Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց

Սաստիկ եւ վտանգաւորք եւ լի դառնութեամբ են որ ինչ ի ճառի աստ են յիշատակարանք, սակս յանձնառութեան մեծ նախարարացն եւ իշխանացն մերոց. լի արտասուօք է բանս եւ ոչ եմ բաւական պատմել զանցս անցիցն կորստականութեանն նոցա մոլորութեանն, վրիպել յուղիղ եւ յամբիծ առաքելաքարոզ դաւանութեան հաւատոց կաթողիկէ եկեղեցւոյ ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ. եւ ոչ են կամք իմ փութալ պատմել ընդ գրով փակել զկործանումն տերանց իշխանաց մերոց, եւ որ ինչ կրեցին թշուառութիւն զոգւոց առաւել քան եթէ մարմնոց. բայց ակամայ եւ ի հարկէ գրեցից կարգեցից ի փոքր եւ ի դուզնաքեայ բանից, բովանդակեցից համառօտ սուղ եւ սակաւ բանիւ անցանել ընդ պատմութիւն իրիս այսմիկ, զի ոչ իսկ է կարողութիւն լռութեամբ ծածկել թաքուցանել անյայտ առնել զանհուն եւ զանբաւ վիշտս աղէտս եկեալ հասեալ մեզ։ Եւ արդ ասացից փոքր ի շատէ զյայտնի գործեցեալսն, զի եւ որ ինչ ընդ սոքօք եւ յետ սոցա ի գլուխ ելին հանգամանք իրաց՝ եւ այնմ առանց երկբայութեան հաւատասցես, իբրեւ ճշմարիտ եւ անսուտ պատմողի։

Իբրեւ օր մի լինէր պարապոյ, մինչ կային ի բանտի իշխանն եւ որք ընդ նմա ազգատոհմիւք եւ այլովք օտարազգօք՝ եւ ահա հնչեցին փողք ուժգին գոչմամբ ազդ առնել քաղաքին՝ եթէ ել նստաւ թագաւորն յատենի եւ պատուիրակքն զքարոզն բարձրացուցանէին, զի ամենայն մեծամեծք քաղաքին եւ գլխաւորք եւ իշխանք յարքունի նախարարութենէն անդր գումարեսցին, զի զկապեալսն յառաջ մատուսցեն ի հանդէս հարցափորձի քննութեան։ Եւ ամենայն մեծամեծքն հանդերձ խառնաղանճ ամբոխիւն գռոթ տուեալ, ոչ միայն ըստ հրամանի թագաւորին ելանել զհետ աղաղակի փողոյն եւ արքունի կոչնականացն՝ այլ փութացան տեսանել, թէ ո՛վ ոք եւ ո՛րպիսիք են սոքա, որոց անուանք քաջութեան իւրեանց հռչակ հարկանէր ընդ ծագս տիեզերաց, մինչեւ հարկեցաւ թագաւորն յամենայն ուժոյ կարողութեան իւրոյ զօրս գումարել յամենայն ազգաց, որ ընդ ձեռամբ իւրոյ տէրութեանն էին հնազանդեալ թագաւորք եւ թագաւորազունք, եւ մեծաւ աշխատութեամբ եւ ի բազում ժամանակաց փոյթ յանձին կալեալ անդուլ զցայգ եւ զցերեկ ի մեծ տարակուսանս ըմբռնեալ կայր վարանեալ, եւ ոչ քաղցր թուէր նմա քուն գիշերոյն, եւ փափկութիւն տունջեան յոչինչ համարեալ լինէր, մինչ հազիւ թէ ուրեք կարաց նշկահել զսոսա ի պատրանս խաբէութեան եւ ի նենգութիւն կեղծաւոր խարդախութեան զօրականաց իւրոյ տէրութեանն։ Եւ ընթանային ամենեքեան յաճիւռ՝ տեսանել զնոսա եւ ի վերայ հասանել, թէ զիա՛րդ ի գլուխ ելանիցէ ատեանն։

Եւ ելեալ թագաւորն նստաւ յատենի ի բարձրաբերձ բեմի միոջ, ի մէջ աշխարհակոյտ ամբոխի անհուն բազմութեանն, եւ հրամայեաց ածել առաջի զկապեալսն, հարցանել եւ լսել ի նոցանէ։ Եւ կայր զյօնսն պռզտեալ, կոկոզաբանէր լի յոխորտանօք, խրոխտայր եւ փռնքտայր, եռացուցանէր ի վեր մղէր զդառնութիւն ժահահոտ մաղձոյն չարաթոյն վատախառնութեանն, սրտմտեալ անժուժկալ ի բարկութեանն ջերմագոյն արեանն մրրկալից շարժմանն, եւ սկսաւ թափել զմահածին թոյնս իւր ի վերայ կապելոցն, իբրեւ զթոյնս իժի, առանց վեր ի վերայ դնելոյ սփռել տարածանել ի կորուստ եւ յապականութիւն բազմաց։

Եւ իբրեւ կացին նոքա առաջի թագաւորին՝ եհարց հեգնական բանիւք եպերելով լի ամբարհաւաճութեամբ, եւ խորամանկ խարդախութեամբ քողարկեալ զբանսն՝ եւ ասէ, «ո՞վ ոք էք դուք եւ յորմէ՞ աշխարհէ, եւ զի՞նչ անուն է ձեր. թերեւս արդեօք դո՞ւք էք ապստամբեալքն յինէն։

Պատասխանի ետուն եւ ասեն, «ընդէ՞ր, ով աստուածասէր թագաւոր, իբրեւ ընդ համհարզս եւ ընդ ստամբակս, իբրեւ ընդ աննշանս կամ ընդ անընդել վայրագս խօսիս ընդ մեզ, եւ նախ քան ընդ պատժական տանջանաւոր խոշտանգանօք արկանելն զմեզ՝ բանիւք քո իբրեւ քարամբք հարեալ զմեզ՝ շտապ տագնապի ի վերայ արկանես թափել զոգիս մեր։ Այլ զմեզ գիտես ո՛վ ոք եմք եւ ուստի՛ եւ յումմէ՛, եւ թէ զի՛նչ անուն է մեր՝ կարի քաջայայտ է քեզ, եւ մեք ոչ եմք ապստամբք ի քումմէ ինքնակալ թագաւորութենէդ. այլ բազմացան չարիք մեր, զի մեղաք առաջի տեառն Աստուծոյ մերոյ եւ յետս հարաք զիրաւունս պատուիրանաց նորա, եւ մատնեաց զմեզ Աստուած ի ձեռս քո. արդ ահաւասիկ հասեալ կամք առաջի քո, ինքնակալ թագաւոր իշխեցող կենաց եւ մահու. որպէս Տէր հրամայեսցէ՝ եղիցիե։

Խօսել սկսաւ թագաւորն եւ ասէ, ի բազում ժամանակաց լեալ թագաւոր նախնեաց մերոց եւ մինչ առ մեզ հասեալ, եւ բազում ազգք եւ թագաւորք են զոր նուաճեալ ունիմք ընդ ձեռամբ մերոյ տէրութեանս. եւ ոչ առ մի ոք այդչափ խնամ եւ հոգաբարձութիւն առնէաք, որչափ ընդ ձեզ եւ ընդ աշխարհ ձեր. դուք աւադիկ զընդդէմսն ինձ խոկայիք միշտ, եւ անընդունակք լինէիք՝ որ ի մէնջ առաքեցեալքն հազարապետք եւ վերակացուք աշխարհիս մերոյ եւ խնամատարք արքունի հոգաբարձութեան գային առ ձեզ. զօրս գումարէիք, այրուձի կազմէիք, մարտս եւ պատերազմունս գրգռէիք, ճակատ դնէիք եւ զզօրս մեր ի սատակումն սրոյ մատնէիք եւ զազգատոհմ մեր ընդ մեծ նեղութեամբ պաշարէիք եւ աշխարհի աւերիչք գտանէիք եւ հարկացն եդելոց խափանիչք լինէիք։ Եւ մեք ահա անփոյթ այդմ ամենայնի արարաք, զի յայտնի լիցի սէրն եւ գութ խնամոյն, զոր ասեմք ունել ընդ ձեզ։ Բայց քանզի արդ տեսանեմք զձեզ անձնեայս եւ գեղեցիկս, եւ գեղ երեսաց ձերոց պատշաճագոյնս եւ վայելուչս, եւ որդիք թագաւորացն այսր աշխարհի լեալ էք դուք, եւ արժանի էք արգահատելոյ, եւ արք զօրութեան էք դուք, եւ ի դիմաց ձերոց երեւի, զի զօրութիւն բազում գոյ ի ձեզ, զի այդչափ վնասս գործեալ է ձեր առ իս, եւ ահա հասեալ կայք յատենի առաջի իմ անտրտում եւ անտխուր երեսօք, որպէս զանմեղս եւ զբարեգործակս, եւ լի ամենայն կամարարութեամբ մեր, անխիղճ համարձակութեամբ՝ եւ իմ խնայեալ ի ձեզ ոչ արարից զրաւ կենաց ձերոց ըստ արժանի ապիրատ գործոց եւ վնասուցն, զոր յանցեայքն առ իս դուք. առանց ի տանջանս եւ ի չարչարանս լի դառն հարուածոց մտանելոյ հաւանեալ մեզ եւ օրէնսդրին մերոյ Մահումաթայ՝ ընկալջիք հաւատս եւ օրէնս աստուածատուրս հեռի ի ստութենէ եւ լի որ ինչ ընդդէմ ստութեան է, եւ ի բաց լերուք ի սնոտի եւ ի մոլար պաշտամանէ ձերմէ, որ վասն Քրիստոսի էք կաշկանդեալ ի մեծ յամառութեանդ։ Եւ մեր անտես արարեալ զգործս վնասուց ձերոց, զոր մեղայք մեզ, եւ լիցին անձինք ձեր ի գիւտս, եւ կեցջիք եւ տիրեցէք աշխարհի եւ տանց ձերոց, դուք եւ որդիք ձեր, եւ մի ի ձեռն տանջանաւոր մահու ելանիցէք ի բնակութենէ ձերմէ եւ բնակիցէք ի դժոխս։

Ետ պատասխանի սուրբ հայրապետն Յօհաննէս հանդերձ մեծ նախարարօքն Հայոց եւ ասեն. «ի քո իսկ ինքնակալ թագաւորութեանդ եւ ի յօրէնս առաջնորդին ձերոյ գրեալ է՝ ոչ գոլ ճշմարիտ վկայութիւն միոյ ուրուք եւ հաւատարիմ, եւ յոյժ հաւաստի եւ ընդունակ գոլ զառ ի բազմաց վկայութիւն ի վերայ մեծի եւ կամ փոքու ինչ իրաց կամ ի վերայ կենաց եւ մահու. եւ խոտեալ ի բաց ընկենուք զմիոյ անընկեր եւ անվերոյ իրաց հանդէս, որպէս եւ է իսկ կոչեցեալ մարգարէն ձեր Մահումաթ, զի ոչ գոնեայ մի ոք գոյ, որ զճշմարտութիւնն վկայէ ուսուցանելով նորա, թող թէ զբազումս։ Եւ արդ ճժա են մարգարէք, որ զվկայութիւն աստուածութեանն Քրիստոսի ստուգաբանեն ճշմարտութեամբ յանցնիւր ժամանակս, իբրեւ ի միոջէ բերանոյ, թող զԱւետարանն եւ զառաքեալս նորա։ Եւ մեր ընկալեալ եւ հաւատացեալ ճշմարտութեանն՝ եւ ոչ կարեմք փոխանակել զճշմարտութիւն ընդ սնոտի, առասպելաբան եւ կարկատուն, ստայօդ եւ պաճուճազարդ մոլոր ուսմանդ ձերոյ։ Որով օրինակաւ կամք քո հրամայեն՝ եկեսցէ ի վերայ մեր պատիժ պատուհասի. պատրաստ եմք ի կապանս, ի բանտս, ի գանս, ի հուր, ի սուր, ի ջուր, ի տանջանս հարուածոց եւ յամենայն հնարս չարչարանացե։ Զայս եւս առաւել քան զսոյնս եւ բազմապատիկ կարգեցին եդին բանս գեղեցկայարմարս ի Քրիստոս հաւատոցն։ Բայց քանզի ոչ ոք յայնժամ ընդ գրով զայնոսիկ ներքադրեաց, որպէս օրէն է թագաւորաց՝ եւ ոչ մեք երկրորդել պատկան վարկաք։

Յայնժամ թագաւորն լի եղեւ սրտմտութեամբ, եւ զգոյն երեսաց իւրոց բոցագոյն դարձուցեալ, խրոխտացեալ եւ մրմռեալ իբրեւ զգազան արիւնարբու՝ հրաման ետ հանել արտաքս յերեսաց ատենին, յղեաց պատգամս եւ ասէ, «ոչ են օրէնք թագաւորութեանս մերոյ ի պայքար բանից զոք արկանել, եւ յերկարել ի բանս, որչափ արարաք ընդ ձեզ, զոր ինչ այլ արասցուք. եւ արդ քանզի խօսեցայ ընդ ձեզ բանիւք ողոքանաց՝ եւ դուք թերեւս յայդ գայթակղեալ խաբեցայք եւ պնդեալ կայք յամառեալ։ Եւ արդ խնայեալ իմ ի ձեզ, եւ դուք առանց յապաղանաց եւ զիս աշխատ առնելոյ ի բաց լերուք յերկրպագութենէն Քրիստոսի, եւ եղիցին անձինք ձեր ի գիւտս եւ կեցջիք. եւ իմ թողեալ ձեզ զչարիս ապստամբութեանն ձեր, վայելեսջիք ընդ իս եւ տիրեցէք աշխարհին ձերե։

Այլ նոքա թէպէտ առ փոքր մի ոչ կամեցան դառնալ յերկրպագութենէն Աստուածորդւոյն, զի տնկեալ էր ի սիրտս նոցա հաւատ սուրբ առաքելոցն, բայց վասն զի ոչ ունէր արմատս՝ վաղվաղակի չորացաւ ի տապոյ բանսարկուին, զի ի փռնգալոյ նորա կայծակունք հատանին եւ ընդ ռնգունս նորա ելանէ ծուխ հնոցի կայծականց, որպէս գրեալ է ի Յովբ։ Եւ վասն իւրեանց թուլամորթութեանն եւ անհաստատ եւ յողդողդ մտաց սիրեցին զփառս մարդկան առաւել քան զփառս Աստուծոյ. զի «ժողովուրդս այս շրթամբք պաշտեն զիս, եւ սիրտք իւրեանց հեռացեալ մեկուսի են յինէնե. եւ կողմնեալք ի սիրոյ աստուածութեանն՝ անկաւ ի վերայ նոցա զարհուրումն մահու, մանաւանդ ոչ կամելով ելանել ի սնոտի կենացս դիւրափոփոխ աշխարհիս՝ ասեն. «յանձն առնումք զհրամանս արքունականսե, ի մտի եդեալ զի այն ինչ, իբրեւ թէ ի վերին երեսս հաճիցեն զմիտս թագաւորին, եւ ի ներքին խորհուրդս պահիցեն զխոստովանութիւնն որ ի Քրիստոս. որում անհնար է երկոցունց ի միասին բնակել, եւ ոչ ոք կարէ երկուց տերանց ծառայել, որպէս ասաց Փրկիչն, զոր ի կարգի իւրում հարկեցայց ցուցանել։

Յայնժամ իսկ եւ իսկ արագապէս թլպատեալք եղեն մսլիմանակ, հետեւեալք զկնի Բագարատայ Բագրատունեաց, որ ըմբռնեցաւ ի յայլ զօրավարէ ի Խլաթ քաղաք, եւ էր նա իշխան Տարոնոյ, բարձեալ եղեւ ի Սամառայ եւ եղեւ աստուածուրաց, եւ եբաց զպողոտայն լայն եւ ընդարձակ, զշաւիղն կորստեան, որ տանի յանգիւտ կորուստն. որպէս Րոբովամ որդին Նաբատայ, որ մեղաւ եւ յանցոյցն զԻսրայէլ, որպէս գրեալ է ի գիրս թագաւորացն Իսրայէլի, եւ յիշատակարան նորա մոլորութեանն որով վրիպեացն եւ վրիպեալ կործանեաց զազգս բազումս՝ կայ եւ մնայ ազգաց յազգս մինչեւ յաւիտեան։

Բայց Վասակս այս զոր յիշեցաք վերագոյնն ընդ մեծ նախարարսն՝ վասն ազգակից գոլ նոցա ընդ տոհմին Արծրունեաց. սա յառաջ քան զըմբռնելն նոցա ել գնաց իւրովք կամօք ի Սամառայ եւ եղեւ աստուածուրաց, եւ բունեալ ուրջացեալ էր ի նմա սատանայ զօրօք իւրովք, ամենայն հնարիւք խորամանկութեամբ կապեալ անլոյծ գօտեամբ ընդ ոգւոյ երիցս թշուառականին, զոր կազմեաց իւր սատանայ գործի աջողակ յամենայն արուեստ գիտութիւն խարդախութեան, իբրեւ զպատշաճ դարան դեղեալ նետիւք ընդ խաւար թռուցելոյ յոգիս խաւարամածս։ Որպէս եւ այրս այս արար, անքակ եւ անմեկնելի զգեցաւ պատեանս յինքեան զզօրութիւն բանսարկուին։ Եւ զի մի երկայնեալ որ ինչ վասն սորա ապիրատ եւ ինքնակամ եւ անզիղջ եւ անխիղճ առանց պատկառանաց մոլորութիւն սորա լի անամօթութեամբ՝ ի բաց դիցուք զսա ի միջոյ յիշատակի նախարարացն, զի ոչ եթէ ատեաց զանօրէնն իբրեւ զանամօթն. զի քան զմեղանչելն առաւել չար այն է՝ չունել զինքն ընդ յանցաւորսն, զի ողջախոհացն քան զամենայն չար տանջանս ամօթն է. եւ մի եղիցի յիշատակ սորա ընդ սոցա, որք թէպէտ եւ վրիպեցին եւ կործանեցան՝ սակայն եւ ապաշաւեցին եւ կանգնեցան յետ դարձին իւրեանց ի մեծ կարաւանէ գերութեանն ի միջոյ ժանեաց բռնաւորին. բայց սա յերթալ եւ ի դառնալ իւրում նովին մտօք եւ նովին մոլորութեամբ վարեցաւ, լրբեալ լի թշուառութեամբ. եւ որպէս պատմեն զնմանէ՝ զի դարձաւ յետս յԱստուծոյ եւ դարձոյց զերեսս իւր ի ճշմարիտ դաւանութենէ յերկրպագութենէ Աստուածորդւոյն, որպէս ասաց՝ դարձուցին յիս զթիկունս եւ ոչ զերեսս իւրեանց. աստէն իսկ դարձաւ յետս երես իւր ի թիկունս կոյս, ըստ ձախողակի խոտորմանն յետս ընդդէմ զխոտորմանն ժառանգեաց։ Առանց ախոյեանի պարտեցաւ եւ առանց զինու խոցոտեցաւ եւ առանց հողմոյ նաւաբեկեցաւ, ի կամս անձնիշխան կամաց մոլորեցաւ, եւ ել գնաց զկնի իշխանութեանն ցանկութեան ինքնամոլորութեանն անգիւտ կորստեանն. եղեւ սմա կեալ անհաւատութեամբ եւ մեռանել անյոյս։

Իսկ երիցս երանելի սուրբքն տէր Յոհաննէս Արծրունեաց եպիսկոպոս եւ երանելի քահանայն Գրիգոր եւ տէր Գրիգոր Արծրունի խրախուսեալք յԱստուած, կացեալ յատենի ի մեծ ասպարիսի հոգեւորական պատերազմին՝ աներկիւղ համարձակութեամբ, բանիբուն համառօտութեամբ կարգեցին եդին առաջի բռնաւորին բանս գեղեցկայարմարս յԱստուածաշունչ գրոց վասն ի Քրիստոս հաւատոցն եւ պախարակելով զմոլար օրէնսդիրն նոցա, առ ոտն հարկանելով զխոստացեալ նոցա պարգեւսն՝ ասեն. «լաւ է մեռանել վասն Քրիստոսի, քան առ ժամանակ մի վայելել ի մեղսե։

Յայնժամ հրամայեաց բռնաւորն կապել զնոսա երկաթի կապանօք եւ դնել ի բանտի։ Վայելէր իսկ եպիսկոպոսին Յոհաննու՝ առնուլ զլուծ համանուանն իւրոյ զՅոհաննու Մկրտչի, որ կապեալն էր ի Հերովդիայ եւ տուեալ ի բանտ։ Գեղեցիկ էր եւ տեառն Գրիգորի Արծրունւոյ՝ ոչ անփոյթ առնել եւ զիւրոյ համանուանն զսրբոյն Գրիգորի առնուլ յանձն զխաւարամուտն լինել ի խորին խաւարային վիրապն կապանօք հանդերձ. յոյժ վայելուչ էր եւ երանելի քահանային Գրիգորի՝ միաբանել ընդ նոսա եւ լնուլ զերրեակ թիւն, զի անմեկնելի եղիցի Քրիստոս ի նոցանէ, որպէս ասաց Քրիստոս, եթէ «ուր երկու կամ երեք ժողովեալ են յանուն իմ՝ անդ եմ եւ ես ի մէջ նոցաե։ Եւ սաղմոսէին միաբան՝ «վասն քո մեռանիմք զօրհանապազ. համարեցաք որպէս զոչխար ի սպանումնե։

Իբրեւ գիտաց բռնաւորն, եթէ յաղթեցաւ ի սրբոց արանցն, մանաւանդ ի քաջէն Գրիգորէ, զի կարծէր դիւրաւ արկանել զնոսա ի հաղբս պատրանաց զկնի դարձելոցն ի ճշմարտութենէն. եւ մինչ ոչ ելին ի գլուխ կարծիքն, այլ իբրեւ զմեքենայ ինչ յամուր անդամանդեայ պարսպէ ի բաց դառնայր, որոյ գլուխ անկեան Քրիստոս, ապա յամառեալ զարբանեալքն իւր հրամայեաց կապել կրկին շղթայիւք եւ արկանել ի ներքին բանտ։

Իբրեւ գիտացին սուրբքն զանհուն պատերազմ չարին՝ վառեալ եւ նոքա զինքեանս հանապազակռիւ լինել ի ճակատուն, անխափան սաղմոսերգութեամբ զանուշահոտ աղօթս իւրեանց միշտ ի բարձունս առաքելով, եւ հայցէին յամենայաղթն Քրիստոսէ յաղթել մեծի պատերազմին եւ վառեալ զինքեանս յընթացս պատերազմին, զգեցեալ զզրահս արդարութեան եւ պնդեալ զմէջս ճշմարտութեամբ եւ ագուցեալ զոտս պատրաստութեամբ Աւետարանին խաղաղութեան եւ սուսեր ընդ մէջ ածեալ զբանն Քրիստոսի, որ հատու է քան զամենայն սուր երկսայրի, եւ վահան ի թիկունս եդեալ ի բոլոր սրտէ զհաւատս անբիծս, եւ համբարձեալք զձեռս իւրեանց յերկինս իբրեւ զաղեղն հաստ, եւ զզօրութիւն աղօթիցն իբրեւ զնետ ձգեալ ի լայնալիճ աղեղանէ ի նպատակն, հարեալ զկառափն սատանայի դիաթաւալ կացուցեալ յերկիր կործանէր։ Եւ վասն յաղթութեանն գոհութիւն մատուցեալ Քրիստոսի՝ ասէին. «օրհնեալ է տէր Աստուած մեր, որ ուսոյց զձեռս մեր ի պատերազմ, եւ զմատունս մեր ի ճակատամարտե, եւ որ ի կարգին է։ Եւ յայսմ պատերազմի ոչ միայն երանելի եպիսկոպոսն եւ ճգնաւոր քահանայն մարտակից էին տեառն Գրիգորի, այլ եւ զօրք հրեղինաց, քանզի «բանակք հրեշտակաց Տեառն շուրջ են զերկիւղածովք իւրովք եւ պահեն զնոսաե։

Եւ կացեալ սուրբքն ի կապանս զերիս ամս ի ներքին բանտին։ Եւ խնդրէին ի բազումողորմէն Աստուծոյ՝ հանել ի գլուխ զառօրեայ ժամանակս անսայթաք եւ հաստատուն հաւատովք, լի արտասուօք եւ հեծեծանօք յիշեցեալք զվերին Սիօն մայրաքաղաքն սուրբ, որպէս ժողովուրդն Աստուծոյ առ գետսն նստէին եւ լային ի յիշելն իւրեանց զՍիօն, եւ կամ իբրեւ զնոյն ինքն զերիս մանկունսն, կապեալք եւ արկեալք ի հնոց նեղութեան՝ զնոցին օրհնութիւնս զամենայն գիշեր օրհնէին եւ զնոյն ցօղ օրհնութեան յամենապարգեւողէն Քրիստոսէ խնդրէին։ Եւ յոյժ զուարճացեալ քաղցր բարբառովն Քրիստոսի, որ է անեղծանելի վճիռ քրիստոսասիրաց անձանց, եթէ «եկայք առ իս ամենայն աշխատեալք եւ բեռնաւորք, եւ ես հանգուցից զձեզե, եւ թէ «որ ուրասցի զանձն իւր վասն իմ՝ գտցէ զնաե. եւ զայն երիս ամս կերակրեալ լինէին սուրբքն ձեռնարուեստիւք իւրեանց, որպէս զնոյն ինքն զաստուածազարդն Պօղոս, թէ «զպէտս իմ եւ որ ընդ իսն էին՝ պաշտէին ձեռքս այսե։

Իսկ ի չորրորդ ամին դարձեալ ի բարձրագոյն քան զառաջինն կազմեալ զմեքենայս չարին արկանել զԳրիգոր ի քուրայս նեղութեան. զի պայծառ սուրբ եւ մաքուր ոսկին յիւրումն կտակագրի պատկեր աստուածորդւոյն։ Քանզի սուրբ Գրիգոր Հայոց լուսաւորիչն ասէր, թէ «ի մէջ օձիցն էր բնակութիւն իմ, եւ կոտռային զանդամօք իմովքե։ Իսկ տէր Գրիգոր ի մէջ մարդակերպ գազանաց ի ժողովս խուժադուժ բարբարոսաց բնակէր, որ եւս չար քան զթունաւոր գազանս են առ մեզ, եւ մխիթար բարի ունէր ի բարբառոյ մարգարէին որ ասէր, թէ «մանուկ մատաղ ի ծակ իժից արկցէ զձեռս իւր՝ եւ ոչ մեղիցեն նմաե։ Եւ խնդրէր ի Քրիստոսէ ելանել ի մարմնոյ աստի եւ մտանել առ Աստուած. զորոյ զպաղատանս ոչ անտես արարեալ Քրիստոսի՝ ներէ նմա հանել ի գլուխ զսուրբ քառասնորդսն, խաչակից լինելով Քրիստոսի, մինչեւ ի պարտ զատկին, եւ զուարճացեալ լինէին սուրբ ճգնաւորքն յաւուրս պենտեկոստէից. բազմեալ էին ընդ Քրիստոսի իբրեւ զմանկունս առագաստի։ Իսկ զկնի վերանալոյն Քրիստոսի, յետ ժե աւուր, ապա հասանէր Գրիգոր ի քրիստոսակոչ կատարումն. որպէս ասաց Քրիստոս, թէ «ես յորժամ բարձրացայց առ Հայր՝ զամենեսեան ձգեցից առ իսե։ Ապա համբարձեալ զձեռս իւր յերկինս՝ ասէ, «յիշեա՛ զիս, Տէր, յորժամ գաս արքայութեամբ քոե. եւ օրհնեաց զամենեսեան, զհեռաւորս եւ զմերձաւորս յանձն արար շնորհացն Աստուծոյ, եւ զինքն յանձն արար երանելի եպիսկոպոսին եւ ճգնաւոր քահանային, հանգեաւ բարի խոստովանութեամբ ի հոռի ամսեան, որ օր ե էր ամսոյն յաւուր ուրբաթու՝ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։

Իսկ հաւատացելոցն տեսեալ, եթէ բարի խոստովանութեամբ ննջեաց տէր սուրբ Գրիգոր՝ գոհութիւն մատուցանէին ամենազօրին Քրիստոսի, որ զօրացոյց զսուրբ վկայն եւ արար յամօթ զսատանայ։ Եւ պատուական արանցն քրիստոսասիրաց մտեալ առաջի թագաւորին՝ խնդրեցին զմարմին սրբոյն, եւ առեալ պատեցին եւ եդին ի գերեզմանին. եւ զօր մահուան սրբոյն ամենայն Ասորեստան տօնախմբեալ մեծաւ ուրախութեամբ ի Քրիստոս Յիսուս ի Տէր մեր, որում փառք յաւիտեանս. ամէն։