Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԽԴ.
Յաղագս խնամութիւն առնելոյ Գաղատացի Հռովմէականաց ընդ Ֆռանկաց, եւ  արգելանաց հրովարտակին ՚ի  դրանէ Տէրութեան:

(1831) Մինչչեւ էր աւարտեալ շինութիւն եկեղեցւոյն Հռովմէական Հայոց, որ տեւեաց զամս երկուս, ՚ի միջոցի յայսմիկ ՚ի տունս տունս պատարագէին քահանայք նոցին վասն չլինելոյ եկեղեցւոյ, եւ ոչ իշխէին երթալ պատարագել յեկեղեցիս Լատինացւոց վասն հրամանի արքային, որ արգելեալն էր ՚ի հրովարտակին իւրում, զոր գրեցաք ՚ի վեր անդր:

Այլ Գաղատացիք յամառեալք եւ կամակորք՝ որք մինչեւ ցայսօր յանդգնին երթալ յեկեղեցիս Լատինացւոց, ոչինչ անսացին հրամանաց արքայի:

Նաեւ ոմանք ՚ի նոցանէ յանդգնեցան խնամութիւն  առնել ընդ Լատինացիս, տալով զդստերս իւրեանց ՚ի կնութիւն նոցա, որ բացէ ՚ի բաց արգելեալ իսկ էր ՚ի հրովարտակի արքային. զոր լուեալ արքայ՝ խռովեցաւ յոյժ, եւ յատկապէս հրովարտակ առաքեաց առ առաջնորդն Հռովմէական Հայոց՝ խափանել զայս խնամութիւն առնելն ընդ Ֆռանկաց, յարելով ՚ի վերջն, թէ՝ որ ոչ անսայ այսր հրամանաց իմոց, ՚ի կախաղան մահո ելցէ այսպիսին առաջի տան իւրոյ, եւ էր հրովարտակն օրինակ զայս:

«Գաթօլիք  փիսգոփոսու.

«Գաթօլիք մէզհէպի իլէ էֆրէնճ մէզհէպի պէյնինտէ տէրքեար օլան ֆէրք վէ մապէյնիէթ մալիւմ. վէ Գաթօլիք օլանլէր Ֆիրէնք մէզհէպինի իխթիյար իթմէյէճէքլէրի էմրի զայրի մէֆում օլտուղինտէն, էֆրէնճ թայիֆէսինին՝ սահիհ րայայի տէվլէթի Ալիյէտէն օլան Գաթօլիքլէր իլէ թէզվիճ վէ թէզէվվիւճ ուսուլինէ կիտէրէք իխթիլաթ էյլէմէլէրի մէմնու օլան գույուտտէն ի քէն, պիրազ վագըթտէն պէրու պու ուսուլէ պագըլմայարաք թէսէպիւպ վէ ատէմի տըքքէթտէն նաշի Ֆրէնքլէր կէլիւպ խիլաֆի շարթ Գաթօլիք գըզլէրինի թէզէվիճ իտէրէք, րայայի տէվլէթի

Ալիյէ էֆրէնճ մէզհէպինէ մէյլէ իլէ, նիհայէթ իշպու ֆէսատըն հուտուսի Գաթօլիք թայիֆէսինին միւպթէլայի վէ համէթ վէ հաթար օլմասինի միւէթտի օլարաք, պու քեարի մէքրուհուն մէնի իլէ րայայի տէվլէթի Ալիյէնին տիւչարնէտամէթ վէ համէթ օլմաքլըքտէն վիգայէսի լազըմ կէլէրէք, պունտան սօնկրա պու քէյֆիյէթէ սէպէպ օլանլէր՝ վէ ճէսարէթ իտիւպ րուխսէթ վէրէնլէր՝ վէ այնընճա ագտ իտէն փափազլէր էզիյէթ ու քուպէթ իլէ թէյտիպ օլունաճաղի մէզմունինտէ, խաթթի հիւմայիւն շէվքէթ մաքրուն շահանէ մահապէթ էֆզայի սուտուր օլմազլէ, պու քէյֆիյէթի միլլէթինէ պէյանի իլէ, պունտան սօնկրա Գաթօլիքլէրտէն էֆրէնճ թայիֆէսինէ հէր քիմ գըզ վէրիր իսէ, վիրուպ վէ սէպէպ օլանլէր վէ այնընճա աքտ իտէն փափասլէր գաբուլէրի  էօնլէրինտէ սալպ իլէ թէյտիպի ճէզա օլունաճաղինտէն պաշկա, սէնին տախի թէյտիպին մուհաքքաք օլմազլէ, պու քէյֆիյէթի թահրիր վէ թէճէսսիւզ օլունաճաղի բէշինճէ մալիւմին օլարաք, անկա կէօրէ պու քեարի մէքրուհտէն միլլէթինի մէն իտէրէք, պունտան սօնկրա պիր վէչհ իլէ վուքուէ կէլմէմէսի էսպապինի էյլէմէլէրի քէմալի  իլէ  իհթիմամ  վէ  տըքքէթ  վէ  խիլաֆինտէն  միւպայիէտ էյլէյէսիզ տէյու. t րէպիլ ախր.

Զայս հրովարտակ ընթերցեալ յառաջնորդարան իւրեանց ՚ի Ղալաթիա, զգուշացուցին զԳաղատացիս եւ զժողովուրդ իւրեանց՝ բացէ ՚ի բաց հրաժարիլ ՚ի հաղորդելոյ ընդ Լատինացիս ծիսիւք եւ ազգակցութեամբ եւ խնամութեամբ, թէպէտ Գաղատացիք մինչեւ ցարդ անխտիր երթեւեկեն յեկեղեցիս Լատինացւոց՝ առ ոչինչ համարեալք զհրաման եւ զհրովարտակ տէրութեան: (1831) Յաւուրս յայսոսիկ գնաց Սուլթան Մահմուտ արքայ ՚ի նեղուցն Միջերկրական ծովուն յայցելութիւն բերդից նեղուցին, եւ յետ միոյ ամսեանն վերադարձաւ, որում ընդ առաջ ելին իւրաքանչիւր ազգք եկեղեցական զգեստուք ՚ի  բաեմաղթութիւն արքայի, Հայք առաջի Ախըր գափուին, եւ Հռովմէական հայք ՚ի ծովեզերս Տօլմա Պաղչէին, եւ երգեցին երգս աղօթից վասն կենաց արքայի, զոր տեսեալ արքայ, ուրախացաւ, եւ գոհ եղեւ զամենայնէ:

(1831) Ի սմին ժամանակի եղեւ նորոգութիւն սուրբ Ստեփանոս եկեղեցւոյն Խասգիւղի, մեծ եւ ընդարձակ քան զառաջինն կատարեաց Կարապետ պատրիարք  մեծաւ  փառօք,  եւ  սահմանեաց ամ յամէ տօնել զյիշատակ օծման եկեղեցւոյն յաւուր Աշխարհամատրան կիւրակէի զկնի  Զատկի: