Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ Ժ.
Յաղագս գործոց Գրիգորի պատրիարքի, եւ աքսորանաց նորին եւ Դանիելի, եւ վերադառնալոյ Յովհաննու կրկին անգամ յաթոռ պատրիարքութեան Կոստանդնուպօլսոյ:

(1802) Առաքեալ Գրիգորի պատրիարքի զայս թուղթ շնորհաւորութեան առ Դանիէլ կաթողիկոս ՚ի յԻւչ քիլիսա, եւ ընդ ամենայն տեղիս զկոնդակ եւ զհրամանագիրս, զի զԴանիէլ կաթողիկոս յիշատակեսցեն ՚ի պատարագին, եւ մի երբէք զԴաւիթ, եւ այսպէս երկու կաթողիկոսք երեւացան ՚ի  մի եւ ՚իի նոյն  ժամանակի՝ եւ ՚ի վերայ մի նոյն աթոռոյ եւ ազգի, մինն՝ Դանիէլ օրինաւոր կաթողիկոս օծեալն ՚ի յԻւչ քիլիսա, եւ միւսն՝ Դաւիթ բռնաւոր կաթողիկոս ապօրինաւորն  կոչեցեալ,  եւ  երկպառակութիւն մի եւ նոյն ազգի յերկուց կողմանց սկսաւ ճարակիլ օր քան զօր, եւ հրդեհել աւերել զգեղեցիկ շէնս եւ զբնակութիւնս ողորմելի ազգիս:

Եւ Գրիգոր պատրիարք՝ փոխանակ խոհեմութեամբ եւ քաղցրութեամբ ամոքելոյ զսիրտս ժողովրդեան երկուց կողմանց, եւ հայրաբար խրատելոյ եւ հանդարտելոյ զաղմուկ խռովութեանն, ըստ անխոհեմ բարուց իւրոց եւ սա՝ ՚ի միւսմէ կողմանէ նաւթ եւ ձէթ  արկանէր  ՚ի  հուրն  բորոքեալ,  առաւելուլ  եւ   տարածանել զխռովութիւնն վնասիչ օգտի հասարակութեանն:

Քանզի՝ սկսաւ բռնաբար խոշտանգել զԴաւթեանս, եւ զկծեցուցիչ բանիւք նախատել երգիծանել եւ զայրացուցանել զնոսա ՚ի քարոզս եւ յայլ զինչ եւ իցէ ատենաբանութիւնս իւր, որպէս եւ ՚ի միում նուագի ՚ի քարոզի իւրում ՚ի մէջ եկեղեցւոջն պատրիարքարանին՝ ՚ի մէջ արկեալ զԴաւիթ, ստուգաբանեաց զանուն նորա,  զմի  վանկն  տառադարձութեամբ  հայերէն  բացատրելով,  եւ զմիւս վանկն ըստ տաճկական բարբառոյ, զի ասէ «Յիսուս կոչեցաւ Դաւիթ, այսինքն թաւ, իթ, զի թաւն նշանակէ մազոտն, եւ իթն՝ զշուն» որով եւ Դաւիթն ստուգաբանի մազոտ շուն, եւայլն:

Արդ այսպիսի զրուցաբանութիւնք թէ ո՞րքան անվայել են բերանոյ խոհական մարդոյ՝ թող թէ՝ պատրիարքի եւ կարգաւորի, եւ թէ զիա՞րդ անհեթեթ եւ ստայօդ իցէ զտառս դ դարձուցանել ՚ի թ, եւ զպարզ անունն Դաւիթ բարգել տաճկական նշանակութեամբ:

Բայց զայս ոչ բարւոք արար, զի ոչ մի միայն ՚ի բարկութիւն եւ ՚ի սրտմտութիւն շարժեաց զԴաւթեան կողմն, կամ զայնոսիկ՝ որոց  անուանքն  էին  Դաւիթ,  այլ  նաեւ  վրդովեաց  եւ  պղտորեաց զմիտս բազմաց եւ գայթակղեցոյց  նաեւ զԴանիելեանս, ուրեմն եւ Դաւիթ Աստուածահայրն իցէ մազոտ, եւ այլ եւս սուրբք Դաւիթ անուանակոչեալք:

Ուստի սկսան գաղտնի խորհուրդ առնել կողմնակալքն Դաւթի, եւ ՚ի ձեռն կաշառաց յանկուցեալ զմեծամեծս տէրութեանն, յետ  մետասան  ամսոյ  պատրիարքութեան  նորա  իջուցեալ  զԳրիգոր  ՚ի  պատրիարքութենէն,  վտարեցին  զնա  ՚ի  Քաղկեդոն,  յաւուր երեքշաբթի ՚ի հոկտեմբեր 11 յամի տեառն 1802, եւ վերադարձուցին վերստին զՅովհաննէս պատրիարք յԵւդոկիոյ քաղաքէ՝ ուր աքսորեալն էր:

Եւ ՚ի յայսմ միջոցի նստաւ տեղապահ պատրիարքի՝ Անդրէաս եպիսկոպոս աշակերտակիցն Յովհաննու, որ գոլով ՚ի կողմն Դաւթի՝ սկսաւ հալածել եւ որոնել զԴանիելեանս, եւ զորս միանգամ գտանէր, մատնէր ՚ի գան եւ ՚ի բանտ, եւ զոմանս յաքսորս եւ ՚ի թի  նաւատեղեաց:

Իսկ Յովհաննէս պատրիարք վերադարձեալ յԵւդոկիոյ՝ զգեցաւ զկապայն պատրիարքական իշխանութեան, ՚ի դեկտեմբեր 3, եւ հրամայեաց յիշատակել ՚ի պատարագի զանուն Դաւթի կաթողիկոսի, եւ փախստական արար զԴանիելեանս առ հասարակ, եւ ՚ի սոսին աւուրս Մանուէլ վարդապետ աշակերտն Դանիելի ունելով ընդ ինքեան զմահսար Դանիելի կաթողիկոսութեան, խոյս ետ ՚ի Ռուսաստան:

Այլ Յովհաննէս ոչ շատացեալ այսու ամենայնիւ, նաեւ զերկպառակութիւնն կաթողիկոսաց բառնալ կամելով, եհան  հրովարտակ ՚ի   տէրութենէն  զխռովարարսն  առաքել  յաքսորս,  ուստի զԳրիգոր պատրիարք բարձեալ ՚ի Քաղկեդոնէ՝ եւ զԴանիէլ կաթողիկոս ՚ի Պայազիտէ՝ առաքեաց յաքսորս յԷջմիածին, մատնեալ զնոսին ՚ի ձեռն Դաւթի, եւ զԳէորգ եպիսկոպոս վէքիլն պատրիարքարանի՝ զառաջինն առաքեալ ՚ի նուիրակութիւն յԱնդիանուպօլիս, անտի եւ զնա առաքեաց յաքսորս յԷջմիածին:

Եւ զԿարապետ եպիսկոպոս զառաջնորդն սուրբ Դանիելի վանիցն Կեսարիոյ՝ զոր Գրիգոր պատրիարք բերեալ էր ՚ի Կոստանդնուպօլիս, զնա եւս առաքեաց ՚ի տեղի իւր:

(1802) Իսկ Դաւիթ՝ ոխերիմ թշնամին Դանիելի, իբրեւ ետեսզատելիս  իւր  մատնեալ  ՚ի  ձեռն  իւր,  զուարճացաւ  անպատմելի խնդութեամբ, եւ ըստ անողորմ եւ անգութ բռնաւորութեան իւրոյ սկսաւ մատնել զնոսա ՚ի բանտ, եւ չարչարել դառն տանջանօք:

Սովամահ  արար զԳէորգ  եպիսկոպոս  անդ ՚ի  բանտին,  եւ զպատուական մօրուս տեառն Դանիելի գերծեալ յետ բազում չարչարանացն՝ առաքեաց յաքսորս ՚ի Մարաղա քաղաք հրամանաւ Շահին Պարսից, եւ ոչ շատացեալ այսու՝ գուն գործեաց ՚ի ձեռն կաշառաց հրովարտակ առնուլ ՚ի Շահէն վասն կարճելոյ զԴանիէլ ՚ի կենաց:

Այլ իբրեւ գնաց հրովարտակն ՚ի խանն Մարաղա քաղաքին՝ ուր աքսորեալն էր Դանիէլ, ընթերցեալ զնա խանին՝ առաքեաց զդահիճս՝ զի սպանեցեն զնա, եւ դահճացն ընթացեալ՝ իբրեւ կամէին մտանել ՚ի ներքս առ Դանիէլ, տեսանեն առաջի նորա զերկուս առիւծս պաշտօնատարս նմա, եւ զդողանի հարեալք դառնան յետս՝ եւ պատմեն խանին, եւ նորա ոչ հաւատացեալ՝ անձամբ անձին երթայ առ նա ՚ի ստուգել զպատմութիւն նոցա, եւ ինքն եւս տեսեալ այնպէս, իմանայ զանմեղութիւն եւ զսրբութիւն Դանիելի, եւ կոչէ զնա բարձր ձայնիւ արտաքս ասելով, ո՛վ այր Աստուծոյ Դանիէլ՝ հրամայեա՛ արտաքս առ իս, զի յայտնի արար Աստուած զանմեղութիւն քո առաջի աչաց մերոց:

Եւ Դանիէլ ելեալ արտաքս ՚ի սենեկէն՝ ել եւ չոգաւ յոտս խանին, որ առեալ զնա բազում պատւով եւ մեծարանօք, յղեաց ՚ի տուն ունումն իշխանաւորի Հայոց, կալ մնալ անդ անդորր եւ խաղաղ կենօք, ուր գնացեալ մնաց անդ աղօթից եւ ճգնութեան պարապեալ՝ ողբալով զմերկութիւն սրբոյ աթոռոյն Էջմիածնի, եւ զխղճութիւն միաբանիցն:

Իսկ Գրիգոր պատրիարք մնաց անդ ՚ի բանտին Էջմիածնի՝ ոչ տեսեալ երբէք զերեսս Դաւթի, որպէս եւ ինքն ուխտեալ էր իսկ Աստուծոյ:

(1803) Ի սմին ամի հրամանաւ տէրութեանն նորոգեաց Յովհաննէս պատրիարք ՚ի հիմանէ զհիւանդանոցն Կոստանդնուպօլսոյ, շինեալ ՚ի նմին եւ զմատուռ մի յանուն սրբոյն Յովհաննու Աստուածաբան աւետարանչին, որ յետ ժամանակաց եղեւ բոլորովին եկեղեցի, եւ յետ ամսոց ինչ ձեռն էարկ ՚ի շինութիւն սուրբ Գէորգ եկեղեցւոյն Սամաթիու,  զորոյ աւարտեալ զշինութիւնն յամսեանն յուլիս 2, էօծ փառաւոր հանդիսիւ աղօթս մատուցանելով  վասն կենաց արքային: