Գրեթէ
ամենայն
պատմիչք`
որք
յիշատակեն
զբարձումն
թագաւորութեան
Հայոց
՚ի
Կիւլիկիոյ,
անհամաձայն
իրերաց
կարգեն
զժամանակն`
յորում
եղեւ
այն.
զի
ոմանք
դնեն
յամի
Տեառն
իբր
1350.
ոմանք
յամի
1358.
ոմանք`
1370.
ոմանք`
1373.
ոմանք`
1374.
եւ
ոմանք`
1375.
եւ
այլն.
եւ
զայս
ոմանք
համարին
՚ի
գերութենէ
Լեւոնի
վերջնոյ,
եւ
ոմանք
՚ի
մահուանէ
նորա:
Բայց
պա'րտ
է
գիտել,
զի
ըստ
աւանդելոյ
ստոյգ
պատմութեանց`
վերջին
աւերումն
աշխարհին
Կիւլիկիոյ
եղեւ
յամի
Տեառն
1374.
եւ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԻԳ.
ուստի
եւ
յայս
հայեցեալ
Մարտիրոս
վարդապետ
եւ
մի
ոմն
՚ի
պատմագրաց
Կիւլիկեցւոց`
դնեն
զբարձումն
թագաւորութեան
՚ի
նոյն
ամի
թուականին
Հայոց
ՊԻԳ.
իսկ
իսպառ
բարձումն
համարի
՚ի
յաջորդ
ամի.
զի
յայնմ
ժամանակի
տակաւին
՚ի
Կիւլիկիա
նստէր
Լեւոն
արքայ`
պաշարեալ
՚ի
բերդն
Կապնոյ.
եւ
զկնի
ինն
ամսոց
պաշարման`
յամի
Տեառն.
1
375.
եւ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԻԴ.
անձնատուր
լեալ
Լեւոնի
՚ի
թշնամիս`
ըմբռնեցաւ
եւ
գերեցաւ.
եւ
վասն
այսորիկ
հա'րկ
է
ասել`
թէ
յայնմ
ամի
եղեւ
բարձումն
թագաւորութեան
Հայոց.
որպէս
եւ
դնէ
այլ
ոմն
պատմիչ
Կիւլիկեցի,
թէ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԻԴ.
եղեւ
այն.
եւ
գուցէ
նաեւ
՚ի
գիրս
Մարտիրոս
վարդապետի
եւ
միւս
պատմագրի
փոխանակ
գրելոյ
ՊԻԴ.
վրիպակաւ
գրչաց
եդեալ
իցէ
ՊԻԳ:
Եւ
զայս
հաստատէ
նաեւ
վկայութիւն
Շահանայ
իշխանին
Հայոց,
որ
յամի
Տեառն.
1380.
եւ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԻԹ.
գնացեալ
՚ի
Գաղղիա`
պատմեաց,
թէ
իբր
հինգ
ամք
են`
յորմէ
հետէ
ըմբռնեալ
եւ
եդեալ
է
Լեւոն
արքայ
՚ի
բանտի.
եւ
ես
ասէ
առ
նմա
էի.
որպէս
աւանդէ
Կղեմէս
առաջնորդ
Գաղղիացւոց`
լուեալ
՚ի
բերանոյ
նորա,
՚ի
թղթի
իւրում
գրեալ
յամի
Տեառն
1381.
յամսեանն
յուլիսի:
Եւ
զկնի
այսորիկ`
որպէս
յայտ
է
՚ի
ժամանակագրութենէ
սպանիացւոց
եւ
գաղղիացւոց,
եւ
՚ի
թղթոց
քահանայապետաց
առ
Հռենալդոսի,
զերծաւ
Լեւոնի
՚ի
գերութենէ
յամի
Տեառն
1382.
եւ
եկն
՚ի
Հռովմ
յամի
1383.
եւ
յետ
կալոյ
ամս
իբր
տասն
յարեւմուտս`
մեռաւ
՚ի
Փարէզ
յամի
Տեառն.
1393.
եւ
՚ի
թուին
Հայոց
ՊԽԲ:
Ուրեմն
եթէ
յըմբռնմանէ
Լեւոնի
հաշուեսցուք
զբարձումն
թագաւորութեան
Հայոց
՚ի
Կիւլիկիոյ,
պա'րտ
է
դնել
յամի
1375.
ՊԻԴ.
իսկ
եթէ
՚ի
մահուանէ
Լեւոնի,
պա'րտ
է
դնել
յամի
1393.
ՊԽԲ:
Այլ
գիտելի
է,
զի
՚ի
գիրսն
տպագրեալ
՚ի
Մատրաս.
գլուխ
Ե.
՚ի
բացադրութեան
թագաւորց.
յերես
117.
բարձումն
թագաւորութեան
Հայոց
դնի
յամի
Տեառն.
1373.
եւ
՚ի
հաստատութիւն
այսր
բերի
թուղթ
ամիրային
գրեալ
՚ի
թուականութեան
հագարացւոց .
784.
եւ
ասի`
թէ
այս
ամ
պատասխանէ
վերնոյն:
Բայց
ծանի'ր,
զի
եդեալ
եւս`
թէ
բարձումն
թագաւորութեան
Հայոց
իցէ
լեալ
յամի
Տեառն
1373
(կամ
ըստ
մեզ
երկու
ամօք
յետոյ
յամի
Տեառն
1375.
յորում
ըմբռնեցաւ
Լեւոն
),
այսու
ամենայնիւ
այդր
ժամանակի
հաստատութիւն
ոչ
կարէ
ցուցանիլ
՚ի
թուականէ
անտի
հագարացւոց.
զի
այն
ամ
թուականութեան
նոցա,
այսինքն
784.
ոչ
համեմատի.
1373.
ամին.
այլ`
1382.
ամին.
եւ
այն
իսկ
է
ամն
ազատութեան
Լեւոնի.
զոր
եւ
ստուգէ
ժամանակագրութիւն
Սպանիացւոց.
զի
Յովհաննէս
առաջին
թագաւոր
նոցա,
որոյ
միջնորդութեամբ
ազատեցաւ
Լեւոն,
ոչ
էր
յայն
ժամանակսն,
այլ`
յետոյ.
զի
սկսաւ
նա
թագաւորել
յամի
1379.
ուստի
երեւի`
թէ
վրիպակ
տպագրութեան
է
՚ի
գիրսն
անդ
Մատրասայ:
Աստանօր
Ջահկեցին
Ղազար
կամելով
խօսիլ
զսկզբնաւորութենէ
եւ
զկատարածէ
թագաւորութեան
Ռուբինեանց`
դնէ
նախ,
թէ
Ռուբինեանք
*«սկսան
թագաւորել
յերկիրն
Կիւլիկեցւոց
եւ
Ասորւոց
՚ի
թուին
Ո .
»
փոխանակ
դնելոյ
ՈԽԷ:
Եւ
ապա
զբարձումն
դնէ
՚ի
թուին
Պ .
փոխանակ
դնելոյ
ՊԻԴ:
Եւ
վասն
թագաւորաց
գրէ
այսպէս.
*«Լեւոն
Ա.
եղբայր
Թորոսի
ամս
ԺԵ.
սա
ընկալաւ
զթագ
՚ի
Ֆռանկաց
»:
Յետոյ
թուէ.
Թորոս
Բ.
Մլիհ.
Ռուբէն.
Ֆիլիպ
փեսայ
արքային
Լեւոնի:
Զայս
եդեալ`
յարէ
զկնի.
*«Լեւոն
Բ.
պսակեցաւ
թագիւ
՚ի
Հռովմայեցւոց
ամս
ԼԵ.
եւ
այլն
»:
Այլ
այս
պատմութիւն
խառն
է
յոյժ
եւ
ընդդէմ
ամենայն
պատմաբանից.
զի
յայտ
է
թէ
ոչ
առաջին
Լեւոն
եղբայր
Թորոսի,
այլ`
երկրորդն
եղբայր
Ռուբենի
ընկալաւ
թագ
՚ի
Ֆռանկաց.
եւ
նորա
եղեւ
փեսայ
Ֆիլիպն.
եւ
այլն:
