ԳԼՈՒԽ
ԻԱ
Երթն
Մամունայ
իշխանին
Տաճկաց
ի
Հոռոմս
եւ
ի
նմին
սատակումն
եւ
ընդ
նմին
զրուցատրութիւնք
պէսպէս
կարճառօտ
բանիւք
Երկերիւր
եւ
ութսուն
էր
թուականն
Հայոց,
յորժամ
կամեցաւ
Մամուն
տաճիկ
շահատակել
ի
Հոռոմս։Եւ
կազմեալ
նաւս
հարիւր՝
արկանէ
ի
նաւս
արսզօրաւորս
թուով
ՃՌ
եւ
վտարեալ
զնոսա
ի
ծով՝
կամէրպաշարել
զմեծ
քաղաքն
Կոստանդնուպօլիս։
Յայնժամլինի
ազդումն
հռոմայեցւոցն.
եւ
իսկոյն
աճապարեալընդ
այլ
կողմն
ծովուն
արտաքս՝
պատեալ
պաշարենզթշնամիսն
խաչին
Քրիստոսի,
եւ
առաթուր
հարեալ
իսպառ
սատակեն
զնոսա.
եւ
զնոյն
ինքն
զՄամունկենազրաւեալ
բառնան
ի
միջոյ.
եւ
ընդ
նոյնյաղթութեան
դիմեալ
ի
ծով,
զոր
ի
նաւսն,
զբազմութիւնսրոյ
եւ
ջրոյ
առնէին
կերակուր,
մինչեւ
չմնալ
ինոցանէ
եւ
ոչ
մի։
Այս
եղեւ
մեծ
զօրութեամբ
կենեղուտխաչին
Քրիստոսի
հարուածք
մեծամեծք
Տաճկաց։
Իսկ
յետ
երից
ամաց
Բադսղի
ոմն
ամիրայեկեալ
հրամանաւ
իշխանին
Տաճկաց,
որ
Ամիր
Մոմնիկոչի.
եւ
հասեալ
նորա
ի
Նախճաւան
քաղաք՝
անդ
ըմբռնիմանուկ
մի
Յոհան
անուն
ի
ձեռս
նորա,
եւ
սակսհաւատոցն,
որ
ի
Քրիստոս,
չարաչար
տանջեալ
նահատակիի
Սուրբ
քառասունսն՝
մերձ
օր
Սրբոյ
պասեքին։
Որոյնշխարքն
լուսաճաճանչ
փայլմամբ
զթշնամիսնհիացուցանէր.
զոր
տեսեալ
նոցա,
անհետեցին
ի
գիշերի,
եւ
ոչ
ոք
գիտաց
զնա
ի
քրիստոնէիցն։
Պսակողին
իւրումմիայն
մնայ
յայտնութեան։
Իսկ
ի
միւսում
ամինզաւուրս
քառասուն
եղելոյ
սաստիկ
անձրեւաց՝
լցաւծայրալիր
հոսմամբ
գետնակուր
մինչեւ
հնգետասանհրասախ
արտաքս
ծովանալ
ընդ
եդեալն
իւր
սահման
եւանտուստ
յաշխարհական
ծովէն
Կասպից
ելանէվիշապաձուկն
մի
անարի
նման
լերին,
եւ
զորսորդացձկունս
յորովայն
իւր
ամայէր,
եւ
սնավաստակ
մնալորսորդացն
լինէր։
Աստ
իմն
հնարեալ
նաւորդացն՝գումարեալք
ի
մի
վայր՝
յօշեն
զնա
ի
տտնոյն
կողմանէսրով
մինչեւ
սատակիլ
նմա
եւ
Կուրայ
տանել
զնա,
ուստի
եկն։
Եւ
ապա
դիւրաւ
լինէր
որսորդացն
գիւտձկանց,
զի
իբրեւ
ի
կապարանէ
արձակեալ
գային։
Ի
նոյն
ամի
տէր
Դաւիթ
Հայոց
կաթողիկոսվախճանեցաւ,
եւ
անէծ
զյափշտակողսն
ի
ՍրբոյնԳրիգորի
հողոյն,
որք
էին
այսոքիկ.
Աբդլ
Մելք՝Ջահաբայ
որդի
սրով
սատակիւր.
եւ
Աբդլ
Ասուր՝
Հարճոյորդի,
եւ
Աբու
Ջափր
Արածացի.
