Թղթեր

Թէպէտեւ զնախուստ զնուիրականն նիրհեալ տիրական պատուասիրութեան առ ի ձէնջ, սակայն իմ զամենայն արտակացութիւն եւ արտալածութիւն հանդերձ տարաբնակութեամբս ստանձնեալ պարտ վարկանիմ տիրապէս կրել ինձ յամենայնէ արտակացեալ. այլ ի ձէնջ միայն այս հայցելի է ինձ, զի փոխանիդ Աստուծոյ եւ սուրբ եւ անշարժ վիմիդ ամենարի ծառայիցէք իբրեւ Աստուծոյ, զի մի' յանէծս անկցիք, որ սնոյցն զձեզ, եւ զամօթ կրիցէք յոգունց ի կեանս ձեր եւ զկնի կենաց յերանելի յեղբօրէն ձերմէ:

Արդ լուայ եթէ Աստուծոյ փոխանդ մեր տուեալ է ձեզ Արիստոտէլ. կամիմք եթէ առաքէք դա մեզ. քանզի նախ պարտ է զքերականութիւնն հանդերձ թարգմանութեամբն ուսանել տիրապէս մակստացականութեամբ, եւ զկնի այսր զհռետորականն երիւք հանդիսիւք անսխալ տրոհութեամբ, եւ ապա զսահմանացն պարունակել, եւ պղատոնական եւ արիստոտէլական, եւ դարձեալ պիւթագորական կարակնակերտութեանն բացորոշմանց եւ դատողութեանց. նախուստ քան զայսոսիկ կրթեցելովք նեկուռ վերծանութեամբ զհին եւ զնոր կտակարանս, եւ առասպելավարժութիւնս ի բազում եւ զանազան տեղիս զեղեալ զորքանութեամբ արտայայտել հաւանիմք, եւ ի խոյզ ելանել ջերմագոյն եւ քաջողջական խոհականութեամբ եւ տրամաբանական հատուածոց հոմերական եւ պղատոնական նախասականին եւ այլոցն բոլոր արհեստից եւ մատենից: Զի յամենայնի իմաստասէրն խոստովան լիցի զգիտութիւն եւ ուրացեալ զանգիտութիւն մանաւանդ ըստ կարողութեան քառիցն արհեստից` թուական, երաժշտական, երկրաչափական, աստեղաբաշխական: Այսոցիկ հետեւել բաւական է այս իսկ, եթէ Արիստոտէլի հաւաքմունքդ այն է, որ ասացեալն է յաղագս երկնային մարմնոյն եւ գնդատեսութեան երկրի կամ յաղագս օրինադրութեան կենցաղոյս, յորս յիշատակէ եւ զորականութեանցն քակտումն եւ զախտիցն բաժանմունս, զոր անուանեն խորհրդական, առաքեա' այսր զդա:

Ապ՚եթէ միայն Պորփիւռի առասութիւնքն իցէ բացորոշեալ ի խնդրոյ Քռիսաւորին հնգից ստորոգութեանցն, որք են այսոքիկ` սեռ, տեսակ, տարբերութիւն, յատուկ եւ պատահումն կամ եթէ ութիցն, որք են դիտաւորութիւնն, պիտանացուն, պատճառն, մակագրութեան կարգն, վարդապետական յեղանակն թէ առ ի՞նչ մասն, տարբերումն կամ զիւրն Ստագիրացւոյն գոյացութիւն, որակ, քանակ, եւ առ ի'նչ ո'ւր, ե'րբ, կալ, ունել, առնել, կրել, այսոքիկ ոչ են մեզ ըղձալի ի հեռաստանէ զայսպէս խնդրել: Քանզի տրամադրութիւնքս այս վաղ ուրեմն պատահեաց մեզ մինչ տակաւին պատանեակ եղելոյ:

Իսկ եթէ որչափ ջան եղեալ ոչ խոնջանս վարկանել սակս տառփելոյն յաւէտ այսպիսի ժողովմանց, որոյ տեղեակ էք դուք ի պարսկականէ անաի եւ յԻսմայէլացւոցն, եւ այժմ Յունաց անդանդաղ քառիցն արհեստից հետեւաբար մասին ինչ տեղեակ լինել: Քանզի յայսոսիկ կրթեալ զմեզ վեհագոյն վարկանէի անկողոպտելի եւ անծայրագոյն ստանձնել քան զամենայն ինչ որ ի կենցաղումս ազնուագոյն:

Իսկ եթէ զայսոսիկ խոկասցիս, մինչ տակաւին ոռոգացեալ ես եւ զներտս տրամիքս խոկաս կակղացուցանել, յերիսս այս օգտեսցիս պատուասիրեալ զբաղեալ ի բարեաց հեզատեսակ առաքինագոյն մակացութեամբք, զերծեալ յեռամանակ տապոյ անաշխատաբար այսոքիկ լինեն քեզ. քանզի եւ սկզբանն իսկ ամենագերագոյն եւ տենչալի տեսական փաստականին իւրոյ յորդորմանէ յայսոսիկ վարեցելոյ գեղեցիկ իմն մոլորութիւն եւ ողջախոհ մտածութիւնս գրէ. եւ նախ քան զայսոսիկ միով մատամբ ճաշակելոցն այսու պատահեալ է ամենայն կենցաղականացս բարեաւ մնալ ասացեալքն:

Իսկ եթէ կրթեալ էր քո յայսմ ստադին մրցանակի եւ վերծանեալ զյոգնախումբ հոյլս հանդիսացելոցն զայսոսիկ եւ զպարկեշտութիւն նոցա եւ զառաքինատեսակ եւ զնորագոյն բանաստեղծութիւնսն եւ զկատարմունսն, ոչ միայն ըղձալի լինէր քեզ, այլ եւ զբոլորս ախտական եւ յածողական խնդրոյն արտաքոյ մղեալ զքեզ զկնի իւր ձգէ, զի ամենեւիմբ աշխատաբար ախտիցն է արտալածիչ:

Այլ որ զդիտողական ստացեալ է յանձին զպատկանութիւն քահանայական դասու, հարկաւորաբար պատկառեցուցանէ զմեզս գրել առ փոխանգ Քրիստոսի, որ զայսպիսի իրողութիւնս ոչ հոգ ածեալ. քանզի զամենայն ինչ աւագ աչօք տեսանեմ, որ փոխանդ է Յիսուսի եւ առաջնորդ հոգւոյ փրկութեան: Ողջ լե'ր: