Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԺԷ
Թագաւորելն Վաղարշակայ եւ ի սմանէ առնուլ Վաչագանայ զիւր թագաւորութիւնն Աղուանից

Եւ յետ բառնալոյ չարին Պերոզի չարաչարմահուամբ յաշխարհէս թագաւորէ Վաղարշակ՝ հօրեղբայրնորա ընդ նորա։ Եւ կատարի առ Վաչագան արքայտէրունական ասացեալ բանն, եթէ որ արասցէն եւուսուսցէն, նա մեծ կոչեսցի յարքայութեաննԱստուծոյ։ Զայս իսկ արար աստուածասէր արքայնՎաչագան. յառաջ զինքն դարձուցեալ ի մեղանչականգործոց եւ ի չար ճանապարհէն եւ գործեալ բազում եւզանազան առաքինութիւնս, եւ զյոլով աշխարհս իդիւական չարագործ պաշտամանէն ի Սուրբ եւ յուղիղաստուածապաշտութեանն դարձուցանէր ի պողոտայն, եւ իբարեքաւութեան աւարտէր զառաքինութիւնն։ Քանզիզիւրոյ աշխարհին նախարարս, որ միանգամ մոգութեամբնաղտեղացուցեալ էին զոգւոցն զխոհականութիւն դիցնգարշելի պաշտմամբք եւ զմարմինս պղծալիցպոռնկութեամբ խենեշացուցեալ, յորդորական խրատուածէր ի խոստովանութիւն Քրիստոսի ճշմարտութեանն եւուսուցանէր Աստուածաշունչ գրոց վկայութեամբ՝ եթէհաւաստեաւ լինելոց եւ յարութիւն մեռելոց՝հրամանաւ Աստուածորդւոյն Յիսուսի եւ անշէջ հրովդառն դատաստան յանանց յաւիտենին յաւիտենիցուրացողաց եւ ոչ խոստովանողաց եւ ամբարիշտչարագործաց, եւ մշտնջենաւոր անճառ փառաց պարգեւքխոստովանելոց զանքննելի երրորդութեանն միԱստուածութիւն եւ ըստ կամաց ՆորունԱստուածութեանն՝ բարեգործութեամբ յօրինելհրամայէր։ Եւ որք յետ շնորհի աւազանին փրկութեանէին զառածեալք ի մոգութիւն. ապաշխարութեամբհաստատէր. եւ որք ի տղայութենէ իսկ երթեալ էին զհետկորստեան ճանապարհին, հրամայէր լուսաւորելաւազանին փրկութեամբ եւ արժանաւորս առնէրճաշակման կենդանացուցիչ մարմնոյ եւ արեան որդւոյնԱստուծոյ: Եւ ինքն յոյժ ցնծացեալ ուրախանայր ոչայնչափ ընդ թագաւորութիւնն, որչափ ընդ բոլորնախարարաց աշխարհին միաբանութեամբ հաւասարելուխտի եկեղեցւոյ Սրբոյ. լուեալ ի կենարարպատուիրանէն, եթէ որ դարձուցանէ ոգի մի իմոլորութեան ճանապարհէն եւ ուսուցանէ առաքինասէրվարս, քաւի մեղք նորա, եւ զիւր հոգին փրկէ իմահուանէ եւ քաւեսցէ զբազմութիւն մեղաց իւրոց։

Եւ օր քան զօր յորդորելով յԱստուածասէրպաշտամունս՝ անձանձրոյթ զյիշատակս Սրբոցնկատարէր։ Հրաման տայր այնուհետեւ Արցախայ ամուրաշխարհին յիւրում ծառայութեան, ի բաց լքանելթողուլ զդիցապաշտութեանն զկարգս՝ զաղտեղի դիցնզոհամատոյց պաշտամունս։ Յոյժ բարեմիտ, եւ՛բարերար, եւ՛ աշխարհաշէն, եւ՛ խաղաղասէր գոլով՝հրաման տայր ամենայն կողմանց իւրոյթագաւորութեանն, զորոց չարին Պերոզի հանեալ էր, զթագաւորութիւնն եւ զիշխանաց զհայրենի եւ զբնիկիշխանութիւնն բարձեալ էր, անդրէն առ իւրաքանչիւրսնդարձուցանէր զտէրութիւնն։

Յայնժամ նախարարքն աշխարհին Աղուանիցառեալ զիւրաքանչիւր իշխանութիւնս՝ միաբանեալառնուն զՎաչագան յիւրեանց հայրենի թագաւորականզարմէն քաջարութեանց, իմաստուն եւ վարժխոհականութեամբ, բարձր եւ վայելուչ հասակաւ, որդիՅազկերտի՝ եղբօր Վաչէի՝ արքային Աղուանից. եւտարեալ թագաւորեցուցանէին ի ձեռն Վաղարշու՝արքային Պարսից: Եւ եկեալ յաշխարհն Աղուանից՝խնդրէր հնարս պատճառանաց, որով մարթասցէ ի բացթողուլ զաստուածուրաց մոգութեանն դէն եւյայտնապէս իսկ բերել ի խոստովանութիւն՝ զՔրիստոսԱստուած ճշմարիտ գոլ։ Եւ դարձեալ նախախնամութեամբմեծին Աստուծոյ ազդեալ ի միտս թագաւորին՝ հրամանտայր Վաղարշակ արքայն պարսից, եթէ զիւրաքանչիւրօրէնս հաստատուն պահեսցեն ըստ իւրաքանչիւրախորժելոյ կամացն. եւ մի՛ զոք վտանգեալ՝դարձուցանել ի մոգութեան կրօնս։ Եւ լուալ զայսբարեպաշտ եւ աստուածասէր արքային Վաչագանայ՝բազում խնդալից բերկրանօք դիմեալ յեկեղեցիԱստուծոյ, բազում աղօթիւք եւ արտասուօք խոստովանէրզմշտնջենաւոր եւ զանճառ Սուրբ երրորդութիւնն. եւմաղթէր բազում աղաչանօք զեպիկոպոսսն եւ զերիցունսեւ զանապատականս եւ զամենայն ուխտ եկեղեցւոյ՝ցաւակից եւ աղօթակից լինել իւր առ ի հաշտեցուցանելզամենողորմ Աստուած։ Եւ ինքն ի պահս եւ յաղօթս եւյողորմութիւնս աղքատաց առատապէս կանխէր՝ հայեցեալյերանելին Պետրոս, եթէ յետ ուրացութեանն կարացգլուխ առաքելոցն լինել, եւ միանգամայն փակակալ եւիշխան երկնից արքայութեանն։ Եւ դարձեալ՝ այլ ոմնյաշակերտացն տեառն թերահաւատեալ եւ յետոյ Տէր եւԱստուած խոստովանեալ՝ կալաւ զկարգ առաքելութեանն. եւ այլ եւս բազումք եւ յոլովք մեղուցեալք ի ծայրս, առաքինութեան ընթացան եւ եղեն ժառանգաւորքմշտնջենաւոր եւ վայելչական արքայութեանն։

Ընդ որս եւ բարեպաշտ թագաւորն՝ Վաչագանհայեցեալ՝ սրբեալ մաքրեաց զինքն յստակ հաւատոցնառաքինութեամբ ճշմարիտ դարձին առ ճշմարիտաստուածութիւնն։ Եւ այլոց եւս բազմաց եւ բազումաշխարհաց բժիշկ լինել դարձի առ բոլորեցունցնԱստուած Յիսուս Քրիստոս եւ ազատեալ ի դառնծառայութենէ սատանայի. զի բժիշկ այն իսկ է հմուտ եւառաւել տեղեակ բժշկութեան արուեստին, որ յիւրմարմինն առաել է դժնդակութիւն սրոյ խոցման եւզառողջութիւն ի ձեռն հնարից եւ բազում պաճարանացբժշկական դեղոց ընկալեալ, նովին դեղովք եւ զայլվիրաւորեալսն կարող է վաղվաղակի ածելյառողջութիւն։ Սոյնպէս եւ մեղուցեալ ոք, որ դառնայառ Աստուած յամենայն սրտէ, եւ բժշկական դեղապաշխարութեան ընդունի յառողջութիւն հոգւոյն, եւնովին կենսաբեր դեղով՝ խոստովանութեամբ եւապաշխարութեամբ կարէ եւ այլոց եւս առողջացուցիչ եւնորոգիչ գոլ հոգւոց եւ անմահացուցիչ մարմնոց եւդառնալ ամենեւիմբ ի Սուրբ եւ յամենապարկեշտքրիստոնէութեանն պաշտօն։

Պատուհաս մեծ եւ տուգան ի վերայ ածէր եւկարգէր, որ ոք բագին արասցէ եւ դիւթ հարցցէ, եւ կամեթէ զինչ եւ իցէ, որ դից աղտեղԵաց պաշտօն տարցի եւզկարգս քրիստոնէութեան ամբողջ եւ հաստատուն ոչպահեսցէ։ Եւ զկախարդս եւ զդիւթս եւ զքուրմս յետմիանգամ եւ երկիցս խրատելոյ եւ դարձեալ ի նմինչարութեան գտանիցի ի գործ, յայնժամ չարաչարտանջանօք եւ գանիւք, կապանօք ի դուռն արքունիհասուցեալ՝ մեծագոյն պատուհաս կրեսցեն։ Եւզբազում կախարդս այնուհետեւ, եւ՛ զդիւթս, եւ՛զքուրմս՝ զոմանս խեղելով, եւ՛ զոմանս շկօթակառնելով եւ՛ զոմանս ի ստրկութիւն արկանելով, եւզյոլովս խրատելով՝տուեալ զքրիստոնէական կնիքն՝առնէր ուսեալս աստուծագիտութեան ճանապարհին։ Եւկարգէր տեղեաց տեղեաց եպիսկոպոսունս, եւ՛երիցունս, եւ՛ հայեցողս. եւ ի Կամբէճս եւ յԱղուանսզնոյն հրաման սաստից կարգեալ հաստատէր եւ այսպէսեպիսկոպոսս եւ երիցունս եւ սարկաւագունս. բոլորիսկ ուխտ եկեղեցւոյ մեծարեալք եւ յարգեալք էինյամս թագաւորութեանն բարեպաշտ արքային Վաչագանայ։