ածան
ի
Պարտաւ
եւկենդանւոյն
տիկ
հանին
զերկոսեանն։
Եւ
գիտութիւնիմն
զայս
ուսաք
զամիր
մոմնւոյ
դարապասին,
թէյաջակողմն
դրանն
նստի
շուրտայաց
աւագն,
որ
մեծ
էքան
զայլսն
դահճապետաց
աւագ,
եւ
ձախոյ
կողմաննդատաւորն
եւ
գանձու
ամիրայն,
որք
առնէին
իրաւունսեւ
զտիեզերաց
հարկաց
վճարմունս։
Եւ
յինն
ժամաւուրն
մտանեն
առաջի
եւ
զվաղորդայն
աւուրն
հրամանառնուն
եւ
մարդկան
զօգտակարն
մատակարարեն։
Իսկ
յերկու
հարիւր
ութսուն
եւ
վեցթուոյն
Հայոց՝
երկոտասան
հազար
հեծելոցյանկարծահաս
լեալ
ի
Բաղդատայ՝
արշաւէին
յերկիրսԱղուանից։
Անդ
ակն
ի
վերայ
հարեալ
Սահլի
Սմբատեան,
որ
յարքայից
Զարմիրհական
տոհմէն
էր,
գորածկից
իւրկալեալ
զմեծ
նահապետն
Գէորգիոս,
դիմէ
ի
վերայ
որպէսարծուի
խոյացեալ
ի
տկար
թռչունս՝
այսր
անդրցրուեալ
տապաստ
դաշտացն
արկեալ
վանէր։
Եւ
ի
նոյնամին
նոյն
տէրն
Սահլի
Սմբատեան
ձերբակալ
արարեալզապստամբն
Բաբան՝
զմարդախողխող,
աշխարհաւեր,
արիւնարբու
գազանն
եւ
ետ
ի
ձեռս
ամիր
մոմնւոյ։
Եւընդ
վաստակոցն
առնու
յարքունեացն
վարձս
բարիս։
Զիառնու
իշխանութիւն
ի
վերայ
Հայոց,
Վրաց
եւԱղուաինց՝
տիրել
իշխանութեամբ
ամենեցունարքայաբար։
Այլ
երկու
հարիւր
ութսուն
եւ
եօթնթուականին
Հայոց
Աբրահամ
ամիր
մոմնի
գնաց
զօրումեծաւ
յաշխարհն
Հոռոմոց
եւ
էառ
զմեծ
քաղաքնյԵմովրիայ
սրով
եւ
գերութեամբ։
Եւ
անտի
դարձաւ
իբնակութիւն
իւր։
Սա
է
Աբու
Սահակն.
ի
սոյն
ամիտերանց
տէրն
Յովհաննէս,
որ
Հայոց,
Վրաց
եւ
Աղուանիցեղեւ
տէր,
խնդրեաց
յարքունեացն
կրկին
անգամզԲուլխար,
Խոյտա,
Փատգոս
երիցս
այսոցիկ
աշխարհաց։
Եւ
յայնմ
ամի
ել
մարախ
ի
Խազրաց
կուսէ՝զարմանալի
մեծ
քան
զճնճղուկ
եւ
եկեր
զմասն
ինչԱղուանից
աշխարհիս։
Եւ
յետ
երկուց
ամաց
դժնդակ
եղեալ
կարիձմեռն.
կեղեալ
հասոյց
մահ
անասնոց
եւ
հովուացբազմաց։
Եւ
ընդ
աւուրսն
ընդ
այնոսիկ
եկին
հասինբաղականացիքն
եւ
արարին
վնաս
Սիսան,
Տրւոյ
եւԱմարաս
գաւառաց։
Եւ
ել
Եսայի
անուանեալն
ԱբուՄուսէ
ի
վերայ
նոցա
եւ
կոտորեաց
զնոսա:
Յետ
այսորիկ
անցանելոյ
ի
վերայ
եւսերկուց
ամաց
եկն
Խազր
Փատգոս
այր
շամշոտ
եւ
անողորմեւ
ի
նմին
ամի
սատակեցաւ.
իսկ
նորին
որդին
եկեալ
էառզաշխարհս
սրով
եւ
գերութեամբ
եւ
եկեղեցիս
բազումսհրով
այրեալ
կիզեաց՝
եւ
գնաց
ի
Բաղդատ։
Եւ
անտիդարձեալ
եկն
արքունի
հրամանաւ
եւ
գանձուք
շինեացզԳանձակ
քաղաքն
ՄՂԵ
թուին
յԱրշակաշէն
գաւառի։
Եւյետ
այսորիկ
արշաւանս
առնէր
յաշխարհն
Սիւնեաց
եւգերի
վարեալ
զԲաղացն
սահմանս՝
գայ
իջանէ
յԱղահէջգաւառ՝
յաւան
մի՝
Արքուգետ
կոչեցեալ,
եւ
իսկոյնհրամայէ
այրել
զեկեղեցին,
որ
Սրբոյն
Գրիգորի
էրանուանադրեալ:
Եւ
յայնժամ
զօրութիւն
աստուածայինհասեալ՝
հեծեալ
մի
ի
ձի
ճերմակ
ճեպով
ելանէյեկեղեցւոյն
արտաքս
ակն
յայտնի
ամենեցուն
եւընթացեալ
ի
բանակն՝
շփոթեալ
զայրն
անօրէն
հանդերձզօրօքն
իւրովք
դարձուցանէ
ի
փախուստ
ընդ
սարն,
որկոչի
Եղջիւր
խոյի.
եւ
անդ
հողմ
դժնդակ
մրրկեալշրջապատեաց
զնոսա.
եւ
միայն
ի
ձի
ապաստանքնփախուցեալ
զերծան.
իսկ
պաղանաւորքն
եւ
առապուրք
իլերանց
վերայ
կորեան.
եւ
գերեալքն
մնացինխաղաղութեամբ՝
փառս
Աստուծոյ
տալով։
Եւ
ի
լնուլն
երրորդ
հարիւր
թուոյ
Հայոց՝լցան
սահմանեալ
մեղացն
տուգանք
հաւատացեալիշխանացն
Հայոց
եւ
Աղուանից,
որք
յայսմ
ամի
կապեալպարաւանդեալ
ըմբռնեցան
ի
ձեռս
Տաճկաց
եւտարագրեալք
ի
տանց
իւրեանց՝
յոչ
կամաց
գնային
իԲաղդատ։
Եւ
անդ
վտանգեցուցեալ
սաստէին
անօրէնքնթողուլ
զհաւատս
իւրեանց,
յորոց
բազումք
կորեանզանմահն
մահ՝
թողլով
զանկողոպտելի
գանձն
հաւատոյՍրբոյ։
Իսկ
երանելի
ոմն
Շապուհ
Արծրունի
եւ
միւսայլ
այրընտիր
յազատացն
Հայոց՝
յանձն
առին
զմահմարտիրոսական
եւ
ոչ
զկեանս
սնոտիս։
Յայնժամ
տայրհրաման
բռնաւորն
Տաճկաց
երկաթի
կապանօք
զնոսակենդանւոյն
ընկենուլ
ի
գետն
Եփրատ.
եւ
զաւուրսբազումս
ջահք
լուսոյ
ի
վերայ
գետոյն
երեւեալ,
ընդոր
մախացեալ
ամիրի
մոմնւոյն՝
տայ
հրաման,
զի
արքիջեալ
ի
գետն
առցեն
զոսկերսն
եւ
հրով
այրեսցեն։
Եւյիջանել
խորիջացն՝
լոյսն
աներեւոյթ
լինէր,
եւյելանել
նոցա
ի
ջրոցն
յուզելոյ,
նոյն
լոյսն
իլիութեան
ջրոցն
գոյր։
Ապա
կոչէ
ամիր
մոմնին
զՋափըԱսորեաց
եպիսկոպոսն
եւ
նմա
հրամայեաց
յուզելզնշխարս
նոցա.
եւ
եկեալ
եպիսկոպոսն
յեզր
Եփրատգետոյ
իջուցանէ*
խորէջս.
եւ
գտեալ
զոսկերսերանելեացն՝
տարաւ
յիւրն
եկեղեցի
եւ
կարգեացյիշատակս
գրով։
Յայսմ
ամի
անչափութիւն
անձրեւաց
եղեալյանկարծազեղ
ի
Մեծիրանց
գաւառի
եւ
հասեալ
գնացքհեղեղին
ի
Դաստակերտ
գիւղ
ի
կից
գետոցն,
զութհարիւր
վրան
խաշնարածաց
տարաւ,
որք
եկեալ
էին
իԿաւկասայ
յապուր՝
յաւուրս
ամարայնոյ.
եւ
տէրՍուփան
վախճանեցաւ
ի
Վայոց
Ձոր
ի
նոյն
ամի։
Եւ
իմիւս
տարին
եկն
Բուղա
ի
Հայս,
եւ
սպանաւ
ՍահակԻսմայելեան
ի
Տփղիս
քաղաքի
եւ
զամս
Գ
կալաւ
զՀայս՝մինչեւ
զիշխանսն
ազատ
կանամբք
խաղաղուցանէր
իԲաղդատ։
Ապա
ի
չորրորդում
ամին
եղեւ
գալնՄահմատայ՝
Խաղթի
որդւոյ
եւ
մահ
տեառն
ՎասակայԳաբռին։
Եւ
ՅԺԸ
թուականին
Հայոց
եղեւ
անհնարինեւ
հիացուցանող
շարժն
Դունայ,
որ
զամ
մի
ողջոյնդողացուցեալ
խորասուզեաց
յանդունդս
անձինս
իբրեւերկոտասան
բիւր
մարդկան։
Ահա
նմանութիւն
խոտոյ
ասիմարդ։
