Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց

Ի ժամանակին յայնմիկ էր խռովութիւն մեծ ի մէջ Բագարատայ եւ Մուսէի։ Եւ զօրաժողով եղեալ Մուսէի պատճառաւ հարկաց արքունի՝ եկն եմուտ յերկիրն Տարօնոյ, տալ պատերազմ ընդ Բագարատայ։ Եւ կուտեալ զբազմութիւն զօրացն մերձ ի քաղաքն որ էր ձմերոց իշխանին Հայոց՝ անցանէր բանակէր ամենայն զօրօք իւրովք. գունդ կազմեալ ռազմ արարեալ զբոլոր դաշտաձեւ հովիտն ի ներքս փակէր, վառեալք զինու եւ ամենայն պատրաստութեամբ ընդդէմ գնդին Հայոց։

Իբրեւ ետես իշխանն Հայոց զզօրսն Տաճկաց եկեալ կազմութեամբ, հայեցեալ եւ յիւրեանց սակաւութիւնն՝ գիր պաղատանաց փութանակի տայր առ քաջ նահատակն Աշոտ իշխան, զի թէ հնար իցէ՝ անյապաղ երագութեամբ անձամբ իւրով եւ զօրու եւ զինու ձեռնտու լիցի հասանել յօգնականութիւն նմա։ Իբրեւ յանդիման եղեն դեսպանքն մեծ իշխանի Աշոտոյ, եւ ընթերցաւ զգիր պաղատանացն եւ զյիշատակարան նախնեացն, եւ զմերձաւորութիւն հարազատութեանն եւ զկապակցութիւն ուխտին որ ընդ միմեանս երդմամբք հաստատեալ սուրբ Աւետարանաւն եւ տէրունական նշանաւն՝ համագունդ ժողով առնէր ամենայն աշխարհին եւ ամենայն նախարարօք Վասպուրական տէրութեանն։

Փութանակի եւ վաղվաղակի իւրաքանչիւր զօրօք անդր հասանէին՝ իշխան Աշոտ եւ եղբարք իւր Գուրգէն եւ Գրիգոր զօրօք իւրեանց, եւ ի տոհմէն Արծրունեաց՝ Վահան եւ Վասակ եւ Մուշեղ եւ Ապուպէլճ եւ Գուրգէն եւ Վասակ եւ Ապուջափր եւ Մուշեղ եւ Ապումայեայ եւ Վասակ եւ Վահան եւ Համազասպ եւ Վասակ որդի Գրիգորի եւ Ապումկդէմ եւ Մեհուժան եւ Գրիգոր, սոքա ամենեքին արք ժզ ի տանէն Արծրունեաց զօրօքն իւրեանց. եւ ի տանէն Բագրատունեաց Թոռնկայ որդի զօրօք իւրովք. ի տոհմէն Ամատունեաց Շապուհ ը հարազատօք եւ զօրօք իւրեանց. ի տոհմէն Գնունեաց Գրիգոր որդի Հազրի զ այլ եւս հարազատօք եւ զօրօք իւրեանց. ի տոհմէն Ընտրունեաց Արտաւազդ է հարազատօք եւ զօրօք իւրեանց. եւ այլք ի նախարարացն Վասպուրական իշխանին, Սմբատ Ապահունի, Գրիգոր Քաջբերունի, Վահան Հաւնունի, սեպուհն Դաւիթ, Գազրիկն Ապուհարազ, Թոդորոս Վարազխ, Խոսրով Վահեւունի, Խոսրով Ակէացի, Վարդան Գաբայեղէն, Սմբատ Մարացեան, սեպուհ մի Սահակ, Պատրիկն Անձեւացի, Գորգ Հարմացի, Դաւիթ Գունդսաղար. եւ այլ բազումք յազատ տանէ, իւրաքանչիւր զօրօք գումարեալ, ի մի վայր խաղացեալ՝ գնացին հասին յայն վայր, մինչ նոքա գունդ առ գունդ ընդդէմ միմեանց ճակատեալ կազմէին զռազմն, եւ փողքն գոչէին եւ դրօշքն տարածանէին եւ նշանքն փողփողէին, վահանաւորքն եւ նիզակաւորքն գոչէին, այրուձին այսր անդր վազս առնէին եւ ախոյեանքն յարձակէին, կապարճակիրքն աղեղանցն յուրային։

Եւ մինչդեռ զայսքան եւ զայսօրինակ մարտն գրգռէր՝ ահա յանկարծակի հասանէր քաջն մեր Աշոտ. եւ միախուռն յանդուգն յարձակմամբ դիմեցին ի վերայ այլազգեացն, եւ ի դիմի հարեալ միմեանց՝ այր զախոյեան իւր յերկիր կործանէր։ Զաչս ի վեր ամբարձեալ իշխանն Աշոտ՝ ետես զմի ոմն հարեալ ի զօրաց իւրոց. գոչեաց առիւծաբար, յարձակեցաւ ի վերայ ընտիր այրուձիոյն, եւ զաջ թեւն բեկեալ՝ զձախոյ կողմամբն արկանէր, եւ սրոյ ճարակ զամենեսեան տային, խիզախելով իբրեւ զքաջ նահատակս. իբրեւ զարծուիս կանչելով, իբրեւ զկորիւն առիւծուց ի վերայ որսոյ հասեալ բեկանէին։ Եւ առ յոյժ յանդուգն յարձակմանն բազում այն լինէր, զոր ձիովքն ընթադրեալ դիաթաւալ կացուցանէին, քան զոր սրովն սատակէին։ Եւ ոչ ոք գտանէր ամենեւին ի կողմանէ թշնամեացն որ կարէր կալ ընդդէմ նոցա, եւ ոչ մի ոք. այլ մնացեալքն ի սրոյն փախստական էին յամուրս մայրեացն։ Եւ կէսքն հասանէին մինչ ի շահաստան Բաղէշ, թողեալ անդէն զբուն բանակն։ Իսկ իշխանքն զհետ մտեալ փախստէիցն անկելոցն յամուրսն՝ ածեն մերձ ի պաշարումն զքաղաքն եւ զամրոցն, մինչ ելեալ արտաքս տիկինն ի հետիոտս լի հառաչանօք՝ բաւական համարել զգործ նահատակութեանն, զոր ետ Աստուած ի ձեռս Աշոտոյ. եւ համոզեալ ի միջի նոցա յուղարկել զնոսա, զի էր քոյր Բագարատայ։ Եւ նոցա ի գլուխ հանեալ զգործ պատերազմին՝ դառնան զօրքն Հայոց մեծաւ յաղթութեամբ, եւ յաւարի առնուին զբանակետղն, դիակապուտ առնէին, ժողովէին աւար բազում, եւ կուտէին արծաթ եւ ոսկի յոյժ եւ զզէնս պատենազարդս, զզարդս եւ զզէնս արի արանց եւ զընտիրս երիվարաց եւ զզարդս նոցա. եւ դառնային մեծաւ ուրախութեամբ եւ անտրտում խնդութեամբ յիւրաքանչիւր տեղիս։

Յայնժամ իբրեւ ետես անօրէն զօրավարն Մուսէ, թէ ոչ ելին ի գլուխ խորհուրդ չարին յօժարութեանն, եւ հարան ի հարուածս մեծամեծս զօրք նորա՝ փութացաւ արձակել գուժկան յարքունիս, ծանուցանելով արքայի զոր ինչ գործեաց Աշոտ իշխանն Վասպուրական։

Դարձեալ պիտոյ է մեզ դառնալ առ ի վերագոյնսն, որ նախ քան զպատերազմն Աղձնեաց եղեալ են հանգամանք գործոց ի զօրացն Տաճկաց, եւ թէ ո՛րպէս եկաց ընդդէմ նոցա իշխան Աշոտ եւ վանեաց զնոսա սրով սուսերի։ Բանն զմեօք զանց առնէ. եւ ոչ վայելուչ է լռութեամբ եւ մոռացկոտ մտօք անփոյթ առնել զայնքան մեծիւ յաղթութեամբ, որ գործեցաւ ի ձեռն զօրացն Վասպուրական ազատանոյն։

Ի դառնալն Ապուսէթի յԱսորիս, եւ Մուսէի հաւատալ զվերակացութիւն հարկաց արքունի, եւ ընդդէմ եկեալ յարքունուստ հազարապետ ոմն հարկաց, Ծովափի կոչեցեալ ամիրայ Ալայ անուն։ Զնա յղէ Ապուսէթ ելանել յերկիրն Վասպուրական եւ անդէն մնալ զօրօք բազմօք, մինչեւ զբովանդակ զհարկս եւ զհասս արքունի յամենայն կողմանցն Հայոց առ նա բերցեն յիւրաքանչիւր սահմանաց։ Եկն եմուտ ի գաւառն Աղբագ, եւ ասպատակ սփռէր ընդ կողմանս կողմանս յերկիրն Վասպուրական, գերփէր, աւերէր, յափշտակէր, կապուտ կողոպուտ գործէր ընչից եւ ստացուածոց. յափշտակէին զայր եւ զկին եւ զժառանգութիւն նոցա։ Առնէր ասպատակ եւ ի կողմն Անձաւացեաց տէրութեանն, եւ անտի եւս առնուին աւար ի պատճառս ռոճկաց պիտոյից այրուձիոյն։

Յղէ առ նա իշխանն ի ձեռն հրովարտակի զայս ինչ. «Ելեր դու յաշխարհս Հայոց հրամանաւ արքունի՝ առնուլ զհարկս արքունի. մի՞թէ եւ հրաման ունիս յարքունուստ, գերել գերփել յաւեր դարձուցանել զաշխարհս մեր։ Բայց մեք քանզի ոչ երբէք ստունգանեցաք հրամանի թագաւորին եւ ոչ խափանիչ գտաք հարկաց արքունի, իբրեւ զապստամբս եւ զանհնազանդս եւ զստահակս ի ծառայութենէ տէրանց՝ արդ դու յարուցեալ գնասցես ի մի քաղաքացդ Հայոց, որպէս օրէն է աշխարհակալաց. եւ մեք տացուք քեզ զհասս հարկացն եւ հաճեսցուք զմիտս քո, եւ մի յանխնայ ասպատակելով յաւեր դարձուցանես զերկիր իմե։

Նորա արհամարհեալ զառաքեցելովք, չվարկանելով արժանի պատասխանոյ, եւ նովին օրինակաւ սկսաւ շրջել ընդ բոլոր աշխարհս Վասպուրական։ Եւ հասեալ ի գեօղն Արճուճս՝ մնայր անդէն, եւ դիտակս թողոյր ի վերայ բլրոցն բարձրաւանդակաց։

Բարկացաւ յոյժ իշխանն ընդ արհամարհանսն, եւ յոյժ զայրացեալ մեծաւ ցասմամբ՝ առնու զբազմութիւն ազատագունդ զօրաց ըստ տոհմս ազգաց իւրաքանչիւր զօրօք. եւ եհաս ի վերայ նորա վառեալ զինու սպառազէն երիվարաց ընտիր հեծելովք այրուձիոյ։ Եւ դէտն ազդ արարեալ զօրացն այլազգեաց՝ վառեն եւ նոքա ընդդէմ նոցա ի պատերազմ, եւ ի դիմի հարեալ միմեանց եւ հատանէին յերիս առաջս։ Զգունդն առաջին տուեալ լինէր ի ձեռս Գուրգինայ եւ Վահանայ Հաւնունոյ, որ եւ նիզակակից նմա էր։ Եւ զգունդն երկրորդ ի ձեռս Գուրգինայ Ապուպելճի, եւ նիզակակից էր նորա Վահան Արծրունի։ Եւ գունդն երրորդ ի ձեռս իշխանին, որ եւ յարդարիչ պատերազմին։ Եւ յարձակեալ քաջութեամբ եւ արիական ձայնարկութեամբ՝ դիմէր ի վերայ թշնամեացն. ընդ առաւօտանալն սկսեալ՝ ի ժամս բովանդակ յաղթութիւն սատարեաց եւ ի փախուստ դարձոյց զբազմութիւն զօրացն Ովայի. սպանաւ ի խռան անդ եւ եղբայր Ովային եւ հեղմունք արեանց եղեն անհնարինք։ Քաջապէս մարտուցեալ Գուրգէն եղբայր իշխանին եւ Վահան Հաւնունի՝ առին անուն յաղթութեան, անցուցանելով ընդ սուր զկողմն թշնամեացն. եւ զբոլոր ովիտն լնուն դիակամբք կոտորելոցն. եւ քամուածք ջրոյն որ ի ծործորացն ի վայր զեղուին՝ յարիւն դառնային ի բազմութենէ սպանելոցն. եւ ինքն Ովայ զերծեալ սակաւ ոմամբք գնաց փախստական ընդ կողմն Բերկրոյ։ Իսկ ի զօրացն Հայոց զսակաւս յաննշանից ոմանց սպանին, եւ զտէր Գուրգէն վիրաւորեցին։

Եւ բարձեալ զօրքն Հայոց դիակապուտ արարեալ զզարդ եւ զզէնս զարի արանց եւ զքաջ երիվարաց, առեալ աւար բազում՝ գնան յիւրաքանչիւր տեղիս մեծաւ յաղթութեամբ։ Եւ վասն այսր իրաց նենգութեամբ եւ չարակնութեամբ առլցեալ, մանաւանդ յերկիւղէ՝ կարի յոյժ գրգռեցաւ պատերազմ սաստիկ ի ձեռն Վասակայ Արծրունոյ. զի էր նորա գանձ բազում ի կարաս թաքուցեալ ի գետնափոր տան, ի ներքոյ դրացն ապարանից տան իւրոյ, եւ յերկիւղ կասկածանաց եղեալ, թէ իցէ ընդելուզեալ Տաճկաց՝ գտեալ զպահեստ գանձին ծախիցեն զզօրութիւն նորա։ Եւ ի հասանելն նորա առ թագաւորն՝ ունէր եւս ընդ ինքեան թուղթս լի ամբաստանութեամբ զնախարարացն որ բնակեալ էին ի Հայս, եւ բազում վնասս ի գործս արքունի կուտէին ի վերայ իշխանին Աշոտի. եւ քմազարդ բանիւք գրգռեն զթագաւորն ի վերայ իշխանին ի չարիս։ Նոյնպէս եւ բնակիչք Աղձնեաց անհանդուրժելիք լեալք անցիցն անցելոց, եւ առ զայսոսիկ յամբաստանելն՝ եւ կանայք կոտորելոցն հանդերձ խառնիճաղանճ ամբոխիւն լրբենի դիմօք, հոլանեալք եւ ի բաց ընկեցեալ զձեւ կանացի բնութեան, որպէս օրէն է նոցա, մանաւանդ տաճկական ազանց, եւ ի հետիոտս դիմեալք ի դուռն արքունի հասանէին։ Դարձեալ բողոք հարեալ, ձեռն զօձիւք արկեալ եւ զհերս խզեալ, զդէմս կեղեքեալ եւ ձայնս առեալ կական ողբօք արտասուալից հառաչանօք, վայ ի բերան առեալ եւ խիղբ՝ «վնասս եւ զբեկումն հարկաց արքունի եւ զկոտորումն զօրաց քոց Աշոտ գործեաց, եւ նա է պատճառ ամենայն ապստամբութեան Հայոց ի քումմէ թագաւորութենէդ, ասեն, ո¯վ քաջդ եւ հաւասար աստուածայնոց կարողութեան ինքնակալ, եւ ընդհանուր իշխեցօղ կենաց եւ մահուե։ Եւ լցաւ ասացեալն ի Սոփոնիայ մարգարէէն, թէ«եղիցի յաւուր յայնմիկ ձայն ի դրանէ օցոտելոցն եւ գոյժ յերկրորդ դրանէն եւ բեկումն ի վերայ բլրոց։ Ողբացէք, բնակիչք կոտորելոցդ, զի նմանեցան ամենայն ժողովուրդք Քանանացւոց, եւ սատակեցան ամենեքին, որ հպարտացեալ էին արծաթովե։

Իսկ իբրեւ լուաւ թագաւորն զայս գոյժ աղաղակի հասեալ ի դուռն արքայի՝ մրմռեալ իբրեւ զառիւծ եւ իբրեւ զարջ տարակուսեալ՝ վառեալ լինէր իբրեւ զբոց հնոցի, իբրեւ զալիս ծովու դիզեալ կուտմամբ փրփրեալ ծիրանագոյն արիւնանման, ուժգին գոչելով անդնդաքակ յուզմամբ, իբրեւ զհեղեղատ յորդահոս ի ճայթմանէ կարկտահոս ամպոց, հրախառն տոչորմամբ եռացեալ շուրջ զսրտիւն արիւնն՝ մաղձախառն բերմամբ յապուշ զմիտսն կրթեալ՝ կայր ի մէջ տարակուսի, խնդրէր գտանել զելն իրացն եկելոցն առ նա գուժկանացն, եւ կուտէր խումբս սինկղիտոսաց զամենայն իմաստունս Ասորոց եւ Բաբելացւոց տեսանել վասն գործոյս այսորիկ։

Ընդ ժամանակս ընդ այնոսիկ էր կացեալ յաթոռ հայրապետութեան տէր Յոհաննէս կաթողիկոս Հայոց։ Եւ յաւէտ հրաշիւք յօրինէր զկարգս սրբոյ եկեղեցւոյ ուղղափառ առաքելական հաւատոց ի տէր Յիսուս Քրիստոս. դնէր ուխտս ընդ իշխանս աշխարհիս Հայոց՝ գնալ ըստ արժանի հաւատոցն Քրիստոսի, զի վկայեսցեն ըստ անուանն քրիստոնէութեանն եւ գործքն։ Այլ նոքա թէպէտ եւ յանձն առնուին եւ մտադիւրութեամբ լսէին նմա՝ սակայն ոչ մեկնեալ լինէին ի ժանդագործ պղծութենէն զազրալից սոդոմական ախտիցն, եւ ըստ մեղաց տանն Արշակունեաց առաջին թագաւորացն մերոց հետազօտեալ լինէին, գնային ոտնխեթի, գայթ ի գայթս եւ աղտեղասէրս, մինչեւ զանբարկանալին Աստուած ի բարկութիւն ածել, ի սատակումն անձանց եւ ի կործանումն աշխարհի եւ յաւեր ժառանգութեան տանց հայրենի բնակութեանց. քանզի գրեալ է, «թագաւոր արդար կանգնէ զաշխարհ, կործանումն է աշխարհի թագաւոր անօրէնե։ Եւ յորդորականիւ հրաժարեցուցանէր զնոսա ի բաց կալ յապիրատ եւ ի վնասակար գործոցն զոր գործէին, եւ սաստիկ կսկծեցուցանէր զնոսա բանիւք, ունելով իւր վկայ զԵսայի մարգարէ՝ յասելն, «լուարուք, իշխանք Սոդոմայեցւոց, ունկն դիք օրինացն Աստուծոյ, ժողովուրդ Գոմորացւոցե. զայս ասէր, ոչ զի սոդոմայեցիք էին, այլ զի ընդ նոյն մեղս սոդոմական պղծութեանն զառածեալ լինէին՝ սոդոմայեցիս կոչէ։ Որպէս եւ Եզեկիէլ մարգարէ ասէ, «հայր քո քանանացի էր եւ մայր քո քետացիե։ Դարձեալ ի նոյն յարեալ՝ եւ այլ հոգաբարձութեան աշխարհի խնամ տանէր, ի մեղադրանս մատուցեալ մարգարէիւն հանդերձ սպառնալեօք, «իշխանք ձեր ապստամբք, ասէ, գողակիցք են գողոց, սիրեն զկաշառս, վրիժապարտք են։ Որբոց իրաւունս ոչ առնեն, եւ դատաստանի այրեաց ունկն ոչ դնենե։ Դարձեալ ասէ, «թագաւոր արդար թագաւորեսցէ, եւ իշխանք իրաւամբք իշխեսցենե. եւ դարձեալ՝ թէ «դատաստանս արդա՛ր դատեցարուք, եւ ողորմութիւն եւ իրաւունս արարէք. քանզի առ ձեզ են բանք իմ, ո¯վ բռնաւորքե, ասէ Սողոմոն. զի առ զօրաւորսն զօրաւոր դատաստան առաքէ Աստուած, իսկ խառնաղանճն ներելի ողորմութեան է։ Զայս եւ առաւել քան զսոյն խրատէր եւ ուսուցանէր սուրբ հայրապետն եւ քաջ հովիւն տէր Յոհաննէս կաթողիկոս Հայոց մեծաց։ Բայց նոքա ոչ վերակնեալք յօրէնս Տեառն, այլ ստացան իւրեանց անունկնդիր լսարանս, զչարագոյնն իժի եւ զանբժշկականն քարբի, արբեցան գինով յիմարութեանն ստացան աչս, որովք ոչ տեսանիցեն, եւ ականջս, որովք ոչ լուիցեն. մինչեւ եկին հասին ի վերայ մեր մեծամեծ չարիքս այսոքիկ եւ անկանգնելի գլորումնս, զոր յառաջ խաղացուցանելով զբանն՝ ցուցից յիւրում կարգի, մինչեւ կատարեցաւ ասացեալն ի ձեռն Եսայեայ մարգարէի, «լսելով լուիջիք եւ մի՛ իմասջիք, տեսանելով տեսջիք եւ մի՛ գիտաջիք. զի թանձրացաւ սիրտ ժողովրդեանս այսորիկ, (ասա ի բուն) մինչեւ աւերեսցին քաղաքք ի բնակչաց, եւ տուն առ ի չգոյէ մարդկան. եւ դարձեալ ի գերութիւն մատնեսցի ժողովուրդ իմ, վասն ոչ ճանաչելոյ նոցա զՏէր. եւ բազում եղեն դիակունք նոցա վասն սովոյ հացի եւ ծարաւոյ ջրոյե։

Արդ ի գալ միւսոյ ամին որ յոբելեանք զ եւ ոլիմպիատք հբ, ընտիքտիոնք ի, որ է ըստ հայերէն թուականութեանն յ՝ աներկբայ խորհուրդ ի մէջ առեալ թագաւորն սինկղիտոսօքն հանդերձ եւ ամենայն մեծամեծօքն Բաբելացւոց, զի զիշխանս աշխարհին Հայոց ի բաց բարձցէ յիւրաքանչիւր տէրութենէ, զի մեր լիցի ժառանգութիւն նոցա. եւ նախ ձեռս արկցէ յԱշոտ եւ ի տուն նորա եւ ի Բագարատ եւ ի տուն նորա, զի ասեն, թէ նոքա ի միջոյ բառնայցեն՝ ոչ ոք կարասցէ կալ ի կայի իւրում ունել զդէմ մեր։

Նոյնժամայն զօր գումարեալ, գունդ կազմեալ յընտիր ընտիր հեծելոց արանց զօրաւորաց, զօրօք եւ զօրագլխօք, եւ տայի ի ձեռս Յովսեփու ումեմն որդւոյ Ապուսէթի, եւ նմա յանձն առնէ զաշխարհն, փոխանակ հօր իւրոյ Ապուսէթի. զի մեռաւ նա ի ճանապարհի, ի կողմանս Ասորոց, յելանել նորա ի վերայ աշխարհիս Հայոց՝ չարչարել զսոսա որպէս խորհեցանն. եւ ասէ, «եթէ աջողեսցին քեզ խորհուրդ մեր, զոր խորհեցաք ի վերայ Հայոց եւ իշխանաց նոցա, եւ ըստ ախորժակաց մերոց ի գլուխ ելանիցեն, որ ինչ կամք յօժարութեանց մերոց ըղձանայցեն, եւ կարիցես զիշխանս Հայոց կապանօք առ մեզ հասուցանել, մանաւանդ զիշխանն Վասպուրական զԱշոտ՝ քեզ եւ զաւակի քում տաց զերկիրն զայն ի ժառանգութիւն։ Արդ փութա՛, պնդեա՛, ե՛լ զհետ նոցա, եւ մի ինչ յայդոսիկ յերկուանայցես, թուլագոյն կալով մնալով յիրիդ յայդմիկե։

Յայնժամ մեկնեալ ի նմանէ զօրավարն, լցեալ խորհրդովք չարին հնարագիտութեամբ՝ եկն եմուտ ընդ կողմն Ատրպատական յԱղբագ գաւառ յերկիրն Վասպուրական, եւ բանակեցաւ ի յԱդամակերտ ոստանին Արծրունեաց, եւ անդէն սկսաւ ասպատակս սփռել, աւար առնել, կուտել առ ինքն զկապուտ աշխարհին յոյժ սաստկութեամբ։ Կոչէր առ ինքն զիշխանն դիմօք սիրոյ խաղաղութեան, պատճառ հարկաց արքունի. բայց ազդ լինէր իշխանին ի նոյն գնդէն Տաճկաց՝ մի տեսանել զերեսս նորա, ծանուցանելով նմա՝ զոր ինչ խորհեալ էր վասն նորա։

Եւ իշխանն վառեալ զինքն բազում պատրաստութեամբ զինու եւ զօրօք ազատակոյտ գնդաւ իւրով, եւ ամենայն բնակ տերամբք իւրոյ իշխանութեանն, եւ խոյս առեալ շրջէր զկողմամբքն Մարդոստանի եւ Ձորոյ հասկոյ, եւ դեսպանս առ զօրավարն արձակէր։ Գրէ հրովարտակ մի զայս օրինակ.

«Թագաւորաց աշխարհակալաց օրէնք են՝ մեծաւ հոգաբարձութեամբ խնամ տանել վասն շինութեան աշխարհի եւ թեթեւացուցանել զլուծ բռնութեան ծանրակի բեռանց, թուլացուցանելով զսաստկութիւն հարկապահանջ խոշտանգանաց, զի մի սպառ սպուռ տապալիցի զօրութիւն շինուածոյ աշխարհի, ի բաց ընկենլով զծառայական պաշտօնատրութիւն կողմնակալաց, եւ քաղաքային անհաւատար կամարարողաց, եւ հարկաց բերման եւ զօրաց. զի երկիր ի շինութեան լինելով եւ ի խաղաղութեան՝ եւ հարկք արքունի կանգուն երթիցեն։ Զոր եւ մեք ակն ունիմք եւ քեզ զսոյն զայս կամել, եւ տեսանելով մեր զխնամարկութիւն բարի կամաց քոց ի վերայ աշխարհի, եւ զսէր երախտեաց որ առ մեզ՝ յօժարագոյնս եղիցուք եւ մեք մտերմութեամբ ծառայել եւ փութով մեծաւ կատարել զհրամայեալսն ի քէնե։ Բազում եւ այլ բանս ախորժականս եւ դիւրընկալս ըստ այսոցիկ կարգէր ի թղթի իւրում։ Նա եւ մայր իշխանին Աշոտի, քոյր Սահակայ եւ Բագարատայ իշխանին Տարօնոյ, որ էր կին իմաստուն ի բանս եւ յիրս եւ յոյժ խոհեմագոյն միանգամայն եւ աստուածասէր՝ երթեալ ընծայիւք բազմօք յանդիման լինէր Յովսէփայն եւ խնդրէր զհաշտութիւն եւ զխաղաղութիւն հաստատել առ որդիսն իւր եւ առ բոլոր աշխարհն Վասպուրական։ Եւ նորա ընկալեալ զպարգեւն՝ կատարէր զխնդիրն։ Եւ առնու պատանդս արս անուանիս եւ պատուականս, եւ զմայրն Աշոտի դարձուցանէ մեծաւ պատուով. եւ ինքն անցանելով խաղաղութեամբ ընդ աշխարհն Վասպուրական սակաւատոյժ վնասիւք՝ զպատանդսն ընդ իւր առեալ տանի։ Եւ անցանելով ընդ գաւառն Բզնունական գայ մտանէ ի Խլաթ. քանզի կամէր անսալ ժամու դիպողագունի, զի որսայցեն նենգութեամբ խաբել։

Իբրեւ եհաս ամիրայն ի Խլաթ՝ եմուտ բանակեցաւ յամրոցին որ ի քաղաքին։ Արձակէ առ Բագարատ կոչողս պատճենիւք հանդերձ, զի եկեսցէ առ նա առանց պատճառանաց եւ երկիւղի։ Գրեալ ի թղթի անդ՝ ի ձեռն նորա հաւատալ աշխարհիս Հայաստանեայց, զի ինքն երթիցէ յարքունիս, կեղծոտելով զսաստկութիւն ձմեռնային ժամանակին ի վերայ եղելոյ եւ զխստութիւն հիւսիսային օդոյն սառնամանեաց, անընդել զինքն այնոցիկ վարկանելով։

Իսկ իշխանն Բագարատ, քանզի ոչինչ ունէր զկարծիս դրժանաց առ թագաւորն եւ առ զօրս նորա՝ ել գնաց անխիղճ համարձակութեամբ, տիրասէր խորհրդովք, կատարել զսպաս զինուորութեան, ըստ աստուածեղէն պատուիրանին եւ ըստ թագաւորական հրամանին, զհետ եկելոյ կոչնականացն, ոչինչ իմացեալ զպատրանս խաբեութեան նորա, որով վրիպեացն։ Բարձեալ եւս ընդ իւր զսուրբ կտակարանս աստուածաշունչ գրոց բազմութեամբ պաշտօնէից քահանայական դասուց։ Եւ նորա ըմբռնեալ զնա եւ զամենայն ազգատոհմն նորա ի տանէ Բագրատունեաց եւ կապեալ երկաթեղէն կապանօք՝ խաղացոյց ի Սամառայ։ Եւ ինքն եկն ձմերել ի Մուշ քաղաքին Տարօնոյ, ունելով ընդ իւր զպատանդսն, եւ Վասպուրականի ի նախարարութենէն Արծրունեաց եւ յազատաց նորա։ Եւ զբնակիչս աշխարհին վարեաց ի գերութիւն, վաճառակուր առնել ի կողմանս Ասորոց եւ յամենայն սահմանս տէրութեանն Տաճկաց. եւ զկէս գերւոյն ընդ իւրեանց ունելով ի քաղաքն, լինել իւրեանց ջրկիրս եւ փայտակոտորս. եւ չարչարէին զնոսա ի գործս խիստ սաստկասառոյց ձմերանն դառնութեան. եւ զերծեալքն փախստեայ անկանէին ի կողմանս կողմանս աշխարհաց, յաւեր դարձուցեալ զբնաւ աշխարհն, բայց ի լեռնայնոցն՝ որ յամուրս իւրեանց մնային ի լերինն Խոյթ անուանեալ։