Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԽԲ.
Յաղագս որոշելոյ Հռովմէական Հայոց ՚ի Հայոց եւ Մետրապօլտի նոցա եւ առաջնորդի:

Իբրեւ սկզբնաւորութիւն եղեւ ՚ի գործ դնելոյ զպայմանս դաշնադրութեան ՚ի կողմանէ Օսմանեան տէրութեան, որպէս  յիշատակեցաք  ՚ի  վեր  անդր.  դեսպանք  Գաղղիացւոց  եւ Անգլիացւոց առաջարկեցին արքայի՝ խնդրելով զազատութիւն եւ զդարձ Հռովմէական Հայոց յաքսորանաց իւրեանց, եւ տալ նոցա որոշ պատրիարք եւ եկեղեցին՝ անկախ զպատրիարքէն Հայոց:

Ընկալեալ  արքայի  զխնդիր  նոցուն՝  հրաման  առաքեաց  ՚ի դուռն մեծի Եպարգոսին, յորմէ առաքեցան հրովարտակք յԱնատօլու եւ ՚ի Րումէլի, ուր աքսորեալք էին Հռովմէական Հայք, որպէս  զի  վերադարձցին  ՚ի  Կոստանդնուպօլիս  ՚ի  տունս  իւրեանց, եւ աղօթող լիցին վասն կենաց արքայի:

Բայց այ ու պայմանաւ, զի մի իշխեսցեն յայսմ հետէ երթալ յեկեղեցիս Լատինացւոց, այլ աղօթել յեկեղեցիս իւրեանց, որոց շինութեան  հրաման  եղեւ  յարքայէ,  զի  ուր  եւ  իցեն  բնակեալք, անդր շինեսցեն եկեղեցին իւրեանց:

Աստանօր արժան համարեցայ դնել ՚ի կարգի պատմութեանս զպատճէն հրովարտակի վերադարձման Հռովմէական հայոց,  որպէս զի թէրութիւնքն՝ որք ՚ի նմա, բարիոք ծանիցին ՚ի մտառու ընթերցողաց:

  «Գըտվէթ իւլնէվապ իլ միւթէշէրին, Քիրմաս նայիպի մէվլանա զիյտէ իլմէհու, թէվգըի րէֆրի հիւմայուն վասըլ օտա տէօրթ եօլ աղզընտա քեային պալըգճըլար  տէրունինտէ  թէրզի  Մինաս, վէ Օրթաքէօյտէ միւթէմէքին թէրզի Յուսէփ նամ զիմմիլէր, միւնաֆի թավրի րայէթ հարաքէթէ ճիւրաաթ իյլէտիքլէրի ինհա օլտուղունա մէպնի, պունտան ագտէմ սատր օլան էմրի շէրիֆիմլէ Քիրմասա նէֆի վէ իլճա օլունմուշլար իսէ տէ, մէսֆուրլէր օլտուգլարընա պինաէն, վէ ֆիմապատ թավրի րայէթէ միւնաֆի հարաքէթտէ պուլունմամագ իւզրէ, մէրհամէթէն աֆ վէ իթլագէրի գըլընըպ, օլ պապտէ խաթթը հիւմայուն մէքեարըմ նումուն փատիշահանէմ մէրհամէթրիղ օլմաղլա, մանթուդ միւնիֆի իւզրէ մէրսումլէր աֆ վէ իթլադ օլունմալէրի ֆէրմանըմ օլմաղին, իմտի ֆիմապատ տայրէյի բայէթ վէ իսթիգամէթտէ սէպաթ էյլէմէլէրի շարթը իլէ, մէրսումլէրին աֆ վէ իթլագլէրին խուսուսինէ միւսաատէյի սէնիյէյի շահանէմ գըլընտըղը:

«Սէն քի նայիպ միւմայիլէյհ սին, մալիւմին օլտուգտա, շարթի իթլագլէինի կիւշի հիւշլէրինէ թէֆհիմ միւպատէրէթ էյլէմէք պապինտէ ֆէրմանի ալիշանըմ սատըր օլունմուշ տուր. պույուրտում վուսուլ պուլտուգտա, պու պապտէ վէչհի մէշրուհ իւ զրէ շէրէֆեաֆթէյի սատըր օլան վաճիպ իլ իթթիպա վէ լազիմ իլ իմթիսալիմին մէզմունի իթաաթ մաքրունի իլէ ամիլ օլասըն, շէօյլէ պիլէսին, ալամէթի շէրիֆիմէ իթիմատ գըլասըն:

«Թահրիրէն ֆի էվայիլ շէհէր ճամազիլ էվէլ, սէնէ խամսա, վէ արպային, վէ մխէթիյն, վէ էլֆ»:

Զայս օրինակ գրեալ եւ ամենայն հրովարտակք, զորոց զբազումս ընթերցայ ես ինքն:

Իսկ զմայրապետաց աքսորելոց զհրովարտակն վերադարձման գրեալ էր վէզիրն ՚ի դիմաց իւրոց, որոյ գրութիւն կոչի Մէքթուպի սամի, զի  մայրապետք ոչ  թագաւորական հրովարտակաւ աքսորեցան, այլ պատրիարքական թէզքէրէյիւ, վասն որոյ եւ նոցա վերադարձման գրութեան՝ բաւական եղեւ հրամանագիր մեծի եպարգոսին կոչել զնոսա յաքսորանաց որ գրեաց օրինակ զայս:

«Շէրիաթ մաապ Մահալըճ նայիպի էֆէնտի զիյտէ իլմէհու, պատ էս սէլամ ինհա օլունուր քի, Էրմէնի միլլէթինտէն մայրապետ թապիր օլունան գարըլարընտան՝ պունտան ագտէմ Տէրսաատէթտէ մուքիմ Էրմէնի պատրիկի մարիֆէթի իլէ՝ օն պիր նէֆէրի Մահալըճ, վէ օթուզ նէֆէրի Պանտըրմայէ՝ պատրիարք մէրսում եէտլէրինէ միւրուր թէզքիրէլէրի իթասի իլէ տէֆ օլունմուշ իսէլէր տէ, էլհալէթիւ հազա՝ մէրսումլէրին իսլախի նէֆա էյլէտի քլէրի պէյանի իլէ՝ ճէզայի կիւզէշտէլէրինի աֆի խուսուսի իստիտա օլունմուշ, վէ մէրհամէթէն օլ վէչհ իլէ միւսաատէ գըլընմըշ օլմաղըն, սալիֆ իւլ զիքր Մահալըճէ տէֆ օլունան օն պիր նէֆէր դարըլէրին միւրուր թէսկիրէլէրի իթասի իլէ՝ Տէրսաատէթէ ավտէթլէրի խուսուսունա իրայէթի րուխսէթ:

«Վէ պու վէսիլէ իլէ զինհար սայիր մէմնու օլան քէսանտէն ֆէրտին սալը վէրիլմէմէսի խուսուսունա տըգգէթ էյլէմէք իչիւն մէքթուպ թատրիր վէ իրսայլ օլունմուշ տուր, ինշալլահու թաալա վուսուլինտէ պէր վէչհի մուհարէր հարաքէթ վէ տիգգաթ միւպատէրէթ էյլէյէսին վէսսէլամ:

Այսու հրամանագրով եպարգոսին, դարձան մայրապետք յաքսորանաց իւրեանց:

Իբրեւ այս այսպէս եղեւ, եւ հետզհետէ սկսան հռովմէական Հայք վերադառնալ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, եղեւ նոցա ժողով մեծ ՚ի Ղալաթիա ՚ի տան Գըլճեան Գրիգորի վասն ընտրութեան պատրիարքի իւրեանց:

Բայց  էր  ՚ի  նոսա  երկպառակութիւն,  զի  ոմանք՝  մանաւանդ Աբբայեանք զՆուրիճան Անտօն վարդապետն արժանաւոր դատէին լինել պատրիարք, (որ յառաջ քան զամս չորս ընտրեալ իսկ էր ՚ի Պէզճեան Յարութիւն ամիրայէ լինել փոխանորդ Հայոց, զոր պատմեցաք  ՚ի  վեր  անդր):

Իսկ Գաղատացիք ամենեքին զառաջին կամաւոր յամառումն իւրեանց ՚ի գլուխ հանել կամեցեալք, զՄարուշ կոչեցեալ Գաղատացի Պօղոս վարդապետն կամէին. եւ վասն այսր զՄօնսինեօր եպիսկոպոսն Լատինացւոց եւ զմեծաւորս եկեղեցեաց նոցա ՚ի կողմն իւրեանց շահեցեալք, գրեցին գիր աղերսանաց առ պապն Հռովմայ, զի զՄարուշ ընտրեսցէ եւ ձեռնադրեսցէ պատրիարք, եւ մի զՆուրիճան եւ թէ՝ ժողովուրդք ամենեքին զՄարուշ խնդրէին, եւ թէ՝ Նուրիճանն կուսակից է Հայոց եւ ջատագով նոցին, եւ թշնամի եւս Հռովմէական աթոռոյն:

Այ ամենայն գրութիւնք հասին ՚ի ձեռս պապին, զոր ընթերցեալ, եւ վաղու եւս գիտելով զչարայոյզ մախանս Գաղատացւոց, որք վասն ընտրութեան Նուրիճանին՝ եղեն պատճառք այն ամենայն չարեաց, որք հասին ՚ի վերայ հռովմէական Հայ ժողովրդեան:

Ուստի անարժան դատելով զՄարուշ՝ ետ բերել զՆուրիճան, եւ իջեալ յեկեղեցի՝ արար հանդէս Մետրոպօլտաց եւ եպիսկոպոսաց, եւ մատուցեալ պատարագ, ձեռնադրեաց զկնի պատարագին զՆուրիճան Անտօն վարդապետն՝ Արհիեպիսկոպոս եւ Մետրապօլիտ հռովմէական Հայոց Կոստանդնուպօլսի, եւ առաքեաց ՚ի Կոստանդնուպօլիս:

Յետ քան ինչ աւուրց գալստեան սորա՝ արդ արարին դեսպանք ՚ի դուռն արքունի, զի եպիսկոպոսն հռովմէական Հայոց եկեալ է, եւ խնդրեմք, զի կոչեալ զնա ՚ի դուռն արքունի՝ կացուսցես զնա պատրիարք հռովմէական Հայոց:

Եհարց արքայ, թէ  այդ Նուրիճան հարկատու եւ  ծառայ  է ինձ, եթէ ոչ:

Պատասխանի ետուն, եթէ հպատակ է Գերմանական տէրութեան:

Ասէ ցնոսա արքայ, նա՝ որ չէ ինձ հպատակ, զիա՞րդ կարէ լինել գլուխ հպատակաց իմոց, եթէ այրդ այդ դեսպան իցէ, ասացէք ինձ. թէ ո՞րոյ տէրութեան դեսպան է, եւ ես ըստ արժանեաց պատուեցից զնա  եւ ընկալեաց, որպէս պահանջէ  պատիւն դեսպանութեան:

Իսկ եթէ դեսպան չէ, եւ իմումս տէրութեան հպատակ չէ, եւ զիա՞րդ մարթի լինել դմա գլուխ եւ կառավար հպատակաց իմոց: Եւ վասն զի օրինօք խօսեցաւ արքայ, ոչ կարացին դեսպանք դիմախօսել նմա: Ուստի հրամայեաց արքայ Հռովմէական Հայոց, զի ընտրեսցեն ինքեանք զմի ոք ՚ի վարդապետաց իւրեանց՝ որ իցէ  հպատակ Օսմանեան  տէրութեանն,  եւ  ազդ արասցեն ՚ի  դուռն արքունի:

Եւ ժողովեալ նոցա՝ ընտրեցին զՅակոբ վարդապետ Մանուէլեան  ՚ի   միաբանութենէ  Վեննայի  վանիցն,  եւ  ծանուցեալ  ՚ի դուռն արքունի՝ կոչեցին զՅակոբ վարդապետ, եւ զգեցոյց եպարգոսն զխիլայ պատրիարքական իշխանութեան, եւ ետ նմա հրովարտակ, կոչելով  զնա,  «Յակոբ  փիսգոփոս  Գաթոլիկեան»:  Բայց զպատուէրսն արքայի՝ եւ զարտօնութիւնս փիսգոփոսին Հռովմէական Հայոց՝ եւ զտարեկան տուրս նորա՝ եւ զիշխանութիւն նորա՝ անսխալ բացայայտել կամեցեալ, լաւ համարեցայ զնոյն Պէրաթն Տաճկական դնել  աստ ՚ի  կարգի պատմութեանս, զոր  ես արքայ առաջնորդին Հռովմէական Հայոց օրինակ զայս:

ՊԷՐԱԹ

Տէվլէթի Ալիէյի տայիմ իւլ գարար, վէ սալթանաթի սէնիէյի սէրմէտիյիւլ իսթիմլարըմըն ճէզիյէ կիւազար բայասընտան օլան Գաթօլիքլէրին պաշկաճա փիսգոփոսլէրի օլմայարագ, գատիմտէն քէնտուլէրի Րում վէ Էրմէնի բաթրիկլէրի՝ թէվապիի թահթի նազարէթ լէրինտէն պուլունմուշլար իսէ տէ, Գաթօլիքլէրին ուսուլի այինլէրի Րում վէ Էրմէնի այինլէրինէ ույմամագ ճիհէթի իլէ թէմամճէ իճրայի ային իտէմէյէրէք պիզարուր էֆրէնճ քիլիսալէրինէ ամէտ շուտ իլէ, այնիլէրինէ թէագուտի նիքեահէ տայիր ումուրու խուսուսլարընը սայիրլէրինէ րուէթ իթտիրէրէք, տուչարի սէֆալէթ ու մէշագգէթ օլտուգլարը պի թահգիյգ մալիւմի աշիքեար, վէ մէրսումլէր էօթէտէն պէրու զիյրի սաեէյի փատիշահանէմտէ սըղընմըշ րայայի տէվլէթի ալէմտէն օլմագ միւլապէսէսի իլէ՝ ֆիմապատ էֆրէնճ քիլիսալէրինէ կիթմէյուպ, քէնտիլէրինէ թախսիս գըլընան քիլիսալէրտէ իճրայի ային էթմէք իւզրէ, օ միսիլլու սէֆալէթ ու միւշագգէթլէրինտէն թէլխիսլէրիյլէ, պիր գաթ տախի իսթիհալի րիֆահ ու սայիշլէրի լազըմէյի զիմմէթի միլքտարի վիւրիրիյէթ բէրվէրտիտէն իտուկի պէտիյհի վէ պէտիյտար օլմագէն նաշի, կէրէք Ասիթանէի սաատէթ ալիյէմտէ՝ վէ կէրէք քեաֆֆէի մէմալիքի մահրուսէմտէ քեային պիլ ճիւմլէ Գաթօլիք մէզհէպինտէն օլանլարծն փիսգոփոսլուզի շէրէֆեաֆթէի սուտուր օլան խաթթի հիւմայիւն շէվքէթ մագրունի բատիշահանէմ միւճէպինճէ, իշպու պին իքի եիւզ գըրգ ալթը սէնէսի մահի րէճէպի շէրիֆին իկիրմի պիրինճի կիւնիւնտէ՝ էպէնան ճէտտէն տէվլէթի Ալիյէմ րայասընտան օլմագ իւզրէ, քէնտուլէրինին ինթիխապ ու իխթիեար իյլէտիքլէրի րաֆիի թէվգիի րէֆի իւշշանի խագանի գըտվէթի միւխթար իւլ միլլէթ էլ մէսիհիյէ Յակոբ վէլէտի Մանուէլ րահիպ խութումէթ ավագուպէհիւ պիլ խայրէ եիւզ էլլի պին ագճէ փէշքէշի օթուզ սէքիզ պին ագճէ մալի մուգաթայի տախի պէհէր սէնէ ճանիպի միրիյէ էտա էյլէմէք շարթի իլէ, իհսանի թէվճիհ իտիւպ, պու պէրաթի հիւմայիւն սաատէթ մագրունի վերտիմ, վէ պույուրտում քի, պատէլ եէվմ մէրսում Յակոբ րահիպի մէրսումլէրին պէօյիւք վէ քիւչիւկի իւզէրլէրինէ փիսգոփոս պիլիւպ՝ այինլէրինէ միւաալիք ումուրլէրինտէն մէրսումուն սէօզիւնտէն թէճավուզ վէ ախէրտէն միւտախէլէ օլունմայա: Վէ ազլիւ նասպէ մուստահագ օլան րահիպլէրի մէրսում այինլէրի իւզրէ աղլիտիւպ եէրլէրին զայրի րահիպէ վէրտիքտէ, ախէրի միւտախէլէ էյլէմէյէ:

Վէ փիսգոփոսի մէրսումուն արզի օլմա ոըգճս, ազլիւ նասպլէրի թէվճիհ օլունմայա:

Վէ փիսգոփոսի մէրսումուն մարիֆէթ իւ իզնի եօզ իքէն՝ սայիր րահիպլէր այինլէրինէ միւխալիֆ նիքեահ ճայիզ օլմայան քէֆէրէյէ նիքեահ էյլէմէյլէր:

Վէ պիր զիմմինին ավրէթ պօշամալը վէ եախօտ ալմալը օլսա, արալէրինէ փիսգոփոս մէրսումուն վէքիլլէրինտէն զայրի քիմէսնէ կիրմէյէ վէ գարըշմայա:

Վէ ագտի նիքեահ վէ ֆըսխի նիքեահ խուսուսլարընը,  վէ իքի զիմմի պէյնլէրինտէ վուգու պուլան տավայի րիզայի թարաֆէյն իլէ մէրսում րույէթ իտէրէք, տավա իտէնլէրին պէյնլէրինի իսլահ էյլէմէսինէ, վէ քիլիսատէ այինլէրի իւղրէ եէմին վէրմէսինէ, էհլի էօրֆ թայֆէսի թարաֆկնտան տախիլ ու թարրուզ ու թէճրիմ  օլունմայա:

Վէ միլլէթի մէրսումէտէն պիլա վարիզ միւրտ օլան րահիպլէր վէ քէշիշէ ավրէթլէրին թէրէքլէրինի փիսգոփոս մէրսում միյրի իչիւն ախզ ու դապղ էյլէտի քտէ, պէյթիւլմալ վէ գասսամ ատէմլէրի վէ սայիր էհիլ էօրֆ թնյֆէսի թարաֆընտան միւմանիյէթ օլունմայուպ, վէ պունլարըն վէ կէրէք ավրէթլէրին վէ Գաթոլիք օլան սայիր զիմմիլէրին այինլէրի իւզրէ քիլիսալէրի ֆուգարասընա վէ փիսգոփոս մէրսումէ հէր նէ վասիյէթ իտէլէրսէ, մագպուլ օլուպ, չէր իլէ իսթիմա օլունա:

Վէ փիսգոփոսի մէրսում թարաֆընտան մալի մուգաթասը վէ թասաատիւք ճէմի իչիւն թային օլունան րահիպլէրէ միւրուր վէ ուպուր էյլէտիքլէրի մահալլէրտէ քիմէսնէ թարաֆընտան միւմանիյէթ վէ միւտախէլէ իթտիրիլմէյէ:

Վէ փիսգոփոս օլանըն ասասընա՝ վէ սիւվար օլտուզի հայվանէ՝ վէ ատէմլէրէ՝ վէ ճամէ՝ վէ քիսվէլէրինէ՝ վէ մէրսումուն քէնտի մաաշի հասըլ օլան պաղլարի մահսուլինտէն, վէ թասաատիւք նամլէ վէրէկէլտիքլէրի շիրա, վէ պալ, վէ եաղ, վէ սայիր էշեալէրի, խանէսինէ նագլ էյլէմէլէրինէ միւտախէլէ օլունմայա:

Վէ փիսգոփոսի մէրսումուն կէնտիւսինտէն լիէճլի մասլահաթէ կէլիւպ կիտէն վէ սայիր խըզմէթինտէ պուլունան օն նէֆէր ատէմլէրինտէն ճէզիյէ  վէ ավարըզ վէ թէքեալիֆ միւթալէպէ գրընմայա:

Վէ պազի էշիրանըն զուհուր իտէն տավալէրի ախէր մահալլէրտէ իսթիմա օլունմայուպ, արզ օտասընտա կէօրիւլէ:

Վէ քիլիսա ֆուգարասընա վագֆ օլան պաղ ու պահճէ վէ սայիր էմլաքլէր իլէ՝ քիլիսայէ միւթաալլիք էշեա էմսալի միսիլլու, փիսգոփոս զապթ վէ թասարրուֆ իթտիրիլիւպ, ախէրտէն միւտախէլէ օլունմայա:

Վէ պունըսըրըն րահիպլէրինտէն փիսգոփոսի մէրսում մարիֆէթի իլէ մէն օլունա:

Վէ այինլէրին ումուրու խուսուսլէրինէ Րում վէ Էրմէնի պաթրիքլէրի վէ թէվապիլէրի թարաֆընտան վէ ճանիպիլախէրտէն մին էլ վիճուհ քիմէսնէ տախիլ վէ թաարուզ գըլմայա:

Շէօյլէ պիլէլէր, ալամէթի շէրիֆէ իթիմատ գըլալէր:

Հարէրէ հիւ ֆիյ էվմ իլ հատի վէ աշրիյն մին շէհրի րէճէպ իւ ֆէրտ: Սէնէ սիթթէ վէ արպային վէ միէթիյն վէ էլֆ:

Յակոբ Չէլէպի Տիւզեան թարգմանեաց զայս պէրաթ ՚ի լեզու Հայերէն աշխարհաբառ, առ ՚ի դիւրութիւն վերածնողաց, զոր արժան համարիմ գնել աստանօր:

«Տէրութեան հարկատու Հռովմէական Հայ եղողներուն փիսկոպոսները՝ Յունաց եւ Հայոց պատրիարքներուն հրամանին տակը գտնուելով առաջուց, Հռովմէական Հայոց  ծէսը՝  Յունաց եւ Հայոց ծէսին չի յարմարելուն համար, իրենց ծէսերնին չէին կրնար   կատարել:

«Անոր համար ակամայ Ֆռէնկի եկեղեցի կերթային, իրենց ծէսը եւ պսակնին ուրիշներուն կատարել  կուտային,  եւ  ասով շատ խեղճութիւն եւ նեղութիւն կը քաշէին, ինչպէս որ ամենուն յայտնի է:

«Բայց որովհետեւ այս Հռովմէական Հայք առաջուցմէ պէրի իմ տէրութեանս հովանաւորութեան տակը գտնուելով եւ հարկատու ըլլալով, Ֆռէնկի եկեղեցի չերթալու համար, եւ իրենց յատկացեալ եկեղեցիին մէջը ծէսերնին կատարելու համար, եւ առաջի քաշած նեղութենէն եւ խեղճութենէն ազատելու համար, եւ ամ տէրութեանս արդարութեանը կէօրէ ասոնց հանգստութիւն տալու համար, հազար երկու հարիւր քառասունը վեց սէնէին՝ րէճէպի քսանը հինգին՝ իրենց հաւնած եւ ընտրած Մանուէլեան Յակոբ վարդապետը փիսկոպոս դրինք բոլոր Հռովմէական Հայ ըսուածներուն  վրայ,  թէ   իմ   թագաւորանիստ  քաղաքիս  մէջ գտնուածներն ըլլան, եւ թէ ուրիշ իմ իշխած տեղերս գտնուածներն ըլլան հարիւր յիսուն հազար ստակ առաջուց ընծայ տան իմ գանձիս, եւ երեք միլիոն երեսունը ութը հազար ստակ տարեկան տուրք տան: Եւ այս պայմանաւը այս պէրաթը տուի եւ հրամայեցի, որ ասկէց ետեւ Յակոբ վարդապետը Հռովմական Հայոց վրայ փիսկոպոս ըսուի, եւ ծէսէրուն մէջը անոր խօսքէն դուրս չելլեն Հռովմէական Հայերն, եւ ուրիշէն կախում չունենան:

«Եւ իրենց սովորութեանը կէօրէ իշխանութենէ հանելու եւ իշխանութիւն տալու արժանի եղող վարդապետները եթէ փիսկոպոսը առաջնորդութենէն փոխելու ըլլայնէ, մարդ չը խառնուի. փիսկոպոսին արզը չըլլայ նէ, վիճակներուն փոփոխութիւն չըլլայ:

«Եւ այն չգիտնալով՝ ուրիշ վարդապետները իրենց իրենց կանոններուն դէմ ուրիշ քիւֆէրայի այսինքն՝ (հայհոյիչ ազգի) հետ պսակ չընեն:

«Եւ թէ հարկատու կին մը փախչի, կամ մէկը իր կինը թողու, կամ մէկը կին մը առնէ նէ, այն փիսկոպոսին փոխանորդներէն պաշխա մէկը մէջ չի մտնայ եւ չի խառնուի:

«Եւ պսակի եւ թողուելու գործերուն եւ երկու հպատակի մէջ եղած դատաստանը՝ յերկու կողմանց ուզելովը” այն փիսկոպոսները տեսնեն եւ կատարեն:

«Եւ եկեղեցւոց մէջ երդում ընելու համար իրենց սովորութեանը կէօրէ զապիթի կողմանէ խառնուող եւ վնասող չըլլայ:

«Եւ Հռովմէական Հայոց ալ ժառանգ չունեցող մեռնող վարդապետներուն  եւ  մարապետ  կնիկներուն  կողոպուտները,  այն փիսկոպոսը տարեկան տուրքին համար առնէ, եւ պէյթիմալի եւ գասամի կողմանէ մարդ չի խառնուի, եւ ուրիշ զապիթի կողմանէ արգելք չըլլալ:

