Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Բարդուղիմէոսի սրբոյ Առաքելոյ վանից Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն, եկն ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի յելն Յունվար ամսոյ, բազմակնիք մահսարաւ ՚ի վիճակէն իւրմէ: Այլ եւ աղերսական թղթով ՚ի Պարոնէ Հաղբակու երկրին Սալահբէկ կոչեցելոյն, որ զ՚ընծայ եւս յղեալ էր սրբազան Վեհին ՚ի ձեռն միում ՚ի ծառայից իւրոց, այլ եւ գրեալ էր առ Բայազտոյ փաշայն եւս զաղերսանս, զի նա եւս գրեսցէ սրբազան Վեհին ՚ի կատարել զխնդիրս իւր: Որ էր վասն սոյնոյ Ստեփաննոս վարդապետի, զի ներիցէ սրբազան Վեհըն յանցանացն նորին, եւ ձեռնադրիցէ եպիսկոպոս եւ տայցէ նմա վերստին զԱռաջնորդութիւն վանից սրբոյ Առաքելոյն Բարդուղիմէոսի եւ դարձուցանիցէ յետս: Եւ զի ՚ի բազում ժամանակս յորս առնէր նա զԱռաջնորդութիւն սրբոյ վանիցն այնմիկ, ոչ էր հրամանաւ սրբոյ Աթոռոյս Հայրապետաց, այլ ինքնագլխութեամբ եւ հրամանաւ քուրտ Պարոնի երկրին այնմիկ, որ եւ սուրբ Աթոռս անգամ ո'չ էր եկեալ եւ զնուիրակունս սորին բնաւ ոչ ծանուցեալ: Ուստի. բանադրեալ էին զնա միաբանք սրբոյ Աթոռոյս յետ վախճանի հոգելոյս Հայրապետին Աղէքսանդրու Բիւզանդացւոյ: Այլ նա զբանադրանսն արարեալ անյայտ, անխղճմտանաբար պաշտեալ էր զկարգն եւ արարեալ զԱռաջնորդութիւն: Եւ զսուրբ վանքն զայն արարեալ էր զուրկ ՚ի պաշտամաց եւ ՚ի Պատարագաց եւ ՚ի բնաւ իսկ ժամակարգութեանց: Այլ եւ ՚ի գոյից մարմնականաց, զի զմիաբանս ոչ պահէր ՚ի նմա, այլ զերկուս կամ զերիս այրի Քահանայս եւ զքանի մի հացարար պառաւունս ընտանեօք եւ զմշակս: Եւ ինքն հանապազ ՚ի թեմս վանիցն շրջէր, եւ զԱռաջնորդական հասսն զորս ժողովէր` բէկին տայր որ զինքն Առաջնորդ կացուցեալ էր, եւ պառաւանցն եւ մշակացն եւ ընտանեաց նոցին ջամբէր: Իսկ սուրբ վանքն այն զրկեալ յամենայնէ, լռեալ կայր ՚ի պաշտամանց եւ Պատարագաց: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն իբրեւ ծանեաւ զայս ամենայն արարմունս նորին զ՚ընդդէմս օրինացն, եւ զաւերումն սրբոյ վանիցն, ոչ կամեցաւ ըստ խնդրոյ նոցին ձեռնադրել զնա եպիսկոպոս, եւ ոչ իսկ բնաւ Առաջնորդութեամբ անդէն յետս դարձուցանել, այլ զառաջինն կամէր զնա աստ արգելուլ, եւ զայլ ոք յղել: Սակայն յորժամ հարցանէր զնա եւ ցհետ եկեալ արսն (որք էին` Մէլիք Մարտիրոս ոմն, որ էր յազգէ Փիլիպպոս Կաթուղիկոսին, եւ Տէր Մարգարէ Աւագ Քահանայն Սալամաստ Քաղաքի, եւ այլ ոմանք նշանաւորք), վասն վանիցն այնպիսաբար կացութեան, թէ ընդէ՞ր այնպէս լինիցի, նոքա պատճառէին ոմանք զբէկն, թէ զբազում եւ զանկարգ պահանջմունս առնէ ՚ի վանիցն, եւ ոմանք թէ` ժողովուրդքն ոչ տան վանիցն ըստ կարգին զհասս եւ զիրաւունս: Եւ ոմանք թէ` միաբանք ոչ մնան ՚ի վանքն, թէ եւ Առաջնորդն պահել կամի, եւ այլք թէ` բէկն ոչ թողու մնալ անդ միաբան: Վասնորոյ` եւ սրբազան Վեհըն զպատճառս նոցին սնոտիս խզել կամելով, եւ վասն իմանալոյ` թէ ճշմարտութեամբ խնդրեալ իցեն զնա Առաջնորդ, եւ թէ` յերկիւղէ բէկին, եւ մանաւանդ` սրբոյ վանիցն մեծապէս տանելով զհոգ շինութեան, գրեաց առ ժողովուրդս թեմի սրբոյ վանիցն զթուղթ` ըստ այսմ` զի թէ կամիցին զշինութիւն սրբոյ վանիցն, եւ զՍտեփաննոս վարդապետն ճշմարտութեամբ Առաջնորդ ինքեանց, երթիցեն միաբանութեամբ առ բէկն, եւ ցուցեալ նմա զթուղթս եւ զկամս իւր, խնդրեսցեն ՚ի նմանէ գրով եւ կնքով զդաշնադրութիւնս եւ զպայմանս, զի մի ինչ աւելի քան զկանոնաւորապէս առեալն նախնեաց իւրոց, պահանջիցէ եւ առնուցու ինքն ՚ի վանից անտի, եւ մի' զայլ ոք թողցէ պահանջել ինչ անտի: Զմիաբանս վանիցն զորքանս եւ պահիցէ Առաջնորդն, ինքն մի նեղացուսցէ, եւ մի' զայս թողացուսցէ առնել այնպէս: Եւ ինքեանք եւս զնորոգ բազմակնիք մահսար մի կազմեալ` միակամութեամբ խնդրեսցեն զՍտեփաննոս վարդապետն Առաջնորդ, եւ պայմանեսցեն ըստ ամենայնի տանել զհոգ շինութեան վանիցն, եւ երաշխաւորել բէկին եւ այլոց մեծամեծաց երկրին ոչ նեղացուցանել զՎանքն, եւ թէ` Առաջնորդն ՚ի Վանքն նստցի. եւ զմիաբանս պահեսցէ եւ մի թողուցու յայրի Քահանայս եւ ՚ի պառաւունս ապաստան: Վճռելով նոցա, զի թէ զայս կամիցին, եւ ըստ այսմ օրինակի զպայմանագիրս ՚ի բէկէն եւ յինքեանց առ ինքն յղեսցեն, յայնժամ ըստ խնդրոյ իւրեանց ձեռնադրեսցէ զՍտեփաննոս վարդապետն Եպիսկոպոս, եւ Առաջնորդութեամբ դարձուսցէ յետս առ նոսա: Իսկ եթե ո'չ, անհնարին է ինձ ասէ յղել առ ձեզ զԱռաջնորդ, եւ տալ նմա զկնիք կարմիր, որով կեղեքեալ զխղճալի ժողովուրդն յ՚անուն վանիցն, ՚ի յանկիւնս նստիցի եւ ընդ պառաւունս վայելեսցէ, եւ զսուրբ վանքն աւեր թողցէ:

Տաճկերէն թուղթ եւս ըստ սոյն մտաց առ Սալահբէկ Պարոնն Յաղբակայ, որ պատշաճաւոր ընծայիւ ՚ի ձեռն պատուաւորի (՞) նորին առաքեցաւ առ նա:

Օրհնութեան թուղթ առ Ազգայինսն Փիլիպպոսի Կաթուղիկոսին ՚ի խնդրոյ Մէլիք Մարտիրոսին:

Թուղթ եւս առ Յաղբակայ Մէլիք Ալլահվէրտին, զի վանիցն մուղայէթ լինիցի, մինչեւ ՚ի դառնալն Առաջնորդին:

Եւ զՏէր Մարգարէ Աւագն քահանայն Սալամաստցի կացուցեալ վերակացու բանի, առաքեաց թղթովքս այսու ընդ Մէլիք Մարտիրոսին եւ այլոցն, իւրովի հոգալ զասացեալքս եւ զպատասխանիսն առնուլ եւ դառնալ յայսր: Ի Փետրվարի ամսոյ Գ:

Օրինակ հասարակ թղթոյն տեսցի ՚ի մեծ տետրոջն ՚ի թղթահամարն Ի: