Յիշատակարան. Մասն I (1763-1767)

Եկն ՚ի Պօլսոյ մահտեսի Յօնանն յաւուր ուխտաւորացն գալստեան (որպէս ասացաւ ՚ի Յունիսի ԺԹ) թերապէս հոգացեալ զբանն, որոյ աղագաւ իսկ երթեալն էր, ո'չ բերելով զֆերմանն հարկաւորագոյն, որպէս ասացեալ է: Այլ բերեալ էր ընդ իւր զպատասխանիս թղթոցն, որք յանցելումն ամի ՚ի Հոկտեմբերի ԻԷ, եւ ՚ի Նոյեմբերի ԻԷ յղեցան վասն վէքիլութեանն իրակութեան: Որք ո'չ եթէ յայնց միայն աւուրս գրեցան յայնժամ թուղթք, այլ եւ ՚ի բազմաց գլխաւոր եւ նշանաւոր արանց, միանգամայն հանդիսացելոցն ՚ի սիւնհոդոսի. թէեւ յորոց արտաքոյ նոցին խորհրդոյ ՚ի բազմաց անձանց. որոց ամենիցն գլխաւորապէս եւ ըստ երեւելոյն մի էին որպիսութիւնք: Քանզի` յետ միոյ ամի` յորում յարաձգեցաւ այս իրակութիւն եւ գլխացաւութիւնք ո'չ սակաւք յառաջացան, պատճառաւ` զի ոչ կամէին նոքա վէքիլ անուամբ հաստատել անդ զոք. եւ ոչ իսպառ բացասել կարէին միանգամայն զսրբազան Վեհին կամս: Այժմ հազիւ թէ` ՚ի սիւնհոդոս ժողովեալ նոցա խորհեալ էին ոչ զիւրեանցն կամս կասեցուցանել եւ ոչ սրբազան Վեհին կամացն ներհակել, այլ զմիջինն ընտրելով` կարգեալ էին զԲարսեղ վարդապետն Մութավէլի (որոյ աղագաւ գրեալ էր սրբազան Վեհըն վէքիլ կարգել, յանցելումն ամի ՚ի ԻԷ Հոկտեմբերի): Ուստի եւ գրեալ էին զհասարակ բազմակնիք թուղթ, եւ գլխաւորքն ՚ի նոցանէ յատկապէս եւս, ըստ այսմ թէ` ահա ՚ի հնազանդութիւն քոյոյ հրամանի զԲարսեղ վարդապետն կարգեցաք Մութավէլի, զի նստցի, մինչեւ մահտեսի Յօնանն եկեալ յայդր ծանուսցէ քեզ բերանով զխորհուրդս մեր, եւ դու յայնժամ զայր ոմն ՚ի նորոյ կարգեսցես զի նա նստցի: Եւ ՚ի վերայ այսր` խնդրեալ էին եւս զմահտեսի Յօնանն յետս դարձուցանել: Իսկ ո'չ էին բացապէս ցուցեալ թէ` այրն այն զոր խնդրեն յետոյ կարգել` որպիսի ոք պարտի գոլ: Իսկ մահտեսի Յօնանն բերանով գլխաւորապէս զայս ծանոյց թէ` կամին նոքա զի մի' նստցի անդ սեւագլուխ (որ եւ յիրաւի այս էր նոցին դիտմունք, պատճառաւ զի մի լիցի անդէն երբեմն խոչ իմն Պատրիարքին) այլ ոմն աշխարհական, եւ այն եւս ո'չ անդուստ, այլ աստի առաքեսցի: Զայսոսիկ ծանուցեալ սրբազան Վեհին, ապա ՚ի բաց եթող զըստ նոցինն ախորժակաց խորհուրդ, եւ զսրբոյ Աթոռոյս խորհեցաւ բարւոքապէս զօգուտն, զոր եւ կատարեաց: Քանզի ո'չ կամեցաւ կարգել զաշխարհական ոք եւ ո'չ գոնեայ զմութավէլիութիւն հաստատել մշտապէս. եւ թէ զիա՞րդ եւ վասն էր, ՚ի ներքոյ ՚ի հասարակ թղթոջ գլխաւոր իշխանացն տեսցի: Այլ գրեաց զթուղթ առ հասարակ ժողովուրդս Քաղաքին Պօլսոյ ՚ի պատասխանի բազմակնիք թղթոյ նոցին, թէ ահա խոնարհեալ մեր ՚ի խնդիրս եւ ՚ի կամս եղբօրն մերոյ Պատրիարգ վարդապետին եւ օրհնեալ իշխանացն, կարգեցաք զԲարսեղ վարդապետն Մութավէլի, եւ զմահտեսի Յօնանն եւս դարձուցաք յետս ՚ի յօգնութիւն ծերութեան նորին, զի ժամանակ ինչ ՚ի միասին զհոգալի գործս սրբոյ Աթոռոյս հոգասցեն, մինչեւ յետոյ զպատշաճաւոր զոք գտեալ կարգեսցուք: Զայս գրեաց սրբազան Վեհըն յայսմ թղթոջ, զի խաղաղասցի հասարակութիւնն եւ բարձցի խռովութիւնն, իսկ կատարեալ եւ վախճանական դիտաւորութիւն սրբազան Վեհին, տեսցի ՚ի ներքոյ ՚ի հասարակ թղթոջ իշխանացն: Քանզի` ՚ի յո'չ կամիլն պատրիարգին եւ իշխանացն հաստատել անդէն վէքիլ յանուն սրբոյ Աթոռոյս, բացասելով զհրամանս սրբազան Վեհին, երկճղեցան հասարակութիւնն եւ ընդդիմացան նոցին խորհրդոց (որպէս եւ ՚ի Հոկտեմբերի ԻԷ ասացաւ յանցելումն ամի): Առաւել եւս բազմութիւնն Արեւելականաց, որք յայնմ օրէ մինչեւ ցայժմ ո'չ հնազանդեցան Պատրիարգին, եւ ընդդէմ կացին իշխանացն խորհրդոց. եւ նոյնպէս եկաց մնաց խռովութիւնն ՚ի միջի նոցին: Յաղագս որոյ` գրեաց առ նոսա սրբազան Վեհըն զյորդորումն, զի բարձցեն զխռովութիւնն եւ հաստատեսցեն զխաղաղութիւն եւ զսէր: Եւ յատկապէս առ Արեւելականսն գրեաց զպատուէր` զի խոնարհեսցին եւ հնազանդեսցին պատրիարգին եւ իշխանացն, եւ առ ամենեսեանսն սիրով մնասցեն, եւ զնուիրակն սրբոյ Աթոռոյս Յարութիւն վարդապետն սիրով ընկալցին, եւ առատութեամբ տայցեն նմա զնուիրակական տուրս: Քանզի իբրեւ տեսին զնա անհարազատ սրբոյ Աթոռոյս ներ այսմ իրակութեան (զորմէ թերեւս ՚ի ներքոյ ասասցուք) ո'չ ընկալան զնա, համարելով իբրեւ զօտար եւ չարակամ սրբոյ Աթոռոյս: Ուստի` եւ ո'չ տային նմա զարդիւնս նուիրակական: Թուղթ եւս առ հասարակ ժողովուրդսն դարձեալ, վասն ընդունելութեան Պատրիարգին եւ միամտութեան նորին, զի ընկալցին զնա սիրով եւ հնազանդեսցին նմա, եւ ունկնդիր լիցին ամենից անմեղածին հրամանաց նորին (որ էր իբրեւ կոնդակ Առաջնորդական նմա) շնորհաւորելով ինքն եւս զնորին Պատրիարգութիւնն եւ ցուցանելով զսէր բազում եւ յորդորելով դարձեալ զժողովուրդսն կալ ընդ միմեանս սիրով եւ խաղաղութեամբ: Յորում եւ սաստիւ պատուէր կռուայոյզ եւ չարաճճիկ անձանց ոմանց, որք անդադար զաղմուկս եւ զխռովութիւնս յարուցանէին ՚ի մէջ հասարակին, ծակէ ՚ի ծակ անկանելով եւ զանօգուտ եւ զկռուանիւթ զրոյցս արծարծելով եւ բազմաց չարեաց պատճառ լինելով: Զորպիսեաց թերեւս ՚ի ներքոյ պարզաբար ասասցուք: Թուղթ եւս առ գլխաւոր իշխանսն: Նախապէս վասն իրակութեան վէքիլութեան, ըստ այսմ թէ` ՚ի բոլոր ամ մի այսքան թղթագրութիւնք եւ խռովառիթ զրոյցք որք եղեն ՚ի միջի մերում, ո'չ այլ ինչ էր դիտումն մեր եթէ ոչ զի ՚ի կողմանէ մերմէ նստցի մի ոմն յայդր որ զհոգալի գործս մեր հոգասցէ, բայց դուք որովհետեւ ո'չ կամեցայք զայլ եւ այլ պատճառս պատճառելով, երբեմն իսպառ անկարելի ցուցանելով, եւ երբեմն թէ մութավալի անուանեսցի նստօղն, եւ մի վէքիլ (ընդ որում եւ մեք հաճէաք, զի մեզ հոգացօղ գործոյն է պիտոյ եւ ոչ անունն) եւ այժմ եւս թէ` աշխարհական նստցի եւ մի սեւագլուխ: Վասնորոյ` եւ մեք ահա հրաժարեցաք իսպառ եւ ՚ի բաց կացաք յայսմանէ խնդրոյ, լրջմտութեամբ եւ առանց նախանձու: Քանզի ասէ ես եւ իմայինքս սեւագլուխք եմք եւ կարգաւորք եւ ոչ ունիմ զաշխարհական յայդր նստուցանելոյ, զի թէ նստուցից, ի հարկէ զինքն յայդր եւ զտունն աստ ես պարտիմ պահել: (Ի վերայ այսոցիկ ցուցանելով նոցա եւ զվնասն, որք մինչեւ ցայժմ յայսմ պատճառէ հասին եւ հասանելոց էին եւս սրբոյ Աթոռոյս, եւ զյոլով վշտակրութիւնն իւր, եւ զօգուտ ինչ ո'չ տեսանելն, որպէս մահտեսի Յօնանն միանգամ գնալովն զբազում եւ աւելի քան զչափն ծախս արար. իսկ զօգուտ ինչ եւ զգործ իմն արդիւնաւոր ոչ եցոյց, որպէս ասացեալ է. եւ յայսմ նուագի եւս ՚ի գնալն ՚ի հարկէ ըստ նոյն չափու եւ աւելի քան զայն առնելոց էր զծախս, եւ ըստ սմին բազումք): Եւ մեղադիր եւս լինելով նոցա` որք փութով ո'չ ծանուցին զայս իւրեանց կամս, զի մի' այսքան գլխացաւութիւնք եւ վնասք յառաջանայցէին): Այլ որովհետեւ ասէ դուք զԲարսեղ վարդապետն ըստ երեւելոյն մութավելի էիք կարգեալ, եւ զմահտեսի Յօնանն եւս յետս դարձուցանել խնդրեալ, վասնորոյ եւ մեք առ ՚ի խաղաղացուցանել զհասարակութիւնն եւ բառնալ զխռովութիւնն, հաւանելով իբրու կամաց ձերոց ըստ այնմ գրեցաք ՚ի յերկոսին հասարակ թուղթսն, զորս պարտիք ընթեռնուլ տալ զի խաղաղասցին: Այլ ցուցից ձեզ զկատարեալ եւ զօգտաւոր դիտաւորութիւնն իմ, ըստ որում պարտի լինիլ: Քանզի գրեցի ահա նուիրակին մերոյ, որ փութով զՔաղաքդ աւարտեալ ելցէ յարտաքին վիճակսն, եւ մեք ՚ի նորոյ զնուիրակ առաքեսցուք ՚ի Քաղաքդ. որ ընդ նուիրակութեան եւ զհոգալիս մեր հոգասցէ, եւ ապա ելցէ յայդի Յօնանն, եւ մի' եւս յիշեսցի անուն վէքիլի եւ մութավելւոյ: Իբր յերկուս բաժանեաց զՊօլսոյ նուիրակութիւնն, եւ գրեաց զպատճառն թէ` ես ՚ի ՌՄԵ թուոջն եկի ՚ի Քաղաքդ նուիրակ, յորմէ հետէ մինչեւ ցայժմ է` ինն ամ, յորս ես զմի նուիրակութիւն աւարտեցի, եւ Յարութիւն վարդապետն դեռ զերկուս եկեղեցիս է աւարտեալ, որ պարտ էր ՚ի յինն ամսն ժողովել երեք նուիրակութիւն ըստ երից ամաց հաշուին: Հարկեցէք ասէ ուրեմն եւ դուք զնուիրակն, զի փութով զՔաղաքդ աւարտեալ, ելցէ յարտաքին վիճակսն, զի նոր նուիրակն եկեսցէ յայդր: Երկրորդապէս` գրեցաւ նոցա վասն Գաղատիոյ նուիրակ վարդապետին (որ վատնեալ զնուիրակութիւնն նստեալ կայր ՚ի Պօլիս, եւ սրբազանն գրեաց առ նա ՚ի Մարտի Դ գալ ՚ի սուրբ Աթոռս, եւ տակաւին ո'չ ընկալաւ ՚ի նմանէ զպատասխանի ինչ). զի ՚ի մի ժողովեալ ընդ նուիրակին, մահտեսի Յօնանին եւ Բարսեղ վարդապետին առցեն զհաշիւն, եւ ինքն եթէ ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ բարւոք է, եւ թէ ո'չ, ուր կամիցի երթիցէ: Երրորդապէս` գրեցաւ նոցա եւ վասն սուրբ Կարապետի առաջնորդ չիք Յօնանին, զի հանեալ անտի ՚ի սուրբ Աթոռս առաքիցեն (որոյ եւ զօրինակն բանադրանաց ընդ մահտեսի Յօնանին յղեցաւ առ նոսա, զորոյ չարեաց ասացեալ է լիապէս ՚ի Յունիսի Լ): Ասելով ՚ի կարճոյ զնորին չարեաց, եւ մեղադիր եւս լինելով նոցա, որք անգամ մի ո'չ առաքէին անդ զխելօք եւ զկատարեալ մարդ ոմն, զի լինիցէր վերահասու ելից եւ մտից սրբոյ տանն այնմիկ, զորոյ բաց ՚ի գոյիցն վատնելոյ զքարինսն եւս մաշէր եւ խօսօղ եւ վերահասու ո'չ ոք էր: Նոյնպէս եւ վասն Կարսայ Առաջնորդ չիք Աբրահամին գրեաց, զի զնա եւս հանեալ անտի ՚ի սուրբ Աթոռս առաքեսցեն, գրելով սակաւ ինչ եւ զնորին յանցանաց, զորոց լիապէս ասացեալ է ՚ի Յունվարի ԻԷ եւ յայլս տեղիս): Չորրորդապէս` պատուէր եւ հրաման սաստիւ, զի սեւագլուխք որք չեն եպիսկոպոս, թագիւ մի' պատարագեսցեն, գրելով միայն զհրաման վասն Պատրիարգին զի նա թագիւ պատարագեսցէ: Հինգերորդ` արգելումն չափազանցութեան սեւագլխաց ոմանց, որք մասնաւորի ուրուք վանից գոլով Առաջնորդ` գրէին զթուղթ ընդհանրական ժողովարարութեան, եւ զժողովարարսն անուանէին նուիրակ, գրելով ՚ի թղթոջն թէ` կապեալն ՚ի դմանէ կապեալ է եւ արձակեալն արձակեալ: Եւ զայսոսիկ առնելով` անպատիւ առնէին զընդհանրական հրաման կաթուղիկոսին եւ ՚ի փառս նորին վերաձգտէին, որպէս Յօնանն չարագլուխ (զորմէ ասացեալ է ՚ի Յունիսի Լ). որոց աղագաւ գրեցաւ սոցա պատուէր եւ հարկ, զի ինքեանք եւս ջանասցեն այսուհետեւ արգելուլ զայնպիսի անկարգութիւնս: Վեցերորդապէս` եւ այս հարկիւ պատուէր գրեցաւ, զի յետ սրբոյ Խաչին առաքեսցեն զՊատրիարգն ՚ի սուրբ Աթոռս, զի եկեալ աստ ստասցի զկատարելութիւն անուանն եւ գործոյն եւ հասարակութեանն լիցի խաղաղութիւն եւ միամտութիւն, եւ մեք եւ դուք ասէ ազատեսցուք ՚ի գլխացաւութեանց, ծանուցանելով նոցա զմեծութիւն ապագայի խռովութեանն մինչ ո'չ յղեսցեն: Վեցեքեան այսոքիկ գրեցան սոցա հարկաւորապէս խնդիրք, ընդ որոց եւ պատուէր` զի ՚ի ներկայութեան բնաւիցն ՚ի միասին ընդ Պատրիարգին ընթերցցին, եւ զգրեալսն ամենայն ՚ի գլուխ հանցեն: Իսկ եթէ ասէ եւ զայսոսիկ խնդիրս մեր ո'չ կատարիցէք, երեւի թէ` կամ մեք զանօգուտ եւ զընդդէմ կամաց ձերոց խնդիրս առնեմք, եւ կամ դուք ունիք զայլամտութիւն իմն: Այլ եւ բաց ՚ի վեցիցս գլխաւոր խնդրոց, գրեցան եւս ոմանք կարեւոր խնդիրք: Որոց մինն էր այնր աղագաւ, զի Մելիքսէթ ոմն խենթաբարոյ` ըստ իւրոյ խելաց ենթադատման շարադրեալ էր զգիրք իմն գովասանական վասն սրբազան Վեհիս մերոյ եւ Աբրահամ վարդապետին, որ էր անպատեհ իմն գործ եւ անուանեալ էր զայն իսկութիւն բանի: Զայս ծանուցեալ սրբազան Վեհին, ոչինչ իւիք պատճառաւ հաճեցաւ ընդ այն, այլ մանաւանդ` համարեցաւ զնա անարգութիւն մեծ ինքեան եւ պակասութիւն անուան: Վասնորոյ` գրեաց այնր աղագաւ զպատուէր եւ զհարկ, զի այրեսցեն զայն եւ իսպառ անհետ արասցեն, եւ Պատրիարգն ծանուսցէ եկեղեցեացն սաստիկ նզովիւք, զի ո' ոք ունիցի ՚ի նմանէ օրինակեալ` հանցէ եւ մի ծածկեսցէ. զորս զամենեսեան ժողովեալ այրեսցեն, եւ ո'չ թողուցուն զմի ՚ի նոցանէ: Եւ զի ասացաւ զպղծոյն Գէորգեայ` թէ անցեալ ընդ Եւդոկիայ գնացեալ է ՚ի Պօլիս (զորոյ չարեաց ասացեալ է ՚ի Հոկտեմբերի ԻԸ, յանցելումն ամի): Յաղագս որոյ գրեաց սրբազան Վեհըն զի հանեալ յարքունուստ զֆերման կամ ՚ի սուրբ Աթոռս առաքեսցեն մնալ աստ մշտապէս, եւ կամ յայլուր ՚ի յանել տեղի ինչ աքսորեսցեն: Զի մի անդէն մնալով զգարշահոտութիւն իմն ՚ի վեր հանցէ: Գրեաց եւ զհրաւիրումն գալ ընդ Պատրիարգին ՚ի սուրբ Աթոռս եւ կատարել զուխտս իւրեանց, եւ ՚ի տեղեկանալ անձամբ սրբոյ Աթոռոյս որպիսութեանց: Այլ եւ զշնորհակալութիւն վասն հասուցանելոյն մեզ զինչս Իսահակայ վարդապետին հանգուցելոյ: Որք էին ՚ի Կարին յաւանդ առ Մուրտիկեանսն (զորոց ասացեալ է ՚ի յԱպրիլի Է, ՚ի Յունվարի ԻԱ, ՚ի թուղթսն Տէր Պետրոսին, եւ ՚ի բազում տեղիս): Որոց աղագաւ գրեալ էին Պատրիարգն եւ Սարգիս վարդապետն (որ յիշեցեալ է ՚ի բազում տեղիս յիրակութիւնս ընչիցն) զթուղթս առ Մուրտիկեանց մահտեսի Փիլիպպոսն եւ յեղբարսն իւր, հասուցանել զայնս սրբոյ Աթոռոյս: Եւ այլ եւս ըստ սոցին բանք: Որք եւ ՚ի բերան պատուիրեցան Մահտեսի Յօնանին առնել: Թուղթ եւս առ Պատրիարգն Պօլսոյ Գրիգոր վարդապետն, ՚ի պատասխանի թղթոյն վասն ներկայ իրակութեանս, եւ զքանիս Պատուէրս եւս` որք գրեցան ՚ի թղթոջ իշխանացն, զի հոգասցէ եւ ՚ի գլուխ հանցէ փութով: Վասն Բարսեղ վարդապետին եւ մութավէլութեան, որպէս եւ գրեալ է, եւ վասն չիք Յօնանին սրբոյ Կարապետի, եւ Կարսայ Աբրահամին գրեցաւ պատուէր` կամ ՚ի սուրբ Աթոռս եւ կամ յաքսորս փութով առաքել: Անկարգ սեւագլխաց լինիլ վրէժխնդիր: Վասն Աբրահամ վարդապետին հանել զիթլախ, եւ ՚ի քեօթուկէն ջնջել տալ (որեւ առ իշխանսն գրեցաւ) զի մի մնասցի ապագային յիշատակ չար, անվայել սրբոյ Աթոռոյս: Զմելիքսէթ խենթի յօրինեալ գովասանական գիրսն այրել եւ անհետ առնել (զորմէ ասացաւ ՚ի թղթոջ իշխանացն) եւ զնա յոտս նուիրակին տալ տանել մեղայիւ, եւ հաշտեցուցանել ընդ նմա: Որոց ասացից զպատճառն խռովութեան: Քանզի եւ ինքն իսկ Յարութիւն վարդապետն գոլով կամակից զչարողաց եւ թշնամեաց Աբրահամ վարդապետին, իբրեւ զնա ՚ի Պօլսոյ անտի աքսորմամբ առաքեալ էին ՚ի սուրբ Աթոռս, ոմանք ՚ի նորին բարեկամաց եւ զնա սիրողաց, ոչ ՚ի նշանաւորաց ոք, այլ յաննշանից` ծակամտից` կռուանիւթից, խռովառթից` չարաբարոյից եւ վատթարագունից (զորպիսեաց խոստացաք յետոյ ասել ՚ի հասարակ թղթոջն ՚ի Կոնդակոջ Պատրիարգին) որք որպէս թէ բարեկամք սրբոյ Աթոռոյս եւ Աբրահամ վարդապետին ձեւանալով, այլ առաւել եւս ստորարկօղք եւ անպատւօղք եւ չարակամ թշնամիք երեւելով, յօրինեալ էին վասն նուիրակին զթուղթ իմն, գրելով ՚ի նմա զբանս անարգականս ծաղուականս նախատականս, եւ արկեալ էին զայն յեկեղեցին: Զոր գտեալ նուիրակին հետամուտ լեալ էր գտանել զառնօղն գործոյն, եւ հաստատեալ էր յոմանց թէ` Մելիքսէթն է զայն արարեալ: Ուստի բանադրեալ էր զնա: Եւ նորա ո'չ առնլով յանձն թէ` ինքն իցէ արարեալ զայն, ո'չ էր համարեալ զբանադրանսն ինքեան ՚ի պատիժ, այլ յօրհնութիւն: Ուստի գրեալ էր առ նա զանդրադարձ թղթոյն բանադրանաց, արդարացուցանելով զինքն եւ պարտաւորելով զնա, եւ գրելով զբանս անարգականս եւ անասելիս: Յայսմանէ պատճառէ աղմուկ մեծ յարուցեալ, եւ բազմութիւն ժողովրդոցն երկակողմեալ, յարամնաց մինչեւ ց՚այժմ: Եւ այժմ` որովհետեւ գրեցաւ ՚ի հասարակ թուղթսն յորդորումն ՚ի սէր եւ ՚ի խաղաղութիւն, վասնորոյ` գրեցաւ առ Պատրիարգն եւ առ յոմանս իշխանս եւս, զի եւ զպատճառն այսր խռովութեան զՄելիքսէթն խենթ, տարեալ առ յոտս նուիրակին հաշտեցուսցեն: Գրեցաւ եւ վասն ֆերմանին, զոր մահտեսի Յօնանին պարտ էր ընդ իւր բերել եւ ո'չ էր բերեալ (զորմէ ասացաւ եւս ՚ի սկզբան բանիս), եւ ինքն խոստացեալ էր յետոյ հոգալ եւ յղել. զի եւ զայն ըստ խոստմանն հոգացեալ յղեսցէ փութով: Եւ եթէ ՚ի Կարս ոչ ունիցի զպատշաճաւոր ոք յղել յԱռաջնորդութիւն, յորժամ զչիք Աղբահամն հանցէ անտի, զԻսպիրու Առաջնորդ Յոհաննէս վարդապետն յղեսցէ (զորմէ ասացեալ է ՚ի Յունվարի ԻԵ եւ յայլս տեղիս): Որոյ յղեաց սրբազան Վեհըն եւ զփիլոն մի ազնիւ ՚ի պարգեւ: Գրեաց եւ զհարկ, զի յետ սրբոյ խաչին ելեալ եկեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս ընդ մահտեսի Յօնանին. գրելով թէ` յատկապէս վասն քո յետս դարձուցի զդա: Եւ վերջապէս պատուէր` զի մնասցէ սրբոյ Աթոռոյս հարազատ. եւ զսա ՚ի փառս ունիցի, զի եւ ինքն ՚ի փառս մնասցէ: Իսկ եթէ ոչ, եւ ինքն թեթեւանայ այնուհետեւ, եւ ոչ երբէք բարձրանայ ՚ի փառս: Եւ այլ եւս ըստ սոցին բանք:

Թուղթ եւս առ Բարսեղ վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյ նորին: Որ ոչ էր գիտացեալ զծածուկ խորհուրդս իշխանացն, որք զինքն ՚ի ցոյց հասարակին եւ ըստ երեւելոյն կարգեալ էին Մութավէլի եւ ծածկապէս ՚ի ձեռն մահտեսի Յօնանին զոմն աշխարհական կացուցանել, որոց դիտումն էր զնոյն ինքն մահտեսի Յօնանն կացուցանել: Ուստի գրեալ ծանոյց նմա սրբազան Վեհըն զայս դիտմունս նոցին, եւ զիւրն առ նոսա պատասխանիս: Եւ այս պատուէր` զի ինքն որպէս անգէտ լինելով այսց ՚ի ծածուկ խորհրդոց, պարզամտաբար յուշ դիցէ. եթէ զկոնդակն իւր կարդացուսցեն յեկեղեցիսն, եւ զինքն գործակալ անուամբ ընկալցին, բարի է, եւ ինքն արասցէ միամիտ զգործակալութիւնն: Իսկ եթէ ո'չ, այլ զմահտեսի Յօնանն կամ զաշխարհական ոք յառաջադրեալ կարգել կամիցին, յայնժամ եւ ինքն յայտնեալ արգելցէ զկամս նոցին, թէ ա'յս է կամք սրբազանին զի մի' աշխարհական ոք կարգիցի, այլ նուիրակն հոգասցէ զհոգալիս սրբոյ Աթոռոյն: Ծանոյց նմա եւ զխնդիրսն` զորս գրեաց առ Պատրիարգն եւ առ իշխանսն:

Թուղթ եւս առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Յարութիւն վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն, ծանուցանելով նմա զդիտմունս եւ զկամս իւր, որպէս եւ գրեցաւ ՚ի թղթոջ իշխանացն. եւ հա'րկ` զի փութով զբովանդակ Քաղաքն աւարտեալ ելցէ յարտաքին վիճակսն, զի նոր նուիրակ առաքեսցի, որ զհոգալիս սրբոյ Աթոռոյս եւս անդէն գոլով հոգասցէ: Իսկ եւ գրեաց ոմանց սրտամաշ բանից նորին զպատասխանիս: Նախատինս նմին, նախապէս վասն ոչ կամելոյն զդրամ ինչ հասուցանել սրբոյ Աթոռոյս փօլիցայիւ կամ այլով կերպիւ. զի գրէր թէ` սովորութիւն է նուիրակաց, որ զոր ինչ ժողովեսցեն, յաւարտիլն գործոյն ընդ ինքեանց տարեալ զվարձս առնուցուն: Եւ վասն անպատեհ բանին` որ գրէր թէ` ստացիր զիս. որպէս թէ օտար ոք, կամ սարտուցեալ զի ՚ի նորոյ ստասցի: Եւ զի զԱբրահամ վարդապետն ՚ի բերան առնոյր աստ եւ անդ, եւ ՚ի մէջ բանադրանաց Մելիքսէթ խենթին ՚ի դաս քարշէր, որպէս թէ թշնամի ոք ինքեան. համաձայնելով ընդ թշնամիս եւ ընդ չարակամս նորին, ոչ խնայելով գոնեայ` սրբոյ Աթոռոյս պատւոյն, թէ է նա միաբան եւ հարազատ նմին, եւ զի` վնաս եւս յառաջանայր անտի սրբոյ Աթոռոյս: Յաղագս որոյ` ապստամբեալ ՚ի բաց կացին ՚ի նմանէ եւ ոչ հնազանդեցան նմա բոլոր Արեւելցիքն (որպէս ասացաւ եւս ՚ի հասարակ թղթոջն): Ուստի` գրեաց նմա հարկ, զի ընդ նոսա հաշտեսցի, եւ ՚ի ձեռն ածցէ զնոսա ՚ի ձեռն հարազատ գանձապետին սրբոյ Աթոռոյս Մահտեսի Մօվսէսին: Եւ բազում առ այս պատուէրք եւ նախատինք, զորս ո'չ երկարեմ, զի անտեղի եւս է: Այլ գրեաց առ նա սրբազան Վեհըն զմխիթարութիւն եւ զյուսադրութիւն ընդ նախատանացն, միամիտ լինել ՚ի գործն, եւ մի ընդ վայր լրոց հաւատալ եւ վրդովիլ: Եւ վերջապէս զհարկիւ պատուէր` զի զգրեալսն ամենայն ջանասցէ հանել ՚ի գլուխ: Այլ եւ գրեալ էր վասն Սաղաթիէլին, որ զհին մուրհակ իմն հանեալ խնդրէր զպարտս ՚ի սրբոյ Աթոռոյս (զորմէ ասացեալ է ՚ի Մարտի Դ, ՚ի թղթոջ Ղուկաս վարդապետին), թէ պահանջէ զդրամն: Որոյ աղագաւ գրեաց սրբազան Վեհըն տեսանել զմուրհակն եւ զ՚ԵՃ ղռուշ հանել ՚ի միջոյն, զոր հայրն նորին կտակեալ է սրբոյ Աթոռոյս: Իսկ զմնացեալսն լռելեայն հատուցանել նմա, զի մի ոք գիտասցէ բաց ՚ի յերկուցն. եւ ՚ի յետկոյս մուրհակին գրեցուցանել թէ բովանդակն ինձ էհաս. եւ ապա առնուլ ՚ի նմանէ զմուրհակն, եւ յղել ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ այլ եւս ըստ սոցին պատուէրք եւ բանք: Թուղթ եւս առ Կեսարացի Սարգիս վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն դարձեալ վասն սոյնոյ իրակութեանս` ըստ հասարակ թղթոյն մտաց: Թուղթ եւս առ Գասպար Աղայն ՚ի պատասխանի թղթոյն, նախապէս վասն ներկայ իրակութեանս, նա եւ ամենայն խնդրոցն որք գրեցան ՚ի թղթոջ իշխանացն, զի հոգասցէ զամենայնն եւ ՚ի գլուխ հանցէ. եւ վասն նուիրակին, զի խրատեսցէ, եւ մի' թուլատրեսցէ նմա առնել, զոր ինչ վնաս է սրբոյ Աթոռոյս, եւ գործոցն իւրոյ եւ ինքեան, եւ զի հաշտեցուսցէ ընդ Արեւելցոցն, միջնորդութեամբ մահտեսի Մօվսէսին: Եւ վասն Մելիքսէթ խենթին, զի հաշտեցուսցեն, եւ զգիրքն (զորմէ ասացաւ) այրեսցեն: Եւ զի' զԱբրահամ վարդապետի իթլախն հանցեն (որպէս գրեցաւ եւ ՚ի թղթոջ Պատրիարգին): Եւ Շնորհակալութիւն վասն ժամացուցին, զոր յղեալ էր յ՚ընծայ սրբազան Վեհին: Եւ վասն Մարգարին, որ ընդ սրբոյ Աթոռոյս ունէր զսուտ իմն վէճ (զորմէ ասացեալ է ՚ի Մարտի Դ ՚ի թղթոջ Ղուկաս վարդապետին, եւ ՚ի բազում տեղիս): Զի ցուցցէ զհնար իմն, թէ զի՞նչ այնր աղագաւ պարտէ առնել: Եւ բազմիցս յորդորումն ՚ի սէր եւ յատուկ սիրելութիւն ընդ սրբոյ Աթոռոյս, եւ այլ եւս ըստ սոցին բազում բանք:

Իսկ եւ առ ոմանս գլխաւոր եւ մասնաւոր իշխանս գրեցան թուղթք ՚ի պատասխանի թղթոց նոցին, վասն ներկայ իրակութեանս եւ գրեցեալ խնդրոյս, զի ընդ Պատրիարգին հոգասցեն եւ ՚ի գլուխ հանցեն: Որք են այսոքիկ:

Առ Մարտիրոս, Մահտեսի Պետրոս, գանձապետ Անտօն, Սիմէօն, Արիստակէս եւ Միքայէլ Աղայսն, եւ առ Կարապետ Չէլէպին:

Առ Գրիգոր եւ Պետրոս, եւ առ Պօղոս Մուրատ եւ Փիլիպպոս Աղայսն գրեցաւ:

Առ Աբրահամ եւ Պետրոս Աղայսն: Այլեւ Մխիթարութիւն վասն բազմեղանակ վշտակրութեանց նոցին յԱրքայէն օսմանցւոց, յորում Պետրոսն կայր տակաւին:

Առ Գրիգորն եւ յորդին իւր Յակոբ Աղայն եւ առ Յարութիւն եւ Մահտեսի Մատթէոս Աղայսն: Եւ շնորհակալութիւն վասն աջահամբուրին, զոր յղեալ էին ընդ Մահտեսի Յօնանին:

Առ Մօքօս Աղայն ՚ի պատասխանի թղթոյն: Նաեւ վասն բանադրանացն, զոր յանցելումն ամի ըստ խնդրոյ նորին գրեաց սրբազան Վեհըն առ ոմանս Ակնեցիս օրինազանցս եւ յղեաց զայն առ նա ՚ի Պօլիս, զի ընդ ընկերացն իւրոց ընդ որոց զայն խնդրեաց` յղեսցէ ՚ի յԱկն առ բանադրեցեալսն (որպէս ասացեալ է ՚ի յՕգոստոսի Գ). իսկ միչեւ ցայժմ ո'չ հնչեցաւ զայսմանէ ձայն ինչ: Եւ սրբազան Վեհըն գրեաց առ նա այժմ զմեղադրութիւն, թէ մեք ոչ գոլով տեղեակ նոցին յանցանաց, եւ ո'չ բնաւ զնոսա ճանաչէաք, դուք վկայեցիք եւ զբանադրանս առ նոսա գրեցուցիք: Իսկ ապա ընդէ՞ր ո'չ յղեցիք առ նոսա, եւ թէ յղեցիք, վասն է՞ր ո'չ գան նոքա յարձակիլ եւ ձայն ինչ ո'չ եկն տակաւին, եւ ապա հարկ, զի յղեսցէ փութով զբանադրանսն յետս ՚ի սուրբ Աթոռս եւ մի' յամեցուսցէ:

Առ Եղիազար Չէլէպին: Այլ եւ սէր եւ օրհնութիւն եւ յորդորումն ՚ի սէր:

Առ հարազատ գանձապետն սրբոյ Աթոռոյս մահտեսի Մօվսէսն ՚ի պատասխանի թղթոյն: Եւ շնորհակալութիւն վասն ընդ որդոցն յղեալ Աջահամբուրին, ընդ Գէորգ եւ Աստուածապահ տիրացուացն: Եւ հրաւիրումն, զի ընդ Պատրիարգին ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ: Եւ վասն միւսոյ գրոյն հասման, եւ վասն նուիրակին, զի ՚ի սէր ունիցի, եւ ընդ արեւելցոցն հաշտեցուսցէ: Եւ զի` զմատանին զոր սրբազան Վեհըն յառաջնում ամին իւրում յղեաց վասն հանգուցելոյ Պատրիարգին Յակոբայ ՚ի ձեռն նուիրակին. եւ նա չէր առեալ զայն, եւ էր առ նուիրակն: Զի առեալ զայն ՚ի նուիրակէն` ընդ զգեստու նոյնոյ հանգուցելոյ Պատրիարգին (զորմէ ասացեալ է յանցելումն ամի ՚ի Սեպտեմբերի Ժ. ՚ի թղթոջ Աբրահամ վարդապետին, առ որ թէպէտ գրեցաւ յայնժամ յղել ՚ի Կարին, այլ որովհետեւ նա փութով եկն, վասնորոյ մնաց տակաւին անդէն, վասնորոյ այժմ գրեցաւ սմա) ՚ի ձեռն հաւատարմի, եւ կամ մահտեսի Յօնանին յղեսցէ ՚ի սուրբ Աթոռս: Եւ վասն փիլոնին զորմէ գրեաց սրբազան Վեհըն այժմ առ Պատրիարգն թէ յղեցի քեզ ՚ի նշան սիրոյ գրեաց սմա, զի փութով անդէն կարեցուցեալ մատուսցեն նմա: Եւ զի` որպէս ասացաք` եկեալ էին հոգեւոր որդիք սորին ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի յուխտ, յաղագս որոյ` էառ աստ ՚ի նոցանէ սրբազան Վեհըն զդրամս (ընդ որոց ընկեր էր եւ տիրացու Մեսրոպ ոմն, որ եւս էր Ագուլեցի, եւ նոցին բարեկամ). եւ ետ նոցա զփօլիցայագիր մի առնուլ ՚ի յՈւռումէլու նուիրակ Գէորգ վարդապետէն: Յաղագս որոյ` գրեաց եւ զբարեւագիր առ Գէորգ վարդապետն հատուցանել նոցա անպատճառ զ՚աստէն առեալ դրամն: Ուստի գրեաց առ հոգեւոր հայրն սոցին մահտեսի Մօվսէսն, զի ըստ այսմ առնիցէ:

Գրեաց նաեւ այսր աղագաւ զթուղթ եւս առ Գէորգ վարդապետն դարձեալ նուիրակն Ուռումէլու, վերստին ծանուցանելով նմա եւ պատուիրելով` զի տացէ: Ծանուցանելով եւ զներկայ իրակութիւն այս, որ յաղագս վէքիլութեան, եւ հարկելով անպակաս առնել զթուղթն: Առ որ եւ յղեաց զՉափ պարսպին սրբոյ Աթոռոյս եւ զորքանութիւն խարճին ծանոյց, զի ծանուսցէ ժողովրդեանն, եւ յորդորեսցէ մասնաւորիլ այս մեծագունի յիշատակի: Եւ այլ բանք:

Թուղթ եւս առ Մահտեսի Գրիգոր, Մահտեսի Սահակ, Մահտեսի Ֆէհրատ, Մահտեսի Թօմաս, եւ Մահտեսի Յովհաննէս գանձապետսն սրբոյ Աթոռոյս, հա'րկ` զի ծանուսցեն զորպիսութիւնս գանձանակին իւրեանց եւ զորքանն արդեանցն, զոր տուեալ իցեն ՚ի նուիրակն, զի գրեսցի օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն: Եւ յորդորումն ՚ի սէր սրբոյ Աթոռոյս:

Թուղթ եւս առ գանձապետ Խօջայ Խօսրօվն ՚ի պատասխանի թղթոյն: Եւ վասն գանձանակական արդեանցն զոր ՚ի նուիրակն հասուցեալ էր, օրհնութիւն եւ Շնորհակալութիւն. եւ պատուէր վասն զգանձանակն բարւոքապէս արդիւնաւորելոյ:

Առ գանձապետ Յոհաննէս Աղայն, ՚ի պատասխանի թղթոյն վասն ներկայ իրակութեան: Եւ վասն ՚ի նուիրակն հասուցեալ գանձանակադրամին օրհնութիւն, եւ պատուէր` վասն գանձանակին եւ զի` զտալն ՚ի նորոյ եւս` գրեսցէ:

Առ գանձապետ Անդրէաս Աղայն, ըստ վերոգրեալս թղթոյ մտաց եւ նոյն բան:

Առ գանձապետ Խօջայ Մարտիրոսն եւ ուստայ Յարութիւնն ըստ վերնոց թղթոցն դարձեալ եւ նոյն բան:

Առ Պալաթու գանձապետ Մկրտիչ Աղայն` օրհնութիւն եւ յորդորումն ՚ի սէր, եւ պատուէր` վասն գանձանակին:

Առ Պարոն Մէյրամ ղուլին եւ յորդին իւր Թօմասն, վասն ՚ի ձեռն տիրացու Գէորքին եւ Աստուածապահին յղեալ իմտատիային պարսպաշինութեան աղագաւ, եւ վասն Աջահամբուրին օրհնութիւն: Ի ձեռն սոցին դարձեալ ՚ի սուրբ Աթոռս հասելոց դրամոց աղագաւ:

Թուղթ եւս առ Մահտեսի Եսային, եւ յորդին իւր Կարապետ Աղայն, վասն յղեալ Աջահամբուրին, Պարսպաշինութեան աղագաւ իմտատիային եւ վասն երից վանիցն Սրբուհեաց Կուսանաց յատկապէս ողորմութեանն, Շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն:

Առ Պարոն Յօվսէփն, եւ յորդին իւր Դանիէլն ի պատասխանի թղթոյն, եւ վասն յղեալ Աջահամբուրից օրհնութիւն:

Առ Մահտեսի Թումանն եւ տիրացու Յօհաննէսն յաղագս յղեալ հոգեբաժնին` որ վասն հոգւոյ Մահտեսի Յօհանին:

Առ Մահտեսի Այվազն, Պարոն Կարապետն եւ յեղբայրն իւր Մահտեսի Անանիայն, Հռիփսիմէ կինն, եւ տիրացու Պաղտասարն: Շնորհակալութիւն եւ օրհնութիւն վասն յղեալ Աջահամբուրին նոցին:

Առ Քեօստանճեցի Մահտեսի Պետրոսն ՚ի պատասխանի սիրական թղթոյ նորին: Եւ վասն խոստացելոցն յանուն սրբոյ Աթոռոյս Պարսպաշինութեան զյատուկ իմատատիայս, օրհնութիւն եւ Շնորհակալութիւն: Նաեւ յաղագս Աջահամբուրին, զոր յղեալ էր ՚ի ձեռն Մահտեսի Յօնանին, եւ այլ բանք: Իսկ զխոստացեալս նորին, էառ աստ սրբազան Վեհըն ՚ի վերոյիշեալ տիրացու Գէորգէն եւ ՚ի տիրացու Աստուածապահէն, եւ ՚ի տիրացու Մեսրոպէն, եւ ետ նոցա զփօլիցայագիր մի, զի երթեալ ՚ի Պօլիս առցեն: Ուստի` եւ գրեաց առ նա յայսմ թղթոջ, զի տացէ: Որոյ աղագաւ եւ առ Մահտեսի Մօվսէսն գրեցաւ:

Առ տիրացու Մանուէլն, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն վասն նիւթոց սրբալոյս Մեռոնին, զոր հոգացեալ յղեալ էր ի ձեռն տիրացու Գէորգին եւ Աստուածապահին ըստ գրելոյն առ նա սրբազան Վեհին:

Առ տիրացու Պօղոս ոմն (որ յիշեցեալ է յանցելումն ամի ՚ի Յուլիսի ԺԲ) որ ՚ի գալն իւր աստ ՚ի սուրբ Աթոռս յուխտ, ո'չ ունելով զդրամ տալ ՚ի դարվաս, ՚ի գնալն իւր անդ յղեաց յառաջ քան զայս` եւ այժմ եւս ՚ի ձեռն Մահտեսի Յօնանին, զոր ինչ խոստացեալն էր տալ: Ուստի` գրեցաւ նմա օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն, եւ մխիթարութիւն եւ սփոփումն վասն վիճոցն, որ ընդ Զաքարիայ վարդապետին այնր աղագաւ:

Առ Սուզանաճի տիրացու եւ Մահտեսի Ղազարն շնորհակալութիւն վասն բաժակին, ՚ի պատասխանի թղթոյն (որպէս խոստացեալ եղեւ ՚ի Յունիսի ԻԷ):

Առ Մահտեսի Յարութիւնն որ էր հայր խենթ Մէլիքիսէթին մեղադրութիւն նմին վասն ո'չ խրատելոյն եւ առնելոյն ընդ սանձիւ զխենթ որդին, եւ պատուէր` զի հաշտեցուսցէ զնա ընդ նուիրակին, եւ զգիրքն անհետ արասցէ:

Առ Մելքոնենց տիրացու Խաչատուրն շնորհակալութիւն վասն ծանուցանելոյն զորպիսութիւնս տեղւոյն միշտ եւ ընդ փոյթ, եւ պատուէր` զի հանապազ զայն արասցէ, եւ միամտութիւն վասն Ե. քէսային, թէ հաշուեցաք ընդ Մելքոնին (զորմէ ասացեալ է ՚ի Մարտի ԻԲ ՚ի թղթոջ Մելքոն Աղային):

Առ Պրուսայու Առաջնորդ Սամուէլ վարդապետն, պատասխանի կրկին անգամ ընկալեալ թղթոցն ՚ի նմանէ (զորոց ասացեալ է ՚ի Յունիսի ԻԷ, յիւրում թղթոջ), որ գրեալ էր զանցից եւ զիրակութեանցն Պօլսոյ` որք յաղագս վէքիլութեան սրբոյ Աթոռոյս, զորոց ՚ի վերոյ ասացաւ: Եւ գրեցաւ նմա` որ ինչ ՚ի Պօլիս գրեցաւ, եւ թէ յ՚որ կողմն վճռեցաւ: Այլեւ խնդրեալ էր գրել զկանոնական իմն ՚ի Քաղաքն իւր: Որ եւ գրեցաւ ըստ խնդրոյն Կանոնական թուղթ առ Քաղաքացիսն: Պատուէր` զի ՚ի բաց կացցեն յօրինազանց արարմանց իւրեանց, որոց գլխաւորագոյնն էր ՚ի Կիւրակէի առնելն անխտիր զգործս: Որոց աղագաւ կարգեաց սրբազան Վեհըն զնա վէքիլ յիւրոյն կողմանէ, զի վրէժխնդիր լիցի, եւ մի' ոք ընդդէմ երեւեսցի նմա, եւ թէ ՚ի գանձապետացն սրբոյ Աթոռոյս տեսցէ զոք անհարազատ, փոխեսցէ եւ զպատշաճաւոր ոք ՚ի տեղի նորին կացուսցէ, եւ այլ եւս մանր բանք:

Առ Գաղատիոյ Առաջնորդ Ստեփաննոս վարդապետն ՚ի պատասխանի թղթոյն վասն Գրիգոր վարդապետին` զոր յղեալ էր խնդրանօք առ սրբազան Վեհըն ՚ի ձեռնադրել եպիսկոպոս, եւ պահել ժամանակ ինչ ՚ի միաբանութիւն սրբոյ Աթոռոյս եւ տալ նմա զնուիրակութիւն Գաղատիոյ վիճակին, եւ սրբազան Վեհըն գրեաց զմիամտութիւն կատարել զխնդիրն: Եւ շնորհակալութիւն վասն ընծայիցն, զորս յղեալ էր: Եւ վասն Մատթէոս վարդապետին սիրով մեղադրութիւն, որ չէր կատարեալ զոր ինչ գրեցաւ առ նա ՚ի յԱպրիլի Է նորին աղագաւ, եւ ՚ի նորոյ հարկ, զի փութով եւ առանց ստութեան գրեսցէ: Եւ այլ եւս ըստ սոցին բանք:

Ի Թօխաթ:

Առ Առաջնորդ Յօվսէփ վարդապետն, եւ առ Մահտեսի Յօնան եւ Մկրտիչ Աղայսն, ՚ի պատասխանի որպիսածանոյց եւ հարազատական թղթոց նոցին, որք գրեալ էին վասն անցիցն Պօլսոյ, որք յաղագս վէքիլութեանն: Եւ վասն պիղծ չԳէորգին, թէ զինչ գրեաց վասն նորա ՚ի Պօլիս: Եւ յուսադրութիւն Առաջնորդին վասն հակառակակրութեան, եւ պատուէր` զի ծանուսցէ Մահտեսի Գրիգորին զշինիլն սրբոյ Աթոռոյս Պարսպի բրքոյն յիւր անուն եւ գրելն ՚ի վերայ նորա զանուն իւր: Որ յանցելումն ամի եկն ՚ի սուրբ Աթոռս յ՚ուխտ եւ ետ զգին միոյ բրքոյ (զորմէ ասացեալ է անդ ՚ի Դեկտեմբերի Ի): Որոյ գրեցաւ եւս ողջոյն ՚ի սոյն թղթոջ, եւ որդոց նորին:

Առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Եսայի վարդապետն, ՚ի պատասխանի թղթոյն, նախապէս ծանուցանելով նմա զորքանութիւն եւ զորպիսութիւն թղթոցն, զորս գրեալ է առ նա, յօրէ ելման նորին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս: Եւ գրեալ էր թէ ՚ի Թօխաթ զմարդ ցոյց ինձ զի զդրամ տաց նմա: Գրեցաւ նմա կամ ՚ի Կարին յղել ՚ի ձեռն որոց եւ կամիցի, եւ կամ ՚ի Թօխաթ տալ Մկրտիչ Աղային: Եւ զԱմասիայ աւարտեալ` խնդրեալ էր գրել անդ զշնորհակալութիւն: Գրեցաւ թէ` ՚ի յաւարտիլ բովանդակ գործոյդ, հասարակապէս գրելոց եմք զշնորհակալութիւն: Եւ այլ եւս պատուէրք վասն գործոյն իւրոյ: Այլեւ գրեցաւ ըստ խնդրոյ սորին թուղթ առ Ջանի անուամբ ծերունի ոմն, որ զողորմութիւնս տուեալ էր սրբոյ Աթոռոյս, եւ Աջահամբոյրս սրբազան Վեհին: Նա եւ յղեցան առ սա երկուք եւս թուղթք, որք են առ մահտեսի Մելքոն ոմն ՚ի Սեւազ, վասն շուրջառին եւ խալիչային, օրհնութիւն եւ շնորհակալութիւն:

Եւս առ հաճի Բայրամ ոմն, որ տուեալ էր զդրամս: Զայսոսիկ Զաքարիա վարդապետն էր ընդ իւր բերեալ(զորոյ ՚ի սուրբ Աթոռս գալստենէ ասացեալ է յանցելումն ամի ՚ի Մարտի ԺԱ): Չափ սրբոյ Աթոռոյս Պարսպի եւս յղեաց սրբազան Վեհըն առ Եսայի վարդապետն, զի ցուցցէ խնդրողաց, եւ յորդորեսցէ մասնաւորիլ այս մեծագունի յիշատակի:

Զայս ամենայն վերոգրեալ թուղթք ՚ի ձեռն մահտեսի Յօնանին յղեցան, զոր կրկին անգամ յղեաց սրբազան Վեհըն ՚ի Պօլիս, որոյ պատճառն ասացեալ է ՚ի վերոյ ՚ի թղթոջ իշխանացն. բաց յայնց թղթոց, որք ՚ի ձեռն տիրացու Գէորգին եւ տիրացու Աստուածապահին գրեցեալք կան ՚ի վերոյ: Նաեւ որ առ հոգեւոր հայրն նոցին մահտեսի Մօվսէսն եւ փօլիցայագիրքն որք զկնի նորին: Իսկ զմիւս թուղթ Ուռումէլու նուիրակ Գէորգ վարդապետին եւս, մահտեսի Յօնանն տարաւ: Այլ եւ որովհետեւ վերոյիշեալ տիրացուքն, եւ ընկեր նոցին տիրացու Մեսրոպն ընդ ուխտաւորացն եկին (զորոց ՚ի Յունիսի ԻԷ ասացեալ է) եւ մինչեւ ցայժմ մնացին աստ, յաղագս այնորիկ եւ այնք թուղթ որք անդէն ՚ի յեկաւ հասաւսն գրեցեալք կան ՚ի ձեռն տիրացու Մեսրոպին եւ տիրացու Գէորգին, մնացին ՚ի ձեռին սոցա ցայժմ: Որք եւ ոչ այժմ ընդ մահտեսի Յօնանին գնացին, այլ մնացին տակաւին աստէն եւ յետ աւուրց ինչ գնալոց են: Իսկ եւ զՏէր Մեսրոպն յղեաց սրբազան Վեհըն ընդ մահտեսի Յօնա'նին ՚ի Կարին:

Վասն փօլիցային, զոր արար ՚ի վերայ Պօլսոյ նուիրակ Յարութիւն վարդապետին ՚ի ձեռն Մուրտիկեանցն: Եւ ընչից Իսահակ վարդապետին, որ յիշեցեալ է ՚ի թղթոջ իշխանացն (զփօլիցայէն ասացեալ է ՚ի Յունիսի Լ): Եւ վասն սոցին, զոր արար ՚ի վերայ Զմիւռնոյ նուիրակ Ղուկաս վարդապետին, ՚ի ձեռն Մելքոն Աղային (զորմէ ասացեալ է ՚ի Յուլիսի Դ): Ուստի` գրեաց սրբազան Վեհըն առ Մուրտիկեանց Մահտեսի Փիլիպպոսն զԲ թուղթ, եւ առ եղբայրն նորին Պարոն Նազարէթն եւ զբարեւագիրսն զորս գրեալ էին առ նոսա Պատրիարգն եւ Սարգիս վարդապետն (զորոց ասացաւ ՚ի թղթոջ իշխանացն) յղեաց առ նոսա ՚ի ձեռն Տէր Մեսրոպին հանդերձ Դաւթարաւ ընչիցն, զոր յղեալ էին ՚ի Պօլսոյ, զի բոլոր ինչսն Իսահակ վարդապետին բաց ՚ի գրեանցն, նովին դաւթարաւն յանձնեսցեն Տէր Մեսրոպին: Եւ թէ զփօլիցայն տակաւին ոչ իցեն տուեալ նուիրակին եւ Տէր Պետրոսին, որպէս յառաջ գրեցաւ, այժմ զայն եւս տացեն Տէր Մեսրոպին: Այլ եւ գրեաց զի թէ եւս կամիցին առնել ՚ի յայն կողմունսն, ծանուսցեն, զի արասցէ: Եւ թէպէտ` զգրեանսն Իսահակ վարդապետին եւս էին հասուցեալ սրբոյ Աթոռոյս Պօլսեցիքն, այլ որովհետեւ հռչակէին Կարնեցիքն թէ` Իսահակ վարդապետն ՚ի կենդանութեան զգրեանսն սրբոյ Երուսաղէմայ է կտակեալ: Եւ Տէր Պետրոսն հանեալ էր զկտակագիր մի ձեռագրով եւ կնքով Իսահակ վարդապետին (զոր եւ յղեալ էր առ սրբազան Վեհըն) որ զբովանդակ գրեանսն ինքեան էր կտակեալ: Վասնորոյ զձեռն յետս քարշեաց սրբազան Վեհըն ՚ի գրեանցն, եւ գրեաց սոցա թէ` Տէր Պետրոսն եւ Երուսաղէմացիքն որպէս կամին այնպէս արասցեն ՚ի Պօլիս եւս այսպէս գրեաց: Եւ Սարգիս վարդապետն զթուղթ մի եւս առ Երուսաղէմայ նուիրակ Մովսէս վարդապետն էր գրեալ վասն ընչիցն, զայն եւս յղեաց:

Թուղթ եւս առ Մելքոն Աղայն, վասն փօլիցային` զի յանձնեսցէ լիով Տէր Մեսրոպին: Եւ զի` զմահտեսի Յօնանն փութով ընդ մէնզիլի ճանապարհեսցէ: Եւ վասն ընչիցն, զի ինքն եւս վերահասու լիցի: Եւ թէ` ահա զՏէր Պետրոսի կտակագիրն ընդ Մահտեսի Յօնանին ՚ի Պօլիս յղեցաք, եւ գրեցաք իշխանացն զի զիրաւունս արասցեն, դուք եւս գրեսջիք առ իշխանսն թէ` յառաջ Երուսաղէմայ խոստացաւ եւ յետոյ Տէր Պետրոսին կտակեաց, որպէս եւ է իսկ ճշմարիտ, եւ այլ բանք:

Թուղթ եւս առ Տէր Պետրոսն վասն այսց բանից, եւ զի` թէ առեալ իցեն զփօլիցայսն, ՚ի Տէր Մեսրոպն յանձնեսցեն ընդ Պետրոս վարդապետին: Եւ երկուքն եւս ընդ Պաղտասար վարդապետին առցեն ՚ի Մուրտիկեանցն զինչսն, եւ ՚ի Տէր Մեսրոպն յանձնեսցեն: Վասն այսց եւ ըստ այսմ գրեցան թուղթ մի եւս առ սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Պետրոս վարդապետն: Թուղթ մի եւս առ Կարնոյ Առաջնորդ Պաղտասար վարդապետն: Այլեւ ըստ ՚ի վաղուց խնդրանաց նորին եւ ըստ ժողովրդեանն թախանձանաց, զընդհանրական ժողովարարութեան կոնդակ եւս յղեաց նմա վասն սրբոյ վանից նորին: Այսք վերոգրեցեալքս ՚ի ձեռն Տէր Մեսրոպին յղեցան. բաց ՚ի կոնդակէն, որ ընդ Յօնանին յղեցաւ:

Թուղթ եւս առ Կարմիր վանից տէր Յակոբ վարդապետն պատասխանի թղթոյն: Շնորհակալութիւն վասն ձիոյն` զոր ՚ի ձեռն Մահտեսի Յօնանին յղեալ էր ընծայ սրբազան Վեհին: Եւ կրկին եւս միամտութիւն վասն նախանցելոյ բարկութեան, որ յաղագս պղծոյն Գէորգեայ անցից (զորմէ ասացեալ է ՚ի Հոկտեմբերի Ի յանցելումն ամի):

Առ մահտեսի Սուքիասն, միամտութիւն նմին վասն անցից ընչից Եսայի վարդապետին (զորմէ ասացեալ է յանցելումն ամի ՚ի Փետրվարի ԺԹ, եւ Յունվարի ԻԳ). եւ յորդորումն ՚ի սէր սրբոյ Աթոռոյս:

Առ եկեղեցպան մահտեսի Մելքոն ոմն, վասն առ սուրբ Աթոռս հարազատութեացն օրհնութիւն, ՚ի խնդրոյ Առաջնորդ Պաղտասար վարդապետին: Երեքեան թուղթք եւս ՚ի ձեռն մահտեսի Յօնանին:

Առ Մարգարէ Աղայն ՚ի Բայազիտ, ՚ի ձեռն Տէր Մեսրոպին վասն երկուց ծառոցն զոր շնորհեալ էր սրբոյ Աթոռոյս վասն ձիթահանիցն, օրհնութիւն: Եւ վասն խորհրդական ինչ բանից: Բ ղապզ եւս գրեցան վասն վերոյիշեալ փօլիցայիցն, Մուրտիկեանց եւ Մելքոն Աղային, զի յառնուլն Տէր Մեսրոպին զփօլիցայսն ՚ի նոցունց, տացէ նոցա զայնս ՚ի միամտութիւն: Այլեւ առ Առաջնորդ Պաղտասար վարդապետն վասն Մելքոն Քահանայի ումեմն Կարնեցւոյ: Որ ընդ ուխտաւորացն եկեալ ՚ի սուրբ Աթոռս յ՚ուխտ, գրեալ էր զկնի նորա սրբազանին Եփրիկեանց Մահտեսի Գրիգորն բարդելով ՚ի վերայ նորա զյանցանս: Եւ այժմ ընդ ումեմն իշխանի գրեալ էր զաղերս թողուլ ՚ի բաց: Եւ սրբազան Վեհին բարկացեալ ընդ անպատեհ խնդիրս նորին (որպէս եւ ՚ի Յուլիսի Գ) արձակեաց զՔահանայն գնալ ՚ի Կարին: Եւ մահտեսի Յօնանն եւ Տէր Մեսրոպն ելին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս ՚ի Յուլիսի Ի:

Օրինակք ոմանց վերոգրեցելոցս թղթոց տեսցին ՚ի բոլորագրահամար տետրոջն, յերեսն ՃԼԷ, ՃԼԸ, ՃԽ, ՃԽԱ, ՃԽԲ, ՃԽԴ, ՃՂԵ, ՃՂԶ, ՃՂԷ, ՃՂԸ, Մ, ՄԱ, ՄԲ, ՄԳ, ՄԴ. ՚ի մեծ տետրոջն, յերեսն` ԾԱ, ԾԵ, Հ, ՀԸ:

Ուխտաւորք ոմանք ՚ի Մարսուանու եւ ՚ի Բալուայ եկին ի սուրբ Աթոռս յուխտ: Եւ Բալուեցին, որոյ անունն էր Մահտեսի Ղազար, բերեալ էր ընդ իւր զԱջահամբոյրս սրբազան Վեհին ՚ի բարեակընկալ ոմանց ոգւոց: Վասնորոյ գրեցան առ նոսա թուղթք, որք են: Է թուղթք առ Գիւլիստան, Նարին, Բաղդայ, Հազարվարդ, Մարգարիտ, Ռէհան եւ Մարիամ կանայսն: Թուղթ եւս առ Հեղինէ կինն, ձեռամբ Պարոն Գէորգին, օրհնութիւն: Թուղթ եւս առ մահտեսի Փանոսն եւ Թուրվանդայն, ՚ի ձեռն որդւոյ նոցին: Թուղթ եւս գրեաց սրբազան Վեհըն առ Մարսուանու գաձապետ Ենովքն, եւ կարգեաց զնա վերստին գանձապետ սրբոյ Աթոռոյս ըստ գրելոյ նուիրակ Եսայի վարդապետին: Ի ձեռն եղբօր նորին Յօվհաննէսին: Որք եւս ընդ մահտեսի Յօնանին ելին ՚ի սրբոյ Աթոռոյս եւ ոմանք ՚ի նոցանէ մի աւուրբ յետոյ: Յուլիսի Ի:

Խնդրելն սրբազան Վեհին զգանձապետն Կարսայ զՊարոն Գրիգորն, է՞ր յաղագս սրբոյ Աթոռոյս նուիրակ Մեսրօբ վարդապետին (զորոց ասացեալ է ի Յունվարի ԻԷ): Քանզի նա տկարացաւ ՚ի հաշուատուութեան իւրում, եւ ասաց թէ` գանձապետն գիտէ զորպիսութիւն հաշուին իմոյ: Ուստի գրեալ կոչեաց զնա սրբազան Վեհըն, եւ նա եկն եւ եցոյց զստուգութիւն իրին, եւ զիւր կողմն եւ զնուիրակինն յստակեաց: Ետ եւ զհաշիւ գանձանակին իւրոյ եւ եցոյց զարդիւնսն: Ուստի` գրեաց սրբազան Վեհըն առ ժողովուրդսն Կարսայ, եւ միամտեցոյց զնոսա վասն գանձապետին, թէ առի ես զբովանդակ հաշիւն դորին, եւ վերստին կարգեցի գանձապետ եւ ո'չ մնաց ՚ի դմանէ ՚ի կողմն մեր ինչ, եւ ո'չ ՚ի մէնջ ՚ի կողմն դորա: Խիլայեաց եւս զնա: Եւ էառ եւս ՚ի նմանէ զղապզ մի յաղագս այսր, թէ ես գանձապետ Գրիգոր զհաշիւն իմ ետու, եւ սուրբ Աթոռն ո'չ մնաց ինձ տալիք ինչ, եւ ո'չ ես սրբոյ Աթոռոյն. որով ել ՚ի սրբոյ Աթոռոյս վերոյիշեալ գանձապետն ՚ի սոյն աւուր: Յուլիս Ի:

Զմարմարիոնեայ արձանսն, զորս խնդրեաց սրբազան Վեհըն ՚ի Թարվիզոյ նուիրակ Խաչատուր վարդապետէն (որպէս ասացաւ ՚ի Յունվարի Լ). յղեաց ՚ի սուրբ Աթոռս ՚ի ձեռն Տէր Յովհաննէս անուն քահանայի ումեմն: Եւ ինքն աւարտեալ զգործն խնդրեալ էր, զի թէ կամիցի, յղեսցէ առ ինքն զթուղթ վասն Գիլանու, զի անդ երթեալ նուիրակեսցէ: Իսկ սրբազան Վեհըն ընդ այս ոչ հաճեցաւ, այլ գրեաց առ նա ՚ի պատասխանի թղթոյն զթուղթ, զի ելեալ ՚ի սուրբ Աթոռս եկեսցէ, եւ յղեաց ՚ի ձեռն գրաբեր քահանային ՚ի սոյն աւուր: Յուլիս Ի: