Պատմութիւն Տանն Արծրունեաց

Ասաց Բագարատ յուրացութեանն իւրում, առ վտանգի նեղութեանցն՝ ուրացութիւնն ոչ ինչ վնասէ, եթէ ի սրտին գաղտնի պահէ զխոստովանութիւնն հաւատոց։ Եւ զայս Եղկղեսիանոսք. բայց ինձ այսպէս թուէր, թէ աղանդն Եղկղեսիանոսաց վաղուց շիջեալ խափանեալ լինէր ի քաջաց սրբոց վարդապետացն, զոր եդն Աստուած յեկեղեցւոջ. դա աւադիկ արմատ դառնութեան ի վեր երեւեալ, եւ բազումք պղծին նովաւ։ Արդ եկայք դիցուք զյանդիմանութիւն սոցա առ փոքր ինչ եւ դուզնաքեայ ի գրոց սրբոց, զի ի բաց խլիցի ամբարշտութիւն աղանդոյն այնորիկ յեկեղեցեաց ուղղափառ հաւատացելոց. անցցուք ի վեր Եղկղեսիանոսաց, ի ժամանակի հալածանաց որք անկան ի կռապաշտութեանն մոլորութիւն. եւ խորհեցաւ սա զմիտս զայս, եթէ որ առ վտանգի նեղութեան դարձցի ոք առ ի պաշտօն կռոցն՝ ոչինչ է, եթէ սիրտ իւր ուղիղ պահեսցէ զհաւատսն Քրիստոսի։ Զընդ նոյն ժամանակս եւ Նաւատիոս երէց ի Հռովմ առաքէր ընդդիմակս Եղկղեսիանոսացն, որք ի դադարել հալածանացն՝ զամենայն ի զոհելոյ կռոցն ոչ ընդունէր զապաշխարողսն։ Եւ սա բազումս արգել ի կռապաշտութենէ, թէպէտ եւ մոլորեցոյց անյուսութեամբ զդարձեալսն յապաշխարութիւն, եւ նա զբոլոր իսկ զաշխարհն կործանեաց, պաշտօնարար լինել սնոտեացն, թէպէտ յետոյ ընդունէր զապաշխարողսն։ Բայց երկոքեան կողմանք դնին ի ներքոյ պարսաւանաց, թէպէտ եւ ի բարեպաշտութեան յաղագս մոլորեցան։ Բայց զի մի եւ մեք անկեալք լիցուք ի նոյն՝ ուսցուք ի յԱստուածաշունչ գրոց եւ ընդ հարթն գնասցուք ճանապարհ, եւ մի խոտորեսցուք մի յաջ եւ մի յահեակ. զշրթունս մեր մաքրեսցուք ի մաքուր խոստովանութիւն հպելով եւ զմիտս մեր սուրբ պահելով ի հաւատս ճշմարիտս. զի եթէ երկոքեան միով բարեպաշտութեամբ ոչ վառեսցին՝ ոչ ինչ օգուտ ի միոջէն բերցի։ Զի թէ առագաստ նաւին յերկոսին կոյս ոչ պարզիցի՝ ոչ ուղղակի նաւարկութիւնն ճանապարհորդիցի, կամ թէ նաւաբեկեսցի իսկ ի բռնութենէ մրրկալից հողմոյն զալիսն կուտակելով։ Եթէ երկոքումբք թեւովք ոչ թռչիցի թռչուն՝ ոչ վերասցի ի բարձունս։ Նոյնպէս եթէ ոչ հաւատք սրտի եւ խոստովանութիւն շրթանց ամբողջ պահիցին՝ ոչ կարասցէ հետեւել ճշմարիտ դաւանութեանն ի Հայր եւ յՈրդի եւ ի Հոգին Սուրբ, «զի սրտիւ հաւատամք յարդարութիւն, եւ բերանով խոստովանիմք ի փրկութիւնե, որպէս ասաց առաքեալն, որպէս որ շրթամբքն պատուեն եւ ի սիրտս իւրեանց անպատուեն. զի «ժողովուրդս այս, ասէ, շրթամբք իւրեանց պատուեն, եւ սիրտք իւրեանց հեռացեալ մեկուսի են յինէնե։ Զի չէ եւ չէ իսկ հնար, թէ որ հաւատայ բերանով՝ թէ ուրասցի շրթամբք, զի «ոչ կարէ ծառ բարի պտուղ չար առնել, եւ ոչ ծառ չար՝ պտուղ բարի առնելե, որպէս ասաց Փրկիչն, եւ այլ թէ, «մի՞թէ քաղիցեն ի փշոց խաղող կամ ի տատասկէ թուզ». այլ թէ «որ ուրասցի զիս առաջի մարդկան՝ ուրացայց եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ որ յերկինս է. եւ որ խոստովանեսցի զիս առաջի մարդկան՝ խոստովանեցայց եւ ես զնա առաջի Հօր իմոյ որ յերկինսն է»։ Այսու զպտուղ շրթանց մերոց խոստովանելոց յանուն նորա պահանջէ սպառնալեօքն եւ խոստմամբքն։ Դարձեալ նմին նման ասէ Պօղոս, զօրինացն ստորոգելով գրաւորութիւն, այսպէս ասելով, «մերձ է բան ի բերան քո եւ ի սրտի քում, այսինքն է բան հաւատոց զոր քարոզեմքե. եւ առ Տիմոթէոս գրէ, հաւատարիմ գոլ զզօրութիւն հաւատոցն, ասէ, «թէ ուրանամք՝ եւ նա ուրանայ զմեզ. թէ չհաւատամք՝ նա հաւատարիմ մնայ»։ Տե՛ս եւ զերանելին Եսայիաս զի՞նչ ասէ, «մարդ եմ եւ պիղծ շրթունս ունիմ, եւ ի մէջ պղծաշուրթն ժողովրդեան բնակեալ եմ եսե։ Զայս ոչ եթէ սակս ուրացութեան ինչ ամբաստան լինի զինքենէ, կամ վասն ժողովոցն, այլ զի ոչ յանդիմանեցին զթագաւորն, որ արտաքոյ օրինացն ամբարշտէր. իսկ եթէ առ փոքրն այնչափ ամբաստանէր զանձն մարգարէն՝ քանի՞ եւս ողբոց եւ արտասուաց արժանի են՝ որ յՈրդին Աստուծոյ ամբարշտեն շրթամբք իւրեանց։ Որպէս եւ Պօղոս ողբալով եւ սպառնալեօք ասէ. «ո՜րչափ սաստիկ պատժոց արժանի համարիցիք զայն, որ զՈրդին Աստուծոյ առ ոտն եհար եւ զարիւն նորոյ ուխտին խառնակ համարեցաւ եւ զՀոգին շնորհաց թշնամանեաց»։ Տե՛ս, ո՜վ սիրելի, զի թշնամանելն՝ լեզուին բարբառ է, եւ ոչ ներէ ստեղծիչն լեզուին զուրացութիւնն բարբառել, զի ոչ եթէ այլ ոք է որ ստեղծ զլեզուն, եւ այլ ոք է որ արար զսիրտն. օ՛ն անդր ի բաց տար։

Տես եւ զմիւս եւս նման սմին ի գրոց Գործոց առաքելոց։ Սիմոն Սամարացի մատուցեալ առ Փիլիպպոս զհոգւոյն պարգեւաց լեզուացն, եւ սրտին կեղծաւորութեամբ զիա՞րդ պատժապարտեցաւ. զի՞նչ Անանիա եւ Սափիրայ վասն ագարակին եւ նորին ստութեանն, իմա եւ ի միտ առ։ Զի եթէ ոչ ստուգութիւն սրտին եւ ճշմարտութիւն բերանոյն համամիտ առ հաւատոցն խոստովանութիւն ուղղակի մատչիցին՝ խոտան եւ ի բաց ընկենլի է եւ օտար ի սրբոյ առաքելական եկեղեցւոյ։ Քանզի ոչ յարմարական՝ բարւոյն եւ չարին ի միասին առկայանալ, եւ ոչ լուսոյն ընդ խաւարի, եւ կամ զի առողջութեանն ընդ հիւանդութեան. նոյնպէս եւ ոչ է հնար սրտի հաւատացելոյն պղծել շրթամբք։ Զի գրեալ է՝ յաւելորդէ սրտի խօսի բերանն, զի խորհուրդ յղութիւն է մտաց, եւ բան ծնունդ է իմացմանց. այլ որպէս արմատն՝ նոյնպէս եւ ուռն եւ պտուղն. եթէ սկիզբն սուրբ է՝ ապա եւ արմատն, ապա զինչ ուռն՝ նոյն եւ տեսակ։ Բաւականասցի իմ դուզնաքեայ բանքս առ հերձուածող մոլորութեանց։

Եւ մեք հետեւեալ Աստուածաշունչ գրոց՝ պահեսցուք անբիծ զհաւատս սրտից, եւ մաքուր զխոստովանութիւն շրթանց, ըստ սրբոյն Պօղոսի վերաբերեալ զօրինականն, թէ «մերձ է բան ի բերան քո եւ ի սրտի քում, այսինքն է բան հաւատոյ զոր քարոզեմքե, եւ Դաւիթ ասէ, «յոր հաւատացի զնոյն եւ խօսեցայե. եւ Պօղոս՝ «մեք հաւատամք զոր խօսիմքն». եւ դարձեալ Պօղոս՝ «եթէ խոստովանեսցիս բերանով քով զտէր Յիսուս, եւ հաւատասցես ի սրտի քում թէ Աստուած յարոյց… զի սրտիւ հաւատամք յարդարութիւն եւ բերանով խոստովանիմք ի փրկութիւն»։

Արդ այսքանեաց վկայութեանց ի մի վայր եկելոց՝ մի ելցուք զհետ առասպելաբանիցն թէ ընդ անկոխն գնալով ճանապարհ. այլ տանելով մեր առաջի թագաւորաց եւ դատաւորաց վասն իմ ի վկայութիւն՝ պահեսցուք զբարիւոք դաւանութիւն եւ վկայեսցուք որպէս Փրկիչն առաջի Պոնտացւոյ Պիղատոսի. որպէս ասէ Պօղոս առ Տիմոթէոս, «մի ամօթ համարիցիս զվկայութիւն Տեառն մերոյե, եւ Դաւիթ՝ «խօսէի զվկայութիւնս քո առաջի թագաւորաց եւ ոչ ամաչէիե, եւ Փրկիչն՝ «եթէ ոք ամօթ համարեսցի զբանս իմե։ Աստանօր զկայ առեալ բանիս՝ եւ մեք ի ճեպելն փութասցուք, զի մի յերկարաձգեալ զգեր հատուցական բանիս՝ յետնեալ գտցուք յառաջիկայ մեզ գրաւորութենէն, որ սակս պատմութեանցն են հանդէսք։