Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Յովհաննէս Կաթուղիկոսէն Գանձասարու եւ ՚ի Դաւիթ վարդապետէն ՚ի Ղըզլարու գրեցեալք, հասին առ սրբազան Վեհըն թուղթք, ՚ի ձեռն Յովհաննէս Կաթուղիկոսի սպասաւոր Մովսէսին, որոյ որպէսքն ՚ի պատասխանիսն տեսցին: Թուղթ առ Դաւիթ վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն, միամիտ առնելով զնա վասն թղթոցն, զորս ՚ի Նուխւոյ էր գրեալ. որք հասին աստ (որպէս ասացաւ ՚ի Մարտի ԻԵ), ծանոյց սմա եւ զորպիսութիւնսն Մովսիսին, որ ՚ի Հաշտարխան, զոր յետ գնալոյ սորին լուաւ եւ զգրելն առ նա վասն իւր զյանձնարարութիւնս (որպէս ասացաւ յԱպրիլի Թ), որ ասէ կարօղ է քան զայլսն լաւապէս օգնել քեզ. պատուէր եւ զգուշութիւն վասն առաջադրելոյն: Եւ թէ լուաք յայլոց զգնալդ ՚ի Հաշտարխան եւ անտի ՚ի Մոսկով եւ միամտեցաք (որպէս ասացաւ ՚ի Մայիսի ԺԴ): Թուղթ մի եւս ըստ խնդրոյ սորին գրեաց ի Ղզլար առ պ. Զաքարիայն, ՚ի պատասխանի թղթոյ նորին: Օրհնութիւն, շնորհակալութիւն վասն Դաւիթ վարդապետին եւ առ սուրբ Աթոռս հարազատութեանցն եւ սէր շատ: Եւ խնդիր, զի թէ Դաւիթ վարդապետն զբան ինչ գրեսցէ առ ինքն հոգալ եւ հարկաւորութիւն ինչ դիպիցի, օգնեսցէ եւ զորպիսութիւն նորին իւրովն հանդերձ գրեսցէ: Օսպօդին ենարալին եւս գրեաց զողջոյն, որ զԴաւիթ վարդապետն սիրով ընկալեալ ճանապարհեալ էր ՚ի Հաշտարխան յոյժ փառաւորութեամբ. քանզի այլ ոչ էր ծածկեցեալ անդ խորհուրդն, այլ հռչակեցեալ էր թէ` ՚ի սրբազան Վեհէն զթուղթ եւ զընծայ ունի առ թագաւորն, վասնորոյ եւ յոյժ մեծարեալ էին զնա: Եւ խնդիր ՚ի յենարալէն, մի' առնել պակաս զսէրն ՚ի սրբոյ Աթոռոյս եւ ՚ի սորայնոցն:

Առ գանձապետ պ. Աբրահամն ըստ նմին շնորհակալութիւն վասն Դաւիթ վարդապետին եւ հարազատութեան: Կարգելով վերստին գանձապետ եւ պատուիրելով` նախապէս գանձանակին հաւատարմապէս լինիլ մուղայէթ: Երկրորդ` յանձնարարութիւն նուիրակին: Երրորդ` զի յամենայն բանս եւ ՚ի գործս սրբոյ Աթոռոյս որք պատահիցին անդ, ջատագով լիցի յամենայնի, ներհակացն ընդդէմ կացցէ ըստ կարողութեան եւ միշտ հարազատ լիցի:

Թուղթ եւս ՚ի Դարբանտ ՚ի պատասխանի մահսարական թղթոց նոցին, որք ուխտէին մեծաւ ջերմեռանդութեամբ լինիլ ունկնդիր իւրոյ հրամանին, որ գրեցաւ ՚ի Կոնդակոջն Յովհաննէս Կաթուղիկոսին եւ ՚ի բերան եւս լուեալ էին ՚ի Դաւիթ վարդապետէն. խոտել իսպառ զչիք Իսրայէլն եւ լինիլ հնազանդ Գանձասարայ եւ նորին օրինաւոր Կաթուղիկոսին: Վասնորոյ գրեաց զբազում շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն նոցա առ այս եւ հարկիւ պատուէր եւ զգուշութիւն, մնալ ՚ի նոյն անշեղ եւ կայուն. համառօտելով նոցա եւ զմիտս իւր, որ զշինութիւն բազմաժամանակեայ աւեր Աթոռոյն կամէր: Որք եւ զչիք Իսրայէլի նուիրակն անարգանօք արտաքսեալ էին յինքեանց եւ զհայհոյիչ բերան նորին կարկեցուցեալ: Եւ առաջնորդ Գրիգոր վարդապետին գրեաց ՚ի սմա զողջոյն եւ զպատուէր այսր աղագաւ: Յանուանէ գրեցան ՚ի թղթոջս Տէր Թօմաս, պ. Սամուրխան, իրիցփոխ Յակոբ, պ. Պօղոս, պ. Ղազար, պ. Վարդան:

Առ իւզբաշի Եսային, առ որ յղեաց զհասարակ թուղթն ընթեռնուլ տալ յեկեղեցւոջն յունկն ժողովրդեանն եւ զգրեալսն ՚ի կատարումն տալ: Առ որ յղեաց եւ զթուղթսն Ղզլարու եւ Դաւիթ վարդապետին ՚ի միում պահարանոջ, ՚ի ձեռն գանձապետ Աբրահամին գրեցեալ պատուէր, զի առ նա յղեսցէ: Եւ շնորհակալութիւն վասն Դաւիթ վարդապետին:

Առ Յովհաննէս Կաթուղիկոսն ՚ի պատասխանի թղթոյն, որ զԳ թուղթս ասէր գրեալ եմ, բոլորեքեան ՚ի վերայ Թիֆլիզու հասեալք էին եւ մինն ՚ի վերայ Նախիջեւանու էր յղեալ, չէր հասեալ, զայս ծանոյց: Իսկ ինքն միայն զմի գիր գրեաց յայսմ ամի ՚ի Յունվ. ԻԲ հասեալ էր: Գրեաց թէ` թէպէտ բաց յայդմանէ այլ ոչ եմ գրեալ քեզ թուղթ, սակայն ՚ի վիճակսդ եմ գրեալ, զորս եւս ծանոյց, թէ որք ընդ Մկրտչին ՚ի Յունվ. Բ եւ թէ որք ընդ Մինասին յԱպրիլի ԻԱ եւ այս` զոր այժմ ՚ի Դարբանտ գրեաց: Եւ յանդիմանութիւն յոլով վասն թիւրամտութեան, որ վասն Հաշտարխանու, զի գրեալ էր թէ բամբասեն զմեզ թէ զՀաշտարխան ետ եւ զԿաթուղիկոսութիւնն էառ եւ կամ թէ սրբազան Վեհն գրեալ իցէ ՚ի Հաշտարխան, թէ ես զձեզ առի. ինքն չքմեղ ձեւանայր. զախտ մտացն զայլովք արկանէր: Առ այս յոյժ յանդիմանութիւն: Խոստանայր գալ աստ, չկամեցաւ սրբազան Վեհն, զի ժամանակ ինչ նստեալ ՚ի տանն մշտակաց, արկցէ ՚ի կարգ շինութեան եւ ապա ՚ի պատշաճ ժամու եկեսցէ: Եւ վասն Աջոյ սրբոյն Գրիգորիսի հարկ դարձեալ (որպէս եւ ՚ի Յունվ. ԻԲ), զի յղեսցէ անպատճառ: Եւ պատուէր զԴարբանտու գիրն փութով յղել:

Իսկ եւ գրեաց առ Տէր Զաքարիայ էրէցն Շամախեցի (որ յիշեցաւ ՚ի յՕգոստ. Գ) ՚ի պատասխանի թղթոյն, միամտութիւն վասն առաջին կարծեացն զնմանէ, որպէս թէ իցէ անհարազատ եւ օրհնութիւն նմին: Յիշելով նմա վերստին զմիտս իւր, որ զշինութիւն անշքացելոյ Աթոռոյն կամէր: Յիշեաց եւ զբանադրելն զչիք Իսահակն եւ գրելն ՚ի Շամախի զգիր հասարակ (որպէս ասացաւ ՚ի Յունվ. Բ). Եւ պատուիրեաց ՚ի բաց կալ իսպառ ՚ի չարացն եւ զայլս եւս յորդորելով զգուշացուցանել: Մանաւանդ զՅովհաննէսն զգուշացուցանել, որ ՚ի կողմն չիք Իսրայէլին հակէր: Եւ զի ժողովարար չիք Իսրայէլին Խաչատուր պետն մեռեալ էր ՚ի Հաշտարխան եւ նորին ինչքն բերեալ էին ՚ի Շամախի, վասնորոյ գրեաց սմա, զի առ ով եւ իցէ, զգուշացուսցէ հասուցանել ՚ի Գանձասար եւ մի' ումեք տալ:

Թուղթ առ յորդի գանձապետին Նուխւոյ պ. Մկրտիչն գրեցաւ, որ էր ՚ի Նախիջեւան, հարցումն վասն թղթոցն, զորս ՚ի Յունվ. Բ տարաւ, զի գրեսցէ թէ ՚ի ձեռն ո՞ւմ իցէ յղեալ եւ թէ տակաւին չիցէ յղեալ, այս Մովսիսիս տացէ: Որ ել թղթովքս ՚ի Յուն. Է:

Թուղթ ետ սրբազանն Կարնեցի Տէր Գալուստին, ՚ի վերայ Կարնոյ Քաղաքին վասն արձակման նորին, որ բանադրեցեալ էր ՚ի Մարտի Ե. զապաշխարանս եդեալ, զի յերեք ամս զգինի եւ զօղի մի' արբցէ եւ` յետոյ եթէ հրամայեսցէ, ապա արբցէ պարկեշտութեամբ: Առ Պապիկ Աղայն եւս գրեաց ՚ի Կարին (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Յունիսի Գ). վասն կիւմիշխանացի Չիւրիւմիշի կողակից Հռիփսիմէի տալեացն, որ ՚ի սուրբ Աթոռս յուխտ եկեալ, խոստացաւ տալ զդրամս ինչ (1 Ծ) վասնորոյ ետ աստ զթէմէսուկ մի' եւ զբարեւագիր եւս ՚ի վերայ Պապիկ Աղային, զի նա տացէ մեզ ՚ի Կարին զդրամն: Ուստի այժմ սրբազան Վեհըն յղեաց զայն առ նա զի զդրամն ընդ հաւատարմի ՚ի սուրբ Աթոռս յղեսցէ: Յունիս ԺԱ:

Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ Կարսեցի Թադէոս անուամբ առն ումեմն ՚ի վերայ Կարնոյ եւ բոլոր Ղրիմու, մէկ ամ պայմանաւ: Որոյ որդին գերի էր ՚ի Թաման: Յունիսի ԺԱ:

Ժողովարարութեան թուղթ եւս տուաւ Կարնեցի Յովակիմ անուամբ առն միոյ, ՚ի վերայ Կարսայ եւ Կարնոյ երկրացն, վեց ամսոց պայմանաւ, որ ունէր զԳՃ ղուռուշ պարտս եւ ընտանիքն գրաւ գոյին առ պարտատեարսն, որոյ աղագաւ Կարնեցիք գրեալ էին զաղերսանաց թուղթ: Յունիս ԺԲ:

Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհն առ Բաղտասար վարդապետն ՚ի Ղօշավանք, վասն թղթոյ ապստամբ Պետրոս պետին որ գրեցաւ առ նա ՚ի Մայիսի Ի, հարցումն թէ որպէս եղեւ: Եւ պատուէր, զի մի ինքն վաղվաղեսցէ գալ, վասն գործոյն նուիրակական, այլ մնասցէ, մինչեւ ինքն գրեսցէ: Փուսուլայ մի եւս գրեաց առ նա առանձին, հարցումն վասն Մինաս վարդապետին (որ յիշեցաւ յանցելումն ամի յԱպրիլի ԻԸ) զի թէ պատշաճ իցէ ՚ի տեղի իւր նստիլ անդ Առաջնորդ, ընդ իւր բերցէ, կամ յառաջ քան զինքն յղեսցէ: Եթէ այսպէս լիցի, ապա եւ ինքն ընդ նմա ՚ի գալ փութասցի, զի աւուրբ միով յառաջ ՚ի գործն իւր երթիցէ: Հարցումն եւ զՍուքիաս վարդապետէն Առաջնորդէն Վարդիհերու (որ յիշեցաւ ՚ի Հոկտ. ԺԶ) թէ զինչ առնէ եւ այլ բանք այսպիսիք: Յղեցաւ ընդ նորին սպասաւոր Սահակին, որ ՚ի Վանայ եկեալ եբեր զքանքանչիս որպէս գրեցաւ ՚ի Մայիսի Ը: Յունիսի ԺԴ:

Թուղթ գրեաց սրբազան Վեհըն առ Հերակլ Արքայն, վասն Կարսայ աւարին. զոր մարդիկք որդւոյ Փանահ խանին աւարեալ էին եւ ՚ի տանիլն, Երեւանու զօրքն յափշտակեալ էին ՚ի նոցանէ եւ Ղազախեցի զօրք Արքային Հերակլայ եւս էին յափշտակեալ: Եւ Կարսեցի օսմանցիքն եկեալ առ խանն, զմասն ինչ յետս առին ՚ի նմանէ: Եւ եկեալ առ սրբազան Վեհն աղաչէին գրել առ Արքայն, զի որպէս խանն արար նոյնպէս եւ ինքն ողորմեսցի եւ դարձուսցէ զաւարն: Եւ սրբազանն գրեաց: Յունիս Ի:

Թուղթ գրեաց սրբազանն առ Պաղտասար վարդապետն ՚ի Կարս, վերստին հարկ, որպէս եւ ՚ի վերդ ՚ի Յունիսի ԺԴ առնուլ զՄինաս վարդապետն եւ գալ ՚ի սուրբ Աթոռս փութապէս: Ընդ ումեմն գնացողի: Յունիս ԻԲ: