Պատմութիւն Աղուանից աշխարհի

ԳԼՈՒԽ ԺԳ
Սպանումն Խոսրովու

Բայց անսացէք ինձ սակաւիկ մի, եւպատմեցից կարճառօտիւ զխորագիտութիւն առնն, եթէզիա՞րդ կամ որո՞վ օրինակաւ կարաց արգելուլ իգառագեղն մահու զահեղ որսորդն՝ զառիւծն արեւելից, որ ի գոչելն միայն ազգք հեռաւորք սարսեալ դողային, եւ մօտաւորք յերեսաց նորա իբրեւ զմոմ հալեալպակասէին։ Եւ նա այնպէս ի վայրկեան ժամանակիգողացաւ զամենեցուն սիրտ. եւ յարեաւ ի վերայ նորաիբրեւ յորբոյ միոյ։ Եւ առնելով զայս ամենայն՝ ո՛չայլ թագաւոր եւ իշխան ի թիկունս կոչէր, եւ ո՛չ զազգսեւ զլեզուս հեռաւորս զօրավիգն օգնականութեանսանուն իւրոյ ընդդէմ նորա պատրաստէր։ Այլ առաքէրմիայն ծածկաբար առ կայսրն Հերակլիոս՝ զետեղանալնմա անդէն, ուր էրն զօրօքն իւրովք հանդերձ աւուրսինչ։

Եւ հրամայէր գրել հրովարտակս յերեսացԿաւատայ առ մեծամեծս եւ առաջնորդս գնդից գնդիցմեծի դրանն թագաւորութեանն Պարսից, եթէ բարձաւ իհօրէ իմմէ է ինձ տուաւ իշխանութիւնթագաւորութեանս, պատրաստական լերուք սակաւ ինչհեծելովք։ Եւ կացուցանէր զնոսա առ խելս կամրջինՏիգրիս գետոյ՝ ըստ Վեհ Արտաշիր քաղաքէ՝ յանդիմանդրանն Տիզբոնի, ուր էր հայրն նորա Խոսրով՝պահպանեալ մերձակայ զօրօքն իւրովք։ Եւ քարոզնմեծաբարբառ աղաղակէր յաջմէ եւ յահեկէ Կաւատայ եւասէր. «Ով է մարդ, որ սիրէ զկեանս եւ կամի տեսանելզաւուրս իւր ի բարութեան, վաղվաղեսցէ ելանել ընդառաջ նորոգ թագաւորութեանս Կաւատայ, զի սա էարքայից արքայե։ Եւ բացին զդրունսն Անյուշն բերդի. եւ յախուռն կոչէր արտաքս զամենայն կալանաւորսարքային, որք էին ի բազում ժամանակաց արգելեալք իստուերս մահու անթիւ բազմութեամբ յոյժ յոյժ։ Եւասէր ցնոսա. «Եկայք, ելէք, թշուառականք՝ սրտառուչքի Խոսրովայ. զի բացան դրունք կենաց ձեզ ի նորընծայթագաւորէս՝ յորդւոյ նորա Կաւատայե։ Եւ բեկեալիւրաքանչիւր ուրուք զշղթայս իւր՝ դիմեցին առհասարակ արտաքս։ Եւ ելանէր ձայն գոչելոյօրհնութեան նոցա յերկինս, որք օրհնէին զԿաւատ եւասէին. «Արքա՛յ, յաւիտեան կեա՛ցե։ Եւ մխեալ յընտիրյընտիր երիվարս ասպաստանացն Խոսրովու. շղթայքիւրեանց ի ձեռս իւրեանց հեծեալք արշաւէին յայսկոյս, յայն կոյս արհամարհելով զԽոսրով։

Ապա եւ բազումք ի գնդից գնդից դռնապահացեւ թիկնապահաց եւ անուանակրացն դրանն Խոսրովուառեալ զնշանս դրօշից իւրեանց՝ դիմեցին առ Կաւատ՝որդի նորա։ Եւ որ մնացին անդրէն ի դրանն, ճեպէինզնոսա պատգամաւորքն Կաւատայ զգուշութեամբ ունելպահել զԽոսրով, ապա եթէ ոչ՝ մահու մեռանիցին։

Արդ՝ իբրեւ լսէր Խոսրով զբարբառաղաղակին այնորիկ, ասէ ցայնոսիկ, որ ի մօտնկային. «Զի՞նչ են ձայնք գոչմանցն այնոցիկե։ Եւ նոքալռեցին, քանզի պատկառէին պատմել նմա։ Եւ խառնաձայնփողոցն եւս քան զեւս ստիպէին։ Դարձեալ ասէ, ցնոսա, որ մերձն էին. «Զի՛նչ են անկարգ հնչիւնքբարբառոցնե։ Եւ նոքա ասեն. «Քանզի կամի թագաւորելփոխանակ քո որդի քո Կաւատ. եւ ամենեքեան ընթանան առնա. եւ ահա ճակատեալ է յանդիման քաղաքիս առ եզերբգետոյն. եւ արձակեաց զամենայն կալանաւորս մեծիբանտին զարգելեալսն ի հրամանէ քումմէ. եւ ցնծալովամենեքեան օրհնեն զնա՝ արքայ կարդալովե։

Իբրեւ լուաւ զայս ամենայն աղէտս գուժին, մանաւանդ զարձակումն կալանաւորացն, հաչէր հառաչէր, վայէր վարանէր յանձն իւր. ոչ ի նստելն իմանայր, եւ՛ոչ ի յառնելն զգայր ամենեւին, քանզի ետես զզօրնահագին հասեալ ի վերայ իւր։ Եւ ելեալ հետիոտս ընդդուռն բուրաստանին իւրոյ՝ գնաց եւ թաքեաւ ընդծառովք բուրաստանին, եւ կայր ղօղեալ՝ թափեալ ոգիիւր յանկարծ երկիւղէն. եւ դիտէին աչք իւր վերանալոյի վերայ նորա անողորմ սրոյն։ Ապա եկին հասին իվերայ նորա գունդն ամենայն շուրջ զապարանօքն։ Եւզհետ մտեալ խնդրակքն՝ գտին զնա ի տեղւոջն, ուրնստէր վարանեալ։ Եւ ածեալ զնա արտաքս քանզապարանսն՝ մուծին ի սրահ մի, զոր Քատակի Հնդուկնկոչեն՝ յապարանսն Մարասպանդ կոչեցելոյ։ Եւ իբրեւեմուտ ստուգեաց զտեղւոջէն եւ զտանուտեառնէն, բախեալ զկուրծս իւր՝ հեծեծելով ասէր. «Վա¯յ ինձ, եղուկ եմ ես. որպէ¯ս հրապուրեցայ ի կախարդացն, որքըղձային ինձ ի Հնդիկս ի Մարասպան տեղւոջ ըմբռնել։Եւ արդ՝ ահա եհաս ինձ ըստ բանի նոցա ցնորք, այլ ոչճշմարտութեամբե։

Եւ պահեալ զնա առ այն օր՝ ի վաղիւնբառնային սրով զգլուխն. եւ բարձաւ չարն ի միջոյ։Նոյնպէս եւ զեղբարս իւր Կաւատ արքայ յոտից եւ իձեռաց անպիտանս արարեալ՝ կամէր խեղութեամբշնորհել նոցա կեանս. ապա յամբաստանութենէ բազմացբարձան եւ նոքա սրով։

Եւ ինքն կալաւ զտեղի Խոսրովու՝ հօրիւրոյ թագաւորութեանն։ Եւ էր բարեխորհ, ողորմած առամենայն աշխարհս եւ առ ծառայս իւր. եւ խնդրեացզխաղաղութիւն առ թագաւորակիցս իւր։ Եւ արձակեացյիւրաքանչիւր տեղիս զամենայն կալանաւորս, որք էինի դիպահոջ դրան հօր իւրոյ։ Եւ գրեալ հրովարտակս ընդամենայն սահմանս թագաւորութեան իւրոյ՝ ցնծութեամբեւ ուրախութեամբ կեալ ամենեցուն. եւ զամենայնհարկս եւ զմաքս արքունի երեքամեայ ժամանակս ընդամենայն տեղիս իւրոյ տէրութեանն շնորհեալամենեցուն։ Նա եւ ջանայր եւս առնել, զի մի՛ ոքկապեսցէ զսուր իւր յազդեր իւրում զամենայնժամանակս թագաւորութեան իւրոյ։ Այլ քանզիվիրաւորելոց էին զմեզ մեղք մեր անտերունչք անկարգժամանակօք, ընդունայն կորեան խորհուրդք նորա։Կարճեցաւ կէտ կենաց նորա, տեւեալ ամիսս Է. յաւելաւառ հարս իւր հայրասպանն այն, քանզի բառնալոց էրթագաւորութիւնն ի տանէ Սասանականացն, եւ տալ ի ձեռսորդւոցն Իսմայելի։