«Եւ վարդապետներէն կամ մարապետներէն կամ  Հռովմէական Հայ եղող ժողովուրդներէն՝ իրենց ծէսերնուն կէօրէ եկեղեցիին աղքատներուն համար եւ յիշեալ փիսկոպոսին համար ինչ որ կտակ ընէ նէ, ընդունելի ըլլայ, եւ դատաստանաւ իմացուի: Եւ յիշեալ փիսկոպոսին կողմանէ եկամուտ ժողուելու համար թային եղած վարդապետներն ուր երթան նէ՝ մարդ մը չարգիլէ:

«Եւ փիսկոպոսին գաւազանին եւ հեծած ձիին՝ եւ իր մարդոցը՝ եւ անոնց հագուստներուն՝ եւ անոնց սեփական եղած  պաղերուն պտուղներուն, եւ պտղի ըսուած տուրքերուն, որ է շիրա, մեղր, իւղ, եւ այլ բաներ, փիսկոպոսին տունը տանելու համար մարդ  բան  չըսէ:

«Եւ այն փիսկոպոսն իրմէն մասլահաթի համար եկող եւ գնացող եւ ուրիշ գործին գտնուող տասը մարդէ խարաճ եւ տուրք չուզուի:

«Եւ երբեմն անառակութեան համար  ըլլալու դատաստանը ուրիշ տեղեր չըլլայ, արզ օտասին տեսնուի:

«Եւ եկեղեցիին աղքատներուն վախըֆ եղած պաղ ու պաղճա եւ ուրիշ ապրանքի պէս բաներ, եկեղեցիին յատկացեալ, փիսկոպոսին ձեռ մնալու ըլլայ նէ, չի քննուի:

«Եւ վարդապետները անոր հրամանը չըլլայ նէ, մահալլէները պտըտելով խռովութիւն հանելու ըլլան նէ, փիսկոպոսը իր իշխանութեամբը արգիլէ:

«Եւ ասոնց գործերուն վրայ՝ Յունաց  եւ  Հայոց  պատրիարքները՝ եւ անոնց կողմնակիցները՝ եւ ուրիշ կողմանէ ով որ ըլլայ, հիչ մէկ պատճառաւ չի խառնուին:

«Ահա այս է իմ հրամանս, զոր ամեն մարդ ընդունի պիտի»:

 

Արտօնութիւնք եւ իշխանութիւնք առաջնորդին Հռովմէական Հայոց ՚ի պէրաթի յայսմիկ տեսանին, բայց սոքա սակաւք ինչ են, եթէ բաղդատեսցես ընդ պէրաթս պատրիարքաց Հայոց եւ Յունաց:

Ահաւասիկ պէրաթ Պատրիարքին Հայոց, յորոց երկու օրինակք գտանին ՚ի ձեռս մեր, մին տուեալ Յովհաննու պատրիարքին, ՚ի թուին Տաճկաց      եւ միւսն տուեալ Ստեփան պատրիարքին ՚ի թուին Տաճկաց   t :

 

Նշանի շէրիֆի ալիշան թէվգիի րէֆիի հիւմայիւն օլտըրքի:  Իշ  պու  տարէնտի  պէրաթի  ալիշան  գըտվէթի  միւխթար  էլ միլլէթի մէսիհիեէ Ստեփան նամ րահիպ խաթմէթի ավագըպէհու պիլխայր, տիվանի հիւմաեիւնըմա մէհմուր արզի հալ իտուպ, Իսթանապուլ վէ թէվապիի Էրմէնիեանը բաթրիգի օլան Կարապետ նամ բաթրիգ ալիլ էլ միզաճ օլուպ ումուրի բաթրիգլիզի իտարէ վէ րուեէթէ գուտրէթի օլմատըզընտան քէնտու հիւսնի րըզա վէ իխթիեարը իլէ բաթրիգլըզընտան ավֆընը վէ ազլընը պա արզի հալ րէճա վէ նիեազ իթմէկիյն իսթիտասընա միւսաատէի Ալիեէ

էրզան գըլընարագ եէրինէ ախէրի ինթիխապ օլընմասը իրատէ օլընտըղընա պինայէն, Էրմէնի միլլէթինտէն լազըմ կէլէնլէր բաթրիգխանէտէ պիթ թէճէմմիւ մէրսումը ինթիխապ պիրլէ իւզէրլէրինէ բաթրիգ նասպ օլընմասընը թագտիմ յիլէտիքլէրի մահզէր կէօնա արզ հալլէրի իլէ նիեազ վէ իսթիտա իյլէտիքլէրի մահզէր կէօնա արզ հալլէրի իլէ նիեազ վէ իսթիտա յիլէտիքլէրի էճիլտէն րահիպի մէրսում թէրաֆի սալթանաթի սէնիեէմտէն իւզէրլէրինէ բաթրիգ նասպ վէ թաեին օլընմաղլէ միրի բէշքէշինի թէսլիմի խազինէի ամիրէն իյլէմէք շարթի իլէ բաթրիգլիկի մէզքիւր սէլէֆի Կարապետ րահիպին րէֆինտէն քէնտույէ թէվճիյհ, վէ եէտինէ շուրութի գատիմէսի տէրճի իլէ պէրաթի ալիշանըմ վիրիլմէք պապընտա իսթիտայի ինաեէթ իյլէտիկի էճիլտէն խազինէի ամիրէմտէն մահֆուզ փիսգոփոս մուգաթասը տէֆթէրլէրինէ նազար օլընտըգտա Իսթանպուլ վէ բէրաքէնտէի Անաթօլը վէ Րումէլի վէ թէվապիի Էրմէնի բաթրիգ լիզի եիւզ սէքսան թօգուզ ագչէ մագթու իլէ մէսֆուր Կարապետ րահիպին պալասը խաթթը հիւմաեիւնի շէվքէթմագրունըմ իլէ մաանուն պէրաթի ալիշանըմլա իւզէրինտէ օլտըղը մուգայյէտ օլմագլէ մէհմուր արզհալի միւճիպինճէ միրի բէշքէշինի թէսլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէմէք իւզրէ պէր վէշհի միւթատ պէրաթը իթա օլընմագ  պապընտա սատըր օլան ֆէրմանի ալիշանըմ միւճիպինճէ ատէթի բէշքէշի օլան մէպլազը մէզպուր եիւզպին ագչէյի պէր վէչհի նագտ թէպիմի խաղինէի ամիրէմ իյլէտիկինէ սուրէթի րուզնմաչէի հիւմաեիւնըմ վիրիլմէկիյն պին իքի եիւզ գըրգ եէտի սէնէսի րէպիիւլ ախըրինին եիրմի սէքիզինճի կիւնիւնտէն պու պէրաթի հիւմաեիւնի ինաեէթմագրունը վերտիմ, վէ պույըրտամ քի՝ մէսֆուր Ստեփան րահիպ րէֆ օլընան մէրսում եէրինէ Իսթանպուլ վէ բէրաքէնտէի Րումէլի վէ Անաթօլի վէ թէվապիի Էրմէնի բաթրիգլիկինէ պէր վէչհի թէէպիտ միւթասարրըֆ օլուպ բաթրիգլիկինէ թապի եէրլէրտէ մուրախխասալար վէ բաբասլար վէ սայիր ուլուսը  վէ կէճիսի րահիպի մէրսումը իւզէրլէրինէ բաթրիգ պիլուպ բաթրիգլիղինէ միւթալլիւգ ումուրլարընտա րահիպի մէրսումէ միւրաճաաթ իտուպ թօղրը սէօզիւնտէն թէճավիւզ իյլէմէյէլէր, վէ բաթրիգլիզինէ թապի եէրլէրտէ ազլ ու նասպէ միւսթահագ օլան մուրախխասալարը  վէ  բաբասլարը  վէ  գարապաշլարը  րահիպի  մէրսում աեինլէրի իւզրէ ազլ ու նասպ իյլէտիքտէ ախէրտէն քիմէսնէ միւխալէֆէթ իյլէմէյուպ գարըշմայա. վէ բաթրիգի մէրսումըն մէհմուր արզը օլմատըգճա դատը արզը վէ արզըհալ իլէ պիր ֆէրտէ միւրախխասալըգ վիրրիլմէյուպ վէ սայիր վադըֆլարընա միւթաալլիւգ օլան խուսուսլարը րահիպի մէրսումըն մարիֆէթի իլէ օլուպ ախէրտէն քիմէսնէ միւտախէլէ իյլէմէյուպ վէ պիլա վարիս միւրտ օլան բաբաս վէ քէշիշ վէ միւրախխասա վէ գարապաշլար վէ մարապետ թապիր օլընուր քէշիշէ ավրէթլէրին միւթատի գատիմ իւզրէ բաթրիգէ այիտ մէթրուքեաթլէրին րահիպ մէրսում վէ եախուտ թէրաֆընտան վէքիլլէրի միրի իչուն ախզ վէ գապզ իյլէտիքէ խիլաֆի միւթատի գատիմ պէյթ իւլ մալ վէ գասսամ ատէմլէրի միւտախէլէ իյլէմէյէլէր. վէ գատիմտէն զապթ ու թէսարրիւ ֆլարընտա օլան քիլիսա վէ մանասթըրլարընա վէ զիյարէթ կեահլարընա վէ քէնտուլէրինէ վէ պու անէ տէկին աեինի աթըլէլէրին իճրա իյլէտիքլէրինէ էհլի էօրֆ թայիֆէսի թէրաֆլարընտան վէ ախէրտէն պի վէչհ միւտախէլէ օլընմայուպ վէ բաթրիկի մէրսումուն մարիֆէթի վէ իզնի եօզ իքեն աենիլէրինէ միւխալիֆ  պազը  գուրա  բաբասլարը  նիքեահ  ճայիզ  օլմայան զըմմիյէ նիքեահ իյլէմէյլէր. վէ պիր զըմմիյէ ավրէթ էրինտէն գաչսա, վէ եա պիր զըմմի ավրէթ պօշամալը վէ եախուտ ալմալը օլսա արալարընա րահիպի մէրսում վէ եախուտ վէքիլէրինտէն զայրի քիմէսնէ կիրմէյէ վէ գարըշմայա, վէ միւրտ օլան Էրմէնի միւրախխասալարը վէ բաբասլարը վէ քէշիշլէրի վէ սայիր Էրմէնի թայիֆէսի քէնտու աեինլէրի իւզրէ քիլիսալարը Ֆուգարասընա վէ բաթրիկէ հէր նէ վասիեէթ իտէրլէրսէ մագպուլ օլուպ Էրմէնի շահիտլէրի իլէ շէր իլէ իսթիմա օլընա վէ աեինլէրինէ միւխալիֆ վազ ու հարաքէթ իտէն Էրմէնի միւրախխասալարը վէ բաբաս վէ քէշիշլէրինի բաթրիգի մէրգում աեինլէրի իւզրէ թէտիպ վէ սաչլարըն թըրաշ վէ քէնտուլէրին բաբաս վէ գարապաշլըգտան ազլ վէ քէլիսլէրին ախէրէ վիրտիքտէ միւտախէլէ իյլէմէյլէր. վէ բաթրիկլիզէ թապի եէրլէրտէ գատիմի քէնտու այինլէրի իւզրէ քիլիսալէրինէ միւթաալիգ պաղ վէ պաղչէ վէ չիֆթլիք վէ չայիր վէ մանասթըրլարընա վէ պիւեութ վէ տէքեաքին վէ էշճարի միւմիւրէ վէ զայրի միւսմիւրէլէրինէ վէ սայիր պունըն էմսալի քէնիսայէ վագֆ օլան էշեա վէ թավարլարը միւթատի գատիմ վէ օլա կէլտիկի իւզրէ իշպու պէրաթի ալիշանըմլա Էրմէնի բաթրիկի օլան մէսֆուր Ստեփան րահիպ թէրաֆընտան զապթ վէ րապթ իթտիրիլուպ ախէրտէն միւտախէլէ իյլէմէյլէր, վէ քիլիսա վէ մանասթըրլարընա վէքիլ օլուպ տիւշէն բաթրիկլիք րուսումունտան էքլ ու պէլզ իտէն բաբասլարըն վէ քէշիշլէրին բաթրիկի մէրսում մուհասէպլէրին կէօրտիւքտէ խիլաֆի միւթատի գատիմ ախէրտէն միւտախէլէ օլընմայուպ վէ պազը զիյգուտէթ քիմէսնէլէր շու բաբասը ազլ վէ քիլիսասընը շու բաբասա վէր տէյու այինլէրինէ միւխալիֆ էյլէմէյէլէր. վէ Էրմէնիեան թայֆէսինտէն պազըլարը քիլիսա վէ մանասթըրլարը եօղ ի քէն մահալլէ պէ մահալլէ կէզուպ խիլաֆի այինի սահիհ Էրմէնի րաեալէրինի իֆսատ իտէն մէսֆուրլէր բաթրիկի մէրսում մարիֆէթի իլէ վէ ֆէրմանի շէրիֆմլէ ախզ վէ հագլարընտա լազըմ կէլան թէտիպլէրի իճրա օլընա, վէ բաթրիկի մէրսումըն մուրուր վէ ուպուր յիլէտիկի մահալլէրտէ պինտիկի պարկիրլէրինէ վէ եանընտա օլան եասագճըսընա վէ ատէմլէրինէ վէ թէպտիլի ճամէ վէ քիսվէ իյլէմէյլէր. վէ րահիպի մէսֆուրըն քէնտու մայիշէթի իչուն հասըլ օլան պաղլէրի մահսուլունտան, վէ թէսատտիւգ նմաընա զըմմի թայիֆէսինին վիրէ կէլտիքլէրի շէյլէրի վէ պալ վէ եազ վէ սայիր էշեալէրին խանէսինէ նագլէ իսկէլէլէրտէ վէ գափուլարտա էմինլէր վէ եասագճըլարտան պիր ֆէրտ խիլաֆի միւթատի գատիմ րէնճիտէ, վէ իզնի շէրիլէ ալը գօնըլմագ լազըմ կէլտիքտէ Էրմէնի բաբասլարըն վէ քէշիշլէրին բաթրիկի մէրսում մարիֆէթի իլէ ալը գօնըլուպ, վէ պիր զըմմինին քէնտու րըզասը եօզ իքէն պիզ սանա ճէպրէն եասագճը օլուրըզ տէյու վէ սայիր պէհանէլէր իլէ ասքէրի վէ սայիրլէրի թէրաֆլարընտան րէնճիտէ օլընմայուպ, վէ սէնէվի մալի մագթուին պէհէր սէնէ թէսլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէտիքճէ բաթրիկլիկինէ վէչհի մէշրուհ իւզրէ թէպիյտէն միւթէսարրըֆ օլուպ  պիր  վէչհ  իլէ  զապթ ու  րապթընա թէրաֆընտան թէսատտիւգ ճէմի իչուն թայեին իյլէտիկի րահիպլէր մուրուր վէ ուպուր իյլէտիկի մահալլէրտէն էհլի էօրֆ թայիֆէսի թէրաֆլարընտան միւտախէլէ իթտիրիլմէյուպ, վէ այինլէրին միւխալիֆ նիքեահ իտեն զըմմիլէր քիլիսալէրինէ կիրմէք այինլէրինէ միւխալիֆ օլմաղլէ միւրտ օլտըգլարընա գուզաթ վէ նիւվապ վէ սայիր զապիթլէր սիզ գալտըրըն տէյու բաբասլարա ճէվր ուէզիեէթ իթտիրիլմէյուպ վէ բաթրիկի մէսֆուր մատամ քի՝ միւճիպի պէրաթ իւզրէ հարէքէթ իյլէյէ վէ բաթրիկլիզի մին պաահ ախէրէ վիրիլմէմէք իւզրէ մահալինէ գայտ վէ շերհ վիրիլմկլէ խիլաֆի շուրութի պէրաթի ալիյշան ախէրտէն միւտախէլէ վէ մուարազա իյլէմէյլէլէր տէյու շուրութի միւսարրահ օլուպ, վէ մէսֆուր  Ստեփան  րահիպ  էմսալընա  գեասէն  քէնտուսի  վէ  գափու  քէթխիւտասը  իլէ  մաէն  օն  պէշ  նէֆէր  ատէմլէրինտէն  ճիզիեէ վէ ավարիզ վէ թէքեալիֆի էօրֆիեէ միւթալէպէ օլընմայուպ վէ մէմալիքի մահրուսէմտէ վագը քիլիսա վէ մանասթըրլարընըն տէրունլէրինտէ սաքին բաբաս վէ գարապաշլարընըն թէֆթիշ վէ հիսապլարը բաթրիկի մէսֆուր վէ վէքիլլէրի մարիֆէթի վէ հիսապլարը բաթրիկի մէսֆուր վէ վէքիլլէրի մարիֆէթի իլէ կէօրիւլիւպ վէ գատիմի Էրմէնանէ մախսուս քիլիսա վէ մանասթըրլարը բաշա վէ միւթէսէլլիմ վէ վօյվօտա վէ գատը արզլէրի իլէ վէ միւրասէլէ իլէ իխէրէ վէրիլմէյուպ վէ ախէրին տէյնի իչուն քիլիսա վէ մանասթըրլարընըն էշեասընա թէարրիւզ օլընմայուպ, վէ րէհն օլմագ իւզրէ ախզ վէ գապզ իթտիրիլմէյէ, վէ պիր թագրիպ իլէ ախզ օլընմըշ իսէ՝ մարիֆէթի շէր իլէ կէրու մահալլէրինէ րէտտ վէ թէսլիմ օլընուպ, վէ վէ այինի գատիմէլէրի իւզրէ պիր զըմմի  ավրէթ  պօշամագ,  վէ  ավրէթ  իւզէրինէ  ավրէթ  ալմագ զիեատէ այինլէրինէ մուղայիր օլմաղին օ մագուլէլէրէ րուխսէթ վիրիլմէյուպ թէտիպ վէ կուշմալ օլընուպ վէ բաթրիկի մէրսումըն եէտինտէ օլան ասասընա միւտախէլէ իթտիրիլմէյուպ վէ միրի մագութի ճէմի իչուն մուրուր վէ ուպուր իտէն գարապաշլարընըն մուրուր վէ ուպուր իյլ-տիքլէրի մահալլէրտէ էհսէն վէչհ իլէ կէչմէք իչուն իւզէրլէրինտէն օլան ալաթլէրինէ վէ թավարլէրինէ էհլի էօրֆ թէրաֆլարընտան միւտախէլէ օլընմայուպ վէ քէնտուլէրէ մախսուս քիլիսայէ միւթաալիգ էշեալէրինտէն գափուլարտա վէ իսկէլէլէրտէ կէօմրիւկ վէ պաճ միւթալէպէ օլընմայուպ, վէ պաղը էշիտտանըն զուհուր իտէն տավալարը ախէր մահալլէրտէ իսթիմա օլընմայուպ տիվանի հիւմայունըմտա կէօրիւլմէք իւզրէ Ասիթանէի սաատէթիմէ հէվալէ օլընա. վէ Իսթանպուլ վէ թէվապիի Էրմէնիանը բաթրիկի օլան մէսֆուր Ստեփան գափու քէթխիւտասը իլէ մաէն օն պէշ նէֆէր ատէմլէրինտէն ճիզիյէ վէ ավարիզ վէ թէքեալիֆի էօֆիյէ թալէպ օլընմայուպ, վէ շէրի շէրիֆէ միւթաալիգ լազըմ կէլան տավալէրի տիվանի հիւմայունըմտա կէօրիւլիւպ շուրութ վէ գույուտընա մուղյիր քիմէսնէ թէրաֆընտան վէչհէն մին էլ վիճուհ վէ սէպէպէն մին էլ էսպապ տախլ վէ թէարրիւզ օլընմաեա. շէօյլէ պիլէլէր ալեամէթի շէրիֆմէ իթիմատ գըլալար:

Հուրիրէ ֆիլ եէվմէլ թասի մին շէհրի ճէմատիւլ իւլա, սէնէ սէպ վէ էրպաին վէ մէէթիյն վէ էլֆ:

  Ճէմատիւլ էվվէլ         :

ՊԷՐԱԹ

Իսթանպօլ  վէ  թէվապիի  Էրմէնի  պաթրիքլիզինէ  պունտէն ագտէմ միւթէսարրըֆ օլան Ազուպ նամ րահիպ տիվանի հիւմայունիմէ մէմհուրէն արզըհալ իտիւպ պաթրիքլիզի մէզքիւրէ եիրմէ տէօրթ սէնէյի գարիպ խաթթը հիւմայուն շէվքէթ մագրուն իլէ միւանվէն պա պէրաթի ալիշան պէրվէճհի թէպիտ միւթէսարրիֆ օլուպ՝ սատագաթ վէ իսթիգամէթ իւզրէ խըզմէթինտէ գուսուրի օլմայուպ՝ անճագ պու էսնալէրտէ իխթիյարլըք հասէպիյլէ իլլէթէ միւպթէլա, վէ վիճուտինէ զաֆ վէ խասթէլիք արիզ օլմազին գըյամ վէ գիւուտէ, վէ իւմուրի պաթրիքլիղի րույէթինի՝ ատէմի իգթիտարինտէն նաշի պաթրիքլիղի մէզքիւրի զապթ իւ րապթ, վէ րիանըն այինլէրի իճրայէ գատըր միւթէմէտ վէ միւճէրրէպիւլ աթվար պիր րահիպի պաթրինասպ օլունմասի մուգթազի օլտուղինտէն՝ րիւհպանլէրի միւխթարլէրինտէն կէնտի չէրաղի օլուպ, էհլի ըրզ վէ միւճէրրէպիւլ աթվար, վէ պիլճիւմլէ միլլէթլէրի կէնտուսինտէն խօշնուտ վէ րազի օլուպ, նիշէ զէմանտէն պէրու Գիւտսի շէրիֆ պաթրիքլէրի վէքիլի օլան՝ իշպու տարէնտիի ֆէրմանի հիւմայուն գըտվէթիւ միւխթար միլլէթ իւլ մէսիհիյէ Գրիգոր նամ րահիպ խիւթիմէթ ավագըպիհու պիլ խայրէ պաթրիքլիզի  մէզքիւրի  ֆէրազաթ վէ գասրիյէն  իյլէտիւկինտէ ալթը ճէմաաթ թապիր օլունուր Էրմէնի րիայասինին րիւհպան վէ փափաս, վէ ճէմաաթ, պաշի, վէ իսմիւ մէքյանլէրի մալուն սանաֆ իխթիյարլէրինին րիզա վէ իթթիֆագլերի իլէ ճիւմլէսինին մինասիպ կէօրիւպ, մահալլիւ միւսթահագ տըր տէյու գապուլ իյլէտիքլէրինէ պինաէն, տէվամի էօմրիւ տէվլէթիմ էտիյեէսինէ միւտավէմէթ պիրլէ՝ տիլէտիկի մահալտէ սաքին վէ իգամէթ իյլէտիկինէ միւմանիաթ օլունմամագ շարթի իլէ, պաթրիքլիղի մէզքիւրի հիւնիւ րիզա վէ իխթիյարիյլէ մէզքիւր Գրիգոր րահիպ՝ խիւթիմէթ ավագըպիհու պիլխայրէ ֆէրազաթ վէ գասրիյէտ վէ եէտինտէ օլան պէրաթի ալիշանի թէսլիմ իթմէկին՝ իխթի յարլըզընէ մէրհամէթէն՝ պաթրիքլիղի մէզքիւր վէ գասրիյէտինտէն ատէթի փէշքէշին թէմլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէմէք շարթի իլէ, պէրվէչհի թէպիտ րահիպի մէսֆուրէ թէվճիհ, վէ շուրուրթի գատիմէսի իլէ եէտինէ պէրաթի շէրիֆի ալիշանըմ իհսան օլունմագ պապընտա, ֆուզ օլան փիսգոփոս միւգաթասի տէֆթէրլէրինէ նազար օլունտուգտէ՝ վէչհի մէշրուհ իւզրէ Իսթանպօլ վէ փէրաքէնտէի Րումէլի վէ Անատօլի վէ թէվապիի Էրմէնիյանի պաթրիքլիզի հիյնի թէվճիհինտէ՝ եիւզ պին ագճէ միրի փէշքէշին թէսլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէմէք իւզրէ՝ սէնէվի եիւզ գըրգ պին ագճէ միւգաթաա իլէ Գէորգ նամ րահիպ գասրիյէտինտէն մէսֆուր Աղուպ րահիպէ պէրվէճհի թէպիտ թէվճիհ, վէ պէրաթի իւնվանընա խաթթը հիւմայուն շէվքէթմագրուն քէշիտէ գըլընուպ, հալա իւզէրինտէ օլտուղու տէրքէնար օլունմաղին, շէրէֆեաֆթէի սուտուր օլան էմրի հիւմայունու շէվքէթ մագրունիմ միւճիպինճէ՝ պաթրիքլիղի մէզքիւր՝ մէսֆուրուն գասրիյէտինտէն միրի հիւմայուն փէշքէշին թէսմիլի խազինէի ամիրէմ իյլէմէք շարթը իլէ պէրվէշհի թէպիտ թէվճիհ, վէ շուրութի գատիմէսի իլէ պէրաթ իթա օլունմագ պապընտա լազըմ կէլէն մէպլաղի մէզպուր եիւզ պին ագճէի պէրվեչհի նագտ թէսլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէտիկինտէ սուրէթի րուզնամչէի հիւմայունում վէրիլմէրնին սէնէսի զիլգատէնին եիրմիպէշինճի կիւնիւնտէ գասրիյէտինտէն պէրվէչհի թէպիտ թէվճիհ իտիւպ, իշպու պէրաթի ալիշան մատալէթ ղայաթի վէրտիմ. վէ պույուրտում քի մէսքուր Գրիգոր րահիպ խիւթիւմէթ ավագրպիհու պիլխայըր զիքը օլունան Իսթանպօլ վէ փէրաքէնտէի Րումէլի վէ Անատօլի վէ թէվապիիտէ սաքին մէրխասալէր վէ փափասլէր վէ սայիր Էրմէնիան թայֆէսի իւզէրլէրինէ գատիմտէն օլան կէլէն ատէթ վէ գանուն վէ այինլէրի իւզրէ պաթրիք օլուպ, պաթրիքլիլիզինէ տախիլ եէրլէրտէ մէրխասալէր վէ փափասլէր վէ սայիր Էրմէնիան թայֆէսինին ուլուսի վէ քիւչիւկիւ մէսֆուրի իւզէրլէրինէ պաթրիք պիլիւպ, պաթրիքլիզինէ միւթաալլիգ այինլէրի միւճէպինճէ տիւշէն ումուրլ-րինտէ րահիպի մէսֆուրէ միւրաճաաթ իտիւպ՝ տօղլու սէօզիւնտէն թէճավուզ իյլէմէյէլէր. վէ պաթրիքլիզինէ տախիլ եէրլէրտէ ազլ իւ նասպէ միւսթահագգ օլան մէրխասալէրի վէ գարապաշլէրի վէ փափասլէրի՝ րահիպի մէսֆուր այինլէրի իւզրէ ազլ իւ նասպ իյլէտիքտէ, ախէրտէն քիմէսնէ միւմանիաթ իյլէմէյիւպ գարըշմայալէր, վէ պաթրիքի մէսֆուրուն մէհմուր արգը օլմատըգճա գազի արլէրի վէ արզըհալ իլէ պիր ֆէրտէ մէրխասալըգ վէրիլմէյիւպ, վէ սայիր վագըֆլէրինէ միւթաալլիգ օլան խուսուսլէրի րահիպի մէսֆուր մարիֆէթի իլէ օլուպ, փափաս վէ քէշիշ վէ մէրխասա վէ գարապաշլէր, վէ մարապետ թապիր օլունուր քէշիշէ ավրէթլէրին միւթատի գատիմ իւզրէ պաթրիքէ այիտ մէթրուքեաթլէրին՝ րահիպի մէսֆուր վէ եախօտ թարաֆընտան վէքիլլէրի միրի իչիւն ախզ ու գապզ իյլէտիքտէ խիլաֆի միւթատի գատիմ պէյթիւլ մալ վէ գասսամ ատէմլէրիի միւտախէլէ իյլէմէյէլէր. վէ դատիմտէն զապթ իւ թէսարրիւֆլէրինտէ օլան քէնիսա վէ մանասթըրլէրինէ վէ զիյարէթկեահլէրինէ, վէ քէնտուլէրէ թապի օլուպ գատիմտէն ալագա իտէկէլտիքլէրինէ, վէ սլու անէ տէկին այինի աթըլէլէրին իճրա իյլէտիքլէրինէ, վէ վազի գատիմի ֆէթվայի շէրիֆի վէ մախուսմէն ֆէրմանի պի իլէ քիլիսա վէ մանասթըրլէրինին օլա կէլէն մէրամէթլէրինէ էհլի էօրֆ թայֆէսի թարաֆլէրինտէն վէ ախէրտէն պիվէշհի միւտախէլէ վէ միւարազա օլունմայուպ, վէ պաթրիքի մէսֆուրուն մարիֆէթի իզնի օլմատըգճա՝ այինլէրինէ մուխալիֆ պազը գուրա փափասլէրի նիքեահ ճայիզ օլմայան զիմմիյէ նիքեահ իյլէմէյէլէր, վէ պիր զիմմիյէ ավրէթ էրինտէն գաչսա վէ եա պիր զիմմի ավրէթ պօշամալու վէ եախօտ ալմալու օլսա, արալէրինէ րահիպի մէսֆուր վէ եա վէքիլլէրինտէն զայրը քիմէսնէ կիրմէյէ վէ գարըշմայա, վէ միւրտ օլան Էրմէնի մէրխասալէրի վէ փափասլէրի վէ քէշիշլէրի վէ սայիր Էրմէնի թայֆէսի քէնտու այինլէրի իւզրէ քիլիսալէրի՝ ֆուգարասընա վէ պաթրիքէ հէր նէ վասիյէթ իտէրլէր իսէ մագպուլ օլուպ Էրմէնի շահիտլէրի իլէ շէր իլէ իսթիմա օլունա. վէ այինլէրինէ միւխալիֆ վազի հարաքէթ իլէ Էրմէնի մէրխասալէրի վէ փափասլէրի վէ քէշիշլէրի՝ պաթրիքի մէսֆուր այինլէրի իւզրէ թէտիպ վէ սաչլէրին թըրաշ վէ քէնտուլէրին փափաս վէ գարապաշլըգտան ազիլ վէ քիլիսալէրին ախէրէ վէրտիքտէ միւտախէլէ իյլէմէյէլէր:

Վէ պաթրիկլիզինէ թապի եէրլէրտէ՝ գատիմտէն քէնտու աեինլէրի իւզրէ քէլիսալէրինէ միւթաալիգ պաղ վէ պաղչէ վէ չիֆթլիք վէ չաեիր վէ թարլալէրինէ, վէ տէկիրման, վէ պիեութ վէ փանայիր վէ մանասթըրլէրինէ, վէ պիեութ վէ տիւքեաքին, վէ էշճարի միւսմիրէ վէ զայրի միւսմիրլէրինէ, վէ սաիր պունուն էմսալի քէնիսայէ վագըֆ օլան էշեա վէ տավարլէրինէ միւթատարի ալիշանըմ իլէ Էրմէնի պաթրիքի օլան մէսֆուր Գրիգոր րահիպի՝ խիւթիմէթ ավագըպիհու պիլխայըր, թարաֆընտէն զապթ իւ րապթ իթտիրի՝իւպ՝ ախէրտէն միւտախէլէ իթհիրիլմէյէ. վէ քէլիսա վէ մանասթըրլէրինէ վէքիլ օլուպ՝ տիւշէն պաթրիքլիղի մահսուլինտէն էքլիւպէեի իտէն փափասլէրին վէ քէշիշլէրին պաթրիքի մէսֆուր՝ մուհասսէպէլէրին կէօրտիւքտէ՝ խիլաֆի միւթատի գատիմ ախէրտէն միւտախէլէ օլունմայուպ՝ վէ պազի զիգուտրէթ քիմէսնէլէր շու փափասը ազիլ, վէ քիլիսասըն շու փափասէ վիր տէյու, վէ եախօտ շու զիմմիեէ ավրէթի՝ շու զիմմիյէ նիքեահ իյլէ տէյու աեինլէրինէ միւխալիֆ րէնճիտէ իյլէմէյէլէր, վէ Էրմէնիան թաիֆէսինտէն պազիլէրի քիլիսա վէ մանասթըրլէրի եօղ իքէն մահալլէ ալէ մահալլէ կէզիւպ՝ խիլաֆի աեին՝ սահիհ Էրմէնի րիաեալէրին իֆսատ իտէն մէսֆուրլէր պաթրիքի մէսֆուր մարիֆէթիյլէ, վէ ֆէրմանի ալիշանիմլէ ախզ վէ հագլէրինտէ լազըմ կէլէն իճրա օլունէ, վէ պաթրիքի մէսֆուրուն միւրուր իւր ուպուր իյլէտիկի մահալլէրտէ՝ պինտիկի պարկիրլէրինէ, վէ եանընտէ օլան եասագճըսընէ վէ ատէմլէրինէ վէ թէպտիլի ճամէ վէ քիսվէ իյլէտիքլէրինէ՝ էհլի էօրֆ թարաֆլէրինտէն պիվէճիհ միւտախէլէ օլունմայուպ՝ վէ րահիպի մէսֆուրուն կէնտու մաեիշէթի իչիւն հասըլ օլան պաղլէրի մահսուլինտէն, վէ թէսատտիւգ նամինէ զիմմի թաիֆէսինին վիրէ կէլտիքլէրի շիրէ վէ եաղ, վէ պալ, վէ սաիր էշեալէրին խանէսինէ նագլ իյլէտիքտէ՝ իսկէլէլէրտէ վէ գաբուլէրտէ էմինլէր վէ եասագճըլէրտէն պիր ֆէրտ խիլաֆի միւթատի գատիմ րէնճիտէ իյլէմէյուպ, վէ իզնի շէր իլէ ալըգօնուլմագ լազըմ կէլէն Էրմէնի փափասլէրին վէ քէշիշլէրին պաթրիքի մէսֆուր մարիֆէթիյլէ ալըգօնուլուպ՝ վէ պիր զիմմինին կէնտիւ րիզասը եօզ իքէն ճէպրէն միւսլիւման իյլէմէյլէր. վէ րահիպի մէսֆուրուն րիզասը եօղ իքէն պիզ սանա ճէպրէն եասագճը օլուրուզ տէյու, վէ սաիր պէհանէ իլէ գափում գուլլէրի թարաֆընտան րէնճիտէ օլունմայուպ՝ վէ սէնէվի մալի մագթուի օլան եիւզ գըրգ պին ագճէեի՝ պէհէր սէնէ թէսլիմի խազինէի ամիրէմ իյլէտիքճհէ՝ պաթրիքլիկինէ վէչհի մէշրուհ իւզրէ թէպիտէն միւթասարրըֆ օլուպ՝ պէր վէճիհ թէպիտ զապթ իւ թէսարրիւֆինէ թարաֆը ախէրտէն պիր ֆէրտ մանի օլունմայուպ՝ վէ պաթրիքի մէսֆուր թարաֆընտէն թէսատտիւգ ճէմի իշիւն թաեին իյլէտիւկի րահիպլէր՝ միւրուրի ուպուր իյլէտիւկի մահալլէրտէ էհլը էօրֆ  թաիֆէսի  թարաֆինտէն  միւտախէլէ  իթտիրիլմէյուպ՝  վէ աեինլէրինէ միւխալիֆ նիքեահ իտեն զիմմիլէր քէլիսալէրինէ կիրմէք աեինլէրինէ միւխալիֆ օլմազ իլէ՝ միւրտ օլտուգլէրինտէ՝ գիւզզաթ վէ նիւվվաթ վէ սաիր զապիթլէր սիզ գալտըրըն տէյու փափասլէրէ ճէվր իւ էզիեէթ իթտիրիլմէյուպ՝ վէ պաթրիքի մէսֆուր մատամ քի մուճիպի պէրաթ իւզրէ հարաքէթ իյլէյէ՝ պաթրիքլիկի մինպատ ախէրէ վիրիլմէմէք իւզրէ մահալինէ գայտ վէ շէրհ վիրիլմէքլէ՝ խիլաֆի շիւրութի պէրաթի ալիշան՝ ախէրտէն միւտախէլէ վէ միւարազզա իյլէմէյէլէր տէյու շիւրութի միւսարրահա օլուպ՝ վէ մէսֆուր Գրիգոր րահիպի խիւթիմէթ ավագըպիհու պիլխայըր էմսալինէ գըեասէն կէնտուսի վէ գափու քէթխիւտասի իլէ մէան օն պէշ նէֆէր ատէմլէրտէն ճիզիէ վէ ավարըզ վէ թէքեալիֆի էօրֆիյէ միւթալէպէ օլունմայուպ՝ վէ մէմալիքի մահրուսէմտէ վագը քէլիսա վէ մանասթըրլէրինին տէրունլէրինտէ սաքին փափաս վէ գարապաշլէրինին թէֆթիշ իւ հիսապլէրին՝ պաթրիքի մէսֆուր վէ վէքիլլէրի մարիֆէթի իյլէ կէօրիւլիւպ՝ վէ գատիմի Էրմէնիեանէ մախսուս քիլիսա վէ մանասթըրլէրի փաշա վէ միւթէսէլլիմ վէ վօյվօտա վէ գազի արզլէրի վէ միւրասէլէ իլէ սահիհ Էրմէնի րիտեասի եէտլէրինտէ աեինի ախէր իւզրէ օլան գաթուլիգ թապիր օլունուր միւֆսիտլէրէ վիրիլմէյուպ, վէ աեինի ախէր իւզրէ օլան գաթուլիկ թէօհմէթիյլէ միւթթէհիմ միւֆսիտլէրին ճիւրիւմլէրի իչիւն սահիհ Էրմէնի րիայասի րէնճիտէ օլունմայուպ՝ Էրմէնի պաթրիքլէրի մարիֆէթ իւ ինհալէրիյլէ հագլէրինտէ լազըմ կէլէն աեինլէրի իւզրէ իճրա օլունուպ՝ վէ օլ մագուլէ մմիւֆսիտլէրին ճէրիմէլէրի իչիւն օլան տիեունի քէսիրէլէրի իչիւն շէհր իւ գասապաթ վէ գուրատէ օլան քիլիսա վէ մանասթըրլէրինին էշեասինէ թէարրիւզ օլունմայուպ վէ րէհին օլմագ իւզրէ ախզ իւ գապղ իթտիրիլմէյէ, վէ պիր թագրիպ իլէ ախզ օլունմուշ վար իսէ մարիֆէթի շէր իլէ կիրու մահալինէ րէտտ վէ թէսլիմ օլունուպ, վէ աեինի գատիմէլէրի իւզրէ պիր զիմմի  ավրէթ  պօշամագ,  վէ  ավրէթ  իւզէրինէ  ավրէթ  ալմագ, զիեատէ աեինլէրինէ միւղաեիր օլմաղ իլէ՝ օլմագուլլէրէ րիւսխաթ վիրիլմէյիւպ վէ թէտիպ վէ կիւշ իւ մալ օլունուպ վէ պաթրիքի մէսֆուրուն եէտինտէ օլան ասասինէ միւտախէլէ իթտիրիլմէյուպ վէ միրի մագթուի ճէմի իչիւն միւրուր իւ ուպուր իտէն դարապաշլէրինին միւրուր իւ ուպուր իյլէտիկի մահալլէրտէ՝ ահսէնի վէչհ իլէ կէչմէք իչիւն իւզէրլէրինտէ օլան ալաթլէրինէ վէ տավարլէրինէ էհլը էօրֆ թարաֆլէրինտէն միւտախէլէ օլունմայուպ վէ կէնտուլէրէ մախսուս քէլիսայէ միւթէալիգ էշեալէրինտէն գափուլէրտէ վէ իսկէլէրտէ կէօմրիւկ վէ պաճ միւթալէպէ օլունմայուպ՝ վէ պազի էշիրանըն զիւհուր իտէն տավալէրի ախէր մահալլէրտէ իսթիմա օլունմայուպ՝ տիվանի հիւմաեունիմտէ կէօրիւլմէք իւզրէ Ասիթանէի սէատէթիմէ հավալէ իչիւն էմսալի շիւրութի պէրաթինէ իտխալ օլունմաք պապինտէ արզըհալ պիրլէ իսթիտա օլունտուգտէ էմսալի օլան Իսթանպօլ վէ Օխրի պաթրիքլէրինին պէրաթլէրի շուրութլէրի կէօրիւլտիւքտէ Իսթանպօլ վէ Օխրի պաթրիքլէրի վէ խըզմէթլէրինտէ օլան գափու քէթխիւտալէրի իլէ, օն պէշ նէֆէր ատէմլէրինտէն ճիզիեէ վէ ավարըզ վէ թէքեալիֆի էօրֆիյէ թալապ օլունմայուպ, վէ շէրի շէրիֆէ միւթաալիգ լազըմ կէլէն տավալէրի շիւրութլէրինտէ միւսարրահ օլտուղի տէրքէնար օլունմաղ իլէ արզուհալի վէ տէրքէնար օլունան էմսալի շիւրութի պէրաթինէ իտխալ օլունմագ պապինտէ՝ սատըր օլան ֆէրմանի ալիշան մուճէպինճէ շիւրութինէ իտխալ օլումազ իլէ՝ Իսթանպօլ վէ թէվապիի Էրմէնիեանի պաթրիքի օլան մէսֆուր Գրիգոր րահիպ խիւթիմէթ ավագըպիհու պիլխայր իլէ՝ գափու քէթխիւտասի իլէ մէան օն պէշ նէֆէր ատէմլէրինտէն ճիզիեէ վէ ավարըզ վէ թէքեալիֆի էօրֆիեէ թալապ օլունմայուպ՝ վէ շէրի շէրիֆէ միւթէալիգ լազըմ կէլէն տավալէրի տիվանի հիւմաեունիմտէ կէօրիւլիւպ՝ վէճիհ մէշրուհ իւզրէ պէրաթինէ իտխալ օլունան շիւրութ վէ գույուտինէ մմիւղայիր վէճհէն մինէլ վիւճուհ վէ սէպէպէն մինէլ էսպապ, պիր տիւրլիւ մանի՝ վէ տաֆի՝ վէ րաֆի՝ վէ միւզահիմ օլմայուպ, տախլիւ թէարրիւզ գըլմաեալէր. շէօյլէ պիլէլէր, ալամէթի շէրիֆիմէ իթիմատ գըլալէր:

Թահրիրէն Ֆիլեէմմիս սալիսի զիլհիճճէ. սէնէ սէպա վէ սէպինէ վէ միէ վէ էլֆ:

Սէնէ զիլհիճճէնին իւչիւնտէ: