Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Գ.

Հեղինակ
ՉԱՄՉԵԱՆՑ ՄԻՔԱՅԷԼ  

Բաժին
Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Պատմագրութիւն  
Դիտել
ա. Վախճանեցաւ ՚ի սմին ժամանակի Կոստանդին Լամբրոնացի` կացեալ ՚ի հայրապետութեան ամս Դ. եւ նստաւ ՚ի տեղի նորա ՚ի Սիս տէր Յակոբ Երկրորդ ՚ի Սսոյ` քեռորդի Գրիգորի Անաւարզեցւոյ: Յաւուրս սորա ծաղկեալ էր յոյժ յԱրեւելս մեծ վարժապետն Հայոց Եսայի վարդապետ Նչեցի` առաջնորդ վանիցն Գայլեձորոյ մօտ յԵրեւան. զորմէ եւ յիշատակեալ եմք վերագոյն ուրեք ուրեք: Սորա եղեն բազում աշակերտք. զոր ոմանք թուեն երեք հարիւր վաթսուն եւ երեք: Մի էր ՚ի սոցանէ եւ Յովհան վարդապետ Քռնեցի ասացեալ` վասն լինելոյն ՚ի Քռնայ գեղջէ ՚ի գաւառէն Երնջակայ, որ է Ալինջայ. որ եւ կարգեցաւ առաջնորդ վանից յիւրում աւանի: Եւ եղեւ զի իբր տասն ամօք նախքան զժամանակ հայրապետութեան Յակոբայ Սսեցւոյ, եւ կամ փոքր մի յառաջ ` եկն ՚ի կողմանս Ատրպատականի հրամանաւ Յովհաննու պապին Բարթուղիմէոս լատին եպիսկոպոս ՚ի կարգէ քարոզողաց` այր հոգեշահ եւ քաղցրաբարոյ. որ եւ ուսեալ փոքր մի զլեզու պարսից` քարոզէր ամենեցուն զճանապարհ փրկութեան. եւ ՚ի յաջողել օր ըստ օրէ հոգեւոր մշակութեան նորա` ձեռն էարկ շինել եւ վանս ՚ի կողմանս քաղաքին Մարաղայ:
       Լուեալ զբարի համբաւ նորա մեծն Եսայի վարժապետ` յղեաց պատուէր առ Յովհան Քռնեցի` գնալ եւ տեսանել. թէ ո՞րպիսի իցէ վարդապետութիւն նորա: Եւ զի նա ինքն Քռնեցին եւս լուեալ զնմանէ` փափաքէր հանդիպիլ նմա, ել եւ գնաց առ նա ՚ի Մարաղա. եւ ունկն մատուցեալ բանից նորա` հաճեցաւ յոյժ ընդ նա եւ ընդ վարդապետութիւն նորա. եւ ոգւով չափ յարեցաւ ՚ի նա եւ կապեցաւ սիրով ընդ նմա. եւ գրեալ թուղթ ազդարարութեան` ծանոյց Եսայեայ վարդապետի. եւ ինքն կացեալ առ Բարթուղիմէոսի ամ մի եւ կէս` ուսաւ ՚ի նմանէ զլատին լեզու. եւ ուսոյց նմա եւ ընկերաց նորա զբարբառ Հայոց. եւ յայնժամ երկոքին նոքա գործակցութեամբ միմեանց սկսան թարգմանել ինչ ինչ ՚ի լատինէ ՚ի հայ. որոց գործակից եղեւ եւ Յակոբ վարդապետ ոմն Հայոց քաջ թարգման, որ եւ գրեաց ճառս ՚ի վերայ բնութեան եւ անձին. եւ է սա` նա ինքն , որ թարգմանեաց զգիրս առաքինութեանց եւ մոլութեանց յամի Տեառն 1339:
       բ. Յետ այսորիկ Յովհան Քռնեցի առեալ զԲարթուղիմէոս եպիսկոպոս` եբեր յաւանն իւր ՚ի Քռնա. եւ գրեաց անտի թուղթ յորդորական առ աշակերտակիցս իւր եւ առ այլ վարդապետ Հայոց` գալ անդր եւ խորհիլ ժողովով` հանդերձ Բարթուղիմեաւ ՚ի վերայ վարդապետութեան կրօնի եւ ծիսից. եւ եկին անդ առ նա Մարգար վարդապետ ՚ի գեղջէն Ոծոպայ. Հայրապետ վարդապետ Յեօթնաղբիւր գեղջէ. Յովհաննէս վարդապետ ՚ի Ծուան գեղջէ. Սիմէոն վարդապետ ՚ի Բասին գեղջէ. Ներսէս վարդապետ ՚ի Թարիսոն գեղջէ. Առաքեալ վարդապետ եւ Լալ վարդապետ յԱրտազ գաւառէ. Գրիգոր վարդապետ յԱպրակունի գեղջէ. Կոստանդին վարդապետ եւ Յովհաննէս վարդապետ ՚ի Կաղզուանայ. Սիմէոն վարդապետ ՚ի Խաչենոյ. եւս եւ Յակոբ վարդապետ ՚ի նոյն գեղջէն Քռնայ. եւ այլք ոմանք. ընդ որս եւ իշխան աւանին Գէորգ քեռորդի Յովհաննու Քռնեցւոյն:
       Ժողովեալ սոցա ՚ի մի` հաստատեցին զանձինս` լինել քարոզիչս ուղղափառութեան. եւ առ յապահովս մնալոյ ՚ի նոյն եւ անփոփոխ` սահմանեցին ՚ի բաց թողուլ զաւանդութիւնս ազգին բովանդակ. եւ վարիլ լատինականօք յամենայն իրս, եւ մանաւանդ յեկեղեցական պաշտամունս. թարգմանեալ զայնս ՚ի հայկական բարբառ: Այսու խորհրդով սփռեալ սոցա ՚ի տեղիս իւրեանց` սկսան յորդորել զազգս Հայոց. զի ՚ի նշանակ ճշմարիտ ուղղափառութեան եւ անխախտելի միաւորութեան ընդ Հռովմէական սուրբ եկեղեցւոյն` յանձն առցեն փոփոխել եւ զարտաքին ծէսս: Եւ եւս փոյթ կալան մուծանել յեկեղեցիս եւ ՚ի վանորայս զայլեւ այլ կարգաւորութիւնս. եւ ուրեք ուրեք յարուցին վէճս եւ քննութիւնս ՚ի վերայ կրօնից:
       Եւ ՚ի լինել այսր այսպէս` ծագեցաւ վերստին աղմուկ մեծ ՚ի Մեծն Հայս եւ ՚ի Կիւլիկիա. ընդ որ վշտացեալ Եսայեայ վարժապետի` գրեաց գիր յանդիմանութեան եւ զգուշաւորութեան առ աշակերտ իւր Յովհան Քռնեցի. յորում ազդ արար նմա զիջուցանել զվրդովումն` որ ծագեցաւ ՚ի պատճառս այլայլութեան կարգաց. եւ դադարեցուցանել զվէճ ՚ի վերայ բառից ինչ, մանաւանդ ՚ի վերայ անուանս` բնութիւն. զի մեք ասէ անշուշտ դաւանիմք ՚ի սկզբանց եւ այսր` եթէ մի Քրիստոսն ճշմարտապէս Աստուած է եւ մարդ , զաստուածային եւ զմարդկային ունելով բնութիւնս միաւորեալ անշփոթ. եւ եթէ այսպէս է` պարտ է ձեզ զգաստութեամբ վարիլ. *«եւ ոչ կագել ՚ի վերայ այսոցիկ յանդիման մրգուզ շինականաց ». ըստ որում ՚ի մէջ բերէ Մխիթար Ապարանցի կամ Ապարներցի:
       գ. Եւ իբրեւ ոչ ինչ լուան սոքա բանից Եսայեայ, եւ օր ըստ օրէ առաւել եւս վառեալ քարոզէին հրապարակաւ եւ առ տնին, յարեան ընդդէմ նոցա առաջնորդք եւ վարդապետք Հայոց առ հասարակ, եւ յամենայն տեղիս ո'ւր եւ գտանէին զնոսա հալածական վարէին: Լեւոն արքայ եւս յղեաց արս ՚ի դիմաց իւրոց, եւ ետ ըմբռնել զոմանս յընկերաց Քռնեցւոյն, եւ արգել զնոսա ՚ի բանտի: Յայնժամ գրեցին նոքա ամբաստանութիւն առ պապն Հռովմայ, թէ Լեւոն թագաւոր Հայոց կործանեաց զեկեղեցիս եւ զվանորայս , եւ էարկ հերձուած ՚ի մէջ ազգին, եւ այլն. որպէս յիշի ՚ի թուղթս պապին առ Հռենալդոսի. հատոր Զ: Զարմացեալ ընդ այն սրբազան պապին` ոչ հաւատայր ասացելոցն. զի գիտէր զԼեւոն հաւատարիմ յամենայնի. այլ յետոյ ՚ի յաճախել չարախօսութեանց` գրեաց թուղթ յարեւելս առ դեսպանս իւր` որք կային ՚ի Կիւլիկիա, զի զայն երեսուն հազար ոսկին` զոր յղեալ էր առ նոսա` տալ Լեւոնի վասն նորոգութեան աշխարհին, մի ' տացեն ՚ի նա, մինչեւ ստուգեսցին իրքն: Գրեաց նաեւ զայլ թուղթ առանձին առ Յակոբ կաթուղիկոս քննել զայս ամենայն, եւ առնել խաղաղութիւն ՚ի մէջ Հայոց: Յայնժամ Յակոբ կաթուղիկոս ծանոյց դեսպանաց պապին զստութիւն ամբաստանութեանցն. եւ առ ՚ի շահիլ զսիրտս նոցա` զի փութով տայցեն զդրամսն` ժողովեաց առ ինքն զոմանս յեպիսկոպոսաց եւ ՚ի վարդապետաց, ընդ որս եւ զԶաքարիա Ծործորեցի եւ զՅովհան Եզնկացի. եւ նոցին հաւանութեամբ գրեաց թուղթ հանրական առ ամենայն հայս յամի Տեառն 1331. եւ ՚ի թուին Հայոց ՉՁ. ՚ի մարտի 6. մի ' հալածել զգործակիցս Քռնեցւոյն, այլ` լինել ձեռնտու: Բայց քանզի այս թուղթ իւր ոչինչ ազդեաց, եւ տեսանէր եւս զանդադար շփոթ ՚ի մէջ ազգին, գրեաց զայլ միւս թուղթ առ համախոհս Քռնեցւոյն, զի մի ' խրտուսցեն զազգն: ՚Ի սոյն փութայր եւ բարեհամբոյրն բարուք Բարթուղիմէոս եպիսկոպոս, եւ ջանայր սիրով եւ քաղցրութեամբ վարել զպաշտօն քարոզութեան իւրոյ. որով առաւել եւս շահեցաւ զսիրտս բազմաց. մինչեւ պատիւ մեծ ցուցանել նմա վարդապետացն Հայոց. զի տեսանէին զնա մանաւանդ գործով քան բանիւ վարդապետել զուղղութիւն, եւ զհետ լինել խաղաղութեան:
       Այլ իբրեւ մեռաւ սա ինքն Բարթուղիմէոս, սկսան ընկերք Քռնեցւոյն առաւել համարձակութեամբ վարիլ. որոյ աղագաւ սաստկացաւ ՚ի վերայ նոցա հալածումն յազգէն. յորմէ նեղեալ յոյժ Յովհաննու Քռնեցւոյն , եւ տեսեալ թէ ոչ յաջողի զոր կամի, ել եւ գնաց անձամբ ՚ի Հռովմ առ ոտս քահանայապետին Յովհաննու ՚ի վերջին ամի նորա. եւ բազում աղաչանօք հրաման էառ ՚ի պապէն` հաստատել ՚ի մէջ Հայոց կարգ մի դոմինիկեանց` միաբանողաց կոչեցեալ, եւ ըստ լատինացւոց ունիթօռ. եւ դարձ արարեալ յերկիր իւր` բազմացոյց ձեռնտուութեամբ ոմանց զընկերս եւ զաշակերտս:
       դ. Յայնմհետէ սա եւ ընկերք սուրբ շինեցին ՚ի բազում տեղիս բազում վանս, ՚ի գաւառն Մարաղոյ, ՚ի Նախջուան , ՚ի Սուլտանիէ, ՚ի Տփխիս, ՚ի Ղրիմ ՚ի քաղաքն Քէֆէ` որ էր ընդ իշխանութեամբ ճենուացւոց, եւ յայլ տեղիս: Եւ բազումք ՚ի սոցանէ ձեռն ՚ի գործ արարեալ բազում գիրս թարգմանեցին ՚ի լատինէ ՚ի հայ. յորոց յոլովք կորեան, եւ յոգունք եւս գտանին մինչեւ ցայժմ: Ելին ՚ի սոցանէ եւ արք ոմանք իմաստունք եւ խոհեմք` որք իւրեանց բարի ընթացիւք շինութիւն եղեն բազմաց: Ելին եւ ոմանք անձինք անհրահանգք, որք բարի վախճանաւ սկսեալ` յետոյ այլազգ վարեցան եւ գայթակղեցուցին զազգն. որպէս տեսցի ՚ի ստորեւ: Իսկ ինքն Յովհան Քռնեցին վասն բազում տառապանաց` զոր կրեաց ՚ի Հայոց ստացաւ ատելութիւն յոյժ ընդդէմ ազգին. եւ գրեաց զնոցանէ զանհամար մոլորութիւնս. եւ զոր միանգամ ետես ՚ի մասնաւոր անձինս, զայն ամենայն էարկ ՚ի վերայ ազգին համայն, եւ ջանացաւ ցուցանել` թէ հայք ընկղմեալ են յանհուն մոլորութիւնս. եւ թէ` ըստ Եւտիոքայ մտաց ասեն մի բնութիւն շփոթեալ, եւ այլն:
       Եւ եղեւ ՚ի բազմանալ համախոհից սորա, որք կոչեցան խումբ ունիթօռաց, անկաւ անհնարին եւ անկարկատելի պառակտումն ՚ի մեջ ազգին համօրէն. որպէս եւ յայտնի վկայեն բանք Մխիաթարայ Ապարանցւոյ` որ զկնի դարու միոյ եմուտ յայն կարգ. եւս եւ գրուածք յիշատակարանաց եւ անծանօթ պատմութեանց : Վասն զի սոքա պնդէին` թէ մեք ամենայն իրօք հնարիմք դարձուցանել զազգն ՚ի մոլորութենէ յուղղափառութիւն, եւ զհերձեալս միաւորել ընդ կաթուղիկէ եկեղեցւոյն. իսկ հայք դժուարացեալ ընդ այսպիսի բանս նոցա եւ ընդ գործս` անմիաբան լեալ յիւրեանս` յերիս որոշեցան: Քանզի մեծ մասն ազգին յաշխարհէ Մեծին Հայոց եդեալ էին ՚ի միտս, թէ ինքեանք ոչ երբէք բաժանեալ են յեկեղեցւոյն Հռովմայ ՚ի վարդապետութեան հաւատոյ` յաւուրց անտի Լուսաւորչին եւ սրբոյն Սեղբեստրոսի. որոյ վասն եւ զայրանային յոյժ ընդ ունիթօռսն , եւ գայթակղէին ընդ նոսա. զի՞նչ գործ է ձեր ասեն, եւ կամ զի՞նչ նոր ուղղութիւն կամիք մուծանել. մեք ասեն ՚ի բանս կրօնից չունիմք հերձուած յեկեղեցւոյ, այլ մի եմք. իսկ թէ զաւանդութիւնս եւ զծէսս կամիք յեղաշրջել , անհնար է մեզ փոխել բնաւ եւ ոչինչ. զի որպէս ընկալաք ՚ի Լուսաւորչէ մերմէ եւ ՚ի սրբոց թարգմանչաց ՚ի նախնի հարց մերոց, ՚ի նոյն կամք անշարժ. եւ այսպիսիք ասէ` նա ինքն նախայիշեալ Մխիթար Ապարանցին` *«կոչէին հայք միաբանք. որք եւ ամենայն իրօք կային ըստ նախնի Հայոց սովորութեանցն` եւ անփոփոխ յաւանուդութիւնսն. բայց ՚ի բանն` որ վերաբերի ՚ի դաւանութիւն հաւատոյ եւ ՚ի փրկութիւն` համաձայն գտանէին ընդ սուրբ եկեղեցւոյ »: Ընդ սոսա համարեալ էին եւ բազումք ՚ի բնակչաց Կիւլիկիոյ եւ Փոքուն Հայոց, այնք` որք ոչ յանձն առին զկանոնս ժողովոյն Սսոյ եւ Ատանայ ըստ բանի ծիսից, այլ միայն ըստ վարդապետութեան հաւատոյ` զոր յառաջնմէ ունէին. եւ սոքա ասէ Ապարանցին` *«կոչէին սոնթ` ըստ սսացւոց կոչելոյն եւ բարբառոյն, որ ասի բաժանեալք կամ թափեալք. վասն զի բաժանեալ թափեցան ՚ի Սսոյ միաբանութենէն»:
       Իսկ ոմանք ՚ի Հայոց` որք իբր յերկրորդում դասու համարէին` նոքա էին, որ ըստ գրելոյ նորին Ապարանցւոյ` կոչէին *«հայք կաթոլիկ. որոց բազումք կային ՚ի Կաֆա եւ յերկիրն Նախիջեւանու եւ ՚ի գաւառն Երնջակայ, եւ յայլ բազում տեղիս ». որք յանձն առեալ փոխել քանի մի ծէսս` որոշեցին զանձինս յազգէն Հայոց: Ընդ սոսա համարէին եւ ոմանք ՚ի կիւլիկեցւոց` որք պահէին զսահմանադրութիւնս ժողովոյն Սսոյ եւ Ատանոյ ըստ բանի ծիսից. եւ *«կոչէին Սսոյ միաբանք (ըստ Ապարանցւոյն ). որք ասէ բազում կերպիւ եւ օրինօք եւ արարողութեամբ խորհրդոց համաձայնեցան ընդ եկեղեցւոյն Հռովմայ. որպէս յայտ է ՚ի ձեռնադրութեան գրոց նոցա, եւ ՚ի դաշնացն եւ այլն:
       Իսկ զկնի սոցա իբր յերրորդ դասու եղեալքն` էին նոքին իսկ` որք մտանէին` ՚ի կարգ ունիթօռաց, զգեցեալք զզգեստ դոմինիկեան պատրոց, եւ կամ որք միախոհ էին ընդ նոսա. եւ սոքա ամենայնիւ լատին ծիսիւք վարէին: Ելին ոմանք ՚ի սոցանէ` որք առ ՚ի հաճոյ գտանիլ առաջի լատինացւոց` մերժէին եւ արհամարհէին զամենայն` որ ինչ Հայոց էր, եւ համարէին զնոսա իբրեւ զհերետիկոսս, մանաւանդ թէ իբրեւ զանհաւատս: Ուստի եւ ըստ պատմելոյ սորին Մխիթարայ Ապարանցւոյ` եւս եւ ըստ գրելոյ Մխիթարայ կաթուղիկոսի` որ յաջորդեաց զկնի Յակոբայ յետ սակաւ ամաց` ՚ի պատասխանին առ Հռովմայեցիս, այսպիսիք եթէ կարէին յանկուցանել զոմանս ՚ի Հայոց յիւրեանս, անդէն եւ անդ կրկին մկրտէին եւ դրոշմէին եւ ձեռնադրէին. որպէս եւ Ապարանցին գրէ զանձնէ` թէ մկրտեցի եւ ես զոմանս ՚ի յարելոց ՚ի մեզ յազգէ մերմէ ՚ի ծածուկ տեղիս *«եւ ՚ի հնձանս այգեստանեայց »: Այլ քանզի այսմ անկարգութեան ընդդէմ զինեցաւ բովանդակ ազգն, ցուցանելով թէ ընդ այս ոչ հաճի սուրբ եկեղեցին Հռովմայ, ոչ իշխէին յաճախել ՚ի սոյն:
       ե. Յարեան յայնժամ երկու ոմանք իբր նախանձաւորք` արբանեակք չարի, որոց մին կոչիւր Ներսէս պաղոն եպիսկոպոս. Որմեայ, եւ միւսն Սիմէոն պէկ եպիսկոպոս Կարնոյ. որք միաբանեալ ընդ իւրեանս զարս քանի մի` շրջէին հանդերձ նոքօք այսր եւ անդր, եւ քարոզէին, թէ հարկ է կրկին մկրտել եւ դրոշմել զամենայն հայս լատինական ծիսիւք, եւ վերստին ձեռնադրել զքահանայս նոցա, եւ տալ պատարագել լատին բարբառով եւ արարողութեամբք. նոյնպէս փոխել եւ զամենայն կարգ պահոց եւ այլոց սովորութեանց. զի այսու կարասցեն միաբանիլ ընդ եկեղեցւոյն Հռովմայ. եւ ասէին` ըստ գրելոյ Մխիթարայ կաթուղիկոսի, թէ *«մկրտութիւնն Հայոց է երկբայելի. եւ պատարագն Հայոց ոչ է ճշմարիտ պատարագ»: Ուստի որպէս ասէ նա ինքն Մխիթար կաթուղիկոս, *«յանդգնեցան ՚ի ծածուկ եւ յայտնի մոլորութիւն մուծանել յեկեղեցի. քանզի ինքեանք կրկին ձեռնադրեալք եւ կրկին մկրտեալք` նաեւ զայլս բազումս ձգեցին առ ինքեանս եւ կրկին մկրտեցին եւ կրկին ձեռնադրեցին. զի զոմանս ՚ի բաղանիս, զայլս ՚ի տունս, եւ զայլս յանցս ջրոց կրկին մկրտէին. եւ ծածուկ տեղիս եւ ՚ի վայրս անտառաց կրկին ձեռնադրէին: Եւ պատճառ զայս այսպէս առնելոյ ասէին նախ` թէ յորժամ զառաջինն մկրտեցայք` ոչ ճանաչէիք. ուստի եւ չէք գիտակ` թէ արդեօք քահանայն ասացեալ իցէ, ես մկրտեմ զքեզ յանուն Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սրբոյ. եւ գուցէ չիցէ ասացեալ վասն արբեցութեան. վասն որոյ հարկ է ձեզ մկրտիլ ՚ի կատարեալ հասակի, զի ստուգապէս ընկալջիք ՚ի քահանայէ զձեւ մկրտութեան, եւ հանջիք զերկբայութիւն ՚ի սրտից ձերոց: Երկրորդ` զի զմեղսն զորս գործեցիք, գուցէ ապաշխարութեամբ չկարացիք ջնջել. այժմ մկրտութեամբ քաւեալ սրբեսջիք, եւ առանց պատժոց քաւարանի կարասջիք անցանել յարքայութիւն երկնից »: Այսպէս գրէ զսոցանէ Մխիթար կաթուղիկոս. որպէս է տեսանել ՚ի հաւաքմունս ժողովոց. հատոր ԻԵ. երես 1250:
       Զայսպիսի անկարգութիւնս լուեալ եւ տեսեալ Յակոբ կաթուղիկոս եւ Լեւոն արքայ, ոչ եւս կարացին հանդուրժել. այլ` թագաւորական իշխանութեամբ արձակեալ սպասաւորս այսր եւ անդր, կալան զբազումս ՚ի խռովարար անձանց անտի, եւ եդին յարգելանս բանտի, եւ զայլս աքսորեցին. եւ հազիւ ուրեմն այսպիսի բռնութեամբ կարացին զիջուցանել զաղմուկ նոցա: Կալան եւ զՆերսէս եւ զՍիմէոն զգլխաւորս նոցա, եւ բերին առ կաթուղիկոսն. եւ նա սաստիկ կշտամբութեամբ յանդիմանեաց զնոսա. բայց յետոյ պատրեալ ՚ի կեղծաւոր խոնարհութենէ նոցին` եթող զնոսա գնալ ՚ի տեղիս իւրեանց. խրատեալ նախ բազմօք ըստ ասելոյ Մխիթարայ կաթուղիկոսի, *«զի մի ' հնարեսցին յանձանց զնորանոր խաբէութիւնս. եւ մի ' լիցին պատճառս կորստեան հոգւոց … եւ ազդ արար` ՚ի բաց կալ ՚ի կրկին մկրտութենէ … քանզի ասէ` մեք զմկրտութիւն եկեղեցւոյն Հռովմայ եւ եկեղեցւոյն Հայոց մի գիտեմք ըստ առաքելոյն. եւ մկրտութին ոչ է լաւագոյն քան զմիւսն»:
       Յանձն առեալ Ներսեսի զամենայն ՚ի վերին երեսս` չոքաւ ՚ի բերդն կանչոյ, եւ սկսաւ անծարծել վերստին զառաջին զարարս իւր. եւ յորժամ չկարաց որսալ ինչ, գրեաց ամբաստանութիւն այսպիսի առ կաթուղիկոսն. եկի ասէ ես այսր ՚ի մեծ աւանն կանչոյ, եւ տեսի` զի ՚ի պատարագել Տիրատուր քահանայի` առաջիկայ գտան բազմութիւնք բնակչաց տեղւոյն, եւս եւ գիւղականք Շահապայ բերդին. կայր անդ եւ վարդապետ ոմն Հայոց անուանի Մանաճիհր անուն. որոյ տեսեալ զի քահանայն բարձրացոյց զմարմին Քրիստոսի ՚ի տես ժողովրդեան յասելն ՚ի սրբութիւն սրբոց, զայրացաւ նա յոյժ. եւ յետոյ սաստիւ բանադրեաց զքահանայն` ասելով, թէ պա'րտ էր զխորհուրդ հաւատոյ ՚ի ծածուկ ունել, եւ ոչ ցուցանել ամբոխին . ապա թէ ոչ ասէ` յայտ առնես թէ պատառ մի հացի է այն, եւ ոչ ահաւոր խորհուրդ:
       Զայսպիսի յիմարական բանս ամբաստանութեան լուեալ Յակոբայ կաթուղիկոսի` թէպէտ եւ ոչ հաւատաց, բայց առ ՚ի ստուգելոյ զիրսն` յղեաց փութանակի ՚ի նոյն աւանն կանչոյ զԲարսեղ եպիսկոպոս Իկոնիոյ եւ զԲարսեղ ատենադպիր իւր, քննել հարցփորձիւ եւ տեղեկանալ ամենայնի: Եւ նոքա հասեալ անդր` ժողովեցին զհինգ եպիսկոպոսունս եւ զերկոտասան քահանայս ՚ի մերձակայ տեղեաց. եւ յանդիման նոցա կոչեցին զգլխաւորս ՚ի բնակչաց Կանչոյ եւ Շահապոյ, ընդ որս եւ զՄանաճիհր վարդապետ, եւ զՏիրատուր քահանայն. եւ հարցին ցնոսա, եթէ ստո՞յգ իցէ զոր գրեաց Ներսէս. եւ նոքա միաբերան հաստատեցին երդմամբ` թէ սուտ է այդ ամենայն. եւ չիք մեր լուեալ կամ տեսեալ զայդպիսի ինչ: Եւ ոչ այսչափ միայն, այլեւ յարուցեալ անդէն աղմուկ մեծ` յարձակեցան խմբովին ՚ի տունն յորում նստէր Ներսէս. եւ կամէին քարկոծել` կամ այրել զնա` իբրեւ զստախօս բանսարկու եւ խռովիչ ազգին. ընդ նմին եւ զքեռորդի նորա` որ շարադրեալ էր զայն թուղթ չարախօսութեան ըստ կամս քեռւոյ իւրոյ. բայց հրեշտակք կաթուղիկոսին ՚ի մէջ մտեալ խաղաղեցին զամբոխն. եւ Ներսէս խոյս տուեալ անտի` գնաց փախստական ՚ի հեռաւոր տեղիս:
       Յետ այսորիկ Յակոբ կաթուղիկոս դեսպան առաքեալ առ պապն Հռովմայ` աղաչեաց զնա, զի գրեսցէ յանդիմանութիւն առ խռովիչս Հայոց, եւ առ արեւելեան լատինս գրգռիչս նոցա, եւ զսպեսցէ զնոսա. եւ պապն գրեաց եւ ազդ արար այնց լատինացւոց արեւելեայց` վարիլ զգուշութեամբ , եւ խրատել զունիթօռս ՚ի զգաստութիւն. բայց դասք ունիթօռաց եւ Ներսէս պաղոն եւ Սիմէոն պէկն կամելով անմեղադիր առնել զինքեանս` այլեւայլ բանս գրեցին առ պապն, չարախօսելով միանգամայն զկաթուղիկոսէն եւ զթագաւորէն: