Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Իսկ զի եկեալ էր Իւչքիլիսայու Առաջնորդ Զաքարիա վարդապետն (որպէս ահա ՚ի վերդ ՚ի Յունվարի Թ. ասացաւ) եւ դառնայր երթալ ՚ի վանքն իւր: Եւ զի յղեալ էր սրբազան Վեհըն յառաջ քան զայս ՚ի Դեկտեմբերի Թ. առ Բայազտոյ փաշայն եւ առ Աւդիբէկն զթուղթս եւ զընծայս, իսկ առ Պարոնն Դիադինու համուտ բէկն, ո'չ յղեաց յայնժամ, վասնորոյ` այժմ նմա եւս զՏաճկերէն սիրոյ թուղթ գրեալ, եւ զբրինձ եւ զվարդեջուր եւ զսպիտակ մոմ, յղեաց ընդ Զաքարիա վարդապետին: Այլեւ ընդ սմա առաքեցան վերոգրեալ թուղթքն ՚ի միում պահարանոջ, զի յղեսցէ ՚ի Վան առ Առաջնորդ Գրիգոր վարդապետն: Որ ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Յունվարի ամսոյ տասնումն:

Ժողովարարութեան թուղթ տուաւ ումեմն Մարիամ անուամբ պառաւու, որ էր Վրաստանցի, եւ Խէլթուբան գիւղացի: Որոյ թոռն եւ որդին գերեցեալք էին ՚ի լէկզեաց: Մի ամ պայմանաւ: Եւ ուր երթալ կարասցէ, ընդունիլ հրամայեցաւ: Յունուար ԺԱ:

Ժողովարարութեան թուղթ եւս տուաւ ումեմն Վրաստանցի եւ Կրցխլուան գիւղացի մահտեսի Մաղաքիա անուամբ առն, որոյ հարսն, եւ կինն` (որ էր քոյր Սարգսին որ ՚ի Ֆրանկանոց գիւղն բնակի) գերեցեալք էին ՚ի լէկզեաց, որոց գին հատեալ էր Ժ թուման: Ի վերայ Գեանճայու Շամախու, Նուխու, Դարբանտու, Հաշտարխանու, եւ Ղզլարու: Մի ամ պայմանաւ: Յունուար ԺԴ:

Ժողովարարութեան թուղթ եւս տուաւ Այվազ անուամբ առն ումեմն, որ էր յերկրէս մերմէ, որոյ որդին գերեցեալ էր ՚ի լէկզեաց, եւ ելեալ էր ՚ի Ղրիմ: Վասնորոյ` պայմանեցաւ սմա, զի ՚ի տեղիսն, յորս պատահեսցի ՚ի գնալն, անդ ընդունեսցի: Բայց աւելի քան զմի ամն, մի' լիցի ընդունելի: Տուաւ այս ըստ թախանձանաց Զաման խանին: Ի Յունվարի ԺԵ:

Դարձեալ ժամանեցին առ սրբազան Վեհըս մեր թուղթք. ՚ի Պօլսոյ, ՚ի Թօխաթու, ՚ի Կարնոյ, եւ յայլ տեղեաց, ՚ի ձեռն Ալէքսան փայեկին, ՚ի Յունվարի ԺԹ: Եւ էին թուղթքն Պօլսոյ պատասխանիք ա'յնց թղթոց սրբազան Վեհին, զոր առաքեալ էր ՚ի Հոկտեմբերի ԻԷ, եւ այնց մասամբ, զորս Յօնանն ընդ իւր տարեալ էր ՚ի Հոկտեմբերի ԻԸ: Որ եւս գրեալ էր ՚ի Պօլսոյ անտի զթուղթ, ՚ի հասանիլն իւր անդ: Բայց ո'չ որոց ՚ի Պօլսոյ, եւ ո'չ որոց ՚ի Թօխաթու գրեցան այժմ պատասխանիք թղթոց, մնալով պատասխանեաց այնց թղթոցն, որք ՚ի Նոյեմբերի ԻԷ, ընդ թաթարին յղեցան: Այլ ՚ի Կարին միայն գրեցան այժմ թուղթք, թէ ՚ի պատասխանի թղթոցս զորս այժմ ընկալաք. եւ թէ այնց, որոց ՚ի Յունվարի Թ խոստացաք յետոյ գրել զպատասխանիս: Եւ են թուղթքն գրեցեալքս ՚ի ներքոյ:

Թուղթ առ Պարոն Մելքոն Աղայն, շնորհակալութիւն վասն զմահտեսի Յօնանն ՚ի Պօլիս ուղեւորելոյն: Եւ վասն Ղապզին, զոր Մահտեսի Յօնանն տուեալ էր` յաղագս դրամոյն, զոր ՚ի Պետրոս վարդապետէն առեալ էր ՚ի թոշակ ճանապարհին (որոյ աղագաւ գրեցաւ առ Պետրոս վարդապետն ՚ի Յունվարի Թ ղապզ): Զի յղեսցէ զայն յետոյ առ ինքն ՚ի սուրբ Աթոռս, զի այժմ մոռացմամբ գրեալ էր թէ յղեցի, բայց չէր յղեալ: Եւ այլ մանր բանք:

Թուղթ եւս առ Տէր Պետրոսն, որ վէքիլ է սրբոյ Աթոռոյս. ըստ վերոգրեցեալս որպիսութեան: Այլ եւ վասն դրամոյ Ուրհայու Առաջնորդ Յօնան վարդապետին, որոյ թամասուկն յղեցաւ առ սա ՚ի Դեկտեմբերի ԺԷ. զի անդ առցէ ՚ի նմանէ: Այլ նա անդ ո'չ էր տուեալ, թէ ՚ի վիճակն իմ երթեալ նուիրակին տաց: Վասնորոյ գրեաց սմա այժմ սրբազան Վեհըն, զի գրեսցէ առ Յօնան վարդապետն յղել առ ինքն ՚ի Կարին զդրամն, զի միով աւուրբ յառաջ ՚ի սուրբ Աթոռս հասցի, եւ յետոյ ինքն յղեսցէ զթամասուկն առ նա: Եւ վասն գրեանցն, որ էր առ Մահտեսի Եղիային, եւ սա առեալ էր (որոյ վասն գրեցաւ ՚ի Հոկտեմբերի ԻԸ) զի զհարիւր հատն յայնցանէ յղեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս, իսկ զմնացորդսն վաճառեսցէ անդէն, եւ զոր ինչ մնասցէ, գրեսցէ, զի յայնժամ որպէս գրեսցի այնպէս արասցէ: Որոց աղագաւ գրեալ առ Մահտեսի Եղիայն Ղապզ` եդաւ ՚ի թղթոջ սորին, զի տացէ նմա: Եւ վասն երից իրացն` որք էին սրբոյ Աթոռոյս, եւ գրեցաւ սմա ՚ի Դեկտեմբերի Զ. զի հանցէ զայնս յընչից Իսահակ վարդապետին, որ եւ արարեալ էր այնպէս, վասնորոյ այժմ գրեցաւ սմա, զի զղումղումայսն30) եւ զժամացոյցն յանձնեսցէ Պետրոս վարդապետին զի ընդ իւր ՚ի սուրբ Աթոռս բերցէ, իսկ զսրբալոյս Մեռոնն առ առ ինքն պահեսցէ, եւ զորքան գոլն գրեսցէ, մինչեւ որպէս գրեսցի այնպէս առնիցէ: Եւ վասն դրամոց ոմանց խարճելոց զորս խարճէր նա անդ ըստ գրելոյ եւ հրամանի սրբազան Վեհին, ՚ի վարձս փայեկաց, եւ յառումն եւ ՚ի շինումն պիտանաւոր իրաց, նա եւ վասն որոց այսուհետեւ էր ըստ այսց խարճելոց, գրեցաւ սմա պատուէր, զի զայնպիսիսն ՚ի նուիրակէն առցէ եւ նմա զղապզ տացէ:

Ուստի թուղթ եւս առ նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեցաւ, որեւ պատասխանի իսկ նորին թղթոյ. զի ըստ վերոասացելոյն, զխարճս Տէր Պետրոսին տացէ եւ ՚ի նմանէ զղապզ առցէ: Այլեւ վասն օրինազանց Քահանայիցն Կարնոյ (զորոց ՚ի Հոկտեմբերի ԻԷ, եւ ՚ի ԻԸ ՚ի թղթոջ Տէր Պետրոսին ասացաւ), զի ստուգիւ գրեսցէ զչարագործութեանց նոցին, զորոց յառաջ քան զայս գրեալ էին զգանգատ. եւ վրէժ ոչ խնդրեցաւ վասն զստոյգն իրակութեանն ոչ գիտելոյ յայնժամ սրբազան Վեհին: Եւ այլ եւս ըստ սոցին մանր բանք եւ պատուէրք, աստ ոչ գրելիք:

Թուղթ եւս յԱռաջնորդարան Կարնոյ Քաղաքին ՚ի Մուտուրկու վանքն գրեցաւ առ Յովհաննէս վարդապետն` որ բնիկ միաբան էր սրբոյ Աթոռոյս, եւ պատահմամբ իւիք անդ գնացեալ մնացեալ էր: Որոյ յորդորումն եւ հարկ` զի եկեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս. վասն հարկաւորի իրիք գործոյ սրբոյ Աթոռոյս, ՚ի յոր կացուցանել կամէր սրբազան Վեհն. զորմէ յայնժամ ՚ի գալն եւ ՚ի կացուցանիլն ՚ի յայն Յովհաննէս վարդապետին թերեւս ասասցուք: Եւ յաղագս զսա եւս յորդորելոյ եւ փութապէս յղելոյ, գրեցաւ առ Պարոն Մելքոնն, նաեւ առ Տէր Պետրոսն եւս, առ որ եւ յղեցաւ թուղթս, զի նմա տացէ: Այսպէս` եւ առ նուիրակ Պետրոս վարդապետն գրեցաւ, զի նա եւս յորդորեսցէ ՚ի գալ ընդ փոյթ. եւ զի` զպակասութիւնսն նորին եւ զճանապարհական թոշակսն հոգասցէ:

Եւ զի ոչ գրէր Գաղատիոյ նուիրակ Մատթէոս վարդապետն ՚ի սուրբ Աթոռս զթուղթ, եւ բնաւ ոչ ծանուցանէր զ՚ուր գոլոյն իւրոյ եւ զինչ առնելոյն, յորմէհետէ ՚ի վիճակն իւր գնացեալ էհաս (որպէս ասացաւ եւս ՚ի Սեպտեմբերի Ժ): Վասնորոյ` գրեաց առ նա սրբազան Վեհըն այժմ եւս յանդիմանելով եւ մեղադրելով թուղթ, եւ հարկելով` զի մի այսուհետեւ եւ ըստ այնմ արասցէ, այլ գրեալ ծանուսցէ թէ ո՞ւր է եւ զի՞նչ առնէ:

Թուղթ եւս այս աղագաւ առ Գաղատիոյ Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն: Առ որ եւ յղեցաւ թուղթ նուիրակին, զի հասուսցէ նմա ուրեւիցէ նա եւ թէ` զթուղթ գրեցուցեալ նուիրակին թղթոյս այս պատասխանի յղեսցէ փութով ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ ինքն եւս գրեսցէ զնմանէ, թէ ո՞ւր իցէ, եւ զթուղթ ընդէր ոչ գրէ. եւ գործն որպէս յաջողի: Որք եւս յղեցան ՚ի Կարին ՚ի ձեռն Պարոն Մելքոնին, զի հասուսցէ ՚ի յԷնկիւրիայ:

Օրինակք երկուցն միայն վերոգրեցեալ թղթոցս, տեսցին ՚ի մեծ տետրոջն ՚ի թղթահամարն ՁԶ. եւ ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն ՚ի թղթահամարն ՃԻԲ: Զորս առեալ նոյն գրաբեր Ալէքսան փայեկին, ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Յունվարի ամսոյ քսան եւ մէկումն: