Գիրք Պատմութեան

Վասն Սուրբ Հրեշտակապետու վանից։

Ելեալ յԱսորւոց վանիցն եւ դիմելով զառ՚ի վեր դէպ ՚ի հարաւ ՚ի ներքսագոյն թաղն Հայոց որ էարեւելք Սուրբ Յակոբայ մեծի վանից, գտանի վանքնՍրբոց Հրեշտակապետաց որ է յանկիւնս ՚ի հարաւակողմնքաղաքիս Երուսաղէմայ. մերձ պարսպին եւ դրան ՍրբոյՓրկչին։ Ա՛րդ՝ վանքս այս էր տուն Աննայիքահանայապետին հրէից, ուր ածաւ կենարարն մերՔրիստոս աստ յաղբիւսաց դրանէն որպէս ասէ սուրբաւետարանիչն Յօհաննէս. եւ ածին զնա նախ առ Աննաքահանայապետն։ Ուր ասի ՚ի պատմագրացն թէ՝Քահանայապետն զբաղեալ էր ՚ի դատաստանի ուրուք, վասնորոյ կապեցին զՏէրն մեր ՚ի ձիթենի ծառն եւհարկանէին. եւ ՚ի բազում մասունս բաժանեալ եղեւծառն առ ՚ի պահել զստեղծօղն իւր ՚ի հարկանելոյ. որտակաւին կայ նոյն ծառն շնորհօքն Քրիստոսի մինչեւցայսօր ժամանակի յարգեալ եւ պատուեալ։ Ո՛չ միայն՚ի մերայնոց միայն, այլ եւ ՚ի լաթինացւոց որքլաւագոյն գիտակք են սրբազան տեղեացն։ Ուստիյամենայն արաբացւոց կոչի վանքս այսՏէրէլզէյթունէ, այսինքն Վանք Ձիթենւոյն։ Եւյաւարտիլ գործոյ քահանայապետին, ածին զՅիսուս առնա. եւ եհարց զՅիսուս վասն աշակերտացն եւ վասնվարդապետութեան նորա։ Պատասխանի ետ Յիսուս եւ ասէ՝ի՞ հարցանես զիս, հա՛րց զայնոսիկ որք լուանն։ Աստմի ոմն ՚ի սպասաւորացն էած ապտակ Յիսուսի եւ ասէ՝Ա՞յսպէս պատասխանի տաս քահանայապետին։ Եւ էրապտակն այն այնքան սաստիկ եւ դառնագոյն մինչ զիհրեշտակքն պակեան ՚ի խստագոյն ապտակէն։ ՈրպէսՈսկեբերանն ասէ՝ Սարսեցաւ երկին, զարհուրեցաւերկիր ՚ի Տեառն երկայնամտութենէ եւ ՚ի ծառայիցնչարկամութենէ։ Եւ յայլ ուր ասի առ հրեշտակսն, ո՛չերկնային ոգիք որք զայս տեսանէք ո՞րպէս լռէք, ո՞րպէս կարէք արգելուլ զձեռս ձեր. միթէ շրտեցո՞յցզձեզ լրբութիւն զինուորին եւ հեզութիւնն Յիսուսի։Ա՛րդ՝ վասն այսմ սոսկալի եւ ահեղ դատապարտութեանՓրկչին՝ շինեցաւ եկեղեցիս ՚ի մեծ է Հեղինէթագուհւոյն. գեղեցիկ ձեւով սագաշէն. միջիննբարձր, եւ Բ կողմունքն ցածք, Գ խորանաւ։ Նուիրեալքյանուն Սրբոց Հրեշտակացն Գաբրիէլի եւ Միքայէլի։ Եւ՚ի հիւսիսային կուսէ յանկիւնն արեւմտից կազմեալկայ մատուռ իմն որ է առաջին բանտն Քրիստոսի. եւ էկից որմոյն ուր սուրբ ծառն է։ Եւ ունիզերկայնութիւնն ԽԷ ոտ, լայնութիւնն ԻԸ ոտ. կառուցեալ ՚ի վերայ չորից քառանկիւն սեանց։ Իսկ ՚իհարաւակողմն կայ աւանդատուն մի որ ՚ի ՌՃՀԴ թուինհայրապետն սրբոյ քաղաքիս վեհս իմ Գրիգորիոս մեծվարդապետն մեծացոյց զնա. եւ կառոյց անդ սեղան միյոյժ գեղեցիկ, նուիրեալ յանուն սրբուհւոյնՀռիփսիմէի մաքուր օրիորդի։ Դնելով զմասն ինչ ՚իգագաթանէ Սրբոյ Կուսին անդ, տեառնագրեաց զնա մեծաւփառօք։ Ուստի եւ զբոլոր եկեղեցին սպիտակացուցեալիբրեւ զձիւնատեսիլ աղաւնի. եւ զբազումնկարագրութիւնս սրբոց պատկերաց արձանացոյց ՚իսուրբ խորանսն. եւ զվանքն բոլորովիմբ նոր նորոգեաց՚ի փառս Քրիստոսի Աստուծոյ մերոյ, եւ ՚ի պարծանսազգիս Հայոց։ Գոյ եւ մեծագոյն հրաշք աստյարեւելեան որմոյ եկեղեցւոյն արտաքոյ յաջակողմանկեանն քար մի որ իբրեւ զբերան մարդոյ բացեալունի. որ յանցանելն Քրիստոսի իշով եւ յաւանակաւ՝աղաղակեցին ամբոխն, օրհնեալ որ գայ թագաւորդյանուն Տեառն։ Եւ ոմանք ՚ի փարիսեցւոցն ասեն ցնա՝Վա՛րդապետ, սաստեա՛ աշակերտաց քոց։ Պատասխանի ետեւ ասէ՝ Ասեմ ձեզ, զի եթէ դոքա լռեսցեն, քարինքդաղաղակեսցեն։

Եւ ասի ՚ի զրուցաց թէ՝ Քարս այս մի ՚իքարանց այնոցիկ է որ ՚ի բերան ելեալ աղաղակեցին՝Խաղաղութիւն յերկինս եւ փառք ՚ի բարձունս։ Եւ կայյայտնի մինչեւ ցայսօր. զոր ո՛չ միայն յաւանդութենէունիմք, այլ եւ ՚ի պատմագիրս Լաթինացւոց գրեալ է։Վասնորոյ բանտն Քրիստոսի եւ սուրբ ծառն եւ այսհրաշալի քարս՝ մեծ պարծանք եւ մխիթարութիւն էազգիս Հայոց։ Քանզի վասն սուրբ ծառին լուաք ՚իծերունի արանց, մանաւանդ ՚ի մայրապետաց որք բնակինանդ, ակներեւ տեսեալ զկամարս լուսոյ կառուցեալ ՚իվերայ սրբոյ ծառոյն. մինչ զի եւ կուտ պտղոյ սրբոյծառոյս դեղթափ գոլով, բժշկութիւնս բազումս էարարեալ ծննդական կանանց եւ ջերմնոտաց եւաչացաւաց։ Զորս ՚ի բերանոյ բժշկելոցն լուայ թարցերկբայութեան։ Բնակին աստ պառաւունք յաշխարհէ՛հրաժարեալք, եւ կամ կոյսք մայրապետք. որ եւ ՚ի մեծէ աթոռոյս ընդունին զհոգեպահիկ կերակուրն։ Եւտեղացի ժողովուրդքն աստ գան յաղօթս եւ ՚իժամակարգութիւնս զտիւ եւ զգիշեր։ Ունի զերկուդրունս. մինն է ՚ի կողմանէ պարտիզին ՍուրբՅակոբայ, եւ մինն ՚ի քաղաքին այսինքն ՚ի թաղնՀայոց։ Զսորա պարիսպն Լէօն թագաւորն Հայոցպարսպեաց ՚ի ԷՃԼԵ թուիս Հայոց որպէս գրեալ է ՚իվերայ Սեանն որ ՚ի Սուրբ Յակոբ տեսանի։ Ի տօնիՍրբոց Հրեշտակապետաց եւ ՚ի մեծահրաշի Կիրակէնկատարի տօնախմբութիւն սրբոյ վանիցս ՚ի փառս Տեառն. զոր Տէր հաստատ պահեսցէ, ամէն։

Աստուծով զոր ինչ գտանի ՚ի մէջ պարսպիսրբոյ քաղաքիս ուխտատեղիք, համառօտ գրեցաք։ Այժմարտաքոյ պարսպին զմերձակայ եւ շուրջանակի եղեալՍուրբ Տեղիքն գրեսցուք Տերամբ։