Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց

Թագաւորեալ մեծին Տրդատայ ի վերայ հայրենեաց աշխարհին, որպէս գրեալ ցուցանին հանգամանք իրացն գործելոց, եւ հաւատալն նորա ի մի Աստուած Հայր եւ ի մի Որդի նորա ի Բանն Աստուած Յիսուս Քրիստոս եւ ի մի Հոգի Սուրբ, զուգակից եւ բնութենակից եւ փառակից Հօր եւ Որդւոյ, ի մի Աստուածութիւն կատարեալ. եւ մկրտեալ սուրբ եւ անբիծ խոստովանութեամբ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Սուրբ Հոգին, ի ձեռն մեծին Գրիգորի հանդերձ ամենայն նախարարօքն Հայոց մեծաց։

Իսկ ի տանէն Արծրունեաց ընդ մեծ նախարարսն Հայոց մկրտեալ լինի Տիրոց որդի Բաբգէնի երկրորդի, այր հեզ, խոհական, խորհրդական, համեստ ի բանս, համեստ ի նայեցուածս, որ ոչ բազմաց քան եթէ միոյն. այսինքն Քրիստոսի՝ զինքն ծանօթ ջանայր կացուցանել։ Քանզի եւ ի ժամու անդ յորում զմեծն Գրիգոր առեալ տանէին ի քաղաք Կեսարացւոց ձեռնադրել զնա ի քահանայութիւն, ի լուսարար վարդապետութիւն աշխարհիս Հայոց՝ էր ընդ մեծ նախարարսն երթեալ եւ Տիրոց, եւ որպէս վերագոյն ասացաք՝ վասն հեզ եւ ցած բարուցն կամօք յանձն կրէր, ոչ յառաջանայր ի բարձր նախագահ ճոխանալ երեւելեօքս եւ լքանելեօքս, սրբոյ Աւետարանին հետազօտեալ կրթականին՝ մի բազմել յառաջին բարձին, ոչ եթէ ոչ ունէր նազելի եւ բարձրագահ պատիւս ի մէջ մեծ նախարարութեանցն Հայոց, զի ո՞վ ոք այլ ճոխ քան զՍենեքէրիմայսն, զոր համարձակախօսն Եսայիաս հրապարակէ առ Իսրայէլեան զարմն զսորայս մեծափառութիւն. այլ եւ Մակեդոնացին Աղէքսանդրոս ոչ սակաւ դրուատեօք արձանս գրէ ի մատեանս դիւանապահ աւանդութիւնս զսորայս մեծափառ գլխաւորութիւն։

Արդ որպէս յառաջագոյն ասացաք՝ սակս կարեւոր յուզմանցն միապետեալ ի շարս կանոնաց, միայն յայտարարութիւնս առնել զազգացն Արծրունեաց, եւ ոչ ընթանալ զհետ բազմախոյզ զրուցատրութեանց, զոր առաջնոցն մատենագրեալ դրոշմեալ կայ ի գիրս ընդ ժամանակս ժամանակս սոցա քաջարութիւնք եւ արժանաւորք յոլովագունի եւ մեծամեծաց գովութեանց։ Բայց մեք զյոյժ հռչակեալսն միայն նշանակեցաք. սրբոյ թագաւորին եւ քաջ նահատակին Տրդատայ զբարիոք պատերազմեալ ընդդէմ անմարմին եւ մարմնաւոր պատերազմողաց, փոխի յերկրաւոր աշխատութեանցս ի հանգիստ, մեծաւ պատուով թագաւորական շքեղ եւ երեւելի դիազարդութեամբ, որպէս ընթեռնուք ի բանիբուն գրակարգութեանն Մովսէսի տիեզերահռչակեալ վարդապետի եւ քերթողի եւ մերոյ լուսաւորութեանցս հաստատագոյն յօրինողի, որպէս պատմէ ի գլուխ երկրորդի պատմագրութեանն։

Թագաւորէ Խոսրով որդի Տրդատայ փոխանակ հօր իւրոյ, հրամանաւ Կոստանդիանոսի, եւ խաղաղասէր բարեկարգութեամբ հաստատեալ յօրինէ զկարգ աշխարհիս նախարարօքն հանդերձ, եւ ոչ ինչ փոյթ եղեւ ումեք հոգալ զուստեք արշաւանս, բայց ընդ Յունաց թագաւորին միայն հնազանդութեամբ նուաճեալ զինքեանս, ի բաց կալով ի հարկատուութենէ Շապհոյ արքայից արքայի. եւ զզօրն տուեալ ի ձեռս Վահանայ Ամատունոյ, հոգալ զգործ պատերազմաց, թէ արդեօք դէպ լինիցի ուստեք։ Բայց ըստ կարգաց քրիստոնէութեան վարէր ըստ արժանի պատուիրանաց Տեառն, եւ ըստ խրատու մեծին Վրթանեայ յապահովանայր ամենայնիւ, թագաւորեալ ամն ժթ։

Իսկ զհարկացն տուրս յարքունիս Կեսարու՝ ի ձեռն դպրապետին վճարէ առ կայսր. բայց զտոհմէն Արծրունեաց ոչ ինչ այլ իմանալ կարացաք, թէ զինչ գործ գործեալ նոցա, բայց միայն խաղաղասէր կեանս կեալ առ թագաւորն եւ առ նախարարսն, եւ ունէր զիւրաքանչիւր կալուածս զաւանդեալ ժառանգութիւն նոցա ի թագաւորացն առաջնոցն Մուշեղ, Վահան։ Եւ զոր ինչ ոչ իմացեալ մեր՝ եւ ոչ գրել արժանի վարկաք, բայց միայն զի բարձրագոյնք եւ նախապատիւք ի թագաւորաց անտի էին։

Զկնի Խոսրովու Փոքու թագաւորէ Տիրան որդի նորա։ Եւ ի ժամանակին յայնմիկ ունէր զհազարապետութիւնն Հայոց այր ժանդ չարաբարոյ, որում հայր Մարդպետ անուն էր. սա մատուցեալ առ թագաւորն Տիրան՝ սկսաւ քսութամբ խօսել ի գաղտնի զտանէն Արծրունեաց եւ զՌշտունեաց, զի էին ազգք ճոխք եւ երեւելիք, քաջք եւ անուանիք, եւ ամենեցուն պատկառելիք, ասէ. «թէ ոչ բառնաս կորուսանես ի միջոյ զերկուս նախարարութիւնսդ՝ ոչ բարիոքագոյն քո թագաւորութեանդ խորհին խորհուրդ. զի ձեռն նոցա է ընդ Շապհոյ արքայից արքայիե. զայս խորհեալ Մարդպետին ասէ, թէ զայս ձախողակի իմացմունս կատարել կարացից՝ թերեւս եւ զտուն Մամիկոնեան նախարարութեանց կարացից որսալ ի կորուստ։ Որոյ ունկնդիր եղեալ Տիրան՝ տայ հրաման յանգ հանել զխորհուրդ անօրէն աստուածատեաց առն։ Ազդ եղեւ Մամիկոնեան սպարապետութեանն անոպայ գործն, եւ դիմեցին քաջասրտագոյնս ի վերայ սուսերամերկք զինեալք ի մէջ ամբոխին, Արտաւազդ եւ Վասակ Մամիկոնեանք, զբազումս տապաստ արկեալ ի սուրս իւրեանց, յափշտակեցին զՇաւասպ որդի Վաչէի Արծրունւոյ, եւ զՄեհէդակ Ռշտունի, քանզի էին մանկագոյնք տիովք. առին գնացին յամուրսն Տայոց. եւ ի չափ հասեալ ի տիոց տղայականաց՝ ետուն զդստերս իւրեանց կնութեան մանկանցն։ Ի նոցանէ աճեալ ազգք երկոցունց Արծրունեացն եւ Ռշտունեաց, եւ ոչ խառնեցան ի խորհուրդ Հայոց զամս բազումս. բայց Տիրան պղծութեան աղտեղութեամբն զգառեալ մատնի ի ձեռս Շապհոյ, եւ կուրացեալ աչօք կեցեալ եւ մեռեալ ըստ արժանի իւր վաստակոցն, զոր գործեաց ընդ սուրբսն Վրթանէս եւ Յուսիկ եւ ընդ քահանայն մեծ Դանիէլ, ըստ այնմ եւ հատուցաւ նմա, որ թագաւորեաց ամս ժզ։

Արշակ թագաւորեալ փոխանակ Տիրանայ հօր իւրոյ, հրամանաւ Շապհոյ արքայից արքայի՝ ժողովէ զնախարարութիւնս Հայոց առ ինքն, տեղեկացեալ եւ վասն տոհմին Արծրունեաց եւ Ռշտունեաց եւ որք ի նախարարութենէն Մամիկոնէից հասեալ գնացեալ ամրանային ի յամուրսն Տայոց, եւ զպատճառսն ստուգեալ, գրէ ի ձեռն Վահանայ ումեմն ի տոհմէն Ամատունեաց՝ դառնալ գալ բնակել անկասկած կենօք, ի բարձ եւ պատիւ իւրաքանչիւր յառաջանալ։ Որում ունկնդիր եղեալ երեքեան նախարարութիւնքն առն իմաստնոյ Վահանայ Ամատունւոյ՝ գան զկնի նորա անկասկած համարձակութեամբ, քանզի ոչինչ վնաս գիտէին զանձանց եւ ոչ մի ինչ իրս մեծ կամ փոքր. եւ ընկալեալք ի թագաւորէն Արշակայ ըստ գրելոյն ի ձեռն Վահանայ՝ կացին անկասկած։

Այլ չարիմացն հայր կոչեցեալ Մարդպետ եւ բնաւորեալ խորհրդոցն չարին ոչ երբէք դադարէր։ Ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ խաղաց գնաց Արշակ ի մուտս կոյս, էր երթեալ ընդ նմա եւ մեծն Ներսէս կաթողիկոսն Հայոց. եւ հասեալ յԱշտիշատ Տարունւոյ ի վկայարանս սրբոյն Յովհաննու եւ մկրտչի, եւ Աթանագինէի վկային, զոր շինեալ էր սրբոյ Լուսաւորչին մերոյ Գրիգորի ի դառնալն նորա ի ձեռնադրութենէ քահանայապետութեանն։ Եւ ելեալ ի տեղին սրբութեան եւ կատարեալ զաղօթսն՝ ելին շրջել զբօսնուլ յայլ եւս տեղիսն։ Չարախորհուրդն հայր Մարդպետ որդին սատանայի ոչ բաւականացաւ չարեօք մարդկան՝ այլ եւ առ Աստուած եւս եւ առ սուրբս նորա յաւակնեալ՝ յերկինս բացեալ զգայռալիր բերանն եւ որպէս շուն լիրբ պատուհաթափ եղեալ ածէր զլեզուն զերկրաւ։ Մատուցեալ առ թագաւորն Արշակ ասէ. «ոչ բարեօք իմացեալ առաջնոց թագաւորացն, զի ոչ կալան զտեղիս զայս ի բնակեալ ճոխութեան թագաւորական վայելչապէս խրախճանութեանց. արդ հաճոյ թուիցի քեզ զոր խորհիմս. սուրբքն ոչ եթէ զերեւելի տեղիս ախորժեն, զի թէ ոչ այսպէս, ո՞չ նոքա զնեղ եւ զանձուկ կեանս կան մահու չափե։ Բայց այս ոչ իմացեալ եմ, թէ արդեօք թագաւորն դրդուեցա՛ւ ի հրապոյրս նորա թէ ոչ։ Եւ զոր ոչ հաւատարմանայ մեզ՝ եւ ոչ գրել կարեւոր համարեցայ։

Իսկ սրբոյն Ներսէսի իրազէկ եղեալ չարին չարաբարոյ չարախորհրդութեան՝ անէծս մեծամեծս եւ ազդոյս եւ զօրաւորս դնէ ի վերայ Մարդպետին, եւ ասացեալքն ի սրբոյն հանդերձ գործով զկատարումն առնու։ Անդէն վաղվաղակի մատուցեալ Շաւասպ Արծրունի առ Մարդպետն՝ ասէ, «արջք գիսակագեղք սպիտակայեղցք որջացեալ ի պրակս անտառախիտ մայրեացդ. արդ թէ հաճոյ թուիցի՝ երթիցուք որսալ զնոսաե. եւ առեալ զնա մտանեն ի մէջ մայրեացն, եւ ընդ գիրկս մտեալ Շաւասպայ Արծրունւոյ՝ զլայնալիճն լի քարշեալ հարկանէ ի թիկանց ընդ մէջ ողինն զկորովալիր մատանցն զազդոյ շարժումն թռուցեալ թափանցիկ ընդ չարախորհուրդ սրտին միջոցն դիպեցուցանէ. եւ յետս ընդդէմ կործանեալ փչեաց զոգին ի ձեռս խորհրդածուին իւրոյ սատանայի. եւ բանք սրբոյ Ներսեսի ընդ կենդանի բանին Աստուծոյ խառնեալ՝ դիւրագոյնս զհատուցումն արհամարհողացն հատուցանէր յօրհնութիւնս եւ յանէծս, անյապաղ զգործն կատարելով. որ ըստ արժանի խորհրդոցն ընկալաւ զփոխարէնն։

Ընդ ժամանակսն ընդ այնոսիկ թագաւորէ Յունաց Վաղէս կայսր, եւ Պարսից՝ Շապուհ արքայից արքայ։ Իսկ Արշակ յերկուս թագաւորսն ձեռնտու եղեալ, երբեմն ի Պարսս երբեմն ի Յոյնս, եւ զապստամբութիւն ի մէջ առեալ Արշակ յերկոցունց կողմանս։

Իսկ նախարարքն Հայոց ի սադրելոյ Վաղէսի գրգռեալ ի մարտ ընդ Արշակայ ի պատերազմ յառաջանան, ի մէջ անցեալ սուրբն Ներսէս հոմոզէ զնոսա եւ խաղաղացուցանէ զաղմուկն։ Իսկ թագաւորն աղաչեալ զսուրբն Ներսէս զհաշտութիւն խօսել Վաղէսի ընդ Արշակայ, զոր եւ արար իսկ զհաշտութիւնն։

Բայց Մեհուժան Արծրունի ոչ եղեալ ունկնդիր սրբոյն Ներսէսի, եւ ոչ ընդ թագաւորին հնազանդութեամբ նուաճեաց զանձն, հրապոյրս պղտորս արբուցանէ Վահանայ Մամիկոնէի, որ էր աներ Մեհուժանայ, եւ անցեալ գնացին առ Շապուհ. թողեալ զօրէնս քրիստոնէութեանն՝ հնազանդեցան որմզդական մոլորութեանն մոխրապաշտ վարդապետութեանն։ Ընդ որ յոյժ ուրախացեալ Շապուհ՝ խոստացաւ փեսայացուցանել զՄեհուժան ի քոյր իւր Որմզդուհի։

Եւ էր ի մէջ Շապհոյ եւ Արշակայ պատերազմ մեծ զժամանակս կենաց Արշակայ։ Եւ բազում անգամ ի բազում տեղիս տային ճակատ զօրքն Հայոց եւ Պարսից ընդ միմեանս. զոր աւելորդ համարիմ երկրորդել զյառաջագոյն պատմագրաց նշանագրութիւնս։

Բայց յետ բազում պատերազմացն խորամանկ խաբէութեամբ կոչէ առ ինքն Շապուհ զԱրշակ ի դէմս սիրոյ խաղաղութեան, ոչ ինչ յիշատակ զչարեացն գործելոց ի մէջ առնելով. եւ նորա գնացեալ զհետ կոչնականացն լի անմտութեամբ։ Կապէ երկաթի կապանօք եւ տայ տանել յԱնուշ կոչեցեալ բերդն ի սահմանս Տիսպոնի. եւ անդ կեցեալ եւ մեռեալ անձամբ զիւրովի երթեալ, ըստ սահմանելոյ ի վերայ նորա բանի առնն Աստուծոյ սրբոյն Ներսէսի։

Բայց դոյզն մի զամբարշտին Մեհուժանայ զյանդգնութիւնսն ի վերայ Հայոց բացայայտեցից ի շարի աստ։ Առնուն Մեհուժան եւ Վահան զզօրս Պարսից, գան մտանեն յերկիրն Հայոց, սփռեալ տարածանեն հէնս ասպատակաւորս ընդ բոլոր երեսս երկրիս Հայոց, գերփեն առնուն զշէնս եւ զաւանս եւ զագարակս, կապուտ կողոպուտ թողուն ի ստացուածոց եւ յամենայն ժառանգութեանց, մաշեն ի սուր սուսերի զորս ի բուռն առնուին. գնացին մտին ի գաւառն Ռշտունեաց, եւ առին յաւարի զտունն Գարեգնի Ռշտունեաց տեառն. ճողոպրեալ Գարեգինն անձնապուրծ գնաց փախստեայ առ կայսրն Յունաց. նոցա կալեալ զտիկինն Ռշտունեաց զկին Գարեգնի զքոյր Վարդանայ Մամիկոնէի ածեալ ի Վանտոսպ ի քաղաքն Շամիրամայ, մատնեն ի խոշտանգանս եւ ի տանջանս դառնագոյնս. ստիպեն լքանել թողուլ կրօնս քրիստոնէութեան, հնազանդել պաշտել զօրէնս մազդեզական մոխրապաշտութեանն, զոր չառեալ յանձն սուրբ տիկնոջն Համազասպուհեայ՝ տանին հանեն ի բարձրաւանդակ ամրական բերդաքաղաքն, մերկանան ի հանդերձիցն, զի քրիստոսեան փառօքն զգեցցի. արկանեն տոռունս ի սրունսն, կախեն զհիւսիսայինն աշտարակէն. գոհացող համբերութեամբ ընդունի զվճիռ մարտիրոսական։ Դահեկին նորա մնալով ի ներքոյ կախաղանին՝ ամփոփէ զսուրբ գանձն ի ծոց իւր, տարեալ փոխէ ի վկայարան հանգստի ի ձեռն սրբոյն Ներսէսի, զոր տարեալ հանգուցանեն ի տեղւոջն, զոր այժմ Ձորոյ վանս անուանեն, ի վկայարան սրբոց Հռիփսիմեանց. զոր շինեալ էր սրբոյն Գրիգորի, ուր զսեղանն սուրբ եւ զգաւազան հովուական եւ զմատանին պատկերեալ եւ զգօտին աշխատասէր միջոյն թողեալ ի հանապազորդ յիշատակ լուսաւորութեանն մերոյ հօրն։

Գան դարձեալ Մեհուժան եւ Վահան եւ առնուն զՎանտոսպ, քանդեն աւերեն զգեղեցկաշէն ամրական տեղիսն, վարեն ի գերութիւն զբնակիչս քաղաքին եւ զՀրէայսն, եւ ժըռ զքրիստոնեայսն, եւ զորս ածեալ գերի Բարզափրանայ զՀրէայսն հրամանաւ Տիգրանայ, եւ խաղացուցանեն յԱսպահան, եւ առնուն զՎաղարշապատ եւ զԱրտաշատ. եւ զՀրէայսն որ յաւուրց սրբոյն Գրիգորի հաւատացեալ էին ի Քրիստոս՝ վարեն ի գերութիւն, աւելի վտանգ նոցա քան այլոց Հրէից հասուցանելով վասն ի Քրիստոս հաւատոցն։

Գնայ զկնի նոցա երջանիկն Զուիթայ երէց յԱրտաշատէ զկնի հաւատացեալ Հրէիցն, զի մի հօտն առանց հովուի յանապատս եւ ի վիհս կորստեան թափառական յածիցին գայլոցն գահավիժութեամբ։ Իսկ Մեհուժան մտեալ առաջի Շապհոյ սկսաւ չարախօսել զԶուիթայ քահանայէ, ասէ «երէցդ այդ եկեալ է զհետ գերելոց քրիստոնէիցն՝ հակառակ կալ հրամանաց արքայիդ եւ օրինաց Մազդեզանց եւ Արեաց, եւ ամենայն ուրեք դա է պատճառ ապստամբութեան Հայոց յարքայից արքայէ. եւ անարգէ զկրակ եւ առ ոչինչ համարել զարեգակն. արդ զրաւ եղիցի կենաց դորա, եւ հրաման արքայիդ դիւրաւ զկատարումն առնուցուե։ Նոյն ժամայն ածեալ լինի սուրբն առաջ Շապհոյ, եւ հարցեալ եւ պատասխանեալ սուրբն լի կատարեալ իմաստութեամբ Հոգւովն Սրբով՝ զոր անմեկնելի ունէր յինքեան սուրբն. եւ անդ զբարիոք պատերազմն պատերազմեալ՝ որպէս քաջ հովիւ զանձն իւր եդ ի վերայ հօտին, եւ ընկալեալ զվճիռ մարտիրոսութեան կատարի ի փառս սուրբ Երրորդութեանն, եւ հորթեաց երանելին Զուիթայ ճանապարհ բարի բազմաց վկայից ի մէջ Հայաստան աշխարհիս, որ յարեւելս եւ յարեւմուտս։ Եւ կալեալ Արշակայ զթագաւորութիւնն ամս լզ՝ վախճանի ըստ օրինակի ասացելոց։

Շապուհ արքայից արքայ թագաւորեալ՝ բազում եւ անչափ չարիս հասուցանէր ի վերայ Հայոց աշխարհիս եւ Ասորեստանեայց եւ Պաղեստինացւոց, եւ վարեալ ի գերութիւն զՀրէայսն ն բիւր, յաւեր դարձուցեալ զՀրէաստան եւ զսուրբ քաղաքն Երուսաղէմ. եւ զբովանդակ թոյնս անբժշկականս իժից եւ քարբից եհեղ ի վերայ քրիստոնէից. յորմէ բազում սուրբք ի Քրիստոս վկայեցան, եւ որպէս ասի աւելի քան խռ սրբոց արանց, որք վկայեցին վասն Քրիստոսի, բազումք յեպիսկոպոսաց, ի քահանայից եւ յայլ կարգէ յեկեղեցական գնդէ, բազմագոյնք եւ յազատաց աշխարհիս եւ ի տիկնանց նոցա անհնարին եւ դառն տանջանօք, զոր սարսափեմ եւ հիացմամբ մեծաւ յապուշ կրթին միտք իմ ընդ ժուժկալութիւն այնքանեաց բազմահնար մեքենաւոր չարչարանաց. որպէս ընթեռնուք ի գիրս պատմութեան վկայելոցն, որ Արեւելեայ ասի գրոցն վերագրութիւն, զոր շարագրեաց երանելի խոստովանողն Քրիստոսի Աբրահամ ի գեղջէն Արածոյ, որ էր աշակերտ եւ հետեւող սրբոց Ղեւոնդեանց, եւ զսակաւուց քան թէ յոլովից գրեաց անուանս ի յիշատակարանի անդ, զՇահդոսդ, որ թարգմանի արքայասէր, եւ զԳոհշթասդ, որ թարգմանի ներկագործ ծիրանեաց արքայական զգեստու, եւ զՇմաւոն եպիսկոպոս, վէմ եկեղեցւոյ Քրիստոսի, ընդ նմին եւ այլ եպիսկոպոսք եւ քահանայք արք ճ, որ կատարեցան միանգամայն սրով ի միում աւուր ի մեծի ուրբաթի զատկին։

Բայց Մեհուժան ոչ բաւականացաւ կատարել զչարիսն, զոր արար քրիստոնէիցն եւ առաւել Հայաստանեայց աշխարհիս, այլ առնու զզօրսն Պարսից եւ գայ թագաւորել Հայոց հրամանաւ Շապհոյ արքայի, ունելով ընդ իւր զՎահան Մամիկոնեան. եւ եկեալ մտեալ յաշխարհս Հայոց աներկիւղ համարձակութեամբ, խորհեալ խորհուրդ զոր ոչ կարաց հաստատել։ Քանզի Սամուէլ որդի Վահանայ գնաց ընդ առաջ հօր իւրոյ։ Կարծելով Վահանայ խոնարհել զորդին իւր յանկանգնելի կործանումն, զոր մեկուսեալ Սամուէլի զհայր իւր Վահան, իբր այն թէ խորհիցին ինչ վասն որոյ եկեալն էին, իբրեւ հարուստ մի մեկնեցան ի գնդէն Պարսից՝ ամբարձեալ Սամուէլ զմիողնին՝ ազդոյ վէրս ի վերայ եդեալ առ ժամայն եհատ զնա ի կենաց. եւ դարձեալ անտի սպան եւ զմայր իւր զՏաճատուհի, զի երկոքինն ուրացեալ էին ի Քրիստոսէ. եւ ինքն գնաց փախստական ի Պարսից ի կողմանս Խաղտեաց։

Իսկ Մեհուժան ոչ թողանայր զթագաւորելն Հայոց, կուտեալ առ ինքն անհուն բազմութիւն վաշտից եւ դրօշուց եւ նշանաց որոց ոչ գոյր թիւ. եւ հասեալ ի Բագրաւանդ գաւառ ի Ձիրաւ գեօղ՝ կամէր անցանել ի թագաւորաբնակ տեղիսն Հայոց։ Ընդդէմ զօրաժողով եղեալ Սմբատ սպարապետն Հայոց որդի Բագարատայ Բագրատունւոյ, ունելով ընդ իւր զզօրսն Յունաց բազմամբոխ վահանաւորաց եւ դրօշուց սաւառնացելոց, եւ փողք կայսերալուրք եւ գունդք գունդք վառելոցն վաշտիցն շուրջ փակեալ զՄեհուժանեան գնդիւն, զի մի ճողոպրելին աճապարիցի։ Եւ նոյնժամայն հուպ ընդ հուպ ի դիմի հարեալ Մեհուժանայ եւ կարթակոտոր զասպազինեալ երիվարն արարեալ քաջին Սմբատայ՝ տոռն արկեալ ի պարանոցն Մեհուժանայ ասէ. «բարի՛ է քեզ, թագաւոր Հայոց, ե՛կ այսր զի պսակեցից զքեզ ես սպարապետսե. եւ շամփուր շողացուցեալ մանուածոյս փակէ ի ներքս զգագաթն ամբարշտին. եւ այնպէս ել յաշխարհէս թշուառականն։

Առ սա ինձ ի ճախ ելանէ քերթողական առասպելն որ ասէ. բազում անգամ աղուեսք թագաւորել խորհեցան, բայց շունք ոչ առին յանձն։