Թղթեր

Գիտեմք զի սէր հոգւոյն ստիպէ զքեզ յաղագս եկելոցն ի վերայ իմ: Եւ արդ ծանուցից փոքր ի շատէ արդարեւ ճշմարիտ սիրելւոյդ Յիսուսի եւ բարեկամիդ իմոյ. ի տարակուսանս եղեալ իմ, յանզրաւական եւ յանսպառ պատժապարտութեան անպարտական գոլով եւ ի բոլորիցն պարառեալ անպայման եւ պղտորեալ խարդաւանօղ խորհրդովք խոկալով խազմ յարուցեալ խիզախողաց ոմանց փքացելոց փարթամաց եւ գոռոզից եւ ոմանց կիւսոյ եւ հմայից հտպտանօք հետամուտ լինել քննութեամբ քայքայել, եւ ոմանք համբուրելով մատնել, եւ ոմանց զատամունս կրճել եւ շուրջ շաւղօք իմովք դնել ինձ գայթակղութիւն:

Կեամք յայսպիսի փորձութեան, եւ վաղ ուրեմն յինէն փախուցեալ իմաստութիւն զելս իրացն ճանաչել եւ կամ թէ օգնութիւն ի Տեառնէ: Եւ արդ ակն ունելով միայն Աստուծոյ փրկել զիս ի կարճմտութենէ, ասեմք. Հայեա~ց ինձ Տէ'ր փրկութեան իմոյ եւ փրկեա' զանձն իմ ի խորամանկութենէ նոցա եւ յառիւծուց զմիամօրութիւն իմ, զի առ քեզ Տէր համբարձի զաչս իմ, մի' ամաչեցից եւ մի' ծիծաղեսցին զինեւ թշնամիք իմ. վասն զի ասացին ինձ թշնամիք իմ, ե՞րբ իցէ զի մեռցի եւ կորիցէ անուն նորա. եւ զինէն խօսէին, որք նստէին առ դրանն եւ այպն առնէին, որ ըմպէին զգինի. եւ ի վերայ իմ ուրախ եղեն եւ ժողովեցան յիս տանջանք եւ ոչ զղջացան. եւ ի վերայ պատմուճանի վիճակս արկանէին, իսկ ի հակառակել մեղաւորին առաջի իմ լուռ եղէ եւ ոչ բացի զբերան իմ, այլ նոքա որպէս առիւծ վարանին ի դարանի յափշտակել զիս. եւ դարձեալ պատեցան զինեւ, ուշ եդեալ խոնարհեցուցանել զիս յերկիր. եւ զի միաբանութեամբ յարուցեալ ի վերայ իմ, զոր ինչ ոչ գիտէի, հարցանէին ցիս, հատուցանել ինձ չար փոխանակ ընդ բարւոյ, ատելութիւն փոխանակ սիրոյ իմոյ. եւ նոքա ի նանիր խնդրեցին զանձն իմ, քանզի խորհեցան միաբանութեամբ ի միասին եւ ասացին. Եկա'յք ժառանգեսցուք զբրբութիւնսն եւ ոմանց հարցուք, հալածեսցուք, առցուք աւար եւ լցուսցուք զանձինս մեր, եւ զոր ինչ միանգամ այսպիսիք ի Դաւթայ նուագեալ երգ հետեւաբար յամենայն սաղմոսերգութիւնս ծանուցից քեզ եւ ամենայն սրբազանից, որք միանգամ խոկան զայսոսիկ:

Այլ ես ոչ ի հակառակիցն ասացից բան եւ ոչ մի, Յիսուսի գոլ հետեւօղ, հայելով ի զօրագլուխն հաւատոյ եւ ի կատարիչն, որ փոխանակ ուրախութեան, որ առաջի նմա կայր, յանձն առ զխաչն, անարգեաց զամօթն եւ նստաւ ընդ աջմէ մեծութեանն Աստուծոյ:

Սակայն զաղօթականսն պարտ վարկանիմ պատկանաւոր եւ յարմարական շարամանելով, զփրկութիւն խնդրելով եւ յուսալեացն ակն ունելով. Տէ'ր Աստուած իմ ի քեզ յուսացայ, փրկեա' զիս եւ ի բոլորն հալածչաց իմոց ապրեցո' զիս, զգուշացուցանելով գուցէ երբէք յափշտակիցէ որպէս առիւծ զանձն իմ եւ ոչ ոք իցէ, որ փրկիցէ եւ ոչ այն, որ ապրեցուցանիցէ. եւ արի' Տէ'ր օգնեա' ինձ, զարթի'ր, ընդէ՞ր ննջես, եւ ա'ռ զզէն զասպար քո եւ արի' յօգնել ինձ:

Այսոքիկ ոչ ի հակառակացն, այլ յօգնութիւն կոչել զՏէր, իսկ ի զայրացուցանողացն եւ յուսալեացն, ընդէ՞ր տրտում ես ա'նձն իմ կամ ընդէ՞ր խռովես զիս, յուսա' առ Աստուած, խոստովանեա' նմա, փրկիչ երեսաց իմոյ Աստուած է. եւ մի' երկնչի'ր, յորժամ մեծանայ մարդ. քանզի որպէս խոտ վաղվաղակի ցամաքեսցին. եւ ոչ տեսի զարդարն արհամարհեալ եւ ոչ զզաւակ նորա թէ մուրանայ հաց:

Այսոքիկ յուսալի ինձ լեալ. իսկ ի համբերութիւն յանչափս տառապանաց եւ վշտաց յարտաքուստ եւ ի ներքուստ, համբերելով համբերի Տեառն եւ նայեցաւ առ իս եւ լուաւ աղօթից իմոց, հաստատեաց ի վերայ վիմի զոտս իմ եւ ուղղեաց զգնացս իմ:

Ծանի'ր զայսոսիկ ո'վ վեհագոյնդ մտածութեան քան զբոլորն հռետորականն դաս. այսոքիկ սաղմոսականք մեծին Դաւթայ գերագոյն քան զբոլոր մարգարէիցն դասու. զբոլոր կենցաղական կեանս յինքեան պարփակեալ բերէ զանցեալն եւ յորում եմքս եւ զհանդերձեալն: Քանզի ի վերայ Աքիտոփէլի ասացեալ եղեւ ի նմանէ ի հակառակիցն, նաեւ ի մատնիչն, սոյնպէս եւ որ զկնի նորա այսպիսի եղեալք: Այսպէս եւ զհանելն ի գբոյ տառապանաց թէպէտեւ զինքինէ եւ զԵրեմիայէ եւ զժողովրդենէն, բայց ի մերոյն Լուսաւորչէն, ոչ անտեղի վարկան ճահեցուցանել: Այսպէս եւ ամենեցուն, որոց այսպիսի պատահեցին վշտաց եւ նեղութեանց:

Սակայն որպէս վեհագոյն գրեցի, եթէ եւ ոչ ի հակառակիցն հաւանիմ ասել, այլ աղօթական ինձ յոյժ պատշաճ եւ յուսալիք լիցին. խոնարհեցո' Տէ'ր զունկն քո եւ լո'ւր ինձ, զի աղքատ եւ տնանկ եմ ես. իսկ ի վախճանի սորա գտից զնշան բարութեան եւ զատեալեացն ամաչել. խնդրեցից յայսմ վայրի ապրեցուցանել ի մարդոյ չարէ. զի թէպէտեւ խորհիցին խափանել զգնացս իմ, այլ մի' մատներ զիս ի ցանկութիւն մեղաւորաց խորհելոց վասն իմ տարապարտ հարկանել զիս. եւ մի' բարձրասցին խորհուրդք նոցա:

Արդ յայսմ վայրի բաւական լիցի ասացեալն յայրի անդ մինչեւ ցվախճան եւ այն զտեառնէ իւր եւ զարքայէ. սակայն ինձ սպասեցին արդարքն մինչեւ եկեսցէ: Զայսպիսի ինձ բանս դիւրացուցանօղ է եւ զօրացուցանօղ միշտ զաստուածայինսն երգել երգս որպէս երկիր անապատ եւ անջուր կամ որպէս եղջերու զի փափագէ աղբերս ջուրց. քանզի հայր իմ եւ մայր իմ թողին զիս եւ Տէր ընկալաւ զիս. վասն այնորիկ փափագեալ եղէ առ նա միայն յուսալով. զի թէ ոչ զկենցաղականս ի բաց դնիցեմ զմտածութիւն, ոչ զթագաւորն ամենեցուն ընդունիցիմ:

Եւ արդ հազիւ ուրեմն ի վերայ հասեալ հրաշալի տառիցն աստուածայնոյն Դաւթայ, քանզի ի հիացման եղեալ յասելն իւրում թէ ամենայն մարդ սուտ է. վասն որոյ խրատականս զկնի եկելոցս իբրեւ զտողանի ի վերջ նահանջեալ բարբառի, զգուշացուցանելով զմեզ. մի' յուսայք յիշխանս յորդիս մարդկան, զի ոչ գոյ փրկութիւն ի նոսա:

Եւ արդ բաւական են այսոքիկ. թէեւ ի վախճան ժամանակի հասեալ հանդիպեցաք ըստ մարգարէութեանն Դանիէլի, եւ կամ ըստ մերոյն տեսլեանն Իսահակայ սրբոյ եւ քահանայապետի, կամ ըստ սրբազանին Մովսէսի յիւրում սքանչելի տախտակի մարգարէական տառի զողբս ի վերայ Հայաստանեայցս առնելով, սակայն ըստ իմում կարի ոչ անտեղի տեսի սուղ ինչ ցանկակարկատ լինել, քանզի զայսոսիկ որ խրամատենն, քանզի որ քակէ զցանկ հայրենի, օձ հարցէ զնա ըստ աստուածայնոյն մարգարէութեան տեսողի: Եւ սակս այս ես ոչ խրամատել փութացայ, այլ խնամակալել: Եւ զի՞նչ զարմանալիք են, եթէ տիւռռենացի դուժքն ամօթալի պաշտօն տանին ախտիցն, սուր եւ աթենացիք իսկ, եւ այլում Ելլադայ եւ Ատտիկէ: Արդ այժմ զի՞նչ սքանչանս, կամ զիա՞րդ զարմացից, եթէ մեծին Մովսէսի յիւրոցն հասանէր փրկելոց փոխարէն անարգանս եւ ի սրտմտութիւն շարժեալ զաստուածային հեզութիւն, որ եւ զտառս աստուածային մակագրեալն ի վիմէ գծագրեալ մատամբն անմահի, մանրեալ մեղաւ Տեառն առաջի:

Անցից յայսմ վայրի զերկարութիւն բանից միով ծանուցեալ մասամբ եւ ոչ զերկարագոյնսն յարդարեցից մատեան. իբրու անծանօթի տիրաբար տեղեակդ ես հին եւ նոր կտակարանաց. թողից եւ զՍամուէլին զորոնօղն գտեալ իշոյ եւ ոչ զտեսութիւն Բարաղամու յանդիմանսն կացուցից, նաեւ ոչ զհալածանս Դաւթայ եւ զոր ինչ միանգամն կրեաց յիւրոցն եւ յայլանդակացն, յայտնի լիցի եւ Հեղիաս քանզի թէպէտեւ արհամարհելով անարգեցին զօրէնսն Աստուծոյ եւ զմարգարէն այպն արարեալ յայրս եւ ի փապարս արտալածեալ դիաչու խրուացեալն այն հերօք եւ մուշեալն սրտիւք մաշկեղինաւ պարածածկեալ մարմնով, սակայն սատակէ զքուրմսն գոռոզացեալ ի բարձրավանդակին զ՚ի Բահաղ յուսացեալսն. նաեւ յիսունքն կրկնակի կիզանին հանդերձ պետականաւն դասու եւ հալածեալն ոչ յերկիր քարշի, այլ յերկին անբառնի, գիտէ եւ գէտն պատկառել, եւ հրեշտակք առաջնորդել, եւ կառք ընդունել: Այսպիսի նախանձու ճշմարտութեանն ձեռնտու լինի Տէր ոչ պատկառեցուցանել զծառայն եւ ոչ զանուն իւր հայհոյել. եւ Եղիսէ գիտէ զփոխարէնս կնոջն հատուցանել եւ զայպն արարօղսն մանկունս գազանօք անտառի սատակել. նաեւ զմանկութիւնն Երեմիայի պատուել եւ ի խորոցն գբէ արտաքս բերել: Իսկ զԵսայիաս փառաւորել եւ տնօրինականսն իւր յայտնել, եւ առ Եզեկիայիւ աւետարանել, եւ Ռափսակ նահանջել եւ զասորեստանեայսն ծախել, եւ ի գերութեանն զԴանիէլ պահպանել, եւ զերիս մանկունսն փրկել: Եւ բիւրս առ այսոսիկ, որ ոչ կարօտիմք յանդիման ածել: Յիշեմք բարձրագոյն քան զայսոսիկ զԴաւթայն, որ ծառայ գոլով եւ փախուցեալ յերեսաց արքայի իւրոյ, եւ խնդրէր զխաղաղութիւն միայն եւ զկեալն իւր կենդանի, եւ իբրու ոչ գտանէր ի Տեառնէ իւրոյ, ի բազում աղաչանս եւ ի խոնարհագոյն բանս իւր, որ շուն մեռեալ զինքն եւ լու ոչ պատկառէր կամ բարձրավզանայր ասել, եւ ի լերինս եւ յայրս եւ ի ծերպս վիմաց փախուցեալ շրջէր. եւ նա զկնի շրջեալ խնդրէր կորուսանել. յայսպիսի անիրաւելն հայեցեալ Տեառն Աստուծոյ այն, որ նստին ի քրովբէս, բառնայ ի նմանէ զթագաւորութիւնն եւ տայ ծառային հալածական եւ արտալածեալ, թէպէտեւ յառաջագոյն օծեալ էր զնա, բայց ամենայն ինչ, որ ծածուկ է, յայտնի է Տեառն Աստուծոյ. եւ ոչ ես թողու Դաւթայ ժառանգորդ ի զաւակէ Սաւուղայ, զի մի' բնաւին մերժեսցէ ի նմանէ:

Եւ այժմ, եթէ զանձն իմ միայն գտայց, փրկութիւն ոչ այլ ինչ խնդրել կամ ըղձալ անհասիցն վարկանիմք պարտ. վասնզի ուխտ յարուցեալ հեղեղատօք սաստկութեամբ յստորս հոլովեալ, ոչ է հնար նահանջել, այլ կամուրջս խուզել. եւ զձիւն ձմերայնոյ հիւսիսայնով յարուցեալ ոչ դարձուցանել, այլ ի տունս բնակիլ կամ զգեստիւք պարածածկիլ: Զտեղի կալցի առ այս վայր բանս բաւական քեզ եղեալ, սակայն հայեցայ ի բանս Դաւթայ, որ սիրելին է ինձ, եթէ որպիսի տառապանաց բանիւք յարուցանէ յօգնութիւն իւր զՏէր յասելն իւրում. Եղեն ինձ արտասուք կերակուր ի տուէ եւ ի գիշերի. եւ ընդէ՞ր այս մարգարէ, քանզի ասէ. Միշտ ասեն ցիս զօրհանապազ թէ ո՞ւր է Աստուած քո. եւ զայս ասէր. Յորժամ լսէի, տառապէր յիս անձն իմ:

Արդ վասն իմ ոչինչ խուսափիմ ի խռովչացդ, բայց միայն ասել դոցա թէ ո՞ւր է Աստուած քո. եւ ակն ունիմ փրկել զիս վասն անուանն իւրոյ ի կարճմտութենէ, զայրանալոյ, մրրկեալ նեղսրտութենէ, եւ բաժանել զդոսա հանդերձ լեզուօք իւրեանց, զի յայտնեցից դոցա եւ ցուցից թէ ո՞ւր է Աստուածն իմ, յոր յուսամ եւ խոստովանիմ հաւատամ եւ երկրպագանեմ, զի նա միայն է Աստուած երեւելեաց եւ աներեւութից որում փառք յաւիտեանս: