Թղթեր

Զտրամախոհականն նախուստ իմոյ անբաղաբար մտածութեան մինչ տակաւին առ գերագոյականն ծայրութեան տռփումն ըղձայի ձգիլ քեզ` ի լրոյ համբաւեալ կրօնաւորացս ունել յաւէտ ինձ ներածական: Յորմէն ակն ունէի իբրու ենթակայ մակացուի ելոյ, ստորակայեալ առ ի տենչմանն փափաքման, վերստանալ զըղձումն: Եւ այսմ արհեստի ոչ միայն բոյսք եւ կենդանաբոյսք կամ կենդանիք յատուկ եւ սեռաբար, այլեւ անաճական մարմինք. եւ բոլոր իսկ գոյացութեան, որոց մակացու մակացութեան եղեւ մակստացական ոչ միայն արհեստից, այլեւ արհեստից արհեստ. որոց սեռաբար երկիրս այս տիրեաց ծայրացեալ եւ ստորակայեցոյց ինքեան տեսականն եւ գործական. եւ զառաջին դասն ընկալեալ տեսականին, որոյ ենթակայանայ բոլոր մարդկային հոգիք. վասն որոյ նմանութիւն Աստուծոյ յանգագոյն նմա ճահաւորեն տալ իբրու բարւոք ելոյ եւ իբրու զբոլորն ծանուցելոյ ըստ որում է: Եւ այսոքիկ ոմն հուպ յենթակայէ եւ ոմն հեռի ի կատարմանէ, եւ իբրու զայսոսիկ խուզեալ որոյնեալ, ընտրեալ, խոկումն խոհականագոյն ի հասեալ տառիս ունայն եւ թափուր մնացեալ ի մերոյն խնդրոյ, ըստ օրէն տեսլեան երազական պատահեաց մեզ այս, ի բոլորն ըղձական տրփմանէ մակաւասարն ի բնաւին խոնարհս զմեզ ստորաքարշեաց: Սակայն սուղ ինչ պատճառ եղեալ, յուսամք եթէ յաստուածուստ սա եղեւ, որ զխաղաղութիւնն միշտ խորհի ծառայից իւրոց:

Տէ'ր իմ, աղէ~ զմտաւ ա'ծ զքսութիւն ոմանց եւ զ՚ի չարն եւ ի վատթարագոյնսն կողմ զհակամիտօղսն զքեզ խրատողացն: Եւ ի տրամախոհութեան քում մակատպաւորեա' իբրու զկնիք տառի դրոշմելոյ զականակիտն եւ զվճիտն. եւ ի բարձրագոյնն մակարդակ լեառն ձգեա' զքոյդ վեհական խոհեմութիւն: Եւ այսոքիկ նախուստն մինչ տակաւին ի քումն սեպհականի:

Իսկ արդեան զի՞նչ արդեօք կրկին զկծեցուցանել անրմբոն եւ անհոյծ, անգայտական տրամախոհութիւն, մինչ զի զտգեղ եւ զոչ արժանիսն յիշատակել:

Ասել պատկառելի է ինձ. ընդ մեզ նորագոյնք եւ անտիականքդ դնեն թշնամութեան սկիզբն. որ եւ զոմանս պարտականս պահեալ եւ զոմանս յազատաց եւ ի խոհակերաց յերիցանց եւ ի դպրաց: Զի՞նչ այսոքիկ քեզ տռփելի կամ ըղձալի. կամի՞ս զի յաղթեսցեն ինձ. եւ ո՞չ պատկառելի է քեզ այն: Քաջ գիտեմ, եթէ յոյժ. ապ՚եթէ ես կամեցայ, ո՞չ է ինձ մեղս, եթէ հարստահարեցից. այո' մեղս համարիմ: Սակայն եթէ ոչ մեղս այսոքիկ, աղէ~ արձակեա' զմեզ ի ձեռն գրոյ. եւ զօրութեամբն Աստուծոյ ցուցից տեառնդ իմոյ, մինչեւ յե՞րբ ոչ հասեր ի վերայ խաբօղ սուտակասպասից եւ թշնամեացն Աստուծոյ:

Աղէ~ զմտաւ ա'ծ զԴաւթեանն փախուստ յերեսաց իւրոյ արքայի. աղէ~ տե'ս զՅովսէփեանն վաճառումն յիւրոցն. յիշեա' զպանդխտելն Աբրահամու. որչափ ժամանակաց Սեմայն նահանջէ'ր վիճակ, ծառայէր Յեսու. տես եւ զՂեւտականն Եղիազար: Ոչ մոռասցիս. մինչեւ յե՞րբ զկնի իմ ձգեն զքեզ ախտացեալ հակաճառել գրով եւ առաջի արքայի ապաստանել եւ ի լերինս գրել առ կրօնաւորս հակաճառութիւն, եւ զմարդիկս ժողովել, այպանել, հայհոյել: Եւ այսոքիկ քաղցրասցին քեզ ընդէ՞ր, տէ'ր իմ: Վասն որոյ այս մարդ հայի յերեսս մարդոյ եւ Աստուած ի սիրտս:

Ո՞չ գիտես, զի համբերեցի այսքան ժամանակ. զիս համալուծ առնես որդւոյդ խեղկեալ Խարբի, որ հազարաց եւ բիւրոց ընդդէմ եդեալ են թշնամեաց եւ պետաց. եւ ո՞չ գիտես, եթէ երկնչիմ յԱստուծոյ, տակաւին խոցոտես զիս եւ ոչ երկնչիս յԱստուծոյ ամենակալէն այն, որ նստին ի քերօբէս:

Հրաչեայ մոռացեալ եղեւ, Վաղարշակ ոչ յիշեցաւ, Շամբաթ եւ Ասուդ ոչ յիշին, Հայկն թաքչի, Խոսրով զետեղի, Պարթեւն նուազի, Քետուրա յափշտակի, եւ այս երկարեն: Ե'կ տէ'ր իմ, Վասպուրականի եւ Տարօնոյ եւ Մանազկերտի, Արճիշոյ, Բերկրոյ, Միջագետաց տէ'ր եւ Մօնումախին մագիստրո'ս, վեստ եւ տուկ ի Խարբի որդւոյդ ի գանգատ գնա'. չէ, մի' աւատայք: Բայց յԱստուծոյ երկնչիմ յայն, յոր յուսամ, որում երկրպագեմ: Դաւիթ իւր լու եդ անուն եւ մեռեալ շուն, մինչեւ Աստուած ետես եւ այց արար: Եւ ես ներեմ եւ աղաչեմ, որ ձեզ կեանք տայ եւ բարի միտս, ողջ լի'ք: