Պատմութիւն Հայոց

ԳԼՈՒԽ Գ.
Յաղագս վախճանի Ղուկասու կաթողիկոսի, եւ ընտրութեանն Յովսեփայ, եւ Բարթողմեայ, եւ Դանիէլի:

Յետ անցանելոյ ութն ամսոյ եղեւ նորոգութիւն շինութեան եկեղեցւոյն Ղալաթիոյ՝ որ յանուն սուրբ Լուսաւորչին. եւ գնացեալ անդ Դանիէլ պատրիարք էօծ զեկեղեցին ՚ի նոյեմբեր 13:

Անդ առաջակայ գտան Յովհաննէս, Պետրոս, եւ Յակոբոս եպիսկոպոսունք աշակերտք Զաքարիայ պատրիարքի յօծման եկեղեցւոյն, ընդ որս գտաւ եւ Գալուստ նուիրակ սուրբ Էջմիածնի՝ այր ծեր եւ պարզամիտ, որ նորոգ եկեալ էր յայնժամ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, թէպէպեւ յառաջ քան զերիս ամս եկեալ էր երբեմն եւ յաւուրս Զաքարիայ պատրիարքի:

Յետ չորից ամսոց եղեւ նորոգութիւն եւ սուրբ Եղիայ եկեղեցւոյն՝ որ յԷյուպ, եւ հրամանաւ Դանիէլի պատրիարքի գնաց Յովհաննէս եպիսկոպոս, եւ էօծ զեկեղեցին յամի տեառն 1800 ՚ի մարտի 26:

Իսկ իբրեւ ամն լրանայ պատրիարքութեան Դանիէլի, վախճանեցաւ Ղուկաս կաթողիկոս կալեալ զաթոռ  կաթողիկոսութեանն զամս քսան եւ մի, եւ լուր մահուան նորա եհաս ՚ի Կոստանդնուպօլիս:

Եւ միաբանաք սուրբ Էջմիածնի ամենեքին արարեալ ժողով ՚ի յընտրութիւն կաթողիկոսի՝ գտին ընտիր եւ արժանաւոր կաթողիկոսութեան զԴանիէլ պատրիարք Կոստանդնուպօլսոյ. վասն որոյ թուղթ մահսերական գրութեան գրեալ եւ կնքեալ յականէ յանուանէ եպիսկոպոսք, վարդապետք, եւ բոլոր միաբանութիւն սուրբ ուխտին, առաքեցին առ Դանիէլ ՚ի ձեռն Դաւթի եպիսկոպոսի Լօռեցւոյ՝ որդւոյ Պօրչալւոյ Տփխիսեցւոյ, որ էր այր բարձրահասակ եւ մեծակն, երկարամօրուս եւ թխադէմ, խորագէտ եւ դարանագործ: Սա եկեալ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, մատոյց զթուղթն առ Դանիէլ պատրիարք, յորում հրաւիրէին զնա  ինքն  զԴանիէլ ՚ի  հովուապետութիւն  ընդհանուր  ազգիս:

(1800) Ընդ այս ժամանակ եւ Յովսէփ արքեպիսկոպոս առաջնորդն բոլոր Ռուսաստանու, այր մեծահամբաւ եւ գրասէր, որ հաստատեալ  զտպագրատուն  Հայոց ՚ի Ռուսաստան,  զբազում գիրս ետ տպել, որպիսիք են՝ Ընդհանրական, եւ Յիսուս Որդի, Պատմութիւն Թելեմաքին, Աղօթագիրք, Նարեկ եւ այլ այնպիսիք, եւ յամին 1796 առաքեաց նաեւ զ0րացոյց տպեալ անդր գեղեցիկ յօրինուածով:

Սա լուեալ զլուր մահուան Ղուկասու, եւ ՚ի ձեռն տէրութեան Ռուսաց գուն գործեալ յինքն ընկրկել զիշխանութիւն կաթողիկոսութեան, գրէր առ որս հաւատարիմ կարծէր ինքեան, զի ընտրեսցեն զինքն ՚ի կաթողիկոսութիւն Էջմիածնի, պատճառս դնելով, թէ ինքն իցէ ՚ի հնագոյն եպիսկոպոսաց սուրբ աթոռոյն, եւ վասն այն քան զամենեսին արժանաւոր:

Այս համբաւ տարածեալ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, ՚ի խորհուրդ մտին  մեծամեծք  Հայոց  յընտրութիւն  կաթողիկոսի,  եւ  թէպէտ Դանիէլ պատրիարք կամեցաւ գնալ ինքն ՚ի կաթողիկոսութիւն ըստ խնդրոյ բոլոր միաբանութեանն սուրբ Էջմիածնի, այլ իշխանք մեծամեծք ոչ երբէք թողուին զնա ՚ի կամս իւր՝ ասելով. «Եթէ ոչ թոյլ տամք քեզ հրաժարել ՚ի պատրիարքութենէս, զի ոչ մեկնիմք ՚ի քէն. զի բոլոր հասարակութիւն քաղաքիս ոչ զայլ ոք ճանաչեն պատրիարք իւրեանց, բայց միայն զքեզ:

«Բայց զի միաբանք ամենեքին խնդրեալ են զքեզ, ընտրեմք մեք հրամանաւ քով փոխանակ քո զմի ոք յեպիսկոպոսաց՝ առաքինի եւ իմաստուն, խոհեմ եւ յանձանձիչ կառավարութեան սուրբ աթոռոյն»:

Իսկ Դաւիթ որ եկեալ էր յԷջմիածնայ մահսարական գրութեամբն, ստիպէր զԴանիէլ պատրիարք մեկնիլ յաթոռոց պատրիարքութեան՝ ասելով. «Եթէ Հա՛յր սուրբ, միաբանք զքեզ կամին ամենեքին, եւ անհնարէ այլոց ումեք նստիլ յաթոռ կաթողիկոսութեան անդ. մինչ զի եթէ ոչ կամեսցի տէրութիւն քո, ծանիցես, զի սուրբ տունն խանգարի եւ կործանի, եւ պատճառ կործանման նորա լինի չընդունելութիւն քո, հապա՝ ՚ի փառս ազգիս եւ յօգուտ սուրբ աթոռոյն ընկալ զիշխանութիւն հովուապետութեան ազգիս»:

Այս էր միտ դիտաւորութեան Դաւթին, զի հրաժարեալ Դանիէլ ՚ի պատրիարքութենէն, ինքն յաջորդեսցէ ՚ի տեղի նորա. քանզի գիտէր ստուգիւ, զի անհնար էր լինել ինքեան կաթողիկոս, վասն որոյ եւ զաթոռոյն Կոստանդնուպօլսոյ ջանայր յինքն կորզել զիշխանութիւն պատրիարքութեան, ուստի եւ զայսոսիկ եւ որ սոցին նման են բանք, խօսեցաւ Դաւիթ առ Դանիէլ, եւ հաճեցո յց զնա առ այս միտ:

(1800) Իսկ իշխանք Հայոց ժողով արարեալ յեկեղեցւոջն սուրբ Աստուածածնի յաւուր հինգշաբթի, ընտրեցին զԲարթուղիմէոս եպիսկոպոս՝ Կապուտիկ վերակոչեցեալ՝ զաշակերտ Զաքարիայ պատրիարքի՝ այր շնորհազարդ եւ գովելի վարուք,  իմաստուն եւ խորախորհուրդ, արժանաւոր արդանեւ կաթողիկոսական վերամբարձ իշխանութեան, որ առաջնորդն էր յայնժամ ՚ի Նիկոմիդիա: Հաճեցուցին եւ զԴանիէլ պատրիարք ՚ի կամս իւրեանց, եւ հրամանաւ նորա եւ հաւանութեամբ ժողովոյն առաքեցին հրաւիրակս առ Բարթուղիմէոս եպիսկոպոս գալ ՚ի Կոստանդնուպօլիս, եւ ընդունիլ զիշխանութիւն կաթողիկոսութեան, եւ գնալ յԷջմիածին: