Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԺԹ.
Յաղագս գործոց Պօղոսի պատրիարքին:

ՕՐԷՆ էր ՚ի Կոստանդնուպօլիս, զի ՚ի վախճանիլ ծխատէր քահանայի միում, ժողովուրդք նորին գրաւէին յիրաւունս պատրիարքին, որ  վաճառէր զնոսա  այլում  քահանայի,  եւ  պարտիք այն վախճանեալ քահանային մնային ՚ի վերայ որդւոց եւ ընտանեաց նորին, որք անպատմելի խեղճութեամբ տուայտէին ՚ի ներքոյ այնց պարտուց անհնարին տառապանօք:

Ի խօսել վասն այսր Պօղոսի պատրիարքին ընդ Մարտիրոս քահանայի ուրուք ամօք ինչ յառաջ քան զնստիլ իւր յաթոռ պատրիարքութեան, խոստանայ ձեռագրով իւրով, զի եթէ Տէր յաջողեսցէ լինել ինքեան պատրիարք, բարձցէ զայս անիրաւ սովորութիւն ՚ի Կոստանդնուպօլսոյ, այնպէս զի ժողովուրդք վախճանեալ քահանային վաճառեսցին ՚ի մէջ քահանայից, եւ դրամքն տացին որդւոց եւ ընտանեաց վախճանելոյն, որով եւ նոքին մի լիցին ողորմելիք եւ տառապեալք ՚ի ներքոյ ծանր պարտուց:

Զայս ձեռագիր Պօղոսի առեալ տէր Մարտիրոս քահանայ, հռչակեաց յամենայն եկեղեցիս, որք ուրախացեալք անպատմելի խնդութեամբ սկսան գովաբանել զՊօղոս եպիսկոպոս, եւ պարսաւել զԱբրահամ պատրիարք պէսպէս մեղադրութեամբ վարուց եւ բարուց:

Եւ մինչ յաջողեաց Աբրահամու ընկեցիք լինիլ յաթոռոյն, եւ Պօղոսի ընտրիլ պատրիարք, ՚ի  նմին ժողովի ուր իշխանապետք ազգիս հաւաքեալ ընտրել կամէին պատրիարք զմի ոք յեպիսկոպոսաց, քահանայք միաբերան աղաղակեցին ասելով, թէ զՊօղոս եպիսկոպոսն Անդրիանապօլսեցի զփոխանորդն սրբոյ  Երուսաղէմի խնդրեմք մեզ լինել պատրիարք, զի է այր շահեցող եւ խոհական  եւ  իրաւասէր:

Զոր լուեալ որոց ժողովեալքն էին յայն ատեան, որք եւ ինքեանք ՚ի նոյն միտս էին, դիւրաւ յաջողեցաւ նոցա ընտրել զնա առանց երկպառակութեան, եւ կնքեցին ամենեքին ընդունիլ զնա պատրիարք:

(1819) Այլ յետ չորից ամաց պատրիարքութեան նորա, իբրեւ վախճանեցաւ քահանայ ոմն ՚ի Պալատ տէր Գէորգ անուն, եւ ժողովուրդք նորին գրաւեցան ՚ի պատրիարքէն ըստ առաջնոյ սովորութեանն, եկեալ տէր Մարտիրոս Քահանայ անձամբ անձին առ Պօղոս պատրիարք, յիշեցոյց նմա զուխտ իւր եւ ձեռագիր, որ ոչ կատարեաց զխոստումն իւր, զոր ուխտեաց ձեռագրով իւրով:

Լուեալ զայս Պօղոսի պատրիարքին, եւ պատասխանի տուեալ նմա, ասէ, զոր ինչ տեսի եւ գտի յառաջնոց պատրիարքաց, ոչ կարեմ փոփոխել, եթէ իրաւացի եւ եթէ անիրաւ: Տէր հատուսցէ, որոց սահմանեալք են զայս սովորութիւն:

Այս բան տարածեալ ՚ի մէջ քահանայից, զղջացին ամենեքին, որք աղաղակեցին եւ խնդրեցին զընտրութիւն նորա, եւ սկսան թշնամանալ նմա եւ պարսաւել, եւ ոմանք ՚ի նոցանէ անխոհեմութեամբ ձեռն ՚ի գործ արկեալ, ետուն առ արքայ  զգիր  աղերսանաց, յորում գրեալն էին, թէ Պօղոս պատրիարք մեր եւ Ազնաւուրեան Կարապետ գլխաւորն հատավաճառաց՝ երկոքին այսոքիկ կեզեքեն զմեզ եւ զժողովուրդս մեր, զերծո զմեզ տէր արքայ՝ ՚ի բռնակալութենէ սոցին:

Ընթերցեալ արքայի զայս գիր, յանձն արար մեծի եպարգոսին, եւ յայնմ ժողովի զլացաւ Պօղոս պատրիարք զձեռագիր իւր, զոր տուեալ էր յառաջ քան զնստիլ իւր յաթոռ պատրիարքութեան, եւ գեղեցիկ ատենախօսութեամբ իւրով որսաց զամենեսին ՚ի կողմն իւր:

Յայնժամ ժողով իշխանաց միաբան հաւանութեամբ վճռեցին մեղապարտ լինել քահանայիցն, եւ ծանուցեալ ՚ի դուռն արքունի,  աքսորեցին  զտէր  Զաքարիա Պէյօղլուի,  զտէր  Վրդանէս եւ զտէր Մկրտիչ քահանայսն Պալատու, եւ զոմանս զհամախոհս նոցին արգելին ՚ի քահանայագործութենէն զաւուրս երեսուն, զի ապաշխարեսցեն:

Բայց յետ ամսոց ինչ դարձան ամենեքին ՚ի տեղիս իւրեանց, եւ մնաց այն առաջին սովորութիւն յաւուրս պատրիարքին Պօղոսի, եւ ոչ փոխեցաւ ինչ:

Ի սմին ամի առաջնորդն Թրակիոյ ծերունի Յակոբ եպիսկոպոսն վախճանեցաւ իբրեւ հարիւր եւ քսան ամաց, եւ եդաւ ՚ի տեղի նորին Առաքել վարդապետ վէքիլն պատրիարքարանի, իսկ վէքիլ պատրիարքին եղեւ Յակոբ եպիսկոպոսն Ագշէհիրցի ՚ի միաբանութենէն սրբոյ Երուսաղէմի, որ յետ ժամանակաց խառնեցաւ յաղանդս Լուտերականաց, եւ եղեւ գօնսօլ Անգլիացւոց յԱսկաղոն  քաղաքի: