Թղթեր

Կամիմք իմանալ զծայրագոյնդ ծառէ, զի ծանուսցես մեզ զծուէնս քանակութեան, եթէ որքան յօշեալ հերձաւ տիտղոս մակաւասար տունկ յորմաշար սղոցի գերակայ գագաթանն հուպ սղոցեալ. եւ ըղձամ տեսութեան այսպիսի տնկոյ տնօրինել մեզ, որ երբեմն գերակայ գոլով սպասաւորէր պտղով կենդանաբուսելով աճական մարմինն, այժմ անաճիցն պատկանեալ հաւանի ստորակայել. եւ որ երբեմն ի բարձանց կերակրէր, այժմ ստորակացեալ առաւել հպատակեալ արբանեկէ. եւ յայլուստ զմեզ կերակրէր ի մահուանն իւրում վեհագոյն քան մինչ դեռ տակաւին կենդանին էր. վասն որոյ հանդերձեալ եմք ներբողական գովասանութեամբ պատուել զդա եւ մակհուպ յեզերս սպառուածի ոտանաւորս եւ չափաբերականս գերակայ գրել տաղս:

Եւ զի՞նչ քեզ այժմ իմաստասիրեցից, քանզի յոլովագոյնս առասութիւնս նախադրական աճապարեալ մրցեն զմիմեամբք ելանել:

Քանզի ծառն կաղնի պառաւեալն Կիրրայի, յոր աւազս պատուեալ յանապատին եւ գերակատար գագաթանն Արամազդայ ի տապ ժամու հովանաւորեալ, պարածածկէր ի բեզեկեան տապոյն: Ոչ հանգոյն դորա զնա հաւանիմ ասել եւ զԵռակալեան սոճին, զոր ջայլեացն օդից բիւրուց եւթեանց կաթամբ սնանէր. յորմէ ճիւղ ի ճակատ կապեալ ի տաճարին Ապողոնի ի բժշկութիւն ախտից հաւանին զնա գոլ եւ ի տերեւոյն շարժմանէ հողմով հանդարտագոյն ազդումն դիւթութեան կիւսոյ կարծեցին. եւ զԱթենայն նիզակի առ եզր Պիսիդոնի ցցեալ. զոր ի տունկ ձիթենւոյ յեղափոխիւր. զոր յՈլոմպիադսն պատուիւր: Եւ ոչ Եսթեմիական սոճի եւ ոչ Կեկրոփեանն, որ առ դղեկին Աթենայ, վերաբուսեալ ձիթենին, յորմէ Ելլադայ աշխարհն կոչիւր: Եւ ոչ սաւսին յԱրմարիր առ դրան ապարանին արքունի, զոր Անուշաւանն պատուէր Արայեանն մանուկ, վասն որոյ սաւսանուէրն կոչիւր. մերձ ի տեղին, որ զնոյն ինքն զՆիւքարն Մադէս կոչեցեալ անդ ուրեմն հանդէպ ի ծայրս աշտարակի պարսպին ցից երկաթի ընդ ճակատն վարեալ ի յորմ վարսել հրամայէր ի տեսիլ ամենայն անցաւորացն եւ եկելոցն առ նա: Եւ ոչ մայրն Սաբալանի, զորմէ Պարթեւք երից քաղաքաց յոստոցն կերտացեալ, իսկ արմատ եւ միջոց նորա ի վէմ յեղափոխեալ, Սպանդիարայ զնա կանգնեալ արձան: Եւ զԱփրիգիոն առ Թէովպացիսն ծառ մարդածին, զորմէ ասեն պտուղ լինել մարդ, զհերացն ստորակախեալ իբրու զայլ ինչ ի մրգաց. եւ ի հատանել հերացն շիթս արեան կայլակացեալ հոսի. եւ բոլորն մայրեաց աւաղական միեղինաբար արձակեալ հնչեցուցանեն ձայն. զոր զոմն տարագիր արտալածիկ ի խաւարչուտ կապարանաց բանտէ ասեն զերծեալ եւ ծովածուփ ղեկավարութեամբ ալէկոծեալ եւ ի հողմոց վարեալ յայն վայր. եւ անդ զփորձ առեալ այսմ իրողութեան. զէգս ոմանց յոստոցն հատանէր եւ առժամայն վախճանեալք լուծանէին. ապա հնար առ վշտին ուսեալ տռփականն այն եւ վաւաշ, գահաւորակ ձեւացուցեալ մերձ առ տնկովն առ ոմն ի նոցունց եւ հնար հասակին գտեալ մերձենայր. յորմէ մանկունս եղեալ եւ յարբունս հասեալ. հանդիպի ոմանց ուղեւորաց քաշտեօք նաւուց եւ յայնս մտեալ յիւրն հասանէ յաշխարհ:

Գիտեմ եւ այլ եւս տունկ համասեռ, թէպէտեւ ոչ ըստ տեսակումն զԱնփեանն սպիտակափառ եւ զԵթովպականն եւ զԱշհաբեանն, կամ եթէ զծայրագոյնն ի նոցունց, որ գերագոյնն է եւ պարարտ, զՄանդալն անուանեալ, կամ եթէ ի կաղնեացն յայնց, որ զկնի յԵթեմնացւոցն Ամփիովնի:

Կամիմ քեզ եւ ի մերոյն տարացոյց Պարթեւաց, զոր Լամաչուն անուանեն այսինքն մանկան ծառ կամ պատանեաց, զոր ի հանդիսի մերկամարտիցն ցցեալ զարդարեն յոքնական կարասեաց գանձու եւ որք յստադին եւթանցն յաղթէ, պարգեւօք պսակեալ նմա եւ զայն ձիր ընձեռեն:

Ասեմ քեզ ի մերում սեփհականին իսկ յԱղուանեանն աշխարհի աւանն կոչեցեալ Ծար, եւ ահա' ոչ ծեքաբանեմ քեզ մակաբուսեալն վաղընջուց գեղեցկուղէշն գի, յորմէ սիւնս ոչ սակաւս հզօրս եւ ստուարս ի կոչարանում անդ տեսեալ մեր եւ գերանք գերակատարք եւ երկայնաձիգք, որ է վկայարան սրբոյն Յակոբայ. ամենայն կահք տաճարին գերակայ տախտակք եւ խոյակք եւ խարիսխք, եւ զթակաղակք եւ զդրունս եւ զսեամս հանդերձ բարաւորօք եւ ներքոյ զատակս կազմեալ ի միոջէ ծառէ յայնմանէ գիոյն գոլ ասէին. զնա եւ զայլս ոմանս ի նոյն աշխարհին ընդարձակագոյնք սրահք եւ միջոցք այնմ տաճարի տեսեալ մեր, որ գրէթէ այսպիսի ոչ այլ ուրեք բայց միայն ի թագաւորեալ քաղաքին. եւ ասեն զնմանէ փոքրագոյն քան զԵռակլեանն սոճի, վասն որոյ եւ միայն եւթանց հազարաց ասեն կաթամբք սնանել նմա հօրանաց, եւ ի նորայն ոստոց ասէին լինել բժշկութիւն: Բայց ասեմ զՌոստոմեանն տնկոյ, զորմէ ասեն յոստոցն հատեալ գործէին զնա մանրագոյն քնարս, զորս եդեալ ի ձեռին համբակացն եւ առժամայն ուսեալք անաշխատաբար որպէս ի սարդենի մահակէ պար գոլով երգէին զհոմերական քերթուածսն:

Եւ եթէ' ախորժես այժմ, թողից զայսոսիկ եւ ի մերս մտից ասպարէս եւ եկից ի Նոյեանն կազմեալ տապանակ յողնափայտն եռամասնեայ կանգնոց հարիւրոց կամ յԱբրահամեանն կաղնին Մամբրէի. ոչ կամիմք այժմ զՄովսէսեան փայտիցն նշանակութիւն եւ ոչ զԵսայեան եւ ոչ զՍողովմոնեան, զոր յոմանց ընծայ եւ ձիր ընկալեալ. լռեմ զբարձրագոյնն որ ի նշանակութիւն կենաց փայտին եւ մեզ տուաւ. քանզի ոչ պարտ վարկանիմ զայնոսիկ յիշատակել կատագերկական յայսմ տառի. քանզի բնաւորեալ եմ ի մանկութենէ ոչ զաստուածեղէն մատեանս յաշխարհական բանաստեղծութիւնս բերել, որով կեամք եւ հանդերձեալ: Բայց դու փութա' զտախտակսդ տրոհել, զի մի' բաղբաղեսցես իբրու զբաղանեացն սան, այլ աճապարեա' հաճել զմեզ. ողջ լե'ր: