Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԽԹ
Պատասխանի թղթոյն Մխիթարայ՝ Ամարասայ եպիսկոպոսի ի Հայոց, զոր հայհոյականս էր վերաբերեալ ի գրեանսն

Պատուական գտելոցդ եւ վեհ հռչակելոցդ, որք զտկարութիւն բերեալ յոժարութեամբյառակութեանն եւ զանտեղիս բացասողք. նաեւ նմանողքթուեցեալք – ի դեպ է ինձ ասել – կամօք հաւասարընդ հարց ջանի աթենականաց. նորագոյն ի լսողս եւպատմիչս յարդեան ժամանակիս ի մէջ հիւսիսականկողմանցս տօղավարողք զբոլոր լսողս տարբերմամբ իմանաւանդն սակս ջամբոցեալ զխորհրդոյդզսեւեռութւին, տէր Մխիթար՝ Ամարասայ եպիսկոպոս, Սիմէոն՝ Մեծիրանց եպիսկոպոս եւ թէ այլեպիսկոպոսունք նոցին համախոհակք Սրբոյ եկեղեցւոյ, եւ ազատ մարդիկ եւ այլք ի ժողովրդականաց Աղուանից։

ՅԱբրահամայ՝ Հայոց կաթողիկոսէ, իԹէոդորոսէ՝ Մարդպետական եպիսկոպոսէ, իՍտեփաննոսէ՝ Բագրեւանդայ եպիսկոպոսէ, ի Դաւթայ՝Սիւնեաց եպիսկոպոսէ, ի Մովսիսէ՝ Խոռխոռունեացեպիսկոպոսէ, ի Քրիստափորէ՝ Ապահունեաց եպիսկոպոսէեւ յայլ եպիսկոպոսաց եւ յուխտէ եկեղեցաց եւ յազատմարդկանէ. ըղձամբ աղօթալիր եւ ուժգին խնդրուածովքսրտի զտէրունեան հոգեխառն ողջոյն համարձակապէսմեզ առ ձեզ ասել։ Քանզի գրելով ձեր առ մեզ՝պատմեցէք զձեր որպէսպաշտութիւնն եւ զկամս եւ թէանհակառակք արդեօք զստեղծեալ հակառակութիւնս, զորընկալաք ի նախարարէ միոյ Սիւնեցւոյ Գրիգոր անուն։Քանզի եւ զարբանեկէն ձերոյ ասացի ի կերտողէնհրաժարեալ, բայց մեզ բարեպաշտութիւն խնդրելգուշակեցաւ եւ կամաց շարժութիւն ի կատարեալխոստովանութիւն երանելի նախահարցն։ Թէպէտ եւզլուրս ի նմանէ զանազանեալս տեղեկացաք, այլ ըստնախնեացն ձեր հարազատ եղբայրութեան գութբռնաձգեալ էած զմեզ յայս. զի զգրեալսն ձեր համառօտխոստովանութիւն հաւատոյ կամեցաք յիշատակել եւ առնմին զհոգւոյն Սրբոյ վարդապետութիւնն դնել մերձ՝ըստ մասին ի ճշմարտութենէն հեռանալ եւ կամմիաբանել յետ ծանօթանալոյն բազմաց։ Տու՛ր ինձ զքոմիտսդ, ոչ զէանալն, զուղիղն եւ մի՛ դասիլ իհակառակող կամս, զի եկեղեցւոյ Աստուծոյ այս ոչ էսովորութիւն։ Քանզի ի ձէնջ գիրն ծանոյց մեզ յետգուզնաքեայ զմէնջ գոհութեանն ամբաստանութեան ճառզմարդոյ, որ տկարագունի էր նշանակեալ եւ զմեր նմահաւատալն իբր անիմաստ, անտեղի. զիմն համբաւեալ, թէոչ թերի, այլ լի նման ձեզ եմք ի հաւատս, զի առաքեալքնեւ վարդապետքն հասարակ եւ միապէս աւետարանեցն, եւապա յետ սակաւ ինչ բանից զՍրբոյ Երրորդութեաննզյառաջ քան զյաւիտեանս զէութիւնն էրաստուածաբանեալ տարաբերմամբ։ Եւ յետ յոլովիցզմարմնաւորութիւնն բանին մեզ պատմեցէք զանազանեալմտօք, զոր վարդապետութեան միտս եկեղեցի Քրիստոսիչէ առեալ յառաքելոցն, եւ ոչ զբանս գրոց ի նոյնսբռնաձգեալ այլ գայլոցն յափշտակեալ ի նմանէ արս, որխօսին թիւրս՝ ձգել զկնի իւրեանց զաշակերտեալսն. իսկ զայլ խօսսն, որք ոչ ըստ սոսայն միաբանին, իբրեւզպարզամիտս խաբելոյ կեղծաւորութեան դուռն առ մեզհաւատացեալ փակի. եւ զի այսպէս է, ո¯վ պատուականքդ, մի՛տ դիք խոստովանութեան ձերում, թէ ուր ձգէ եւորպէս մեկուսացուցանէ ի Հոգւոյն Սրբոյվարդապետութենէ։

Արդ՝ բան առ բան բազմաւորական եւ հատուպատասխանեօք զլոյսն առ խաւար ծաներու՛ք խորագոյնսքննելով. եւ դու՝ բարեաց ցանկացողդ, վերացո՛ ընդ իսսրագոյն զհայեցուածս ի սահմանս ՍրբոյԵրրորդութեանն, զոր Պօղոս վարդապետէ առՀռոմայեցիսն. «Աղաչեմ զձեզ, ասէ, ի ձեռն ՏեառնՅիսուսի Քրիստոսի եւ սիրով հոգւոյն պատերազմակիցլինել ինձ յաղօթս առ Աստուած։ Եթէ Աստուած է տէրՅիսուս Քրիստոս եւ Սուրբ Հոգինե։ Այսպէս ուսուցեալզանուն Սուրբ Երրորդութեանն եւ գրէ իսկ, թէ ամենայնառաքելական Կտակարանքն լի են այսու բարբառով, յորանուն մեք հրաման առաք մկրտել եւ փառս վայելել միովերկրպագութեամբ։

Արդ ընդէ՞ր տամք տեղի Րոբովամու պատառելզեկեղեցի Աստուծոյ, զորս որդին Աստուծոյ ժողովեացի մի գաւիթ. մի՛ ի մէնջ երեւեսցին Նադաբ եւ Աբիուդզօտար հուր մատուցանել անհաւատապէս, զի մի՛հրատոչոր լիցուք. զմեզ վերստին զերկնողն զՔրիստոսմի՛ անարգեսցուք՝ այլաձեւելով զհաւատ, զի մի՛զՆոյանն առ Քանան անէծս յորոշողէն զօդիսն իյայծեաց մեք առցուք, քանզի ընդ մեզ է ձայնս, եւ քեզ, Մխիթա՛ր, որ կացեալ ես գլուխ Ամարասայ եկեղեցւոյվեւ համբաւես, եթէ Գրիգոր եդեալ է հիմն, զնոյն հաւատնունող եւ զաւակ բարեխօս առ Քրիստոս Աստուած վասնմեզ ժառանգակից նմա լինել. մի՛ լիցի լսել, գուցէ եթէդուք զաւակ Քանանու էք ծառայելոյն մեղաց եւ ո՛չՅուդայի խոստովանողի, եւ հրամայեսցի կտրել ընդ մէջեւ կեղծաւորացն մասն։ Եթէ որդիք այնց հարցն եմք, որոչ անզանազան առաքելոցն են հաւատ, զնոցինուսուցեալս պինդ կալցուք եւ մի՛ ջուր ընդ բուռխառնելով՝ զնմանութիւն անխարդախ կաթին արասցուք. զի որոյ անուամբ մեք պարծիմք նա իսկ չարախօս լինիզմէնջ առ երկնաւոր Հայրն, այլ եւ ո՛չ յոլովութեամբոխից հրապուրեսցուք. բայց ըստ առակողին խրատու մի՛միտել ընդ բազումս ի չարիս։ Ընդ ութ հոգիսնտապանափակ ջանասցուք լինել ի բազմամբոխ ձգողացն եւի ջրահեղձոյցն պատուհասէն, ընդ Ղովտայ զերծանել իհրակէզ անձրեւաց, ընդ երկուսն ի պարգեւականնմտանել երկիր ի ԶՌ–սն տապաստելոց. Քանզի եւ այժմցանգ բարի հովիւն զլերինս հնչեցուցանելով՝ ասէ. «Մի՛ երկնչիր, հօտ փոքրիկ, զի հաճեցաւ հայր ձեր տալձեզ զարքայութիւնե. եւ զյամառեալսն յայսցանէյորդորեսցուք ի նոյնս։ Բայց մեք որպէս ընկալաքներկրպագութեամբ պատուել զՍուրբ Երրորդութիւնն՝առանց թերահաւատելոյ ունիմք եւ կալցուք մինչեւյաւիտեան՝ խորշելով յամենայն եղբօրէ, որ յայսստահակիցէ։