Գրական
եւ
հոգեւոր
կեանքով
այս
վանքին
մէջ
նշանաւոր
հանդիսացած
է,
Յովհաննէս
Լռակաց
որ
ծնած
է
Հայաստան
454ին.
եպիսկոպոս
Նիկոպոլսի
(Սեբաստիա)
481ին,
28
տարեկան.
491ին
փախչելով
Մար-Սաբա
եկած
է
եւ
մէկու
մը
չէ
յայտնած
իր
եպիսկոպոս
ըլլալը,
մինչեւ
498
ծառայական
աշխատութիւն
ունեցած
է
վանքին
մէջ:
Մար-Սաբայ
երբ
Եղիա
պատրիարքին
տարաւ
զայն
եպիսկոպոս
ձեռնադրել
տալու,
Յովհաննէս
յայտնեց
գաղտնիքը
ու
պատրիարքը
պատճառով
մը
ետ
թողուց
ձեռնադրութիւնը,
ժամանակ
մը
եւս
ծառայեց
վանքին
եւ
վախճանեցաւ
13
մայիս
558ին:
Յովհաննէս
Ներանձն
(Hesyghaste),
Կիւրեղ
Սկիւթուպոլսեցի,
Յովհաննէս
Մոսկոս
(Mosgh),
Յովհաննէս
Դամասկացի
(4
դեկտ.
748),
Սաբացի
Ստեփանոս
(եղբօրորդի
Յովհաննէս
Դամասկացիին)
նոյն
վանքին
մէջ
զարգացում
ունեցան
եւ
պաշտօններ
վարեցին
դուրսը,
ինչպէս
նաեւ
Կոզմա
Երգեցող
(Le
Melode),
Անդրէաս
Կրետացի,
Թովմա
Բժիշկ,
յետոյ
պատրիարք
811ին.
Ղեւոնդ`
կենսագիր
Սաբացի
Ստեփանոսի,
Թէոդոր
Եդեսացի,
այս
անձը
(Թ.
դար)
կ՚ըսուի
Ապիկուրա,
որ
Հայոց
Աշոտ
Մսակերին
քովը
գնաց
դաւանական
վիճաբանութեան
համար
ընդդէմ
Նանա
ասորի
սարկաւագին,
որմէ
պարտուելով
վտարուեցաւ
իշխանին
պալատէն:
Եդեսացին
կատարած
է
նաեւ
Մուավիէ
խալիֆային
կողմէն
պատուիրակութիւն
մը
Միքայէլ
Գ.
Արբշիռ
կայսեր
եւ
անոր
մօրը
մօտ:
Թէոդոր
մեռած
է
Մար
-
Սաբայի
վանքին
մէջ:
Եդեսացին
ունի
գրական
գործեր:
Անուանի
եղաւ
Անտիոքոս`
մեծաւորը
Մար
-
Սաբայի
վանքին,
որ
հեղինակն
է
երկու
գրուածքներու,
Նամաւն
մը`
զոր
գրած
է
Անկիւրիոյ
Ազդալին
վանքի
վանականներէն
Եւստաթիոսի,
եւ
Պարսից
կողմէն
Երուսաղէմի
արշաւանքի
Պատմութեան:
Թ.
դարուն
նոյն
վանքը
ունեցած
է
Միքայէլ
անուամբ
նահատակ
մը,
որուն
վկայաբանութիւնը
գրուած
է
անոր
ազգական
եւ
ուսուցիչը
Եդեսացի
Թէոդորի
վարքին
մէջ:
