանիմաստ մարդոց պառակտողաց զեկեղեցի Աստուծոյնորաձայնութեամբ եւ ձեւով անսրբով՝ զշահս եւզգլուխս։ Սակս որոյ եւ ի միջի մերում երեւեալ այժմչարարմատ դառնութեան աղանդոյն Նեստորի եւՄաքսիմոսի ի ձեռն Ներսեսի ամբարշտեցելոյ, որներողութեամբն Հոգւոյն Սրբոյ կարգեցաւյառաջնորդութիւն տանս Աղուանից, եւխորամանկութեամբն եղեւ հաւատակորոյս եւմոլորեցուցիչ հոգւոց մերոց։ Վասն զի զփրկականաւանդութիւնն առաքելաքարոզ հարցն մերոց՝ որանարատ ձեռօք հաստատեալ էին յեկեղեցիս՝ անարժանձեռօք ի բաց կործանեաց. եւ զբարենախանձեպիսկոպոսունս ուղղափառութեան հաւատոյն եւզաւանդապահս քայքայեաց. զոմանս բամբասանօքհալածեաց յօտար երկիր, զոմանս տրտմութեամբ լցեալվտանգեաց. զպատուական աթոռսն քակտեաց. եւ զբանակսճգնաւորական կրօնաւորացն այլայլեալ շփոթեաց. յորմէ ցրուեալ եղեն Քրիստոսի Սուրբ մարմնոյպատուական անդամք. եւ որդիք Սիոնի բովանդակմոլորեցան խաբէութեամբ. եւ տաճար սրբութեան մերոյեղեւ յապականութիւն՝ ըստ ողբերգութեան Երեմիայի. «Բարձան փառք սրբութեան մերոյ, եւ ի չորեքեզերեանտիեզերս պարծանք պարծանաց մերոց շիջեալկործանեցաւե։

Այլ սակայն յայսմ վայրի օրհնութիւն եւգոհութիւն եղիցի Փրկչին մերոյ Աստուծոյ, որ ոչ ետթոյլ թշնամւոյն մարդկան յառաջել ի սպառ։ Եւգթացեալ ի տկարութիւնս մեր եւ ողորմեալ ժողովրդեանիւրում առաքեաց առ մեզ զպատուական հայր զԵղիաշնորհիւն Աստուծոյ Հայոց կաթողիկոս, զայր Սուրբ եւձշմարիտ՝ զուգաթոռ Սրբոյն Գրիգորի, ձերովքեպիսկոպոսօք եւ վարդապետօք՝ Սիմէոն Խոռխոռունեացեպիսկոպոս, Սարգիս Ամատունեաց եպիսկոպոս, ՍարգիսՌոստակայ եպիսկոպոս, Յովհաննէս վարդապէտ եւ այլբազում աշակերտօք ձերովք եկիք հասիք ի մայրաքաղաքսմեր՝ Պարտաւ, եւ ձերով քաղցրուսոյցվարդապետութեամբ բարձէք զչարն ի միջոյ մերմէ. եւյիշելով զառաջնոց հարցն մերոց զաւանդութիւնս՝վերանորոգեցէք զաթոռ հայրապետութեանս մերոյ իձեռն սրբասնեալ առն, որոյ մեք եմք վկայքճշմարտութեանն։ Վասն որոյ մեք ամենքեան՝ Սիմէոն՝Աղուանից կաթողիկոս, Յովհաննէս՝ Կապաղակայեպիսկոպոս, Սիմէոն՝ Հոշոյ եպիսկոպոս, Սահակ՝Ամարասայ եպիսկոպոս, Սահակ Մեծ Կուենից, եպիսկոպոս, սրբասէր Քշիկ՝ Ներսմերհի վանացտանուտէր բոլոր ուխտիւ իւրով, որք անխառնյաղանդոյն պահեցան, Գտայ վանաց տանուտէր, Կատարոյվանաց տանուտէր, Յովսեփայ վանաց տանուտէր, Դաւիթ՝Կաղանկատուաց վանական, Պետրոս՝ Տկռակերտոյվանական, Պօղոս՝ Աղածոբայ վանական։ Այլեւքրիստոսասէր ամենագով ազատք՝ աստուածապահ Շերոյպատրիկ ÿեւ Աղուանից իշխան, իշխան Ջուանքո պատրիկ՝Աղուանից սպարապետ, Վարդան պատրիկ եւ նորին եղբայրտէր Գագիկ, Բաբ ի Հրահատեան, Վախտանգ իՎարազմանեան, Պատրիկ ի Քարոյեան յազգէ թագաւորաց, Վահան ի Վարագ Յոհանեան, Թէոդորոս յԱնաստասեան, Ռոստոմ ի Վարազ Աքոյեան, Զարմիհր ի ՎարազՔուրդաքեան յազգէ թագաւորաց, Մահմատ ի Շերոյեան եւայլ ամենայն ազատք աշխարհիս օրհնեցաք եւ ընկալաքմիաբանութեամբ հոգեւորաց եւ մարմնաւորացզառաքելական հաւատն մեր, որ նախ ի Սրբոյն Եղիշայէհիմնադրեալ եւ ապա ի Սրբոյն Գրիգորիսէ հաստատեալ, որ ցայժմ ոչ էր ստերիւրեալ։ Եւ ի հասանելփորձանացս՝ հասոյց Աստուած զօգնութիւն իւր ի ձեռնփոխանորդիդ Սրբոյն Գրիգորի, որոյ ուղղափառութեանդեղաք աշակերտք եւ եղիցուք տեառնդ Եղիայի Հայոցկաթողիկոսի, որ եղեր վրէժխնդիր թշնամւոյնարդարութեան։ Եւ արդ մեք ամենեքեան նզովեմքզամենայն հերձուածողսն՝ զառաջինս, եւ զմիջինս, եւզվերջինս, զՆոմինոս եւ զնորին վարդապետն զԱրիոս, զՎաղենտինոս, զԱպողինար, զՄանի, զՄարկիոն, զԵւտիքէս եւ զՆեստոր, զԴիոդորոս, զԹէոդորիտոն, զժողովն Քաղկեդոնի եւ զտոմարն Լեւոնի, զՄաքսիմոսեւ զաշակերտս նորա, ընդ որս եւ զեղկելին մերզՆերսէս նզովեցաք, որ հաւանեալ եղեւ երկաբնակաղանդոյն եւ որք հաւանին։ Եւ զնոյն կանոնս առաջիԱստուծոյ եւ ձեր սրբութեանդ պայմանեցաք, զիյայսմհետէ մի ոք իշխեսցէ ի մէնջ արտաքս ելանելյաւանդութենէ հարցն մերոց եւ ձերոց։ Եւ եթէյանդուգն ոք գտցի, որ վերստին զնորաձեւութիւնբերցէ ի մեջ՝ այնպիսիքն նզովեալ եղիցին ի Սրբոյերրորդութենէն եւ ի մերմէ միաբանութենէս, եւ իշնորհաց հոգւոյն անմասն եղիցին եւ խոստացեալարքայութեանն մի հասցեն։ Եւ եթէ յեպիսկոպոսաց ոքիցէ, լուծեալ լիցի ի պատուոյն եւ ի բարձրութենէաթոռոյն անկցի. եւ եթէ ի քահանայից իցէ, զնոյնսկրեսցէ եւ եթէ ի կրօնաւորաց ոք իցէ, նզովեալհալածեսցի, եւ եթէ յազատաց ոք իցէ, արգելեալյեկեղեցւոյ, յընկերս մի՛ խառնեսցի մինչեւ ի կարգուղղութեան եկեսցէ։

Նոյնպէս եւ վասն ձեռնադրութեանկաթողիկոսացս Աղուանից այսպէս կանոնեցաք. քանզի իսուզ ինչ ժամանակ կաթողիկոսքս մեր զկարգնյեպիսկոպոսացս մերոց առին, իսկ այժմ զի անփորձ եւանընտրող գործով եղեւ եւ հերձուածեցաւ աշխարհս, վասն այդորիկ պայմանեցաք առաջի Աստուծոյ եւ ձերոյհայրութեանդ, եթէ ձեռնադրութիւն հայրապետութեանսԱղուանից ի Սուրբ Գրիգորի աթոռոյն լիցի՝միաբանութեամբ աշխարհիս՝ որպէս եւ էրն ի ՍրբոյնԳրիգորայ անտի, զի անդ ընկալաք զլուսաւորութիւն. եւ ճշմարտութեամբ գիտեմք, թէ զոր դուք ընտրէք, հաճոյ Աստուծոյ է եւ մեզ։ Եւ յայսմ պայմանէ մի՛լիցի իշխանութիւն ումեք արտաքոյ ելանել եւայլաձեւս ինչ առնել. ապա եթէ ոչ՝ անվաւէր եւ ունայնլիցի եւ մի՛ համարեսցի ձեռնադրութիւնն այնընդունելի։ Արդ՝ որք երկիւղիւն Աստուծոյ մերոյսահմանադրութեանս կատարիչք լինին, ի Սրբոյերրորդութենէ օրհնեալք լիցին եւ յամենայն ծառայիցԱստուծոյ ուղղափառաց. իսկ եթէ ոք ընդդիմացեալթիւրեսցի ի ճշմարտութենէ աստի, ինքն տացէ Աստուծոյպատասխանի՝ ոյք եւ իցեն։

«Գրեցաւ գիրս այս միաբանութեամբ եւԱստուծոյ միջնորդութեամբ վասն հաստատութեանհաւատոյ անշարժ լինելոյ ի մէջ երկոցունցս։ ՁԵերորդ ամին Տաճկաց եւ ի հայ թուականիս ՃԽԸ յամսեաննհրոտից։ Եւ կնքեցաւ կամօք մերովք եւ մատանեօք, որոց անուանք վերագրեալ ենե։