Յուշարձան Ապրիլ տասնըմէկի

4. Է. ԱԿՆՈՒՆԻ (ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՄԱԼՈՒՄԵԱՆ). –

Ծնած է Մեղրի (Զոկիստան). մօտաւորապէս 50 տարու։ Արծրունիի կենդանութեանը, սնած անոր գաղափարներով, կ’սկսի գրել «Մշակ»ի մէջ։ (Հիմնադրին մահէն ետք թերթը փոխանցուած է Հ․ Առաքելեանի, Քալանթարի ու իրեն)։ Երկար ժամանակ Բեթերսպուրկ մնալով՝ կ’աշխատակցի «Դրօշակ»ի Է. Ակնունի ծածկանուամբ, գլխաւոր նիւթ ունենալով ռուս կառավարութեան վերաբերումը դէպի Կովկաս եւ Կովկասահայերը՝ Կովկասեան խապրիկներ խորագիրին տակ։ Հայ-Թթր․ ընդհարումներէն վերջ կ’սկսի գրել Կովկասեան Վէրքերը (ապա առանձին հատոր կազմած եւ ֆրանսերէնի ալ վերածուած ուշագրաւ երկ)։ Անժխտելի են հրապարակագրի եւ բեմբասացի իր արժանիքները։ – Բարիզ 1904ին մասնակցած է Ժէօն Թիւրքերու եւ Հայոց «քօնֆէրանս»ին։ 1907ի Հ[այ] Յ[եղափոխական] Դ[աշնակցութեան] Ընդհ[անուր] Ժողովը պատուիրակ կ’որոշէ զինք հայեւթուրք դաշնակցութեան խորհուրդին, եւ Ակնունի յաջորդ տարին յաջողութեամբ գլուխ կը հանէ այդ գործը, որուն իբր արդիւնք Օսմ[անեան] Սահմանադրութիւնը կը վերահրատարակուի։ Յետոյ, իբր պատասխանատու անդամ իր պատկանած կուսակցութեան՝ կուգայ Պօլիս եւ իր ատենախօսութեանց ատեն՝ յաճախ առարկայ կը դառնայ խանդավառ ցոյցերու։ 1912ին կը մեկնի Ամերիկա, եւ հայ գաղութներու մէջ շրջան մը ընելով՝ կը դառնայ Պօլիս։ – Հրատարակած է ուսումնասիրութիւն մը Գր[իգոր] Արծրունիի վրայ, նաեւ Դէպի Կռիւ, Դէպի Երկիր եւ Մեծ իդէալիստը։ Ինք կազմած է Յարգանքի Պսակը (Փորթուգալեանի Յոբելեանին) եւ Սգապսակը (Քիյեառի մահուան առթիւ)։ – «Ազատամարտ»ի անստորագիր խմբագրականներէն մէկ մասն իր գրչէն ելած է։

Հ Ա Յ Ր Ե Ն Ի Ք

Ազատագրական արիւնը չէ, – նոյն իսկ այնքան սոսկալի, ինչքան «հայկական կոտորածները» – որ սպանում է մի ազգ, այլ թափառական կեանքը, մուրացկանի պայուսակը, անվերջ տարագրութիւնը։ Մի´ մոռացիր, որ քսան տարուց աւելի է ինչ օսմանեան բռնապետութիւնը ե՛ւ հրդեհաձգութեամբ, ե՛ւ սովով, ե՛ւ կոտորածով, ինչպէս ամբողջ Հայաստանում, մի նպատակ միայն ունի. վերացնել, նւազեցնել Հայերին, դարձնել Հայաստանը անհայաբնակ, որպէս զի այդպիսով վերջապէս մի ծանր գերեզմանաքար դրւի այն մեծ, ոգեւորիչ հարցի վրայ, որ զբաղեցնում է ամբողջ Եւրոպան՝ «Հայոց հարց» անունով եւ որը 600 տարւայ ստրուկ ժողովրդի սրտում ծնել է ե՛ւ յոյս, ե՛ւ հերոսութեան ձգտում, ե՛ւ մարդկային  մեծ իդէալներ…։ Այո´ իդէալներ որոնց իրագործման համար Հայութիւնը միայն մի վայր ունի, – Հայաստան։ Մայր-հայրենիքից դուրս՝ հայ ժողովուրդը ազգ չէ, այլ փշրանք թափթփուք, անպէտ եւ անկարեւոր: Երկիրն է նրա պատմական դերի բեմը, նրա կուլտուրական բաղձանքների հնոցը: Թափիառական, շրջիկ կեանքը. տարագրութիւնը՝ սպաներ հրէական տաղանդաւոր ազգը. նա մեզ էլ կը սպանի՝ հասցնելով ազգը հայկական ջհուդութեան:

… Մեզանից աւելի հալածական եւ տգէտ նախնիքը՝ տանջանքների բովից անցնելով՝ մեզ թողին մի մեծ ժառանգութիւն  – Հայրենիք: Ի՞նչ, միթէ մենք պէտք է մեր ապագայ սերունդին Հայրենիքի փոխարէն թողնենք լոկ հայկական գաղութներ, ցիրուցան ովկէանի այս եւ այն կողմը, չշաղկապուած ո´չ մի զգացմունքով, ժողովրդական ոչ մի գաղափարով…:

Է. ԱԿՆՈՒՆԻ