ա.
Յորժամ
՚ի
խաղաղութեան
էր
աշխարհն
Կիւլիկիոյ,
եւ
Թորոս
իշխան
տիրեալ
Պայազատէր
՚ի
սահմանս
նորա,
եւ
կայր
իբր
յանհոգս,
եկին
հասին
բազմութիւնք
զօրացն
Պարսից
յանկարծակի
՚ի
կողմանս
Տորոս
լերին.
եւ
պատերազմեալ
ընդ
քաղաքին
Անարզաբայ`
յաւարին
առին
զամենայն
գանձս
նորա.
եւ
յարձակեալ
՚ի
տեղիս
տեղիս
իշխանութեանն
Թորոսի`
յաւեր
դարձուցին
զաւանս
եւ
զգեօղս.
եւ
՚ի
գերութիւն
վարեցին
զբազումս:
Յայս
արշաւանս
Պարսից`
թէպէտեւ
բազում
քաջութիւնս
եցոյց
Թորոս
իշխան
ընդդէմ
նոցա,
որով
եւ
ոչ
եթող
նոցա
մատչիլ
յայլ
քաղաքս
եւ
ամրոցս,
սակայն`
չկարաց
զամենայն
տեղիս
իւրոյ
իշխանութեանն
պաշտպանել.
բայց
՚ի
վերայ
այսր
ամենայնի
զօրացեալ
ընդդէմ
նոցա,
վանեաց
զնոսա.
յաշխարհէ
իւրմէ:
Եւ
նոցա
դարձ
արարեալ
անտի
հանդերձ
բազում
աւարօք
եւ
գերութեամբ`
խաղացին`
՚ի
դաշտն
Մարաշայ,
եւ
դիմեցին
յերկիր
իշխանութեանն
Գող
Վասլի`
՚ի
տեղին,
որ
կոչիւր
Բերդուս:
Զայս
լուեալ
Վասլի
անդէն
վաղվաղակի
ժողովեաց
զզօրս
Հայոց,
եւ
յանկարծուստ
եհաս
՚ի
վերայ
նոցա.
եւ
ահագին
յարձակմամբ
պատահեալ
նոցա.
կոտորեաց
զանհամարս
՚ի
նոցանէ
՚ի
բերան
սրբոյ.
եւ
զմնացորդս
նոցա
առաջի
արկեալ`
վարեաց
զնոսա
անհնարին
տագնապաւ.
եւ
թափեաց
՚ի
նոցանէ
զամենայն
գերիս.
եւ
էառ
զամենայն
աւար
նոցա.
եւ
ողջանդամ
դարձ
արարեալ
՚ի
քաղաքն
իւր
՚ի
Քեսուն`
արձակեաց
զգերիսն
՚ի
տեղիս
իւրեանց.
եւ
առաքեաց
բազում
ինչ
յաւարէ
անտի
առ
իշխանն
Թորոս:
Վասն
այսպիսի
քաջութեանց
Վասլի`
բազումք
՚ի
Հայոց,
եւ
՚ի
մնացելոց
յազգէն
Պահլաւունեաց,
եւ
ոմանք
՚ի
դադարեալ
զօրացն
Բագրատունեաց`
ժողովէին
առ
նա.
եւ
առաւել
եւս
զօրացուցանէին
զիշխանութիւն
նորա:
Եւս
եւ
բազում
կրօնաւորք
ելեալք
՚ի
սահմանացն
Հայոց
եւ
՚ի
լեռնէն
Տօրոսի`
գային
յերկիրն
Վասլի:
բ.
Այլ
իբրեւ
լուաւ
արքային
Պարսից
Տափար
եղբայր
Պարկիարուխայ
զպարտիլ
զօրաց
իւրոց
յերեսաց
Գող
Վասլի,
զօրաժողով
եղեւ
բազմութեամբ
ընտիր
ընտիր
վառելոց.
եւ
՚ի
յաջորդ
ամի
ինքնին
հորդան
տուեալ`
խաղաց
իբրեւ
զհեղեղ
ջուրց
՚ի
վերայ
Վասլի.
եւ
հասեալ
մերձ
՚ի
քաղաքն
Հասանմսուր
յաւուրս
հնձոց`
էառ
՚ի
գերութիւն
զամենայն
մարդ`
զորս
եւ
եգիտ
՚ի
դաշտի:
Եւ
անտի
դիմեալ
՚ի
վերայ
ամրոցին`
որ
կոչիւր
Հարթան,
պաշարեաց
զայն:
Իսկ
Գող
Վասիլ
ընտրեալ
՚ի
Հայոց
արս
կորովիս
եւ
հաստաբազուկս`
բաժանեաց
զնոսա.
՚ի
չորս
գունդս.
զառաջին
գունդն
ետ
՚ի
ձեռս
քեռւոյ
իւրոյ`
որ
կոչիւր
Պետրոս.
զերկրորդն
ետ
՚ի
ձեռս
համանուան
իւրոյ
Վասլի
ուրումն`
որ
Տղայ
եւս
կոչիւր`
՚ի
սերնդոց
Կամսարականաց.
զերրորդն
ետ
՚ի
ձեռս
Տիգրանայ
ուրումն,
որ
էր
յազատ
ազգէ
նախնի
Հայոց.
եւ
զչորրորդն
էառ
ինքն:
Եկն
յօգնութիւն
առ
նոսա
եւ
Ապլասաթ
ոմն
հայ
իշխան
որդի
Տաճատայ
իշխանաւորի
որումն
Տարոնոյ`
բազում
հեծելովք:
Ամենեքին
սոքա
՚ի
միասին
դիմեալ
՚ի
վերայ
գնդի
Պարսից,
եւ
տեսեալ
զբազմութիւն
նոցա`
թէպէտեւ
երկեան
զառաջինն,
բայց
քաջալերեալ
զմիմեանս
տերամբ`
հաստատեալ
զօրանային.
եւ
ժամագիր
եղեալ
՚ի
մէջ
իւրեանց`
անցին
յայլեւայլ
կողմն
բանակի
թշնամեաց
ընդ
զանխուլ
ճանապարհ.
եւ
յանակնկալ
պահու
յանկարծակի
անկան
՚ի
վերայ
նոցա,
եւ
շփոթեցին
զամենայն
պատրաստութիւն
նոցա.
եւ
ահաբեկս
կացուցին
զամենայն
զօրութիւն
նոցա:
Եւ
մինչդեռ
սպարապետ
նոցա
խրախուսեալ
՚ի
բանակի
անդ
աղաղակէր,
եհաս
առ
նա
կորովին
Տիգրան,
եւ
եհար
ընդ
բերանն
սրով,
եւ
եհատ
զկէս
գլխոյ
նորա
հանդերձ
երկաթի
սաղաւարտիւն:
Եւ
՚ի
վտանգիլ
իւրում
՚ի
թիկնապահաց
սպարապետին`
առաւել
եւս
զօրացեալ
զերկուս
՚ի
նոցանէ
՚ի
մի
հարուած
սրոյ
կործանեաց
յերկիր.
եւ
վանեալ
զընդդիմակացս
իւր`
պատառեաց
զլայնութիւն
բանակի
նոցա.
եւ
արար
գործ
մեծ.
որով
առաւել
եւս
զօրացեալ
ազատագունդն
Հայոց`
հարին
յանհնարին
հարուածս
զզօրս
Պարսից.
եւ
կալան
զբազումս
յիշխանաց
նոցա.
եւ
զմնացեալսն
արարին
փախստական.
եւ
առեալ
զաւար
նոցա`
դարձան
՚ի
տեղիս
իւրեանց:
գ.
՚Ի
դառնալ
անդ
Գող
Վասլի
՚ի
պատերազմէ`
եկին
առ
նա
երկու
լատին
իշխանք,
կոմսն
Եդեսիոյ
Բաղտին,
եւ
կոմսն
Թլպաշարայ
Ճոսլին.
եւ
առեալ
՚ի
նմանէ
գունդ
մի
զօրաց`
որպէս
թէ
գնալոց
իցեն
՚ի
պատերազմ
ընդդէմ
այլազգեաց ,
յարձակեցան
՚ի
վերայ
Տանգրեայ
լատին
իշխանին
Անտիոքայ.
զի
թշնամացեալ
էին
ընդ
նմա:
Եւ
քանզի
Տանգրի
իշխանն
բարեկամ
էր
Գող
Վասլի,
իբրեւ
զայն
տեսին
զօրքն
Հայոց`
որք
էին
ընդ
Բաղտինոյ
եւ
ընդ
Ճոսլինոյ,
ոչ
ետուն
պատերազմ.
այլ`
յետս
կացեալ`
չոքան
առ
իշխան
իւրեանց
Վասիլ,
եւ
պատմեցին
նմա
զիրսն:
Իսկ
Բաղտին
եւ
Ճոսլին
պարտեալ
յերեսաց
Տանգրեայ`
դարձան
յերկիր
իւրեանց
ամօթով:
՚Ի
յաջորդ
ամի
վերստին
զօրաժողով
լեալ
սոցա`
գնացին
՚ի
վերայ
քաղաքին
Խառանայ,
որ
էր
՚ի
ձեռս
Պարսից,
եւ
առին
ընդ
իւրեանս
Ղապլասաթ
հայ
իշխանն
Տարոնացի
հանդերձ
զօրօք
նորին:
Եւ
եղեւ
՚ի
հասանել
նոցա
մօտ
՚ի
սահմանս
խառանայ`
հասին
յանկարծակի
՚ի
վերայ
նոցա
պարսիկք.
յորոց
զարհուրեալ
Բաղտիոյ
եւ
Ճոսլինոյ`
նահանջեցան
յետս,
եւ
փախեան.
եւ
մնաց
միայնակ
Ապլասաթ
իշխանն
զօրօք
իւրովք.
եւ
զի
դժուարին
եղեւ
նմա
փախչիլ
անտի,
անհնարին
տագնապ
պաշարեաց
զնա.
եւ
վտանգեցան
զօրք
նորա
յոյժ.
ընդ
որ
մեծապէս
սրտմտեալ
նորա
յանձին
իւրում`
գոչէր
անդ
լալագինս.
եւ
տեսեալ
թէ
մատնի
՚ի
սուր,
ձայն
ետ
զօրաց
իւրոց
յարձակեցաւ
գազանաբար
՚ի
վերայ
Պարսից.
դողացոյց
եւ
եհար
զնոսա
՚ի
հարուածս
սաստիկս.
եւ
՚ի
փախուստ
արկեալ
զմնացեալսն
դարձաւ
եւ
եկն
առ
Վասիլ:
Եւ
թէպէտ
ընկալաւ
վէրս
՚ի
բազուկ
իւր
չարաչար
՚ի
պատերազմի
անդ,
բայց
եգիտ
յետոյ
բժշկութիւն:
դ.
Իսկ
մեծ
զօրավարն
Պարսից
Մամտուտ
կամ
Մամտուն`
որոյ
էր
քաղաքն
Խառան,
՚ի
Մուսուլ
էր
յայնժամ.
եւ
լուեալ
զայս
ամենայն`
եկն
անհամար
բազմութեամբ
՚ի
վերայ
Բաղտինոյ.
եւ
պաշարեաց
զքաղաք
նորա
զԵդեսիա
զաւուրս
հարիւր.
եւ
ապականեաց
զամենայն
գաւառ
նորա.
որով
եւ
անկաւ
սով
սաստիկ
՚ի
քաղաքին.
եւ
մեռան
բազումք
՚ի
սովոյ
անտի.
եւ
որք
միանգամ
կամեցան
փախչիլ
՚ի
քաղաքէ
սպանան.
եւ
մնացեալքն
կային
տարակուսեալ,
եւ
ոչ
կարէին
ելս
իրացն
գտանել:
Եւ
՚ի
խնդրել
նոցա
օգնութիւն
յայլոց
Լատինացւոց,
թագաւորն
Երուսաղէմայ
Բաղտին
եղբայրն
Կոնդոպրեայ
վախճանելոյ,
եւ
կոմսն
Տրապօլսոյ
Պրդան,
եւ
կոմսն
Թլպաշարայ
Ճոսլին`
գնացեալ
առ
Տանգրի
կոմսն
Անտիոքայ`
հաւանեցուցին
զնա
գալ
ընդ
իւրեանս,
եւ
զերծուցանել
զԵդեսիա
՚ի
ձեռաց
Պարսից:
Եւ
եկեալ
առ
Գող
Վասիլ`
յորդորեցին
եւ
զնա
տալ
ինքեանց
ձեռն :
Արձակեալ
զնոսա
Վասլի
գնալ
յառաջագոյն`
զինեաց
ինքն
զամենայն
զօրս
իւր.
եւ
դիմեաց
՚ի
Սամուսատ:
Գնաց
ընդ
նմա
զօրօք
իւրովք
եւ
զօրաւոր
իշխան
ոմն
Հայոց
Ապլխարիպ`
տէր
քաղաքին
Պիրայ.
զորմէ
տեսցես
՚ի
ստորեւ.
գլուխ
Է :
Եւ
իբրեւ
լուաւ
Մամտուտ
զգալուստ
այնչափ
զօրաց
՚ի
վերայ
իւր,
ել
եւ
մեկնեցաւ
՚ի
սահմանացն
Եդեսիոյ,
եւ
գնաց
՚ի
Խառան:
Իսկ
՚ի
պնտիլ
զօրացն
Լատինացւոց
զկնի
նորա,
նա
՚ի
դարանի
եդեալ
զբազում
մարդիկ`
խաղաց
՚ի
ներքս.
զի
՚ի
դիմել
Լատինացւոց
անկցին
՚ի
ձեռս
դարանակալաց:
Զայն
զգացեալ
Լատինացւոց`
զկայ
առին,
եւ
նահանջեցան
յետս:
ե.
Յայնմ
վայրի
գուժկան
հասանէր
առ
Տանգրի,
եթէ
առին
թշնամիք
զբազում
սահմանս
Անտիոքայ.
զայն
լուեալ
Տանգրեայ`
փութացաւ
դառնալ
յետս:
Տեսեալ
եւ
այլոց
Լատինացւոց`
թէ
Մամտուտ
մեկնեալ
գնաց
եւ
հեռացաւ,
չոքան
եւ
նոքա
զհետ
Տանգրեայ:
Իբրեւ
լուր
եհաս
յԵդեսիա`
թէ
դարձան
Լատինացիք
յետս,
զահի
հարան
քաղաքացիքն.
զի
գիտէին
`
թէ
վերստին
դառնայ
Մամտուտ.
վասն
որոյ
բազումք
՚ի
նոցանէ
ելին
՚ի
քաղաքէ
անտի
ամենայն
աղխիւք
իւրեանց,
եւ
սկսան
փախչիլ
զհետ
նոցա,
անկանիլ
՚ի
Կիւլիկիա
կամ
յայլ
երկիր:
Յայնժամ
երկու
ոմանք
՚ի
զօրաց
անտի
եդեսացւոց
արք
չարք
գնացեալ
առ
Մամտուտ`
ուրացան
զհաւատս
իւրեանց.
եւ
պատմեցին
զմեկնիլ
զօրացն
Լատինացւոց,
եւ
զցրուիլ
քաղաքացւոցն:
Զայն
լուեալ
նորա`
յարձակեցաւ
փութով
մեծաւ
զկնի
նոցա.
եւ
զորս
միանգամ
եգիտ
՚ի
փախստէից
անտի
՚ի
ճանապարհի`
կոտորեաց
՚ի
բերան
սրոյ.
եւ
ելից
զերկիրն
արեամբ`
՚ի
սահմանացն
Եդեսիոյ
մինչեւ
ցափն
Եփրատ
գետոյ.
եւ
բազում.
աւարաւ
դարձաւ
՚ի
տեղի
իւր
՚ի
Խառան:
