Բանաստեղծութիւններ

ԺԱՄԱՆԱԿ

 

Ընդ այս վճիտ շրջմոլիկ անգայտ անօսր ընդ կամար,

Դատ կնքեաց իմ անդրանիկ ինձ թափառել վայրապար։

Ես ընդ կորուստ իմ բաղդին յողբ ընկլուզայ անմռունչ

Նախամարդոյն մինչ գլուխ կրէր պսակ ոսկեփունջ։

Ես անդ մինչ նա յանցանաց յինքն ձգեալ բեռանց կոյտ,

Գուշակէի ՚ի պատիժ, ՚ի մահ բերիլ մօտալուտ։

Սուր բոցեղէն մինչ դրախտին զճանապարհ կենսագործ

Փակեաց, ես անդկայի մերձ առ սերովբէն ահագին։

Աղեխորով մինչ Եւայ առ դիակամբ Աբելի

Արտասուաթոր հեկեկէր, ես ցաւակից լինէի։

Նախամարդոյն անդրանիկ եղբայրասպան մինչ Կայէն

՚Ի խելս եղեւ բանդագուշ, իմ զովանայր սիրտ անդէն։

Համայնաջինջ ջուրց ողող աստուածառաք պատուհաս

Զնոյ հանդէպ իմ աչաց պերճ ընտանեօք վերամբարձ.

Մինչ լաստակերտն կենդանեօք զոտն կռուէր ՚ի Մասիս,

Ես յերկնաբերձ յայն ՚ի ժայռ դար կազմէի ոսկէ հիւս։

Յառաջին հոտ անուշից ողջակիզի արդարոյն,

Հոտոտեցան իմ ռնգունք անդր ՚ի սեղան քաջամոյն։

Զանօսրութիւն պարզ օդոց ես գունեցի երփնորակ,

Ընդ ազգ մարդկան Աստուծոյ յանդարձ ուխտի նշանակ։

Ես անդ մինչդեռ կրկնածին Երկնից Արքայն զօդ շնշեաց,

Զիս ընդ նմա չքոտի հիւրընկալաւ այր հովուաց։

Արքայազունք երեքին պատարագօք մինչ ՚ի տես

Ներկայացան օծելոյն, ես յայն գտայ ՚ի հանդէս.

Պառաւածինն մարգարէ Յորդանանու ՚ի վտակ

Մինչ մկրտեաց զսուրբ Սուրբն, ես անդ վերնոց համանակ։

Զթիւ աւուրց երկնային Գահակալին յաշխարհի

Ես թուեցի ցերեսուն կէս եւս ընդ այլ երեքի։

Անպարտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ փութաց կամակար,

Իմ առաջի անիրաւ վճիռ լուաւ վայրապար։

Ի Գողգոթայ զառաջինն իմ բոցեղէն սուր աչքոյք

Զաստուած տեսին պիրկ ի փայտ, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։

Ընդ տարապարտ մինչ ընդ մահ երկիր դողայր լայնատարր,

Արեգն ընդ իս լուսափիւռ խոր համակէր ՚ի խաւար։

Մինչ զվերջինն նա առ Հայր մահուն բարբառ որոտաց,

Ականատես ես վկայ գտանէի տխրազգեաց։

Երբ աշխարհի կարճեցաւ գութ առ խնամս Օծելոյն

Մատանց նորա գործք անբան բողոք կալան սաստկագոյն։

Դժողակէզ ապստամբն խիստ ՚ի շղթայս ահագին,

Կաշկանդեցաւ իմ հանդէպ արեամբ անմեղ Անդրանիկին։

Տի՝ եւ սրբոց երախան ՚ի խոր վհէն անատակ,

՚Ի վեր յՈլիմբ սլացաւ անմահ տնկոյն փոխանակ։

Ես Կարապետ Զուարթնոյն երբ ՚ի յերկնից ՚ի բարձանց

զՅարութիւն փրկողին խնկաբերից քարոզեաց։

Ես անդ ներկայ յորժամ լոյս Հայաստանեայց յաղջանուղջ,

Փայլակեցաւ անաղօտ եւ հաւատոյն կապեաց փունջ.

ԶՀայաստան ես տեսի յորժամ որդիք թագակապ

Վաղակաւոր սուր յազդիր գահ պահէին յաջողակ։

ԶԱնի գիտեմ բազմամարդ յորժամ բրգամբք երկնաբերձ

Գլուխ յոխորտ ամբառնայր ամբարտակօք մերձ ընդ մերձ։

Տեսի այո՛ զկնի Հայաստանին նովաւ շուք,

Մինչ ՚ի կալանս էր Գադիկ զի փոխեցաւ յանզեղծ սուգ.

Մինչ բարձրաբերձ բերդորայք տեղիք ամուր եւ լերինք

Բիւզանդիոնի՛ն հլացան գայիսոնին խաբուսիկ,

Ես նոյն ժամայն յաւերակս մեծակառոյց վէս բրգանց

Տխրագուշակ ընդ հաւուց գիշերէի յողբ ու ՚ի լաց։

Զիս Հայաստան ո՛չ ծանեաւ մինչ պետութեան լայնէր փոր,

Այլ յորժամ գահ արքայից ՚ի վայր հակեաց ակնկոր …

Զորո՛ց ճշտիւ վիպեցից ինձ ամենայն է հայտնի,

Ներկայն՝ անցեալն՝ եւ գալոցն՝ որոյ անունս ապառնի։

Մահկանացուք մինչ յարեւ կայտռան զօրէն հէգ մանկան,

Ո՛չ ճանաչեն զիս բնաւ թէ եւ եղէց յաւիտեան։

Այլ մինչ աւուրց նոցա օձ զիւր տուտ խածեալ բոլորակ

Զառամութեամբ պարուրէ մահուան ջամբեալ զ՚ճաշակ …

Մնա՛ դու հետ Թորգոմայ ես ընթացիցս տաց հորդան

Մէտ ՚ի կշիռ զուգաչափ կիսեցից զայս դար սերկեան։

Բաւ քեզ լիցին զանձնէս վէպ զաստանդական նժդեհէս.

Ես փութացայց հեռաւոր վայրաց զննին ՚ի կրկէս։

 

1851, Յունուար