Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Իբրեւ արգել աստ սրբազան Վեհըն զՋուղայեցի Աւետիս վարդապետն վասն տարաձայն թղթոցն, որք վասն նորա եկին (որպէս ասացաւ ՚ի Յունիսի ԻԶ), ապա նա ՚ի յոլով աւուրս մնացեալ աստ կարի յոյժ նեղեցաւ, զի ունէր զպարտս յոլովս եւ պարտատեարքն հանապազ զպարտսն խնդրէին եւ վշտացուցանէին եւ իբրեւ տալ ոչ կարէր զշահս ՚ի վերայ բարդէին: Քանզի ՚ի Ջուղայու մինչեւ ցաստ, պարտիւք էր եկեալ, այնու յուսով` զի փութով ձեռնադրեալ եպիսկոպոս, առցէ զժողովարարութեան կոնդակ ՚ի սրբազան Վեհէն վասն Ջուղայու վանիցն եւ զժողովս արարեալ վճարեսցէ զպարտսն: Իսկ իբրեւ (ետես) եթէ` եպիսկոպոս լինիլն է անհնարին եւ յետուստ ՚ի Քաղաքէն եւ ՚ի վանիցն իւրեանց ոչ լինի ինքեան օգնութիւն ինչ, այլ մանաւանդ վնաս, զի օրստօրէ մահսարք հակառակ միմեանց գային վասն իւր: Ապա յուսահատեալ` բազում աղերսանօք խնդրեաց ՚ի սրբազան Վեհէն տալ զժողովարարութեան կոնդակն, զի երթեալ արասցէ զժողովս եւ ՚ի պարտուցն զերծցի եւ զի ունէր ՚ի յերկիրն Ռուսաց վասն իւրոյ անձինն յատկապէս զհոգալիս, զայնս եւս հոգասցէ եւ ապա վասն վանիցն արարեալ զժողովս վերադարձցի ՚ի սուրբ Աթոռս եւ հրամանաւ եւ գիտութեամբ իւրով զվանից արդիւնսն յղեսցէ անդ եւ ինքն մնասցէ ՚ի սուրբ Աթոռոջս ՚ի միաբանութիւն: Եւ սրբազան Վեհըն թէպէտ զայս ոչ կամէր եւ ՚ի բազում աւուրս պահեաց զնա աստ, սակայն յետոյ գթալով յաղքատութիւն նորին եւ ՚ի խղճութիւն, կատարեաց զխնդիրն եւ ետ նմա զընդհանրական ժողովարարութեան կոնդակ վասն սրբոյ Ամենափրկչի վանիցն Ջուղայու եւ պատուիրեաց նմա սաստիւ, զի ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ ըստ խոստմանն: Քանզի եւ այն իսկ էր խնդիր զնմանէ գանկատող ժողովրդոցն, զի աստ պահեսցէ եւ մի առ ինքեանս դարձուսցէ: Բայց վասն աղքատութեան սրբոյ վանիցն զայս կոնդակս ետ, զի զյոլով պարտս ունէր: Եղեւ ՚ի Հոկտ. Գ:

Յետ վախճանման սուրբ Գէորգեայ Առաջնորդ Աղէքսանդր վարդապետին, որպէս ասացեալ է ՚ի Յունվ. ԻԶ եւ ՚ի Յուլ. Գ, ՚ի ժամանակս ինչ եդ անդ վէքիլ զՎարդան Քահանայն, որպէս ասացեալ է, իսկ ապա յետ այնորիկ, զՀայոցթառցի Յովհաննէս վարդապետն կարգեաց Առաջնորդ նոյնոյ վանիցն եւ խնամէր միշտ զնա վասն սրբոյ վանիցն շինութեան: Ուստի եւ ետ նմա զժողովարարութեան կոնդակ ՚ի վերայ Բայազիտու, Ալաշկերտու եւ Կարսայ, վասն սրբոյ վանիցն աղքատութեան: Իսկ ինչք վանիցն, որք ՚ի Բայազիտ էին եւ որք անդէն ՚ի վանսն (զորոց ասացաւ եւս ՚ի Յուլ. Գ). ամենեքին ՚ի ձեռն եղբօրորդւոյ Աղէքսանդր վարդապետին եւ այլոց նորին ընտանեաց եւ սեխեխաց, փչացեալք եւ վատնեցեալք էին: Թէպէտ եւ բազումս զնոսա խոշտանկեաց սրբազան Վեհըն երել ՚ի յայտ այլ վատնեալ էին եւ սակաւ ինչ եկն ՚ի յայտ ՚ի Հոկտ. Դ:

Իսկ փայակ Զաքարիա վարդապետին, որ ՚ի Հոկտ. Բ. ՚ի թղթոջ նորին յիշեցաւ, թէ մնաց աստ, գրեաց այժմ սրբազան Վեհըն զպատասխանիս նորին բերեալ թղթոցն, որք են այսոքիկ:

Առ Զաքարիա վարդապետն ՚ի պատասխանի երկուց թղթոց նորին, որոց զմինն փայակն էր բերեալ եւ միւսն ՚ի Բայազտոյ ՚ի ձեռն Տէր Վահանին ժամանեաց, նախապէս վասն փօլիցայի (Դ) Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետին, առնուլ զկէսն ՚ի յԱգուլեցի Պ. Սարխօշէն (որ յիշեցեալ գոյ ՚ի Սեպտ. ԺԶ) զի զնուիրակն տուեալ էր անդ ՚ի Պօլիս եղբօր նորին Պ. Ծատուրին: Եւ զկէսն առնուլ ՚ի մհ. Փիլիպպոսէն. եւ կամ ՚ի նոցին օրթաղ Ակնցի Գէորգէն, զի սորա եղբայր Փիլիպպոսին էր տուեալ նուիրակն զդրամն անդ ՚ի Պօլիս: Վասնորոյ` Բ ղապզ եւս գրեալ սոցին աղագաւ յղեաց առ նա, նաեւ զ՚ի Պօլսոյ եկեալ թամասուկսն եւ բարեւագիրսն եւս յղեաց, զի յետ առման դրամին` տացէ նոցա: Եւ վասն այն փօլիցային, (Գ) զոր արարեալ էր ՚ի վերայ Յարութիւն վարդապետին, պատուէր` զի բերցէ յետս (որպէս եւ ՚ի Հոկտ. Բ գրեաց) իսկ եթէ զմարդ գտեալ առեալ իցէ, թերեւս ՚ի մհ. Փիլիպպոսէն իցէ առեալ, ապա տացէ նմա յայսց մուրհակաց զմինն եւ զդրամ ոչ առցէ, որպէս զի` եղիցի փոխանակ առաջնոյ առեալ դրամոյն (Բ-ցն): Եւ ապա զ(ա) մնացեալն մհ. Փիլիպպոսն ՚ի Պօլիս, ՚ի Յարութիւն վարդապետէն առցէ, առաջին (երից) մուրհակաւն: Եւ զի` զդրամս առեալ էր ՚ի Սարխօշէն, (9) ՚ի կողմանէ այն դրամոյն (ա) որ ՚ի Սեպտ. ԺԶ յիշեցաւ, թէ յանձն առեալ էր տալ, գրեաց` զի այլ եւս առեալ ՚ի նմանէ զդրամս (6) զ(մի եւ կիսոյ) փօլիցայագրեանսն տացէ նմա (որք ՚ի Սեպտ. ԺԶ առ ինքն յղեցան) որպէս ինքն Զաքարիա վարդապետն եւս էր գրեալ, բայց եւ պատուէր, զի մուհլաթով առցէ եւ այլ եւս բանք:

Առ Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետն, վասն ՚ի Սեպտ. ԺԶ գրեալ պատասխանւոյն: Եւ վասն արարեալ փօլիցային թէ զթամասուկսն առ Զաքարիա վարդապետն յղեցաք ՚ի Կարին, զի առցէ, վերայիշումն եւ վասն առաջնոյ փօլիցային (ե) որ ՚ի յՕգ. Ժ արարաւ ՚ի վերայ նորա: Եւ վասն Սաղաթիէլին (զորմէ ասացեալ է յանցելումն ամի ՚ի Յուլիսի Ի ՚ի թղթոջ Յարութիւն վարդապետին) որոյ զԵՃ ղռուշն մեղադրութիւն, թէ ընդէ՞ր դու ետուր, զի Ղուկաս վարդապետին գրեաց ՚ի յՕգ. Ժ կերպիւ իւիք հոգալ զբան նորին, քանզի նա յառաջ ոչ էր հաճեալ առնուլ ԶԵՃ ղռուշն եւ Ղուկաս վարդապետն գրեալ էր սրբազան Վեհին: Եւ պատուէր` զի զթամասուկն նորին յղեսցէ. գրեաց եւ զորպիսութեանց երկրիս եւ զսուրբ Կարապետի Յօնան պետէն, որ յիշեցաւ ՚ի Սեպտ. ԺԶ:

Ի Կարին առ Պ. Սարխօշն թուղթ ՚ի պատասխանի թղթոյն, շնորհակալութիւն վասն տուեալ դրամոյն եւ վասն որոց էր տալոց, զի տացէ, մուհլաթ49) եւս տալով (որպէս եւ ՚ի թղթոջ Զաքարիա վարդապետին ասացաւ): Եւ այլ առ այսոքիկ բանք:

Այլեւ գրեցաւ ՚ի ձեռն սորին ՚ի Պօլիս առ մհ. Մօվսէսն, ՚ի պատասխանի կարճառօտ թղթոյն, ծանուցանելով զգրեալսն ՚ի Սեպտ. ԺԶ: Եւ զի խնդրեալ էր գրել առ Պ. Յովսէփն զօրհնութեան թուղթ, որ տուեալ էր զութն ոսկիս, խոստացաւ յետոյ գրել: Եւ զի միամտեցուսցէ զՍարխօշի եղբայրն` յորոյ վերայ նեղացեալ էր, սակս յամեցուցանելոյ փօլիցային:

Առ Պ. Ղուկասն ՚ի Կարին, առ որ եւ յղեցաւ թուղթ Յարութիւն վարդապետին, զի յղեսցէ առ նա: Եւ զի` վասն այն փօլիցային որ ՚ի ձեռն այս Ղուկասիս եղեւ (գ) (որ յիշեցեալ է յանցելումն ամի ՚ի Յունվ. Թ). տարակուսէր Յարութիւն պետն թէ` ինձ յատուկ ղապզ ոչ էհաս, գրեաց զի գրեալ միամտեցուսցէ թէ` ղապզ նորին սրբազան Վեհի առ քեզ գրեալ բարեւագիրն է: Որովք ել գրաբեր Այվազ փայակն, ՚ի Հոկտեմբերի Թ:

Ընդ ժամանիլն Զաքարիա վարդապետին ՚ի Թիֆլիզ, որ ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Սեպտ. Ը, տայր ընթեռնուլ յեկեղեցիսն զբանադրանսն Բաբային զոր ընդ իւր տարաւ: Եւ որդիք Բաբային եւ տէր նոցին Գեօրկի Միրզայն որդի Արքային Հերակլայ կամեցեալ էին ո'չ թողուլ զնա ՚ի գալ, այլ վասն նորա գրել եւ գրեցուցանել Արքային առ սրբազան Վեհըն զաղերս, զի անդէն զնա արձակիցէ: Այլ նա ինքն Բաբայն, գիտացեալ` զի անհնարին էր այնմ լինիլ, վասնորոյ իւրովի էր յօժարեալ գալ եւ արձակիլ: Եւ ՚ի նոյն աւուրսն, որդի Արքային Հերակլայ Գեօրկի միրզայն, առաքէր զԱսլան բէկ ոմն առ խանն Երեւանու վասն պանդխտելոցն աստէն, բնակչացն Լօռու եւ Բամբակաձորու, զի տացէ զնոսա Ասլան բէկին: Քանզի հայրն իւր Հերակլ Արքայն, զիշխանութիւն այսց երկրացս տուեալ էր ինքեան, զոր շինել կամէր եւ զցրուեալ բնակիչսն նոցին` յիւրաքանչիւր տեղիս դարձուցանել: Եւ ընդ սոյն Ասլանբէկիս Բաբայն եւս եկն, որոյ աղագաւ գրեալ էր Արքայն Հերակլ առ սրբազան Վեհըն զաղերս, թէ զապաշխարանս դիր եւ արձակեա': Ապա իբրեւ եկն նա առ ոտս սրբազան Վեհին, ասէ ցնա սրբազան Վեհըն. յանցանք քոյ առ սուրբ Աթոռս եւ առ մեզ յոյժ բազումք են եւ ես այժմ վասն խնդրոյ Արքային զքեզ կամիմ արձակել, բայց ոչ լինի արձակումն առանց ապաշխարութեան, թէպէտեւ զղջացեալ իցես, որպէս Արքայն եւս է գրեալ թէ դիր զապաշխարանս: Արդ զինչ ապաշխարանս եդից քեզ, եթէ զպահս եդից, դու ո'չ պահես, եւ թէ զաղօթս, դու ոչ յեկեղեցի երթաս յաճախ եւ ոչ աղօթել գիտես: Իսկ եթէ ասացից զողորմութիւնս տուր, զոչինչ ունիս դու: Ապա ա'յն է բարւոք եւ քեզ ըստ կարեացդ ապաշխարանք, զի տաց քեզ բրածեծ առնել, եւ ետ զնա գանել սաստկապէս ՚ի ներկայութեան Ասլան բէկին: Եւ ապա արձակեալ զնա ՚ի բանադրանացն եւ զխիլայ եւս ետ: Եւ ՚ի հաստատութիւն արձակմանն զթուղթ գրեաց առ ժողովուրդսն Թիֆլիզոյ, որպէս վկայական նմին: Գ թուղթք եւս առ Արքայն, առ Գեօրկի որդի նորին եւ առ Զաքարիա վարդապետն վասն նորին դարձեալ. իսկ առ Զաքարիա վարդապետն գրեցաւ եւս, զի թէ զորպիսութիւն ինչ զԴաւիթ վարդապետէն լուիցէ (որ յիշեցաւ ՚ի յՕգոստ. Գ) գրեսցէ վաղվաղակի. նաեւ վասն պարսպաշինութեան սրբոյ Աթոռոյս զքարահատս յղեսցէ, որպէս եւ ՚ի գնալն աստի պատուիրեալ էր: Ել Բաբայն թղթովքս ՚ի Հոկտ. Ժ.