Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց

Նահատակք ոմանք կային յայնժամ ելեալ յարգելանէն ընդ կալանաւորսն, եւ դեռ զիւրաքանչիւր սուսեր ածեալ ունէին ընդ մէջ իւր եւ վահան ի վերայ թիկանց եդեալ. ամբարձին զաչս իւրեանց եւ տեսին, զի զկանայս եւ զմանկունս իւրեանց տեսին ընդ աշխարհական գերիսն։ Եւ առ չժուժեալ այնպիսի վտանգաւոր նեղութեանն, արիաբար հասեալ ի կիրճս ձորոյն եւ մերկացեալ զսուսերն՝ յարձակեցան ի վերայ երիվարացն. եւ Տէր մատնեաց զնոսա ի ձեռս նոցա, յորոց վերայ սուր եդեալ զբազումս սպանին եւ զեւս բազումս վիրաւորեցին եւ զյոլովագոյնսն ի գերելոցն հանդերձ ընտանիւք իւրեանց զերծին ի նոցանէ եւ անցուցին ընդ պահակ ձորոյն յամրական կողմանս լերին։ Իսկ զօրքն Տաճկաց գումարեալ ի վերայ նոցա, շուրջ փակեալ, ձերբակալ արարեալ ածին առ զօրավարն եւ պատմեցին նմա՝ զոր ինչ գործեցին զիրս քաջութեանն։ Զոր առեալ զարսն ստիպեաց ի բաց կալ յերկրպագութենէն Քրիստոսի, եւ պատուի եւ պարգեւաց արժանի լինել ի նմանէ, եւ մի չարաչար տանջանօք մեռանել։ Նոցա գեղեցիկ խորհուրդ ի մէջ առեալ՝ ընտրեցին զմահ քաջութեան, քան զկեանս խղճիւ։ Խօսեցաւ ընդ նոսա բանիւք ողոքանօք, եւ ոչ լուան նմա. ետ բերել պարգեւս, եւ այնպէս ոչ առին յանձն. խօեցաւ ընդ նոսա խստութեամբ, սակայն եւ յայնմանէ ոչ երկեան. տանջեաց զնոսա գանիւ, եւ նոքա եւս առաւել պնդեցան ի հաւատսն եւ ի յոյս բարեաց եւ ի սէրն Քրիստոսի։ Այնուհետեւ հրաման ետ սրով բառնալ զգլուխս նոցա. եւ նոքա յոյժ ուրախ եղեն, զի վասն անուանն Տեառն արժանի եղեն մեռանել. եւ ընկալան զվճիռ մարտիրոսական եւ կատարեցան վկայութեամբ ի փառս սուրբ Երրորդութեանն, որոց անուանք ճանաչին, միոյն Գէորգ յԱկեցի տոհմէ, եւ միւսոյն Խոսրով ի Գաբաելեան տոհմէ։

Բայց երիցս երանելի ոմն երիտասարդ հասակաւ, ինքն տաճիկ եւ ազգաւ պարսիկ՝ ելեալ զհետ սիրոյն Քրիստոսի հաւատոցն եկն յարեցաւ ի Պատրիկն Անձեւացի, եւ խնդրէր առնուլ զտէրունական կնիքն, զի կատարեալ լիցի ի գործս պատուիրանաց Տեառն, եւ յապաղեալ խափան լինէր նմա յօժարութիւն ցանկութեան բարեպաշտութեանն. եւ էր մտեալ սա ընդ արգելականսն ի բերդն, եւ ի ժամուն յայնմիկ մինչ առաւ ամրոցն եւ զըմբռնեալսն ստիպէին, զի որք ի բաց կացցեն ի Քրիստոսէ՝ եւ մի մեռցին, եւ բազումք դրդուեցան եւ ելին զկնի սատանայի, եւ կէսք ընկալան զճգնութիւն մահու՝ դիմեալ գայր եւ սա ընդ աջաթեւ կողմն վկայելոցն, ընդդէմ սրոյն մատուցանել զինքն պատարագ կենդանի Որդւոյն Աստուծոյ։

Իսկ Վահրամ տեսանէր զնա մերձ առ սպանդանոցն. այն ինչ սուր ի վերայ բերեալ դահճին՝ ձայնէ բարձր եւ ասէ, «դու, մսլիմանակ, ընդէ՞ր մեռանիս զուր եւ տարապարտուցե. եւ նորա ճիչ բարձեալ ասէ, քրիստոնեայ եմ. եւ նա եւս պնդէր եւ ասէր, «մի՛ մեռանիր, մսլիմանակ եսե. եւ նա առաւել յորդորագոյն հնչէր եւ արտօսր ի վեր բերեալ հեղոյր, ասէ, «Քրիստոնեայ եմ, եւ մեռանիմ վասն Քրիստոսի, եւ մկրտիմ ի Հայր եւ ի յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ, ոչ ջրով, այլ իմով արեամբ։ Ո՞չ ապաքէն դու իսկ տեսանէիր, զի մտանէի եւ ելանէի ի սուրբ եկեղեցին ընդ ամենայն հաւատացեալսն, եւ դու ջանաս մոլորեցուցանել զիս ի հաւատէն Քրիստոսի։ Ես իսկ լուայ յորժամ կարդային զԱւետարանն, թէ ասաց Քրիստոս, «որ «խոստովանեսցի զիս առաջի մարդկան՝ խոստովանեցայց եւ ես «զնա առաջի Հօր իմոյ որ յերկինս էե. արդ ի բաց գնա, այր դու, ես մեռանիմ վասն Քրիստոսիե։ Եւ վազէր ընդ բանակն, կանչէր, հնչէր, շարժէր զձեռնն եւ ասէր, «ես Քրիստոնեայ եմ, Քրիստոնեայ եմե, մինչեւ զայրանալ դահճացն, եւ խուռն ի վերայ դիմեալ ի մեծ հրապարակին՝ հարին սրով զերանելին եւ ի բաց առին զգլուխ նորա, եւ անցեալ պատմեցին զօրավարին։ Եւ ահա լոյս սաստիկ իջեալ յերկնից եւ ցոլացեալ ի վերայ սուրբ մարմնոյն, եւ շուրջ փակեալ զտեղեաւն, թէ ուրեք յարենէ նորա ցայտեալ կայր։ Եւ տեսին առ հասարակ ամենայն բազմութիւն կարաւանին։

Առ սա ինձ թուեցաւ ասացեալն ի մարգարէէն, «մի ասիցէ այլազգին, որ եկեալ յեցեալ իցէ ի Տէր՝ եթէ մերժելով մերժէ զիս Տէր ի ժողովրդենէ իւրմէե. եւ զկնի ինչ փոքու ասէ, «զայլազգիսն որ եկեալ յեցեալ իցեն ի Տէր՝ սիրել զանուն նորա, լինել նմա ի ծառայս եւ յաղախնայս, եւ ամենեքեան որ պահիցեն զշաբաթս իմ եւ ոչ պղծիցեն, եւ պահիցեն զպատուիրանս իմ եւ կացցեն յուխտին իմում՝ տարայց զնոսա ի լեառն սրբութեան իմոյ եւ ուրախ արարից զնոսա ի տան աղօթից իմոց. ողջակէզք նոցա եւ պատարագք նոցա ընդունելի լիցին ի վերայ սեղանոյ իմոյ, զի տուն իմ տուն աղօթից կոչեսցին ամենայն հեթանոսաց, ասաց Տէր ամենակալե։ Եւ դարձեալ նոյնպէս Փրկիչն ասաց, «են ոչխարք իմ, որ ոչ են յայսմ գաւթէ, եւ զայն եւս պարտ է ինձ ածել այսր, եւ ձայնի իմում լուիցեն եւ եղիցին մի հօտ եւ մի հովիւ. եւ ես տամ նոցա զկեանսն յաւիտենիցե։

Եւ կատարեցաւ սուրբ վկայն փառաւորապէս ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին սուրբ, որոյ անունն գրեալ է ի դպրութեան կենաց։ Իսկ առ մեզ ծանուցեալ զոր ինքն ասաց, թէ Քրիստոնեայ եմ, ըստ այնմ թէ «ծառայի իմոյ կոչեսցի անուն նոր, որ օրհնեսցի վերայ երկրիե՝ գրեցաւ յիշատակարանս սրբոյն։

Զկնի այսորիկ մեկնեալ Բուխայ յինքենէ արս զօրաւորս յամենայն ազգաց եւ յամենայն մեծամեծաց եւ յամենայն աշխարհակալաց, եւ ի Պարսից եւ յԵլիմացւոց եւ ի Բաբելացւոց եւ յԱրաբացւոց, որ էին ընդ նմա եկեալ ի գործ պատերազմաց ըստ հրամանի թագաւորին եւ մեծ զօրավարին, արս աւելի քան ժեռ-աց եւ եհան զնոսա զհետ Գուրգինայ, զի ուր եւ իցէ՝ ածցեն զնա առ նա, թէ՛ պատիր խաբեութեամբ եւ խորամանկ կեղծաւորութեամբ եւ խարդախութեամբ, կամ պատերազմաւ եւ մեծամեծ զօրութեամբ, ամենայն պատրաստութեամբ, արքունի կարողութեամբ, որպէս զիարդ եւ կարասցեն՝ առ նա հասուցանեն։

Իսկ նա անցեալ ի գաւառն Որսիրանից, եւ ընդ նմա բազմութիւն ազատաց եւ մեծամեծացն Արծրունեաց նախարարութեանց եւ ամենայն զօրաց նոցա, եւ բանակեալ կային ի լերինն որ ի վերայ գեղջն Թուայ, ի հովիտս նորա, որ կոչի Արեան լիճ. զի անդ է լիճ մի մեծ մօտ ի տեղին, որ էր տեղի ասպարիսի ճակատամարտ զօրու նահատակութեան քաջացն մերոց իշխանացն Վասպուրականի, եւ անդ լինէին ժողովեալ ամենայն բազմութիւն աշխարհակոյտ ամբոխից գաղթականաց գաւառացն կողմանցն Աղբակոյ, Զարէհվանի եւ Ակէոյ եւ ի լեռնակողմանցն Աղզոյ եւ Ոտնն Առնոյ, մի կողմն ի Ջողայ լեռնէն եւ անդր։ Եւ էին անհուն բազմութիւնն մածեալ շուրջ զլերամբն իբրեւ զմարախ եւ իբրեւ զաւազ ծովու առանց թուոյ. իբրեւ ի մեծ եւ յանկասկածելի ամուր ապաւինեալ լինէին ի քաջ զօրավարն Գուրգէն եւ որք ընդ նմա զօրք Հայոց. եւ առաքեալ էր զմայր իւր զբամբիշն Վասպուրականի առ զօրավարն Բուխայ, զի յայնմհետէ կալցի խաղաղութիւն ինքն եւ աշխարհ իւր, եւ տացէ ի ձեռս նորա զիշխանութիւնն Վասպուրականի փոխանակ եղբօր իւրոյ, եւ կացցէ ինքն եւ իւրքն ամենեքեան ի հնազանդութեան արքունի, ի հարկս եւ ի հասս չափոյ սակի արքունական աւանդութեանց։

Իսկ իբրեւ եմուտ տիկինն ի բանակն եւ եկաց առաջի զօրավարին՝ խօսեցաւ ընդ նմա ըստ պատշաճի իրացն յոր պէտս չոգան։ Ետ պատասխանի նմա զօրավարն ի խաղաղութիւն, եւ ասէ, «նիստ դու աստ, մինչեւ արձակեցից զքեզ եւ արարից զկամս հայցուածոց քոց վասն որոյ եկեալ եսե։ Եւ հրամայեաց պահել զնա յընդարձակի, եւ կարգեաց նմա ռոճիկս օր ըստ օրէ ըստ արժանի մեծ տիկնոջն Հռիփսիմեայ։ Եւ զօրքն, որ ելեալ էին զհետ Գուրգինայ՝ եկին հասին ի սահմանս երկրին, ուր կայր Գուրգէն զօրօքն իւրովք, եւ բնակեցան յեզր գետոյն Զաւ կոչեցեալ։ Եւ զօրագլուխք զօրացն էին այսոքիկ, Մուքադմ, Յուսփ ի Թփղիս քաղաքէ, Յուսփ որդի Ռահմայ եւ Ապուհեշմ Ելոյ տէր եւ ընդ նոսա զօրք Համդոյի Պարսից ամիրայի։ Յղեն առ Գուրգէն դեսպանս, զի եկեսցէ առ նոսա առանց պատկառանաց եւ երկիւղի եւ առանց միոյ իւիք կասկածանաց, միայն զի պատահեսցեն միմեանց սիրով խաղաղութեան, եւ պարգեւօք պատուեալ ի նոցանէ ըստ հրամանի զօրավարին՝ եւ տիրեսցէ փոխանակ եղբօր իւրոյ բոլոր աշխարհի իւրոյ։ Իսկ նորա յղեալ առ նոսա դեսպան զԱբդլայ ոմն, որ ծանօթ էր զօրավարին, տեսանել թէ իցէ՞ հաւատարիմ զոր ինչ խօսին ի ձեռն դեսպանաց, թէ պատիր խաբէութեամբ ջանան կորուսանեն զնա։ Իսկ նոցա ոչ յայտնեալ զխորհուրդ չարութեանն՝ դարձուցանեն զնա անդրէն, զի մի յերկբայս եղիցի գալ առ նոսա. եւ երկից եւ երից եւ բազում անգամ զնոյն հաստատեցին երդմամբ, զի անվեհեր համարձակութեամբ եկեսցէ առ նոսա. եւ ինքեանք զզօրսն ամենայն մեկնեցին երթալ ի վերայ գնդին Հայոց, եւ ասեն. «ահա մեկնեցաք ի մէնջ զզօրսն, եւ սակաւք են առ մեզ, եւ դու նոյնպէս սակաւուք եկ, կամ թէ եւս աւելի արամբք, եւ տեսցուք զմիմեանսե։ Յայնժամ ետ զզօրսն ի ձեռն Մուշեղի Ապուպելճի եղբօր Գուրգինայ, եւ ինքն ել գնաց զհետ եկելոց կոչնականացն. եւ յարգելուլ զնա մեծամեծաց նախարարացն՝ չանսաց բնաւ ումեք, եւ ամենեքեան միաբան յարտասուս եղեալ լային. եւ մինչչեւ հասեալ առ զօրագլուխսն, այլ ի բացեայ երթայր հեռագոյն ի նոցանէ իբրեւ յերկու մղոնս՝ նոցա ի մտի եդեալ էր, զի թէ գայցէ զհետ կոչնականացն՝ կալցուք զնա եւ զօրքն նորա լքանիցին, եւ դիւրաւ յաղթեսցուք նոցա։

Եւ եղեւ իբրեւ երրորդ ժամ լինէր աւուրն, որ էր միաշաբաթի՝ եւ ահա ելանէին գունդք հեծելոցն ընդ կողմն անապատին Սմբատայ կոչեցեալ բերդին, զի էր աւերեալ առ նախնեօքն ի զօրացն Պարսից։ Եւ դրօշք փողփողեալ ըստ միոյ միոյ գնդի, եւ լցեալ էր լեառնն բազմութեամբ զօրացն, եւ կարաւան գաղթականին տեսանէր զփայլիւն զինուցն եւ զշողալ սուսերացն, եւ այսր եւ անդր խուճապական լեալ հալածեալս, իբրեւ զոչխարս ի գայլոց։ Եւ զօրուն ազդ լինէր վասն իրացն, լսէին եւ նոքա, զի ձայն զօրու է եւ սաստիկք յոյժ։ Եւ հնչեաց երկիրն, եւ զաղաղակ բարձին ամենայն բազմութիւնն, իբրեւ այն թէ ի հիմանց լեառնն տապալիցի։ Եւ էր ահեղ որոտումն եւ արհաւիրք եւ թնդիւնք. եւ ի սաստիկ փայլմանէ զինուցն եւ սուսերացն շողալոյ, եւ ի փայլիւնն սպառազէն երիվարացն վառելոցն՝ զկարծիս բերէր զհրոյ վառեալ լերինն, կամ թէ յամպոց ինչ ճայթիւն արձակելոյ եւ ի վայր հրաձգութիւնն արկանէ ի կարկտաբեր եւ յանձրեւաբեր ժամանակի, այնպէս թուէր ի խխնջել երիվավարացն եւ յերադ ի վերայ դիմելոցն։

Եւ զօրքն Հայոց կային դեռ յանհոգս, եւ պաշտօն աւուրն ի գլուխ ելեալ, ընթերցան քահանայքն զսուրբ Աւետարանն ի տեղիս տեղիս ի բանակին, եւ կատարեալ զաղօթսն եւ գոհացեալ՝ ետուն զփառս Աստուծոյ եւ հատուցին զամէնն եւ նստան ուտել հաց. բայց միայն տէր Ապումկդէմ եւ որք ընդ նմա պահէին զպահպանութիւն գիշերոյն եւ դիտէին զդիտաւորութիւն զօրացն, եւ դեռ եւս հեծեալ կայր ի նիւս երիվարին, փութացան ի բանակն. եւ հրաման ետ զինել վառել ի զէն եւ ի զարդ եւ ի սուր, եւ զընտիրս երիվարացն յիւրեանց զէնսն պատրաստել։ Եւ ինքն շտապէր տագնապէր փութացուցանէր ռազմ բոլորել, կարգել կազմել զճակատն, պատրաստել ի պատերազմ, եւ նժոյգաձիգն իւր մատոյց նմա զընտիր երիվարն։ Եւ հեծեալ փութացաւ պնդեցաւ զհետ Գուրգինի, եւ մօտ եղեալ մերկեաց զսուսերն եւ զսաղաւարտն եւ զզրահսն, զոր արկեալ էր զանձամբ, եւ աղաղակեալ զկնի նորա՝ զի թերեւս ի լուր ձայնին եւ ի փայլումն զինուցն եւ ի շողալ սուսերին եւ ի խխնջիւն քաջ երիվարին եւ ի վազս երագութեանն ուժոյ ազդ լինիցի, եւ դարձցի ի ձայն նոցա եւ ծանիցէ, եւ դարձցի ի կորստական ճանապարհէն, յոր դիմեալ երթայր՝ անկանել ի ժանիս արիւնարբու գազանացն։ Եւ եղեւ զի ամբարձ զաչս իւր եւ ետես, զի պնդեալ գայր հեծեալն զկնի նորա, եւ ծանեաւ թէ գուժկան ոք է, զի սուսեր մերկ ի ձեռին ունի, եւ միայն առանձին գայ զհետ մեր, եւ դարձոյց զերեսանակ երիվարին ընդդէմ նորա, եւ հասեալ ընդդէմ միմեանց՝ դարձան հասին ի բանակն իւրեանց։ Եւ զօրացն քաջալերեալ ընթացան յիւրաքանչիւր զէնսն, եւ հեծեալ յընտիրս երիվարացն՝ կացին ի հանդիպոջ եւ հանդիսացան գումարեցան ի մի վայր եւ պնդեցան կարգեցան մածեան հոլովեցան յինքեանս, եւ եղեն իբրեւ զմի այր կամ թէ իբրեւ զվէմ մի բլրաձեւ, արձանացան կարծրացան պնդութեամբ՝ անմատոյց լինել ի նոսա զօրութիւն երկաթի. եւ իբրեւ զպարիսպ անդամանդեայ՝ այնպէս եդին զանձինս ի վերայ բազմութեան գաղթականին աշխարհակոյտ ամբոխիցն, իբրեւ զքաջ հովիւ ի վերայ խաշանց մեռանել յանձն առին։ Եւ մինչ նոքա դեռ չեւ հասեալ էին մերձ առ գունդն Հայոց՝ փութացաւ զօրավարն Գուրգէն յղեաց դեսպանս առ Ապուհեշմ եւ որ ընդ նմա զօրագլուխքն՝ աղաչել ի խաղաղութիւն, մինչեւ եկեսցէ նմա պատասխանի ի բուն զօրավարէն, եւ ոչ լուան աղաչելութեան նորա. խոստացաւ տալ նոցա գանձս, գեօղս եւ ագարակս, գրել կնքել եւ կացուցանել նոցա վկայս, սակայն եւ յայնմ ոչ ետուն հրաման զօրուն մի ելանել ի պատերազմ։

Յայնժամ իբրեւ գիտաց զօրավարն Հայոց եւ ոչ միով իւիք կարաց հաճել զմիտս նոցա, այլ միաբան ետուն հրաման ելանել ի պատերազմ՝ եւ հրաման ետ Գուրգէն իւրում գնդին պատրաստել ի պատերազմ, կազմել ռազմ եւ տալ ճակատ ընդդէմ այլազգեացն, եւ ինքն ամբարձ զձեռս իւր յերկինս, յորդառատ արտասուօք եկաց յաղօթս, ասելով զերեսուն եւ չորրորդ սաղմոսն եւ զութսուն երկու, եւ ահա այլազգիքն հասին ի դիմի գրգռել զմարտն եւ զօրագլուխք փութացան զհետ զօրուն։ Եւ գունդն Հայոց խաղացին ընդդէմ նոցա, վիմաձեւ անքակ ի միմեանց ըստ տոհմս ազգաց, ի տանէն Արծրունեաց՝ Գուրգէն եւ Վասակ եւ Պելճ եւ Մուշեղ եւ Սահակ եւ Ապումկդէմ եւ Աշոտ. եւ Գնունիք՝ Վահան եւ Շապուհ եւ Ապուսէթ եւ Պատրիկ եւ Ապուսելմ եւ Վարդան. եւ Գազրիկքն Ապուսելմ եւ Վասակ եւ Վահան. եւ Ամատունիքն՝ Մուշեղ եւ Ասիթ եւ Սահակ. եւ Վարաժնունիք՝ եւ Մլեահ եւ Ռստոմ եւ Վարազշապուհ. եւ Ընտրունիքն՝ Գէորգ եւ Յիսէ եւ Սահկաւն, եւ Ակէացիք եւ Վասակ, եւ Վահեւունիք՝ Քաբարակն եւ Խրախատ, եւ Անձեւացիքն՝ Պատրիկն եւ Գէորգ, Դաւիթ եւ Հասան եւ Դաւիթ գունդսաղար, կարգեցին յօրինեցին զռազմն։ Եւ ինքն զօրավարն Գուրգէն եկաց ի ձախու կողման ճակատուն՝ ի թիկունս լինել գնդին հետեւակազօր մարտակցացն, եւ զաջ թեւն տուեալ լինէր ի ձեռն Ապդլմկդէմայ։ Եւ այլքն մի ըստ միոջէ կացին ի կարգի ճակատուն, եւ աղօթականք արկանէին առաջի Տեառն զպաղատանսն, եւ պաշտօնեայքն բարձրացուցանէին զօրհնութիւնսն, եւ քահանայքն բարձեալ ի վեր զԱւետարանն սուրբ եւ նշանակ իւրեանց կանգնեալ զնշան Խաչին, եւ պաշտօնեայքն կատարէին զտէրունական կանոնն, եւ երաժշտականքն երգս առեալ զյաղթութեանն Փարաւոնի՝ գոչէին «Տէր խորտակէ զպատերազմունս, Տէր է անուն նորաե։ Եւ այլք զցաւղածին օրհնութիւն հնոցին երգէին, ի վերուստ կոչել զօրավիգն զհրեշտակ Աստուծոյ, եւ ռամիկքն ամբոխին ոմանք ի կողմանէ մխեցին զձեռս ի գործ պատերազմին քարամբք։

Եւ դիմեցին խուռն յանդուգն յարձակմամբ եւ բախեցին զգունդն եւ պատառեցին զռազմն եւ դարձուցին զայլազգիսն. եւ գոչէին վիշապաձայն եւ բեկանէին առիւծաբար եւ հարկանէին վարազաբար, եւ մատնեցին ի սատակումն եւ ի պարտութիւն, եւ իւրաքանչիւր այր զախոյեան իւր յերկիր հարեալ՝ եւ ինքն զկնի միւսոյն ճեպէր։ Եւ ի սաստիկ բախմանէ խուռն նիզակացն եւ ի զինուց փայլելոյ եւ շողալոյ սուսերացն եւ սրնգելոյ աղեղանցն լարելոյ՝ հրաձգութիւն իմն արտաքս ելանէր իբրեւ յամպոյ ճայթմանէ, եւ լեառնն իբրեւ ի հրոյ վառեալ երեւէր։ Եւ յերկարեցան գործ պատերազմին մինչ ի տասներորդ ժամ աւուրն, եւ հարին ի հարուածս մեծամեծս զայլազգիսն. եւ եղեւ թիւ սպանելոցն ռպ, թող զբազում վիրաւորսն զկողոպուտն եւ զձերբակալսն։ Ձեռնամուխ եղեն ի գործ պատերազմին եւ քահանայքն, որ կային ի բազմութեան գաղթականին, զի հոգեւոր էր պատերազմն եւ ոչ մարմնաւոր, եւ ի վերայ սուրբ եկեղեցեաց եւ ժողովրդեան Աստուծոյ պատերազմէին։ Հարին հալածեցին եւ ի փախուստ դարձուցին զզօրսն. եւ կէսքն զհետ մտեալ փախստէիցն, մինչ թանձրացաւ մութ գիշերին՝ հանին ի սահմանացն Հայոց, էր որ ի կողմն Ելոյ եւ էր որ ի կողմն Ատրպատականի եւ Պարսից։ Բայց Աշխէ ոմն, որ եկեալ էր ընդ զօրսն արքունի ի Գարդայ Պարսիցն՝ ոչ եմուտ ընդ նոսա ձեռնամուխ լինել ընդ նոսա ի գործ պատերազմին, այլ կայր ի բացեայ իբրեւ հազարօք երկուք, եւ իբրեւ հարան զօրքն՝ մտրակ ի կուշտ արարեալ երիվարացն՝ նախ նոքա փախեան։ Եւ դարձան առնել դիակապուտ։

Բայց ոչ միայն քաջքն Հայոց նահատակեցան ի մեծ պատերազմին այլ եւ անմարմին զօրք երկնաւորք մարտակից եղեն գնդին Հայոց. զի մինչ խռնեցաւ պատերազմն եւ դէմ առ դէմ ճակատէին՝ յանկարծակի այր մի ի նմանութիւն լուսոյ եկն եկաց ի մէջ ռազմի ճակատուն, արկեալ զիւրեւ պատմուճան լուսակիզն փայլեալ իբրեւ զարուսեակ, եւ յաջոյ ձեռինն ունէր սուսէր, եւ ի ձախոյն՝ բուրուառ լի խնկով, եւ ինքն կայր հեծեալ ի վերայ սպիտակ ձիոյ, եւ ցանէր զծուխն ընդդէմ թշնամեացն, եւ օդ քաղցր, որ արկանէր զծուխն զերեսօք նոցա. եւ ի սաստկանալ ծխոյն զօրանային գունդքն Հայոց, եւ ի նուազելն փոքր մի ոգի առնուին ի թշնամեացն։