ԳՐԻԳՈՐԻՍ
ԱՂԹԱՄԱՐՑՈՒ
ՏԱՂԵՐԻ
ՕՏԱՐ
ԲԱՌԵՐԻ
ԲԱՌԱՐԱՆ
Բառարանը
կազմելու
համար
հիմնականում
օգտագործվել
են՝
1.
Նոր
բառգիրք
հայկազեան
լեզուի,
հ.
Ա
և
Բ,
Վենետիկ,
1836
-
1837:
2.
Գէորգ
Դպիր,
Բառարան
պարսկերէն
ըստ
կարգի
հայկական
այբուբենից
…,
Կոստանդնուպօլիս,
1826:
3.
Ղ.
Ալիշան,
Հայբուսակ
կամ
հայկական
բուսաբառություն,
Վենետիկ,
1895:
4.
Գ.
Կիրակոսեան,
Բառարան
պարսկերէն
-
հայերէն,
Թեհրան,
1933
։
5.
Պ.
Զ.
Կարապետեան,
Մեծ
բառարան
օսմաներէնէ
հայերէն,
Կ.
Պոլիս,
1912
։
6.
Հր.
Աճառեան,
Հայերէն
արմատական
բառարան,
հ.
Ա-Է,
Երևան,
1927-1935:
7.
Ստ.
Մալխասեանց,
Հայերէն
բացատրական
բառարան,
հ.
Ա-Դ,
Երևան,
1944
-
1945:
8.
Б.
В.
Миллер,
Персидско
-
русский
словарь,
Москва,
1953.
9.
X.
K.
Баранов,
Ар
а
бско
-
русский
словарь,
Москва
1957.
10.
فرنودسار
یا
فرهنگ
نفیسی
(
Հանրագիտարան
կամ
Նաֆիսու
բառարան,
հ.
1-5,
Թեհրան,
1317
-
1334
(1938
-
1955):
11.
Ն.
Ակինյան,
Գրիգորիս
Ա
կաթողիկոս
Աղթամարի,
Վիեննա,
1958:
Ն.
Ակինյանը
իր
այս
աշխատությանը
կցել
է
Աղթամարցու
ստեղծագործություններում
օգտագործված
օտար
ու
հայերեն
հազվագյուտ
բառերի
մի
ցանկ,
որտեղ
հիմնականում
ճիշտ
են
նշված
բառերի
փոխառյալ
լեզուն
ու
իմաստները.
Ն.
Ակինյանի
առանձին
վրիպումները
հիշվում
են
ստորև՝
համապատասխան
բառի
տակ:
Պետք
է
նշել,
որ
Ակինյանի
մոտ
Աղթամարցու
բառապաշարի
ոչ
բոլոր
օտար
բառերն
են
հիշատակված:
Մեր
բառացանկը
կազմված
է
հետևյալ
սկզբունքով.
նախ
տրվում
է
օտար
բառի
այն
ձևը,
որը
պահպանված
է
բնագրի
հիմքում.
սա
չնչին
բացառությամբ
համապատասխանում
է
Աղթամարցու
տաղերի
հնագույն
օրինակի
(a=
ձեռ.
№
8968,
ժամանակ
1556
թ.
վայր՝
Կ.
Պոլիս
)
տառադարձությանը:
Այստեղ
հիմնականում
արաբերեն
-
պարսկերեն
բառերի
ձայնեղները
խլացված
են,
այլ
կերպ՝
հարմարեցված
են
օսմանյան
արտասանությանը:
Ձայնավորների
տառադարձման
մեջ
կուռ
օրինաչափություններ
չեն
նկատվում:
Փակագծերում
տրվում
են
բառի
ալևայլ
տառադարձությունները
`
ըստ
տաղերի
տարընթերցումների:
Այնուհետև
նշվում
է
փոխառյալ
լեզուն:
Բառերի
մեծ
մասը
արաբերեն
է,
սակայն
փոխառված
է
հայերենում
պարսկերենի
միջնորդությամբ,
ուստի
և
նշվում
է
արաբ.
-պարս.
։
Հայերեն
տառադարձությունը
մեծ
մասամբ
համապատասխանում
է
բառի
պարսկերեն
արտասանությանը:
Բառի
արաբատառ
պատկերի
հետ
միաժամանակ
տրվում
է
լատիներեն
տառադարձումը,
որը
չափազանց
կդյուրացնի
մասնագետի
աշխատանքը
համեմատությունների
ժամանակ:
Վերջում
վկայակոչված
են
Աղթամարցու
տաղերի
այն
տողերը,
որտեղ
օգտագործված
է
տվյալ
բառը,
իսկ
փակագծերում
նշված
է
տաղի
համարը՝
ըստ
սույն
հրատարակության,
և
տողը:
X
նշանով
բերված
բառերը
բացակայում
են
Հր.
Աճառյանի
«
Հայերեն
արմատական
բառարան
»-
ում:
Աթլաս
–
արաբ.
-պարսկ.
اطلس
(atlas)
–
«սնդուս,
կերպաս
»։
Արմատ.
բառ
ունի
ատլաս:
Վարդի
թըփի
նման
աթլաս
հագեր
ես
(10,
տող
30)
Ալէմ
(
ալամ,
ալէամ,
յալամ
)
–
հավանաբար
արաբ.
-
պարսկ.
عالم
(alem)
–
«
գիտուն,
գիտնական,
ուսյալ
»:
Հայբուսակ
(
էջ
348)
բերում
է
ժողովրդական
մի
երգից՝
«
Հարիւրալամն
և
հազրին
ի
միասին
ցնծասցեն
»,
որպես
ծաղկի
անուններ:
Այս
դեպքում
պետք
է
ենթադրել,
որ
բառը
հազարալամ
կամ
հազերալամ
է:
Կապ
ունի՞
արդյոք
հազրէվարդի
հետ:
Հազերի
ալէմ
բժիշկ
ամենի
(20
ա,
տող
9)
Դու
հազար
ալէմ
բըժիշկ
ամենի
(26
բ,
տող
8)
Դու
հազրի
ալէամ
բժիշկ
ամենի
(26
գ,
տող
18)
Ամբէր
–
տե՛ս
ամպար
Ամպար
(
ամբէր,
ամպէր,
անբար
)
–
արաբ.
-պարսկ.
عنبر
(anbar)
–
«
մածուցիկ
բուրումնավետ
նյութ,
մոխրագու
յ
ն,
ձեռք
է
բերվում
կաշալոտի
(
կաթնասուն
կենդանի
կետերի
ցեղից
)
արտաթորանքներից՝
արևադարձային
օվկիանոսներում
ու
ծովերում
»
։
Չպիտի
շփոթել
ամպար
ծաղկի
հետ:
Շրթունքըդ
է
քո
լար
կլափըդ
է
ամպար
(22,
տող
45)
Դու
մուշկ
ու
ամպար,
բուրումն
ամենի
(2
6ա,
տող
25)
ամբէր
(26
բ,
տող
49)
ամպէր
(26
գ,
տող
29)
Ա
շըղ
(
աշըգ,
աշըխ,
աշուխ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
عاشق
(
ašeq
)
–
«
սիրահար
».
Որ
վրայ
վարդին
աշըղ
եղէ
(5,
տող
28)
Ապի
հայաթ
(
աբուհայեաթ)
պարսկ.
آب
حیات
(
ā
be-hayat)
«կենդանության
ջուր,
անմահական
ջուր
»:
Կազմված
է
պարս.
աբ
(ապ)
«
ջուր»
և
արաբ.
հայաթ
«
կյանք
»
բառերից
։
Բերկրութեան
բաժակ
ու
ապի
հայաթ
(21,
տող
41)
Բաղչա
–
տե
´
ս
պաղչայ
Բասար
(
պասար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
بصر
(basar)
«
խելք,
միտք,
բանականություն,
բառացի՝
աչք,
տեսողություն»։
Չունիմ
խելք
ու
բասար
և
ոչ
իմաստութիւն
(25,
տող
102)
Բըռքայ
–
տե՛ս
բրքայ
Բրկայ
–
տե՛ս
բրքայ
Բրքայ
(
բրգայ,
բրկայ,
բռքայ,
պուրքայ,
պրքայ,
պրքէ
)
արաբ.
-պարսկ.
برکه
(berke)
«
լճակ,
ավազան
»։
Արմատ.
բառ.
ունի
պրքէ:
Պարիսպն
նորոգի
՚ւ
ի
մէջն
բրքայ
(25,
տող
76)
Դու
կանաչ
բըռքայ
ի
մէջ
շուկային
(26,
տող
14,
26գ,
տող
13)
Դու
կանաչ
բրկայ
ի
մէջ
շուկային
(26բ,
տող
18)
Պրքայ
եմ
շիներ
յայգոյս
(27բ,
տող
17-18,
27դ,
տող
33-34)
Յերկնից
ցօղն՝
ի
մէջ
պրքոյս
(27բ,
տող
17-18,
27դ,
տող
33-34)
Դրախտ
–
պարսկ.
درخت
(draxt)
–
«ծառ,
պարտեզ»:
Բառիս
հնագույն
փոխառությունը
հին
պարսկերենից
կա
Ս.
Գր.
«
Ադամի
պարտեզ,
Ե
դեմ
»
նշանակությամբ
(
տե՛ս
Արմատ.
բառ.,
հ.
Բ,
էջ
621):
Նոր
փոխառությունը
«ծառ
»
իմաստով
կա
միայն
Աղթամարցու
մոտ:
Նըռնենի
դըրախտ
և
սալվի
չինար
(22,
տող
50)
Եաղութ
–
տե՛ս
յաղութ
Զար
(զառ)
–
պարսկ.
زار
(z
ā
r)
–
«ողբ
ու
կոծ»:
Հաճախ
օգտագործվում
է
զար
ու
ֆիղան
«ո
ղբ
ու
կոծ
»
կապակցության
մեջ:
Կանչէր
զար
ու
ֆիղան
ի
մէջ
գիշերին
(25,
տող
4)
Զէնէհար
(
զենահար,
զենեհար,
զենէհար,
զինահար
)
–
պարսկ
زینهار
(zinh
ā
r)
–
«
պաշտպանություն,
ապահովություն,
փրկություն,
ապաստան
»
։
Ն.
Ակինյանը
թարգմանել
է
«
ուխտ,
դաշինք,
անձնավորություն,
որ
ճիշտ
չէ
(
էջ
132):
Գընամ
ի
վարդն
ի
զէնէհար
(24,
տող
19)
Զըմպուլ
–
տ
ե՛ս
սիւմպիւլ
Զընճի
լ
(
զանջիլ,
զանջիր,
զէնճիլ,
զէնջիլ,
զընճիլ,
զընջիլ
)
–
պարսկ.
-
թուրք.
زنجیل
(zenjil)
–
«շղթա»:
Թուրքերենը
փոխառյալ
է
պարսկ.
زنجیر
(zanjir-zenjir)
բառից
(
տե՛ս
Արմատ.
բառ.,
հ.
Բ,
էջ
970):
Արմատ
բառ.
ունի
զնջիլ:
Դըրիր
ըզգերիս
զընճիլ
՚
ւ
ի
զընտան
(22,
տող
60)
Զնտան
(զնդան)
–
պարսկ.
زندان
(zend
ā
n)
–
«բանտ,
զնդան»:
Արմատ.
բառ.
ունի
զնդան:
Դըրիր
զգերիս
զընճիլ
՚
ւ
ի
զնտան
(22,
տող
60)
Զօհալ
(
զոհալ,
զուհալ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
زحل
(zohal)
–
«
Երևակ
մոլորակը
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
զոհալ:
Զօհալ
մուշթ
(
տ
)
արի
(
ն
),
աստղ
առաւօտի
(
ն
)
(26,
տող
33.
26
ա,
տող
43.
26
բ,
տող
33.
26
գ,
տող
53)
Զօհրայ
(
զոհրայ,
զօհրէ,
զօրա
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
زهره
(zohre)
–
«
Արուսյակ
մոլորակը
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
զոհրայ:
Մուշթարի,
զօհրայ
և
շամս
(17,
տող
27)
Զօհրայ
մուշթարի
՚ւ
արուսեակ
պայծառ
(22,
տող
48)
Զօհրայ
լուսաբեր,
ղամար
ու
լուսին
(26,
տող
29.
26
ա,
տող
44.
26
բ,
տող
34.
26
գ,
տող
54)
Ըռահ
–
տե՛ս
ռահ
Ըռանկ
–
տե՛ս
ռանկ
Թաճ
(
թաջ
)
–
պարսկ.
-
արաբ.
-
պարսկ.
تاج
(
tāj
)
–
«
թագ
».
սար
ու
թան
կապակցության
մեջ
«
տեր
ու
տնօրեն,
գլխավոր»
նշանակությամբ.
տե՛ս
սար:
Ծաղկանցն
ամէն
եմ
սար
ու
թաճ
(5,
տող
71)
Թառ
(
թար,
թէռ
)
–
պարսկ.
تر
(tar)
–
«
դալար,
փափուկ,
թարմ,
թաց,
խոնավ
»:
Դու
պատուական
աղուոր
ու
թառ
(5,
տող
105)
Գեղեցիկ
բազայ,
լատիֆ
ու
թառ
ես
(21,
տող
46)
Թասալլու
(
թասալայ,
թասալի,
թասալիայ,
թէսալլու,
թէսէլայ,
թէսէլի,
թէսէլլի,
թէսէլեայ,
թէսէլու
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
تسلی
(tasall
ā
-tasalli)
–
«
մխիթարանք
».
Մեզնէ
քեզ
թասալլու
է
հազար
տաստան
(25,
տող
35)
Թիր
(դիր)
–
պարսկ.
تیر
(tir)
–
«
նետ
»:
Ղազար
Փարպեցու
մոտ
(
էջ
117)
գործածված
է
թիւրախ
(թիրախ)
բառի
մեջ
«
նետի
նպատակ,
նշանառության
տեղ
»
իմաստով
(
Արմատ.
բառ.
հ.
Բ,
էջ
1236):
Ուներդ
է
քաման,
թարթափդ
է
քո
թիր
(21,
տող
29)
Թուրինճ
–
տե՛ս
թուրինջ
Թուրինջ
(
թուրինճ,
թուրինչ,
թուռինճ
)
–
պարսկ.
ترنج
(
toronj
)
–
«
նարնջի
մի
տեսակ
»:
Նարինջ
ու
թուրինջ,
տունկ
պալասանի
(21,
տող
58)
Նարինճ
ու
թուրինճ
և
այլ
գոյնս
(27
դ,
տող
49)
Լալ
–
պարսկ.
لال
(l
ā
l)
–
«
թանկարժեք
կարմիր
քար,
սուտակ,
կարկեհան
»:
Արաբերենը
բառս
փոխ
է
առել
հին
պարսկերենից
لعل
(
la՛l
)
տառադարձությամբ.
արաբ.
այս
ձևը
հետագայում
անցել
է
նոր
պարսկերենին։
Ըռանկ
վարդին
որպէս
զլալ
(5,
տող
41)
Զըմուռ
և
հալվէ
ու
լալ
և
ճօհար
(22,
տող
47)
Լալ
ակն
ու
գոհար
ես
դու
մեծագին
(26,
26
գ,
տող
9)
Յաղութ
ու
մարճան,
լալ
Պատաշխանի
(26
ա,
տող
37)
Լալ
ակն
ու
ջօհար
ես
դու
մեծագին
(26
բ,
տող
14)
Եաղութ
ու
մարջան,
լալ
Պատաշխանի
(26
գ,
տող
42)
Լատիֆ
(
լատիւ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
لطیف
(latif)
–
«
վայելուչ,
քնքուշ,
փափուկ»:
Գեղեցիկ
բազայ,
լատիֆ
ու
թառ
ես
(21,
տող
46)
Խամար
–
տե՛ս
ղամար
Խան
(
ղան
)
–
թուրք.
خان
(
xān
)
–
«
իշխան,
տեր,
մեծավոր
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
ղան:
Հանց
սիասաթով
իջնուս
քան
ըզխան
(
22,
տող
59)
Խանչար
(
խանջար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
خنجر
(
xanjar
)
–
«
դաշույն
»:
Թարթափդ
է
խանչար,
ինքըն՝
պողպատ
զուտ
(22,
տող
41)
Խարաբ
(
խարապ,
խէրապ,
հարաբ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
خراب
(xar
ā
b)
–
«
փչացած,
կործանված,
ավերված»
։
Իմ
հալս
առանց
իւրն
է
խարաբ
(5,
տող
8)
Խուրտ
(
խուրդ,
խ
ուրտ
)
–
պարսկ.
خرد
(xord)
–
«
մանր,
փոքրիկ
».
խուրտ
ու
մուրտ
կապակցության
մեջ
«
ջարդ
ու
փշուր
»
իմաստով։
Այտով
զիս
հարիր
՚ւ
արիր
խուրտ
ու
մուրտ
(22,
տող
42)
Կահ
ու
պէկահ
(
գահ
ու
բէգահ,
կեահ
ու
պէկեահ,
կեայ
ու
պէկայ
)
–
պարսկ.
گاه
و
بیگاه
(
gāh-o-bi-gāh
)
«
ժամանակ
ու
անժամանակ,
ժամ
ու
անժամ
»
։
Կահ
ու
պէկահ
ձայնըդ
կուգայ
(5,
տող
3)
Կամկար
–
պարսկ.
کامکار
(
kamkār
)
–
«
կամակար,
փափագին
հասնող,
երջանիկ,
բախտավոր,
անձնիշխան
»
։
Երբ
ի
կան
ածես
զաչերըդ
կամկար
(20,
տող
39)
Կուման
(
դուման,
կումէն
)
–
պարսկ.
گمان
(gom
ā
n
‐
gum
ā
n)
–
«
կարծիք,
կասկած
»:
Եթէ
բնաւ
չունիմք
ի
վարդէն
կուման
(25,
տող
34)
Հազար
–
տե՛ս
հազերի
Հազար
տաստան
(
հազար
դաստան,
հազար
դասդան
)
–
պարսկ.
هزارداستان
(
hazār-dastān
)
–
«
սոխակ
»
։
Մեզնէ
քեզ
թասալլու
է
հազար
դաստան
(25,
տող
35)
Հազրէ
վարդ
(
հատրէ
վարդ
)
–
?
Հազրե
վարդին
դիմաց
կարդացող
բերին
(25,
տող
82)
Հազերի
–
արաբ.
-
պարսկ.
حاضری
(hazeri)
–
«
պատրաստակամ.
ներկայություն
»:
Տե՛ս
ալէմ:
Հայբուսակ
(
էջ
348)
ունի
հազրի
«
ծաղիկ
մի
»
։
Հազերի
ալէմ
բժիշկ
ամենի
(26
ա,
տող
9)
Դու
հազար
ալէմ
բըժիշկ
ամենի
(26
բ,
տող
8)
Դու
հազրի
ալէամ
բժիշկ
ամենի
(26
գ,
տող
18)
Հազրի
–
տե՛ս
հազերի
Հալ
–
արաբ.
-
պարսկ.
حال
(h
ā
l)
–
«
վիճակ,
դրություն,
տրամադրություն»:
Տե՛ս
նաև
պէհալ
։
Իմ
հալս
առանց
իւրն
է
խարաբ
(5,
տող
8)
Հայիֆ
–
արաբ.
-
պարսկ.
حیف
(hayf)
«
ափսոս,
ավաղ,
անարդարություն,
բռնակալություն
»
։
Հայիֆ
իմ
կարճ
արևուս
(27
գ,
տող
64)
X
Հասրաթ
(
հասրադ,
հասրէթ,
հէսրադ,
հէսրաթ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
حسرت
(hasrat)
–
«
տրտմություն,
կարոտ,
փափագ,
տենչանք
»
Նա
փարատի
զինչ
կայ
հասրաթ
(5,
տող
14)
Ղազալ
–
արաբ.
-
պարսկ.
غزل
(qazal)
–
«
սիրերգ,
տաղ,
գազել
»:
Ն.
Ակինյանը
բառս
համարել
է
պարսկերեն,
որ
ճիշտ
չէ
(
էջ
133):
Կանչեց
պլպուլն
ըզղազալին
(24,
տող
11)
Ղալատ
–
արաբ.
-
պարսկ.
غلط
(qalat)
–
«
սխալ,
սխալանք
»:
Ն.
Ակինյանը
բառս
համարել
է
պարսկերեն,
որ
ճիշտ
չէ
(
էջ
133):
Արմատ.
բառ.
ունի
խալատ
։
Եթէ
բան
մի
ղալատ
ի
գիրըս
գըտանես
(10,
10
ա,
տող
7)
Ղալմուղ
–
թուրք.
قالماق
(qalm
ā
q,
qalmuq)
–
«կալմիկ»
։
Զոր
ի
լեզուն
իւրեանց
ղալմուղ
կոչէին
(3,
տող
28)
Ղամար
(
խամար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
قمر
(qamar)
«
լուսին,
լուսնյակ
»:
Զօհրայ
լուսաբեր,
ղամար
ու
լուսին
(26,
տող
34.
26
ա,
տող
44.
26
բ,
տող
34.
26
գ,
տող
54)
Է
շամս
ու
ղամար,
աստղ
առաւօտին
(26,
տող
7.
26
բ,
տող
12)
Ղանտ
(
ղանդ,
ղէնտ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
قند
(qand)
–
«
շաքար,
գլուխ
շաքար,
այլաբանորեն՝
քաղցր
»
։
Շրթունքդ
է
շաքար,
խօսանքըդ
ղանտ
է
(21,
տող
25)
Ղարղ
(
խարխ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
غرق
(qarq)
–
«
ընկղմում,
խեղդվում,
ջրասուզում».
ղարղ
լինել
«
ջրասույզ
լինել,
խեղդվել
»:
Ղարղ
եղայ
ի
ներս
՚ւ
եղէ
անճարակ
(22,
տող
40)
Ղըրար
(
խարար,
ղարար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
قرار
(qar
ā
r)
–
«
հանգիստ,
դադար,
ապահով
բնակարան,
խաղաղ
օթևան
»
։
Դարձեր
եմ
մաղասկաթ
և
չունիմ
ղըրար
(25,
տող
20)
Ղումրի
(
խումրի
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
قمری
(qomri)
–
«
տատրակ
»։
Ղումրին
քաղցրիկ
եղանակեր
(5,
տող
123)
Գընաց
պըլպուլն
եբեր
զղումրին
(24,
տող
7)
Քաղցր
եղանակեն
պլպուլն
ու
ղումրին
(26,
26
բ,
26
գ,
26
դ,
տող
2)
Ղումրին
է
նստեր
այգոյս
(27
բ.
27
դ,
տող
49)
Ղումրին
երգէր
այս
այգոյս
(27
ը,
տող
25)
Ղուսայ
–
արաբ.
-
պարսկ.
غصه
(qosse)
–
«
վիշտ,
մտատանջություն,
խեղդում,
հեղձամահություն
»:
Արաբ.
غص
«
խեղդվել
»
բայից:
Զօրըն
կու
մաշիմ
ի
հոգս
՚ւ
ի
ղուսայ
(21,
տող
61)
Ղօնճայ
(
ղօնճէ,
ղաւ
(
օ
)
նջայ,
ղունջայ
)
–
պարսկ.
غنچه
(qon
ç
e)
–
«
կոկոն
».
ղօնճայ
տըհան
«
կոկոնաբերան»:
Է՜
ղօնճայ
տըհան,
ծաղիկ
նըռնենի
(22,
տող
5)
Ճազայ
(
ջազայ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
جزا
(jaz
ā
)
–
«
փոխարինություն,
պատիժ
»։
Կամ
զիս
մոռանաս
ու
տաս
ինձ
ճազայ
(21,
տող
63)
Ճուտայ
(
ջուդա
)
–
պարսկ.
جدا
(jod
ā
)
–
«
անջատ,
զատ,
ջոկ
»։
Վախեմ
թէ
լինիմ
ի
քեզնէ
ճուտայ
(21,
տող
62)
Ճօհար
(ջօհար)
–
պարսկ.
-արաբ.
-պարսկ.
جوهر
(javhar-johar)
–
«
գոհար
»։
Արաբերենը
բառս
փոխ
է
առել
հին
պարսկերենից
g>j
տառադարձումով.
հետագայում
արաբ.
ձևը
անցել
է
նաև
պարսկերենին՝
առանց
դուրս
մղելու
gohar
ձևը:
Արմատ.
բառ.
ունի
ջոհար:
Լեզուդ
ի
բերանդ
անգին
ճօհար
է
(21,
տող
26)
Զըմուռ
ու
հալվէ
ու
լալ
և
ճօհար
(22,
տող
47)
Լալ
ակն
ու
ջօհար
ես
դու
մեծագին
(26
բ,
տող
14)
Մարճան
(
մարջան,
մէրճան,
մռճան
)
–
պարս.
مرجان
(marjan)
–
«
բուստ
(
ծովային
բույս,
որ
քարի
պես
է
)
»:
Յաղութ
ու
մարճան,
լալ
Պատաշխանի
(26
ա,
տող
37)
Եաղութ
ու
մարջան
(26
դ.
տող
42)
Մէհրապ
(
մէհրաբ
)
–
պարսկ.
-
արաբ.
-
պարսկ.
محراب
-
مهراب
(mehr
ā
b)
–
«
հեթանոսական
տաճարի,
հետագայում
նաև
մզկիթի
ավագ
սեղանը,
կամարակապ
որմնախորշը,
որտեղ
կանգնում
և
աղոթում
են
իմամը՝
մահմեդական
կրոնի
հոգևոր
պետը,
իշխանավորներն
ու
երկրի
ավագանին
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
մեհրապ
։
Մէհրապ
է
քաշած,
ղուներդ
ի
նըմա
(21,
տող
10)
Մըրղի
սահար
–
պ
արսկ.
مرغ
سحر
(morq-e-sahar)
–
«
առավոտյան
թռչուն՝
սոխակ,
աքաղաղ,
տատրակ
»:
Կազմված
է
պարսկ.
մորղ
(մըրղ)
«
թռչուն
»
և
արաբ.
սահար
«
առավոտ,
արշալույս,
այգ
»
բառերից՝
e
իզաֆեթով:
Քաղցրաձայն
կաքաւ
մըրղի
սահար
ես
(21,
տող
48)
Մըրղ
(
մղր,
մորղ,
մրղ
)
–
պարսկ.
مرغ
(morq)
–
«
թռչուն,
հավ
».
տե՛ս
նաև
մըրղի
սահա
ր:
Դու
նազուք
տայուս
և
մըրղի
թութաք
(22,
տող
13)
Մէստան
(
մաստան
)
–
պարսկ.
مست
(mast)
«
հարբած
»
բառի
հոգնակին
է՝
مستان
(
mastān
)
–
«
հարբած,
գինով
»։
Նայեաց
մէկ
ընդ
իս
աչօքըդ
մէստան
(22,
տող
21)
Մէտրասայ
(
մադրասայ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
مدرسه
(madrase)
–
«
դպրոց,
ուսումնարան
»:
Սախտեալ
գեղեցիկ,
ոսկի
մէտրասայ
(21,
տող
9)
Մուշթարի
(
մուշդարի,
մուշտարի
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
مشتری
(
moštari
)
–
«
Լուսնթագ
մոլորակը
»:
Մուշթարի,
զօհրայ
և
շամս
(17,
տող
27)
Զօհրայ,
մուշթարի
՚ւ
արուսեակ
պայծառ
(22,
տող
48)
Զօհալ
մուշթարին,
աստղ
առաւօտին
(26,
տող
33.
26
բ,
տող
33.
26գ,
տող
53,
26
գ,
տող
61)
մուշտարի
(26ա,
տող
43)
Մուշթուլուխ
(
մշտլուխ,
մուժդալուխ,
մուշթըլուխ,
մուշտլուխ,
մուշտուլուխ
)
–
թուրք.
مژده
لک
(
mojdeluq
)
–
«
ուրախ
լուր,
ավետիս
»:
Թուրք.
փոխառյալ
է
պարսկ.
مژده
(mojde)
«
ավետիս
»
բառից՝
մուշթ
տառադարձությամբ
և
թուրք.
լըք
(
լուխ
)
վերջամասնիկի
հավելումով:
Եւ
մուշթուլուխ
տարան
վարդին
(24,
տող
3)
Մուշկ
–
պարսկ.
مشک
(
mešk,
mošk
)
–
«
այծյամի
պորտից
ստացվող
բուրումնավետ
նյութ
»
։
Հաճախ
գործածվում
է
մուշկ
ու
ամպար
կապակցության
մեջ.
տե՛ս
ամպար:
Որ
մուշկն
է
պատուական
երէոյ
նաֆայ
(3,
տող
8)
Մուշկ
ու
մունուշակ,
հովիտ
ծաղկալի
(20,
տող
51)
Դու
մուշկ
ու
ամպար,
բուրումն
ամենի
(26
ա,
տող
25.
26
բ,
տող
49.
26
գ,
տող
29)
Մուրտ
–
տե՛ս
խուրտ
ու
մուրտ
Մուրտ
–
պարսկ.
مورد
(mord)
–
«
անթառամ
և
հոտավետ
մի
ծառ
»
։
Համասփիւռ
և
մուրտ
ու
շուշան
(17,
տող
36)
Մուրտ
և
պալասան,
փափուկ
շուշանին
(26,
տող
28.
26
գ,
տող
49)
Նոճի,
մրտենի,
սանտալի
և
սարդ
(20,
տող
27)
Յաղութ
(
աղութ,
եաղութ,
յէաքութ
)
–
պարսկ.
-
արաբ.
-
պարսկ.
یاقوت
(y
ā
qut)
–
«
հակինթ
քարը
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
աղութ:
Եաղութ
ու
զըմրութ,
գոհար
մեծագին
(20,
տող
24)
Յաղութ
ու
մարճան,
լալ
Պատաշխանի
(26
ա,
տող
37.
26
գ,
տող
42)
X
Յատապ
(
ադաբ,
ադապ,
աթէպ,
ատապ,
ատէպ,
էտէպ,
յատաբ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
عذاب
(az
ā
b)
–
«
տանջանք,
չարչարանք,
պատիժ
»:
Չպիտի
շփոթել
արաբ.
ադաբ
ادب
«
դաստիարակություն,
քաղաքավարություն,
պատշաճություն
»
բառի
հետ:
Քանի՞
առնէք
դուք
ինձ
յատապ
(5,
տող
5)
Նազ
–
պարսկ.
ناز
(n
ā
z)
–
«
փառաբանություն,
գգվանք,
պչրանք,
նազ,
նազանք
»:
Ով
նենգութեամբ
առնէ
քեզ
նազ
(5,
տող
21)
Նատար
(
նադար,
նազար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
نظر
(nazar)
–
«
հայացք,
ակնարկ,
դիտում,
տեսարան
»:
Յով
որ
դու
նայիս
առնես
նատար
(22,
տող
27)
X
Նաֆայ
–
պարսկ.
نافه
(n
ā
fe)
–
«
մշկայծյամի
հոտավետ
պորտը,
մուշկը,
մշկի
պատիճը
»։
Որ
մուշկն
է
պատուական
երէոյ
նաֆայ
(3,
տող
8)
X
Նաֆայի
թաթար
–
պարսկ.
نافه
تاتار
(n
ā
fe-e-t
ā
t
ā
r)
–
«
թաթարական
նաֆե,
մշկայծյամի
հոտավետ
պորտը
».
տե՛ս
նաֆայ
։
Տաշխ
և
կինամոն
նաֆայի
թաթար
(22,
տող
46)
Նէրկիզ
–
պարսկ.
نرگس
(narges)
–
«
նարգիզ,
նարկիս
»
։
Արմատ.
բառ.
ունի
նարզէս
։
Նէրկիզ,
զըմպուլ
՚ւ
այլ
գունս
(27
զ,
տող
28)
X
Նուման
–
պարսկ.
نومان
(navm
ā
n,
nom
ā
n)
–
«
ծաղկի
անուն,
պույտ,
պտուկկոտրուկ,
ծափկոտրուկ,
կակաչ,
հարսնուկ
»
։
Նումանի
ծաղիկ
և
փըթըթեալ
վարդ
(20,
տող
28)
Շահ
պլպուլ
–
պարս.
شاه
بلبل
(šah-bolbol)
–
?
Նա
շահ
պլպուլն
ձայն
էած
(5,
տող
50)
Շամս
(
շէմս
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
شمس
(
šams
)
–
«
արև,
արեգակ
»
։
Մուշթարի,
զօրայ
և
շամս
(
17,
տող
27)
Է
շամս
ու
ղամար,
աստղ
առաւօտին
(26,
տող
7.
26
բ,
տող
12)
Է
շեյմս
ու
խամար
(26
գ,
տող
7)
Շամս
և
արեգակ
(
ն
)
երկնային
գընդին
(26,
տող
37.
26
բ,
տող
36.
26գ,
տող
56)
Շատլըխ
(
շադլուխ,
շադլուղ,
շաթլախ,
շատլիխ
)
–
թուրք.
شادلک
(
šadluq
)
–
«
ուրախություն
»:
Կազմված
է
պարսկ.
շադ
شاد
(
šad
)
«
ուրախ
»
և
թուրք
լըք
(լըխ,
լուխ)
վերջամասնիկից:
Արմատ.
բառ.
ունի
շատ
«
ուրախ
»,
որ
մի
անգամ
օգտագործել
է
Կոստանդին
Երզնկացին՝
«
Զի
է
խնդման
օր
և
շա
տի
»
(
Կոստ.
Երզնկացի,
Տաղեր,
Երևան,
1962,
էջ
133):
Ծաղկունքն
ամէն
շատլըխ
արին
(24,
տող
2)
Շարապ
(
շարաբ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
شراب
(
šarab
)
–
«
խմիչք,
գինի
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
շարաբ
։
Լափած
սրտիս
ես
դու
շարապ
(5,
տող
99)
Շէմս
-
տե՛ս
շամս
Շէքէր
–
պարսկ.
-
թուրք.
شکر
(
šeker
)
–
«
շաքար,
շաքարավազ
»:
Տապարզի
շէքէր,
ծառ
արմաւենի
(26
գ,
տող
22)
Շիրին
–
պարսկ.
شیرین
(
širin
)
–
«
քաղցր,
անուշ
»։
Յայդ
շիրին
լեզուէդ
տուր
երկու
զըրոյց
(22,
տող
36)
Լեզուդ
է
շիրին
քան
զՄըսրի
շաքար
(22,
տող
51)
Շմշատ
(
շումշատ
)
–
պարսկ.
شمشاد
(
šamšād
)
–
«
տոսախի
ծառ
կամ
թուփ
»:
Տօսախ,
սինուբար,
շմշատ
ու
տուբի
(21,
տող
59)
Որաղ-որաղ
–
արաբ.
-պարսկ.
ورق
ورق
(
varaq-varaq
)
–
«թերթ
առ
թերթ
»:
Ես
եմ
կարմիր
որաղ-որաղ
(5,
տող
66)
Չարտըխ
–
պարսկ.
چارطاق
(
çartāq
)
–
«
քառասյուն
շինվածք,
չարդախ
»:
Կազմված
է
պարսկ.
چهار
(
çahār
)
«
չորս
»
և
արաբ.
طاق
(t
ā
q)
«
կամար
»
բառերից՝
վերոհիշյալ
նշանակությամբ:
Ոսկով
նաշխած
չարտըխնուս
(27,
տող
26)
Չինար
–
պարսկ.
چنار
(
ç
an
ā
r)
–
«սոսի»:
Նըռնենի
դըրախտ
և
սալվի
չինար
(22,
տող
50)
Դու
սէլվի
չինար,
տունկ
պալասանի
(
ն
)
(26
ա,
տող
30.
26
բ,
տող
52,
26
գ,
տող
37)
Չինի
–
պարսկ.
چینی
(
ç
ini)
–
«
հախճապակի,
չինական,
չինացի
»:
Ն.
Ակինյանի
բառացանկում
բառս
չկա
։
Խաթայ
`
մերձ
սահմանաց
Չինումաչինայ
Եւ
անդ
լինի
ռաւանդն,
չըքնաղ
չինին
գայ
(3,
տող
9
-10)
Պաղչայ
(
բաղչայ,
բաղչէ,
պահճայ,
պազճայ,
պաղչէ,
պաղջայ
)
–
պարսկ.
باغچه
(
bāq-çe
)
–
«
փոքր
պարտեզ,
բախչա
»:
Ի
մեր
պաղչիցս
ելի՛ր
գընա
(5,
տող
4)
Ի
մէջ
պաղչին
վըրան
զարկին
(24,
տող
9)
Գարուն
(
ն
)
է
բացվ
(
ւ,
ու
)
եր
վարդն
ի
պաղչաճին
(26,
26
ա,
26
գ,
26
դ,
տող
1)
Գարուն
է
բացվեր
վարդն
ի
բաղչային
(26
բ,
տող
1)
Պէկահ
–
տե՛ս
կահ
ու
պէկահ:
Պէհալ
(
բէհալ
)
–
պարսկ.
بی
حال
(bi-h
ā
l)
–
«
անուժ,
ուժակորույս,
թույլ,
անտրամադիր
»:
Կազմված
է
պարսկ.
բի
(պէ)
ժխտական
մասնիկից
և
արաբ.
հալ
حال
«
վիճակ
»
բառից
։
Ն.
Ակինյանը
թարգմանել
է
«
ուշաթափ
»,
որ
ճիշտ
չէ
(
էջ
131)
։
Տեսաւ
պլպուլն
եղաւ
պէհալ
(5,
տող
42)
Պէուշ
(
բէյուշ,
բէուշ,
պէուժ,
պէյուշ
)
–
պարսկ.
بی
هوش
(
bihovš
)
–
«
ուշաթափ,
անմիտ,
անխելք
»:
Կազմված
է
պարսկ.
բի
(պէ)
ժխտական
մասնիկից
և
հուշ
(ուշ)
هوش
«
ուշ,
խելք,
միտք
»
բառից
։
Թըմրաւ
պլպուլն,
եղև
պէուշ
(5,
տող
87)
Պրքայ
–
տե՛ս
բրքայ
Պօստան
(
բոստան,
բօստան,
պոստան
)
–
պարսկ.
بوستان
(
bovstān
–
bostan
)
–
«
պարտեզ,
ծաղկանոց,
բուրաստան
»:
Որտեղ
դադարիս
այն
տեղն
է
պօստան
(22,
տող
58)
Ջօհար
–
տե՛ս
ճօհար
Ռահ
(
ռախ
)
–
պարսկ.
راه
(r
ā
h)
–
«
ճանապարհ,
ուղի
»:
Եւ
միշտ
դիտեմ
զվարդին
ըռահ
(5,
տող
58)
Ջահ
լուսոյ
վառէ
տիրամայր,
Ռահ,
որ
երկինս
է
(12,
տող
28-29)
Ռահին
լուսեղէն
բացող
(13,
տող
109)
Ռահ
գործեաց
զարդարութիւն
(15,
տող
28)
Ռահան
–
տե՛ս
ռեհան
Ռանկ
(
ըռանգ,
ռանգ,
րանգ
)
–
պարսկ.
رنگ
(rang)
–
«
գույն,
ներկ,
երանգ
»։
Հ
նա
գույն
հա
յե
րեն
փո
խա
ռու
թյուն
նե
րից
է՝
ե
րանգ
ձևով
(
տե՛ս
Ար
մատ.
բառ,
հ.
Բ.,
էջ
763):
Ըռանկ
վարդին
որպէս
ըզլալ
(5,
տող
41)
Ռաւան
(
ռավան,
ռովան,
ռօվան
)
–
պարսկ.
روان
(
ravān
)
–
«
սահուն,
հասուն,
ընթացող,
գնացող
»:
Երբ
որ
կու
շարժիս
ոտօքդ
ըռաւան
(22,
տող
57)
Ռաւանդ
(
ռավանդ,
ռէվանդ,
ռովանդ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
روند
(
revand
)
–
«
գարի,
ռևանդ,
խավրծիլ,
գաբծիլ
»
։
Ն.
Ակինյանի
բառացանկում
բառս
չկա:
Եւ
անդ
լինի
ռաւանդն,
չըքնաղ
չինին
գայ
(3,
տող
10)
Ռէհան
–
արաբ.
-
պարսկ.
ریحان
(
rayhān
)
–
«
շահասպրամ
»:
Նօնօֆար
ծաղիկ
գոյն
ըռէհանին
(26
բ,
տող
28)
Նունուֆար
ծաղիկ,
գոյն
ըռահանին
(26,
տող
27,
26
գ,
տող
48)
Ռեհան,
մանուշակ,
գոյնս
-
գոյնս
(27
գ,
տող
57)
Սադաֆ
(
սատափ,
սատաֆ,
սէտէֆ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
صدف
(
sadaf
)
–
«
գաղտակարա,
մարգարտի
խեցի,
սադաֆ
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
սատափ:
Փայլուն
մարգարիտ
ի
մէջ
սադաֆին
(20,
տող
21)
Սուրաթդ
է
սադաֆ
մարգարտաքրտունք
(21,
տող
49)
Սալամ
(
սէլամ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
سلام
(sal
ā
m)
–
«
ողջույն,
բարև,
խաղաղություն,
փրկություն,
ապահովություն,
հրաժեշտ,
ողջերթ
»:
Պլպուլն
ի
վարդն
ի
սալամ
գար
(5,
տող
122)
Սալվի
(
սալուի,
սալւի,
սէլվի
)
–
պարսկ.
سرو
(sarv)
–
«
նոճի,
կիպարիս
»
։
Նըռնենի
դըրախտ
և
սալվի
չինար
(22,
տող
50)
Դու
սէլվի
չինար,
տունկ
պալասանի
(
ն
)
(26
ա,
տող
30.
26
բ,
տող
52.
26
գ,
տող
37)
Սախտեալ
(
սախթեալ,
սաղթեալ
)
–
«
պատրաստված,
կառուցված
»:
Բառս
կազմված
է
պարսկ.
ساخت
(s
ā
xt)
«
կառուցում,
գործ,
կազմություն,
հանդերձանք
»
բառից
հայերեն
եալ
լծորդության
հավելումով:
Ավելի
վաղ
հաղորդված
կա
սախտել
«
ձին
հանդերձել,
պատրաստել,
թամբել,
ասիական
ձևով
»
Լմբ.
առ
Լևոն
(1865)
էջ
239,
որից
անսախտ
«
չկազմած՝
անթամբ
ձի
»,
անդ
էջ
240
(
Հր.
Աճառյան,
Արմատ.
բառ.,
հ.
Զ,
էջ
27)
Սախտեալ
գեղեցիկ,
ոսկի
մատրասայ
(21,
տող
9)
X
Սահրայ
–
արաբ.
-
պարակ.
صحرا
(
sahrā
)
–
«
դաշտ,
անապատ
»:
Երբ
որ
ելանես
սահրայ
ի
սէյրան
(21,
տող
56)
Որ
զարդարեն
լերինք,
դաշտք,
զամէն
սահրայ
(25,
տող
111)
Սանտալի
(
սանդալի
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
صندل
(
sandal
)
–
«
ճանդան,
սանդալ
ծառ,
որ
հոտավետ
փայտ
ունի
»:
Այլ
է
սանդալ
բուժախոտը:
Բառս
արաբ.
է
և
ոչ
տաճկ.,
ինչպես
նշել
է
Ն.
Ակինյանը
(
էջ
134):
Արաբերենը
փոխառեալ
է
հին
պարսկ.
չանդան
چندان
կամ
չանդալ
چندال
ձևից
(
տե՛ս
Նաֆիսու
բառարան,
հ.
3,
էջ
2171)
Հետագայում
արաբ.
ձևը
անցել
է
նոր
պարսկերենին:
Հայերենում
փոխառությունը
կատարվել
է
հին
պարսկերենից՝
ճանդան,
իսկ
հետագայում
արաբերենից՝
սանդալ
(
տե՛ս
Աճառյան,
Արմատ,
բառ.,
հ.
Դ,
էջ
593)
Նոճի,
մրտենի,
սանտալի
և
սարդ
(20,
տող
27)
Սապահ
(
սաբախ,
սաբահ,
սէլահ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
صباح
(
sabāh
)
–
«
առավոտ,
արշալույս
»
։
Յամէն
սապահ
որ
լուսանար
(5,
տող
121)
Սապապ
(
սաբաբ,
սաբապ,
սապաբ,
սէպապ,
սէպէպ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
سبب
(sabab)
–
«
պատճառ,
առիթ
»:
Ես
կու
մաշիմ
վարդին
սապապ
(5,
տող
7)
Սար
–
պարսկ.
سر
(
sar
)
–
«
գլուխ,
ծայր,
գագաթ
»
։
Սար
ու
թաճ
(«
թագ
»)
(
սար
ու
թաջ,
սէրթաճ,
սէր
ու
թաճ,
սիրութաճ
)
կապակցության
մեջ
«
տեր
ու
տնօրեն,
գլխավոր
»
նշանակությամբ:
Տե՛ս
նաև
թաճ
։
Արմատ.
բառ.
տալիս
է
սարապետ,
աղանդասար,
կախարդասար
բառաբարդությունների
մեջ:
Ծաղկանցն
ամէն
եմ
սար
ու
թաճ
(5,
տող
71)
Սարդ
–
արաբ.
-
պարսկ.
سدر
(
sedr,
sadr
)
–
«
ծառի
անուն
»
։
Հայերենում
դր
ետևառջնություն
է
տեղի
ունեցել:
Նոճի,
մրտենի,
սանտալի
և
սարդ
(20,
տող
27)
Սալվար
(
սալվէր,
սարուար,
սէլվար,
սէլվէր
)
–
պարսկ.
سرور
(
sarvar
)
–
«
գլխավոր,
հրամանատար,
վեհապետ
»:
Որ
ամէն
ծաղկանց
սալվար
ու
սուլթան
(25,
տող
7)
Սէնի
(
սէյնի,
սինի
)
–
պարսկ.
سینی
(
sini
)
–
«
մատոցարան,
ափսե
»
։
Արմատ.
բառ.
ունի
սինի:
Ակամբ
զարդարեալ
ի
(
է
)
ոսկի
(
է
)
սէնին
(26,
տող
26.
26
գ,
տող
47)
Սէլվի
–
տե՛ս
սալվի
Սէյրան
(
սայրան,
սէհրան,
սէրան
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
سیران
(
sayrān
)
–
«
պտույտ,
զբոսանք,
շրջագայություն
»։
Երբ
որ
ելանես
սահրալ
ի
սէյրան
(21,
տող
56)
Սիասաթ
(
սիասէթ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
سیاست
(
siyāsat
)
–
«
իշխանություն,
քաղաքականություն,
դիվանագիտություն
»
։
Հանց
սիասաթով
իջնուս
քան
ըզխան
(22,
տող
59)
Սինուբար
(
սինոբար,
սինոպար,
սինուպար
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
صنوبر
(
sanavbar
–
sanobar
)
–
«
բարդիի
մի
տեսակը,
պինիա,
իտալական
սոճի
»:
Սի
նո
պար
բառի
համար
Հր.
Աճառյանը
գրում
է.
«
Սնո
պար
«
գինձ,
coriandrum»
մէկ
անգամ
ունի
Ոսկիփ.
առնելով
Իշոխ
ասորուց.
«
Եդաւ
ի
սիրտն
բնական
ջերմութիւն
ըստ
կերպի
սնոպարի,
գոյնն
թուխ
և
կարմիր
և
խիտ
և
պինդ
անյաղթելի
»:
=արաբ.
սընբար,
սնէուբար
«
գինձ
»:
Հբուս.
§
2786
նոյն
է
կարծում
սոնոպարի
«
փիճի
»
բառի
հետ:
Նորայր
ՀԱ,
1923,
160,
մեկնում
է
վերի
ձևով,
բայց
դժբախտաբար
արաբ.
բառը
բնիկ
այբուբենով
կամ
գիտական
տառադարձութեամբ
չէ
նշանակած,
որպէսզի
կարելի
լինէր
ստուգել
»
(
Արմատ.
բառ.,
հ.
Զ,
էջ
312):
Այստեղ
դնելով
բառի
արաբական
և
գիտական
տառադարձությունը,
վերջնականապես
ճշտվում
է
նրա
իմաստն
ու
ծագումը:
Տօսախ,
սինուբար,
շմշատ
ու
տուբի
(21,
տող
59)
Վեր
ես
գընացեր
քան
ըզսինուբար
(22,
տող
49)
Սիւմպիւլ
(
զըմպուլ,
սամբուլ,
սանպուլ,
սունբուլ,
սունպուլ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
سنبل
(
sonbol
)
–
«
հակինթ,
նարդոս,
ցորենի
հասկ
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
սմբուլ
։
Սիւմպիւլ
և
այլ
գուն
ծաղկոյս
(27
գ,
տող
61)
Նէրկիզ,
զըմպուլ
՚ւ
այլ
գունս
(27
զ,
առ
26)
Սուլթան
–
արաբ.
-
պարսկ.
-
թուրք.
سلطان
(
soltan
)
–
«
սուլթան,
երկրի
իշխան,
թագավոր
»:
Որ
է
ամէն
ծաղկանց
սալվար
ու
սուլթան
(
25,
տող
7)
Սուչ
–
թուրք.
صوچ
(
suç
)
–
«
հանցանք,
մեղք
»:
Յէ՞ր
կու
խոցես
զիս
առանց
սուչ
(5,
տող
96)
Սուրաթ
(
սուրատ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
صورت
(
surat
)
–
«
դեմք,
երես
»:
Սուրաթդ
է
սադաֆ,
մարգարտաքրտունք
(21,
տող
49)
Տայուս
(
թայուզ,
թայուս,
թավուզ,
թավուս,
թաւուզ,
տայուզ,
տաուզ,
տաւուս
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
طاوس
(
tāvus
)
–
«
սիրամարգ
»:
Դու
նազուք
տայուս
և
մըրզի
թութաք
(22,
տող
13)
Տապարզի
(
տըպարզի
)
–
պարսկ.
تبرزه
(
tabarza
)
–
«
գլուխ
շաքար,
բյուրեղ
շաքար՝
սպիտակ,
շատ
քաղցր
»:
Լեզուդ
տապարզի
շաքար,
քո
շրթունքըդ
վարդի
թերթ
է
(18,
տող
4)
Տապարզի
շաքար,
ծառ
արմաւենի
(26
ա,
տող
16.
26
բ,
տող
42)
Տապարզի
շէքեր,
ծառ
արմաւենի
(26
գ,
տող
22)
Տհան
(
դահան,
դըհան,
թըհան,
տահան,
տիհան
)
–
պարսկ.
دهان
(
dehān
–
dahān
)
–
«
բերան
»:
Տե՛ս
նաև
պուստա
և
ղօննայ:
Է
փուստայ
տըհան
ու
բարակ
շրթունք
(21,
տող
50)
Է
ղօնճայ
դըհան,
ծաղիկ
նռնենի
(22,
տող
5)
Տուբի
(
դուպի,
տոյբի,
տուպի
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
طوبی
(tubā
)
–
«
իբր
արքայության
կամ
դրախտի
ծառերից
մեկի
անունը
»:
Տօսախ,
սինուբար,
շմշատ
ու
տուբի
(21,
տող
59)
Տուշ
(
թուշ
)
–
պարսկ.
دوش
(
duš
)
–
«
քուն
ու
երազ
»:
Ասաց՝
ինչ
ժամ
եղէ
քեզ
տուշ
(5,
տող
88)
Փարտա
(
փարդէ,
փարտէ,
փէրտա,
փէրտէ
)
–
պարսկ.
پرده
(
parde
)
–
«
վարագույր,
քող,
ծածկոց,
շղարշ
»
։
Զկանաչ
փարտաս
յետ
կու
բանամ
(5,
տող
74)
Փեղամպար
(
պեղամպեր,
փեղամբեր,
փեղամպէր
)
–
պարսկ.
پیغمبر
(
peyqambar
)
–
«
պատգամաբեր,
մարգարե
»:
Արմատ.
բառ.
ունի
փեղամբար
։
Եւ
կամ
հընազանդել
ձեր
փեղամպարին
(3,
տող
68)
Փիատայ
(
փիեատայ,
փիադայ,
ֆիատէ
)
–
պարսկ.
پیاده
(
piade
)
–
«
հետևակ,
հետիոտն
»:
Եկեալ
է
մանուշակ
վարդին
փիատայ
(25,
տող
11)
Փոշիման
–
պարսկ.
پشیمان
(
pašimān
)
–
«
փոշիման,
զղջացած,
ապաշաված,
տխուր
»
։
Ապա
աւաղես
դառնաս
փոշիման
(22,
տող
69)
Փուստա
(
փըստա
)
–
պարսկ.
پسته
(
peste
)
–
«
պիստակ
»:
Փուստա
տըհան
–
«
պիստակաբերան»
։
Արմատ.
բառ.
ունի
փստուղ
ձևով:
Է
փուստայ
տըհան
ու
բարակ
շրթունք
(21,
տող
50)
Քալամուլլահ
–
արաբ.
-
պարսկ.
کلام
الله
(
kalāmallah
)
–
«
Աստծու
խոսքը,
Ղուրանը
»
։
Կարդան
անդադար
անդ
քալամուլլահ
(21,
տող
12)
Քաման
–
պարսկ.
کمان
(
kamān
)
–
«
աղեղ
»:
Տե՛ս
թիր:
Ուներդ
է
քաման,
թարթափդ
է
քո
թիր
(21,
տող
29)
Քապապ
(
քաբաբ,
քաբապ,
քապաբ,
քէպապ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
کباب
(
kabāb
)
–
«
խորոված
»
։
Սիրտս
սիրու
եղեր
քապապ
(5,
տող
6)
Քաֆուր
(
քաֆար,
քեաֆուր,
քավուր
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
کافر
(
kāfer
–
kāfar
)
–
«
աստծուն
ուրացող,
անհավատ
»:
Որպէս
քաֆուր
վարդ
պայծառ
և
գունով
(22,
տող
54)
Յորժամ
զքաֆուր
վարդըն
տեսայ
(24,
տող
22)
Օտարիտ
(
օտարիդ
)
–
արաբ.
-
պարսկ.
عطارد
(
otāred
)
–
«
Փայլածու
մոլորակը
»:
Մուշթարի,
զօհրայ
և
շամս,
Օտարիտ
դէմ
արեգական
(17,
տող
27-
28)
Ֆըղան
(
ֆեղան,
ֆիղան,
ֆըրղան,
ֆիրղան
)
–
պարսկ.
فغان
(feqān
–
foqān)
–
«
ողբ,
կոծ
աղաղակ
»:
Տե՛ս
և
զար:
Քանի
ֆըղան
կանչեմ
անչափ
(5,
տող
135)
Կանչէր
զար
ու
ֆիղան
ի
մէջ
գիշերին
(25,
տող
4)
Ֆիղան
կանէ
մէջ
այգոյս
(27
գ,
տող
67)
Ֆըրեաթ
(
ֆերեադ,
ֆէրեաթ,
ֆըրաթ,
ֆիրեաթ,
ֆրիադ,
ֆրիաթ,
ֆրիատ
)
–
պարսկ.
فریاد
(fary
ā
d
–
fery
ā
d)
–
«
օգնության
աղաղակ,
աղմուկ,
ողբ,
վայնասուն
»:
Ֆըրեաթ
կառնէ
ինքն
յամէն
ժամ
(5,
տող
73)
Անդուր
՚ւ
անդադար
կու
առնէ
ֆըրեաթ
(20,
տող
36)
Ֆիղան
–
տե՛ս
Ֆըղան:
