ԶՕՐԱՅՐ
ՄԻՐԶԱՅԵԱՆԻ
«ՊԱՐՍԻՑ
ԳՐԱԿԱՆՈՒԹԻՒՆ»
ԱՆՏԻՊ
ԱՇԽԱՏՈՒԹԻՒՆԸ
Իրանահայ
անւանի
բանաստեղծ,
թարգմանիչ
ու
գրականագէտ
Զօրայր
Միրզայեանը
ծնւել
է
Թեհրանում
1916
թ.
մարտի
10-ին
վաստակաւոր
թարգմանիչ
ու
հասարակական
գործիչ
Յովսէփ
Միրզայեանի
ընտանիքում։
Նախնական
կրթութիւնը
ստացել
է
Թեհրանի
հայոց
ազգային
դպրոցում,
իսկ
միջնակարգը՝
Թեհրանի
ամերիկեան
քոլեջում։
Պատանեկան
տարիներից
նա
հրապուրւել
է
գրականութեամբ,
գրել
բանաստեղծութիւններ
ու
պատմւածքներ,
կատարել
թարգմանութիւններ
համաշխարհային
դասականներից,
ինչպէս
նաեւ
ժամանակակից
գրողներից
ու
բանաստեղծներից։
Մեծ
է
եղել
նրա
աւանդը
մասնաւորաբար
պարսից
գրականութեան
թարգմանութեան
բնագաւառում։
Նրա
ստեղծագործութիւնները՝
բանաստեղծութիւններ,
պատմւածքներ,
թարգմանութիւններ
ու
գրականագիտական
աշխատանքներ,
տպագրւել
են
ինչպէս
իրանահայ,
այնպէս
նաեւ
սփիւռքահայ
պարբերականներում՝
Թեհրանի
«Վերածնունդ»
թերթում,
որին
աշխատակցել
է
մինչեւ
կեանքի
վերջը,
«Ալիք»
ամսագրում,
Բեյրութի
«Սփիւռք»,
«Շիրակ»,
«Բագին»
եւ
Բոստոնի
«Պայքար»
հանդէսներում։
Առանձին
գրքերով
լոյս
են
տեսել
Զ.
Միրզայեանի
ստեղծագործութիւնները՝
«Թաց
մայթը»
(Թեհրան,
1957),
բանաստեղծութիւնների
ու
պատմւածքների
«Հատընտիրը»
(Թեհրան,
1965),
Դոստոեւսկու
«Հեզիկը»
(Թեհրան,
1954),
Բաբա
Թահեր
Օրիանի
«Քառեակները»
(Թեհրան,
1954),
«Աբու
Ալի
Սինայի
կեանքը»
(Թեհրան,
1954)։
Հայաստանում
նրա
ոտանաւորներից
ու
թարգմանութիւններից
առանձին
նմոյշներ
տպագրւել
են
1985
թ.
«Սփիւռքահայ
գրականութիւն»
ժողովածոի
մէջ։
Զ.
Միրզայեանը
սփիւռքահայ
ամենաբեղուն
գրողներից
էր։
Նա
հանդէս
է
եկել
թէ՛
հայ
եւ
թէ՛
պարսիկ
մամուլում,
ջատագով
է
եղել
երկու
ժողովուրդների
բարեկամութեան
ու
համագործակցութեան։
Նա
եղել
է
Թեհրանի
«Նոր
էջ»
գրական
կազմակերպութեան
հիմնադիրներից
եւ
վարչութեան
ամենաեռանդուն
անդամներից
մէկը,
միաժամանակ
անդամակցել
է
Իրանի
հայ
գրողների
միութեանը։
Զօրայր
Միրզայեանը
մահացել
է
Թեհրանում
1964
թ.
յուլիսի
13-ին։
***
Զ.
Միրզայեանը
դեռեւս
40-ական
թւականներից
սկսած
պարսկերէնից
կատարած
իր
թարգմանութիւններին
համառօտ
տեղեկութիւններ
էր
կցում
իր
թարգմանած
գործերի
հեղինակների
կեանքի
ու
գործունէութեան
մասին։
Փոքր-ինչ
աւելի
ուշ
նա
մտայղանում
է
այդ
սուղ
տւեալները
աւելի
ընդարձակել
եւ
ստեղծել
պարսից
գրականութեան
պատմութիւն,
սակայն
նրան
յաջողւում
է
իրագործել
իր
ծրագրի
մի
մասը
միայն.
անակնկալ
մահը
ընդհատում
է
սկսուած
աշխատանքը։
Միրզայեանի
մահւանից
յետոյ
նրա
հարազատները
եւ
գրչակից
ընկերները,
ի
մի
բերելով
նրա
այս
աշխատութեան
աւարտուն
ու
մշակւած
բաժինները՝
վաղ
ժամանակներից
մինչեւ
13-րդ
դար,
եւ
անաւարտ
հատւածները՝
13-րդ
դարից
մինչեւ
20-րդ
դարի
60-ական
թթ.
հրատարակութեան
նպատակով
տրամադրում
են
Հայաստանի
Գիտութիւնների
ակադեմիային։
Ակադեմիկոս
Կարապետ
Մելիք-Օհանջանեանը,
ծանօթանալով
Միրզայեանի
աշխատանքին,
բարձր
է
գնահատում
այն
եւ
նպատակահարմար
է
գտնում
դրա
հրատարակութիւնը
որոշակի
լրացումներից
ու
խմբագրումից
յետոյ։
Ակադեմիայի
նախագահութիւնը
1968
թ.
հոկտեմբերի
9-ի
իր
որոշմամբ
Արեւելագիտութեան
սեկտորի
միջոցով
Զ.
Միրզայեանի
աշխատանքի
տպագրութեան
պատրաստումն
ու
խմբագրումը
յանձնարարեց
տողերիս
գրողին։
Զ.
Միրզայեանի
աշխատանքը
մանրակրկիտ
խմբագրումից
յետոյ
1972
թ.
հոկտեմբերին
քննարկւեց
Գիտութիւնների
ակադեմիայի
Արեւելագիտութեան
ինստիտուտում
եւ
յանձնարարւեց
տպագրութեան,
սակայն
ժամանակի
իշխող
քաղաքական
պայմանները
դժւարութիւններ
հարուցեցին
եւ
խափանեցին
գրքի
հրատարակութիւնը,
գիրք,
որ
այնքան
օգտակար
կլիներ
պարսից
գրականութեամբ
եւ
մշակոյթով
հետաքրքրւող
հայ
ընթերցողների
լայն
շրջանակներին
եւ
ուսանողութեանը։
Մեր
օրերում,
երբ
նոր
փուլի
մէջ
են
մտնում
հայ-իրանական
յարաբերութիւնները,
համոզւած
ենք,
որ
այս
աշխատանքի
հրապարակումը
կարեւոր
նպաստ
կլինի
այդ
յարաբերութիւնների
զարգացման
ու
ընդլայնման
համար։
***
Հայ
իրականութեան
մէջ
ցարդ
պարսկական
գրականութեան
պատմութեանը
նւիրւած
ոչ
մի
ամբողջական
աշխատանք
չենք
ունեցել.
Հայաստանում
եւ
սփիւռքում
լոյս
տեսած
առանձին
մենագրութիւններ
ու
հետազօտութիւններ
հեռու
են
պարսկալեզու
հսկայածաւալ
գրականութեան
թէկուզ
համառօտ
պատկերը
ներկայացնելուց։
Զ.
Միրզայեանի
աշխատանքը
այս
առումով
առաջին
փորձն
է։
Քաջ
տիրապետելով
պարսկերէնին,
անգլերէնին,
ֆրանսերէնին,
ռուսերէնին
եւ
ձեռքի
տակ
ունենալով
ականաւոր
արեւելագէտներ
Սաիդ
Նաֆիսիի,
Զաբիհոլլա
Սաֆայի,
Էդուարդ
Բրաունի,
Ռընէ
Գրուսէի,
Հանրի
Մասէի,
Եւգենի
Բերտելսի,
Ստարիկովի,
Եան
Ռիբկայի
եւ
այլոց
աշխատութիւնները,
Զ.
Միրզայեանը
ստեղծել
է
մի
ինքնատիպ
գործ,
որ
փոքր-ինչ
դուրս
գալով
գրականութեան
պատմութեան
սահմաններից,
որոշ
իմաստով
իրանական
մշակոյթի
համառօտ
հանրագիտարանի
բնոյթ
է
ստացել։
Պարսկալեզու
գրականութեան
պատմութեան
կարեւորագոյն
խնդիրներից
է
նրա
պարբերացումը,
որը
քննարկւում
է
աւելի
քան
մէկ
ու
կէս
հարիւրամեակ։
Խնդիրը
այն
է,
որ
մասնագէտները
երկար
ժամանակ
զբաղւել
են
եւ
ներկայումս
շարունակում
են
զբաղւել
անչափ
հարուստ
այդ
գրականութեան
բանասիրական
քննութեամբ,
հեղինակների
ու
նրանց
ստեղծագործութիւնների
ժամանակագրական
դասակարգումով
եւ,
յաճախ
պարսկալեզու
գրականութեան
տարածքային
ողջ
սահմանները
ընդգրկելու
եւ
միեւնոյն
ժամանակահատւածում
տարբեր
հարստութիւնների
ու
առանձին
իշխանաւորների
արքունիքների
շուրջ
համախմբւած
բանաստեղծների
ու
մտաւորականութեան
գործունէութեան
առանձնայատկութիւնները
բացայայտելու
նպատակով.
ընթացել
են
միջնադարեան
արեւելեան
կենսագիրների
ու
գրական
ժողովածուներ
կազմողների
ուղիներով,
գրողներին
ու
նրանց
գործերը
ներկայացրել
են
մերթ
ըստ
աշխարհագրական
խմբաւորման
եւ
մերթ
ըստ
իշխող
հարստութիւնների
դասակարգման
սկզբունքներով։
Գրականութեան
պատմութեան
առանձին
հեղինակներ
զուգակցում
են
եւ
այս
երկուսը։
Կան
նաեւ
ըստ
գրական
ոճերի
եւ
ուղղութիւնների
պարբերացման
սկզբունքը
կիրառողներ։
Վերջին
տասնամեակներում
աւելի
գերիշխող
է
դառնում
պարբերացման
ժամանակագրական
սկզբունքը,
որը
մերթ
ընդ
մերթ
զուգակցւում
է
ըստ
հարստութիւնների
պարբերացման
սկզբունքով։
Մեթոդոլոգիական
այս
ուղիով
է
ընթացել
ռուս
արեւելագէտ
Է.
Բերտելսը,
որին
եւ
հիմնականում
հետեւել
է
Զ.
Միրզայեանը։
Միրզայեանի
«Պարսից
գրականութիւն»
աշխատութեան
իւրաքանչիւր
պատմական
ժամանակաշրջան
ունի
ներածական
բաժին,
որտեղ
տրւած
է
դարաշրջանի
քաղաքական
պատմութեան
համառօտ
ուրւագիծը,
գրական
շարժման,
գրական
ուղղութիւնների
առանձնայատկութիւնները։
Խոշոր
հեղինակներին
նւիրւած
մենագրական
գլուխներում
տւեալ
հեղինակի
կեանքի
ու
գործունէութեան
մասին
տրւած
են
անհրաժեշտ
բանասիրական
տեղեկութիւններ,
վերլուծւած
են
նրա
ստեղծագործութիւնները,
վեր
են
հանւած
դրանց
գեղագիտական
արժանիքները։
Աշխատանքը
առաւել
արժեքաւորւում
է
քննութեան
առարկայ
հեղինակի
ստեղծագործութիւններից
Զ.
Միրզայեանի
կատարած
թարգմանութիւններով։
Ստորեւ
ներկայացւում
է
մի
քանի
հատւած
Միրզայեանի
աշխատանքից։
ԱՄԻՐ
ՄՈԵԶԶԻ
Ամիրոշշոարա
Աբու
Աբդոլլահ
Մոհամմադ
իբն
Աբդոլ-Մալեք
Մոեզզի
Նիշաբուրին
մէկն
էր
Սելջուկեան
շրջանի
արքունական
մեծագոյն
ներբողագիրներից,
որը
կասիդան
հասցրեց
մինչ
այդ
չգերազանցւած
կատարելութեան։
Այդ
արւեստի
մէջ
նա
արժանաւոր
հետեւորդ
եւ
ժառանգ
էր
Ղազնաւեան
դասական
շրջանի
մեծ
ներբողագիրներ
Օճսորիի,
Ֆարրոխի
եւ
Մանուչեհրիի
եւ,
չնայեած
նրա
արւեստը
եւ
գունագեղ
ոճը
երբեմն
գերազանցում
են
իր
նախորդներին,
այդուհանդերձ
նրան
պակասում
է
իր
նախորդների
հանճարեղ
շունչը։
Ամիր
Մոեզզին
մեծ
հռչակ
է
վայելում
Իրանում
որպէս
նորարար
բանաստեղծ։
Նեզամի
Արուզի
Սամարղանդին
իր
«Չահար
մաղալէում»
նրան
անւանում
է
«Պարսկաստանի
նրբագոյն
երգիչներից
եւ
գերագոյն
արւեստագէտներից
մէկը,
որի
քերթւածները
իրենց
թարմութեամբ
եւ
երաժշտականութեամբ
հասնում
են
անգերազանցելի
բարձրութեան
եւ
կատարեալ
են
իրենց
սահունութեան
եւ
հմայքի
մէջ»։
Աուֆին
«Լոբաբոլ-ալբաբում»
նրա
մասին
ասում
է,
որ
միայն
երեք
բանաստեղծներ
կարող
են
միմեանց
հետ
համեմատւել՝
Ռուդաքին
Սամանեանների,
Օնսորին
Ղազնաւեանների
եւ
Ամիր
Մոեզզին
Սելջուկների
օրոք։
Ամիր
Մոեզզիի
բանաստեղծութիւններում
գործածւած
պատկերներն
ու
նմանութիւնները,
հակադրութիւններն
ու
համադրութիւնները,
որոնք
նրա
օրօք
բոլորովին
կամ
մասամբ
նորութիւններ
էին,
նրանից
յետոյ
եկող
բանաստեղծների
միջոցով
անընդհատ
կրկնւելով
ընդհանրացան,
դարձան
սովորական
եւ
արդէն
ձանձրացնող
շաբլոններ։
Օրինակ՝
Ամիր
Մոեզզիի
քերթւածներում
է,
որ
առաջին
անգամ
հանդիպում
ենք
յետագայում
առատօրէն
գործածւած
հետեւեալ
նմանութիւններին՝
արտասւաթոր
աչքը՝
մարգարտաբեր
խեցիի,
սիրուհու
շրթերը՝
շաքարահամ
կարկեհանների,
սիրուհու
աչքը՝
սիրեկանի
արեամբ
լեցւած
նարգիզի,
եւ
այլն։
Այսպէս,
օրինակ.
Այն
օրից
ի
վեր,
երբ
շաքարահամ
շրթերդ
տեսայ.
Երկու
աչքերս
խեցիներ
դարձան,
մարգարտով
լեցուն.
Խեղճ
սիրեկանի
հոգին
բոցալէզ
հնոց
է
ագահ,
Աչքերը
նրա՝
ծովածին
խեցի,
բոցերի
ծոցում։
*
Թէ
մազերդ
մշկաբոյր
չեն
մեղանչել
դէմքիդ
դէմ,
Ապա
ինչո՞ւ
գլխիկոր
ցած
չեն
թափւել
գլխիդ
մօտ.
Մեղաւոր
են
թէ
նրանք,
ինչո՞ւ
Աստւած
անպատիժ
Թոյլ
է
տւել,
որ
ապրեն
այդ
դրախտում
մշկահոտ։
*
Շուշանն
է
անփուշ
ու
վարդն
է
փշոտ,
Ասում
են
մարդիկ,
բայց
փուչ
խօսք
է
դա,
Քանզի
փշեր
կան
շուշաններիդ
շուրջ,
Մինչ
քո
վարդի
շուրջ՝
ես
փուշ
չտեսայ։
Ամիր
Մոեզզիի
ծննդեան
ճշգրիտ
թւականը
յայտնի
չէ։
Գիտենք
միայն,
որ
նա
երիտասարդ
էր,
երբ
հայրը,
բանաստեղծ
Բորհանին,
վախճանւեց
Սուլթան
Մալիք-շահի
թագաւորութեան
առաջին
տարիներին,
շուրջ
1072
թւականին։
Ամիր
Մոեզզին
ամենայն
հաւանականութեամբ
մահացել
է
հեջրի
518-521
(1125-1127)
թւականների
միջեւ։
Ամիր
Մոեզզին
նախապէս
եղել
է
Սուլթան
Մալիք-շահի
արքունական
բանաստեղծը,
իսկ
նրա
մահից
յետոյ,
Իրանի
խառնակ
շրջանում,
թափառել
է
պալատից
պալատ
Հերաթում,
Նիշաբուրում
եւ
Սպահանում։
Նա
իր
փառքի
գագաթնակետին
է
հասել
Սուլթան
Սանջարի
օրօք,
որը
նրան
անչափ
յարգում
էր
եւ
«հայր»
էր
անւանում։
Բերենք
մի
քանի
հատւած
Մոեզզիի
բանաստեղծութիւններից.
Այս
մահիկը
յօնքն
է
կարծես
իմ
եարի,
Նա
նման
է
արքայական
աղեղի,
Ոսկուց
կոփած
պայտ
է
կարծես
նրբագիծ
Գինդ
է
կախւած
հորիզոնի
ականջից։
*
Ո՛վ
ուղտապան,
զարկիր
վրան
Եարիս
երկրում
անզուգական,
Որ
ես
մի
պահ
ողբամ
նրան,
Ողբամ
կեանքը
այս
անցողիկ։
*
Արնի
սիրտս
ծովի
նման,
Արեամբ
ջրեմ
ես
խոպան.
Աշխարհն
դառնայ
ցաւի
ովկեան
Ինձ
հետ
լացեն
դաշտ,
ծաղիկ։
*
Ճեմավայրում
սիրեկանիս,
Ուր
ծաղկում
էր
վարդ,
նարգիզ,
Շրջում
է
արդ
մի
մկնաքիս,
Թեւածում
են
բու,
չղջիկ։
ՆԱԴԵՐ
ՆԱԴԵՐՓՈՒՐ
Նադեր
Նադերփուրը
ծնւել
է
1929
թ.
Թեհրանում։
1948-ին
ուղեւորւել
է
Ֆրանսիա,
ուր
մնացել
է
երեք
տարի,
ուսումնասիրելով
ֆրանսիական
եւ
միջազգային
գրականութիւն,
1951-ին
վերադարձել
է
Իրան։
Սկսել
է
աշխատակցել
«Սոխան»
գրական
հանդէսին
եւ
բանաստեղծութիւններ
է
հրատարակել
համարեայ
բոլոր
կարեւոր
գրական
պարբերականներում։
1954
թ.
հրատարակւել
է
նրա
բանաստեղծութիւնների
առաջին
գիրքը
«Աչքեր
եւ
ձեռքեր»
խորագրով,
իսկ
հետագայ
տարիներին
լոյս
են
տեսել
«Բաժակի
աղջիկը»
(1955,
)
«Խաղողի
երգը»
(1958),
«Արեւի
ծարիրը»
(1960)։
1963
թ.
հրապարակւել
է
Նադերփուրի
բանաստեղծութիւնների
հատընտիր
ժողովածուն։
Բանաստեղծի
ստեղծագործութեան
առաջին
շրջանը,
որն
ընդգրկում
է
1947-ից
1953
թւականները,
զուտ
պատանեկան
փնտրտուքի
շրջան
էր,
քաղցր
տենչեր,
չհասկացւած
սիրոյ
մտորումներ,
մութի
մէջ
դեգերող
ստւերներ,
ինքնասպանութեան
խոհեր,
տւայտանքներ
անհնարին
եւ
անհասանելի
երազանքների
համար։
Օտար
հորիզոններից
վերադառնալով
Իրան,
նա
իրեն
աւելի
հաստատուն
է
զգում
հայրենի
հողի
վրայ,
աւելի
մօտ
իրականութեանն
ու
ժողովրդին
եւ
կարծես
աշխատում
է
իր
քերթւածներով
պատռել
հոգին
պարուրած
մութը,
դուրս
գալ
հոգեկան
թմբիրից,
ներծծել
իր
ժողովրդի
արմատների
աւիշը։
Բայց
շուտով
իրերի
դրութիւնը
նրան
նորից
ձգում
է
հոռետեսութեան
գիրկը.
նա
իրեն
ընկճւած
եւ
լքւած
է
զգում,
տեսնում
է,
որ
բանաստեղծական
մեկուսացման
մէջ
անկարող
է
պայքարել
իրականութեան
դէմ։
Հետեւաբար
նա
պարփակւում
է
հոգու
մշուշի
մէջ,
ուր
թագաւորում
է
երկիւղը,
կեանքի
սարսափը։
1953-ից
յետոյ
այդ
հոռետեսութեան
մէջ
մեծ
տեղ
է
գրաւում
սէրը։
Սիրային
հեշտանքը
դառնում
է
նրա
էութեան
միակ
ձգտումը,
լքւած
բանաստեղծի
միակ
ապաստանը։
Այս
շրջանում
է,
որ
նա
գրում
է
«Խաղողի
երգը»
քերթւածների
ժողովածուն,
ուր
առաջին
անգամ,
գուցե
միակ
զգացումը,
որ
նա
կարողացել
է
արտայայտել,
սէրն
է,
հեշտանքը,
կիրքը,
որով
կարծես
ուզում
է
նա
դափնել
իր
գոյութիւնը,
իդեալականացնել
կեանքը,
փախչել
տգեղ
իրականութիւնից,
մարդկանցից,
իր
անմիջական
շրջապատից։
Նադեր
Նադերփուրը
իրաւամբ
համարւում
է
50-ական
թւականների
իրանական
բանաստեղծութեան
պսակը։
Իր
ժամանակի
ոչ
մի
պարսիկ
բանաստեղծ
արւեստի
կատարելութեան
մէջ
նրան
չի
հաւասարւել։
Նրա
գծած
պատկերները
գունագեղ
են,
խայտաբղէտ,
իւրաքանչիւր
պատկեր
իր
զմայլիչ
գեղեցկութիւնը
ունի։
Սիմւոլը
նրա
գերագոյն
նպատակն
է
եւ
երբեմն
դրանց
կուտակումով
աշխատում
է
բանաստեղծութեան
ընդհանուր
միտքը
սիմւոլիկ
դարձնել։
Նադերփուրը
գրում
է
Նիմա
Եօշիչի
հետեւողականութեամբ՝
գործածելով
հին
դասական
ձեւերի
եւ
արուզի
եղծւած
տողերը,
բայց
եւ
իր
խառնւածքին
հաւատարիմ,
վախենում
է
համարձակ
նորաձեւութիւններից։
ԽԱՂՈՂԻ
ԵՐԳԸ
Ի՞նչ
եք
ասում
Ո՞վ
է
ասում,
աւիշն
այս
քաղցր
խաղողի
հատիկի
մէջ՝
մեղր
է
հիւթեղ։
Ի՞նչ
մեղր
է
դա,
արցունք
է
սա,
Ծեր
ու
տանջւած
պարտիզպանի
արցունքն
է
սա։
Որ
գիշերներ
ոտքի
վրայ,
Անքուն,
արթուն
մինչ
լուսաբաց,
Որթն
է
ջրել
Մէջք
է
ծռել,
Երկուտակւել,
ինչպէս
ընձիւղն
որթատունկի։
Լոյս
է
տւել
ողկոյզների
հատիկներին
իր
աչքերի
արցունքներով,
Ուրախութիւն
է
պարգեւել
ուղէշներին
արեամբ
սրտի։
Ի՞նչ
եք
ասում։
Ո՞վ
է
ասում,
որ
աւիշն
այս
քաղցր
խաղողի
հատիկի
մէջ՝
մեղր
է
հիւթեղ։
Ի՞նչ
մեղր
է
դա,
արիւն
է
սա,
Տանջւած
ու
ծեր
պարտիզպանի
արիւնն
է
սա,
Պէտք
չէ
ճզմել
այդքան
անփոյթ,
Պէտք
չէ
խմել
այդքան
անփոյթ
արիւնը
նրա։
Եւ
դուք,
եւ
դուք,
ո՛վ
գնորդներ
իմ
երգերի,
Թէ
բառերիս
հատիկներում,
Ընձիւղներում
քերթւածներիս
Տեսնում
եք
լոկ
գինի
ու
մեղր,
արցունքներն
են,
արիւնն
է
իմ,
Ի՞նչ
նեկտար
է,
արցունք
է
սա,
արիւնն
է
իմ։
Ինչո՞ւ
եք
այդ
գինի
կոչում։
Հարբեցումն
այս
հարբեցում
է
օտարոտի,
Դուք
իմ
արեամբ
եք
հարբենում,
Սրտիս
արեամբ։
Ամեն
մի
բառ
ճիչ
է
խղճուկ,
որ
պոկում
եմ
սրտիս
խորքից,
Արնոտ
ծով
է
այս
երգը
լոկ,
Ծով
եզրաթափ
արեան
գինով։
Ի՞նչ
մեղր
է
սա,
արցունքը
այս
ամեն
բառիս
հատիկի
մէջ,
Ի՞նչ
մեղր
է
սա,
այս
արիւնը
իմ
երգերիս
ուղէշներում։
Այդքան
անփոյթ
պէտք
չէ
ճզմել
այդ
հատիկը
շրթունքներով,
Ատամներով
պէտք
չէ
սեղմել
այդքան
անփոյթ
ընձիւղը
այս։
Սա
մի
թաս
է
արեամբ
լեցուն։
Մի
բաժակ
է
արցունքների։
Այդքան
անփոյթ
մի՛ք
բարձրացնիլ։
Այդքան
անփոյթ
մի՛ք
դատարկիլ
գաւաթը
այս։
ԵՐԿՈՒ
ՀԱՅԵԼԻ
Ես
խօսքեր
եմ
ասել
քո
մասին
Գարուններին,
Ծառերին,
Քամիներին։
Քեզնից
հեռու՝
Ես
կոյր
էի։
Քո
դիւթանքի
գաղտնիքները
Թաքցրել
եմ
կրծքիս
խորշում։
Գաղտնիքը
այդ
չփորձեցիր
երբէք
կարդալ։
Գաղտնիքը
այդ
ես
քեզ
ասել
չփորձեցի։
Եւ
գիշերներ
ես
հսկեցի
նրանց
վրայ։
Այսօր,
Երկու
հայելու
պէս
իրար
դիմաց,
Շեղբեր
են
մեր
հայեացքները
խաչաձեււած.
Եւ
որպէսզի
չփթթի
մեր
սրտերում
բաղեղը
յանցանքի,
Մենք
պոկել
ենք
սրտից
արմատը
կրքերի։
ՀԱՅԵԱՑՔԴ
Հսկայ
մի
սարդի
ոստայնի
պէս
Փշրւել
էր
ապակին։
Հայեացքիդ
ադամանդը
անգութ
խզեց
ապակին.
Ապակին
թափւեց
ծառերի
լռութեան
մէջ։
Այժմ
մնացել
են
աչքերդ
եւ
մի
լուսին,
Եւ
այդ
երկուսը
նայում
են
անթարթ,
Նայում
են
աչքերիս։
ՖՈՐՈՒՂ
ՖԱՐՐՈՒԽԶԱԴ
Ծնւել
է
1934
թ.
Թեհրանում։
Սկսել
է
գրել
1953-ից։
Լոյս
են
տեսել
նրա
երեք
ժողովածուները՝
«Գերին»
(1955
թ.
),
«Պատ»
(1956
թ.
),
եւ
«Հանցանք»
(1958
թ.
)։
Ֆարրուխզադի
առաջին
երկու
ժողովածուները
զգացմունքների
իրենց
անկեղծութեամբ,
անսքող
արտայայտութիւններով
եւ
այն
մօտեցմամբ,
որ
բանաստեղծուհին
որդեգրել
էր
սիրոյ
եւ
սեռի
վերաբերմամբ
մամուլի
էջերում
տեղի
տւին
բուռն
վիճաբանութիւնների։
Ֆարրուխզադի
բանաստեղծութիւնների
մէջ
աչքի
են
զարկում
Արեւելքի
կնոջ
սիրոյ
ողբերգական
լքւածութիւնը։
Նա
«կեանքի»
գերին
է,
արուի
ճորտը,
կքած
այն
անորոշ
«հանցանքի»
եւ
յուսալքման
բեռի
տակ,
որով
բարձել
ու
կեանքից
մեկուսացրել
է
յաղթական
արուն։
Ժողովածուների
խորագրերը
արդէն
արտայայտում
են
Ֆարրուխզադի
ամբողջ
ներաշխարհը։
Բանաստեղծուհին
գեղեցիկ
կերպով
է
արտայայտում
սիրոյ
տւայտանքները,
սիրող
կնոջ
զգացումների
հակասութիւնները,
յաղթանակի
հաճոյքը
եւ
պարտութեան
դառնութիւնը։
ՄՈՒԹ
ՍԵՆԵԱԿՈՒՄ
Լուսինն
էր
շողում
գունաթափ
դէմքին,
Մեղքն
էր
ծիծաղում
աչքերում
նրա.
Հարբած
հառաչի
կրակն
էր
ծխում
Լռած
շրթերի
քառուղու
վրայ։
Անխօս
եւ
այրող
ցանկութեամբ
լեցուն
Հառեցի
նրան
հայեացքս
հարբած.
Իրանս
գրկեց
բազուկների
մէջ,
–
Տո՛ւր
ինձ
գաւաթը,
–
շրթիս
մրմնջաց։
Ես
ապաստանում
մի
մութ
գիշերւայ
Ստւերը
թեքւեց
ստւերի
վրայ.
Մի
շունչ
հրկիզեց
այտերս
պաղած
Ու
շուրթս
ձուլւեց
շրթերին
նրա։
Ֆ.
Ֆարրուխզադը
մահացել
է
1967
թ.
փետրվարի
14-ին
ինքնաշարժի
արկածի
հետեւանքով։
Խմբ.
