Ս.
Լուսաւորչի
ուխտաւորութեամբ
Երուսաղէմի
այցելութիւն
տուած
ըլլալու
մասին
1439
թուականաւ
ձեռագիր
Յայսմաւուրք
մը
հետեւեալ
կերպով
կը
գրէ
«…բնակեցաւ
ի
լեառն
Սեպուհ,
որ
եւ
այժմ
կոչի
սուրբ
Գրիգորգի,
ուստի
եւ
ասեն
կամեցաւ
վնալ
ի
վերայ
ծնգաց
յԵրուսաղէմ.
եւ
այնպէս
իջեալ
ի
լեռնէն
եւ
անցեալ
ի
ձորակ
մի,
առաքէ
տէրն
նորա
Քրիստոս
Բ.
Սերովբէս…
եւ
ի
տեղւոյն
խաչս
կանգնեաց
եւ
Սերովբէս
անուանեաց
եւ
այժմ
գեղակ
է
տեղին
որ
խաչքն
կան
հրաշագործք,
եւ
անուն
գեջղն
կոչի
Սերովբէք»:
«…
Ասեն
դարձեալ
թէ
երկու
ինքնակալքն
…
եկին
ի
Հռովմայ
յԵրուսաղէմ,
եւ
վիճակաւ
բաժանեցին
զՏնաւրինական
տեղիսն,
եւ
Հայոց
անկաւ
Սնարքն`
Ս.
Գողգոթան
եւ
Ս.
Կարապետն
եւ
Ս.
Յակոբն`
եւ
Ս.
Գրիգոր
կանթեղ
կախեաց,
ի
Սնարսն,
եւ
խնդրեաց
գիջումն
լուսոյն
յԱստուծոյ
…
եւ
յաղագս
այնորիկ
Լուսաւորիչ
կոչեցաւ»
(Տաշեան
Ցուցակ,
էջ
47):
Կիրկոս
պատմիչն
ալ
կը
կրկնէ
վերի
խօսքերը,
«եւ
ասեն
կախեաց
կանթեղ
մի
սուրբ
Գրիգոր
ի
վերայ
գերեզմանին
Քրիստոսի,
եւ
խնդրեաց
յԱստուծոյ
աղօթիւք,
առանց
զգալի
լուսոյ
լուցանել
ի
Սուրբ
Պասեքի
տօնին,
որ
լինի
մինչեւ
ցայսօր
նշանն»:
Գրիգոր
վարդապետ
Տաթեւացին
հետեւեալ
կերպով
կ՚արտայայտուի.
«…
ի
սբ.
քաղաքն
Երուսաղէմ
յաւուր
շաբաթու
մեծ
ի
խնդրոյ
նորա
վառեցաւ
լոյսն
՚ի
սբ.
Յարութիւնն»
(Ձմրան
Հատոր,
էջ
444).
դարձեալ
նոյնը
կը
գրէ
«Չորրորդ
վկայ`
լոյսն
զգալի
որ
յինն
ժամու
ծագէ
ի
գերեզմանէն
ակներեւ
ամենայն
մարդկան
զոր
ոչ
կարեն
զայս
ուրանալ
ազգն
ժխտողաց,
զի
տես
աչացն
հաստատէ
քան
զլուր
լսելեացն,
եւ
այս
ի
խնդրոյ
սբ.
Լուսաւորչին
մերոյ`
ի
պատիւ
ազգիս
Հայոց»
(Անդ,
էջ
605):
Իսկ
Յովհաննէս
եպս.
Երուսաղէմացի
իր
Պատմութեան
մէջ
(էջ
181-2)
Ս.
Լուսաւորչի
մասին
հետեւեալը
կը
գրէ.
«Լուսաւորիչն
մեր
սբն.
Գրիգոր
մինչ
ճգնէր
ի
Սեպուհ
լեառն`
կամեցաւ
գալ
յերկրպագութիւն
ամենասուրբ
գերեզմանին
Քրիստոսի,
բայց
ոչ
հետիոտս,
այս
երեսքարշ
եւ
ի
վերայ
ծնկացն:
Զոր
երեւեալ
Սերովբէին
ոչ
թոյլ
ետ
նմա
հրամանաւն
Աստուծոյ
այնպիսի
տաժանելի
տերպիւք
գալ,
այ
ոտնաքայլ
ընթացմամբ
հրակիրէր
զնա
գնալ:
Եւ
այսպէս
երանլի
հայրս
մեր
եկն
ի
սբ.
քաղաքս
Երուսաղէմ,
եւ
անարժան
համարէր
զինք
մտանել
ի
սբ.
գերեզմանն
ածընկալ.:
Վասն
որոյ
ասի
թէ
ի
Խաչգիւտն
ճգնեալ
մինչեւ
ցեօթն
ամ,
վասն
այնորիկ
կոչեցին
զեկեղեցին
յանուն
նորին
սբ.
Լուսաւորիչ:
Եւ
ապա
յաւուր
մեծի
շաբաթի
ճրագալուցին
ի
մտանելն
ի
սբ.
գերեզմանն,
ի
պատիւ
արժանուարութեան
երանելոյն
վառեցան
ամենայն
կանթեղքն
որք
կային
ի
սբ.
գերեզմանն:
Եւ
ասաց.
Լոյս
զուարթ…» :
Այս
աւանդութիւններէն
կը
բղխի
անտարակոյս
Ս.
Գերեզմանի
արտաքին
դրան
Հայոց
պատկերին
քով
Ս.
Լուսաւորիչ
անուամբ
կախուած
կանթեղին
աւանդութիւնն
ալ:
